Toàn cảnh trận “Điện Biên Phủ trên không” (2) – Giáo dục Việt Nam

LTS: Tiếp theo phần 1, Đại tá Đặng Việt Thủy gửi đến độc giả Báo Điện tử Giáo dục Việt Nam chi tiết diễn biến trận chiến “Điện Biên Phủ trên không” với sự chiến đấu kiên cường của quân dân Thủ đô.

Tòa soạn trân trọng gửi đến độc giả bài viết.

Đêm ngày 18/12, đế quốc Mỹ huy động 90 lần chiếc máy bay chiến lược B52, 135 lần chiếc máy bay chiến thuật xuất phát từ đảo Guam và từ các căn cứ không quân ở Thái Lan lao về hướng Hà Nội.

Đội hình máy bay địch lê dài hàng chục ki lô mét được màn nhiễu điện tử bao trùm ngược sông Mê Kông lên Tây Bắc rồi theo những dải núi bay vào TP. Hà Nội .
Đồng thời, hàng trăm lần chiếc máy bay giải pháp cũng lao vào đánh phá Hải Phòng Đất Cảng và 1 số ít địa phương miền Bắc .
19 giờ 10 phút, những đài ra-đa cảnh giới từ xa của ta đã phát hiện đúng mực và kịp thời báo cáo giải trình về sở chỉ huy TT : B52 đang bay vào Thành Phố Hà Nội .
19 giờ 25 phút, không quân ta cất cánh đón đánh những tốp máy bay giải pháp Mỹ. Các đài ra-đa của những trận địa tên lửa cũng mở màn thu được tín hiệu của B52 .

Trên mạng lưới hệ thống loa truyền thanh, Sở chỉ huy phát đi thông tin, máy bay Mỹ đã vào TP. Hà Nội và ra lệnh cho những lực lượng chiến đấu nhất quyết đánh trả, bảo vệ thủ đô hà nội. Sở chỉ huy Bộ tư lệnh Thủ đô ra lệnh báo động toàn thành phố .
Lập tức còi báo động từ Nhà hát lớn, Quảng trường Ba Đình, ga Hàng Cỏ và nhiều nơi khác nổi lên khẩn cấp .
Từ 19 giờ 40 phút đến 20 giờ 18 phút, nhiều tốp máy bay B52 ( mỗi tốp 3 chiếc ) giội bom xuống những khu vực trường bay Nội Bài, Đông Anh, Yên Viên, Gia Lâm và nhiều nơi khác .
Cuộc chiến đấu giữa lực lượng phòng không ta và máy bay địch diễn ra vô cùng ác liệt .
Những loạt đạn tên lửa, pháo cao xạ ở phía tây và bắc thành phố bắn liên tục làm sáng rực khung trời trong đêm .
Tiểu đoàn 59 tên lửa do tiểu đoàn trưởng Nguyễn Thăng chỉ huy đã bắn rơi chiếc máy bay B52 tiên phong .
Chiếc máy bay bị nổ tung rơi xuống cánh đồng giữa hai xã Phù Lỗ và Đồng Xuân thuộc tỉnh Vĩnh Phú .
Đây là chiếc B52 tiên phong bị bắn rơi tại chỗ trên khung trời Thành Phố Hà Nội, cũng là chiếc B52 tiên phong bị bắn tan xác tại chỗ trên mặt trận Nước Ta và Đông Dương .
Cùng lúc đó, một tiểu đoàn tên lửa khác của ta vừa phát hiện được địch, chưa kịp bắn đã bị tên lửa của chúng phóng xuống trận địa, làm 1 số ít cán bộ, chiến sỹ thương vong, khí tài bị hư hỏng .
Các trung đoàn cao xạ 260, 212 bảo vệ khu vực trường bay Nội Bài, Cầu Đuống, Gia Lâm … cũng bị máy bay B52 ném bom vào trận địa .
Mặc bom đạn kinh hoàng, ở hai xã Đồng Xuân và Phù Lỗ, nơi máy bay B52 rơi, cuộc đuổi bắt giặc lái Mỹ làm náo động cả một khu vực .
Các cán bộ xã đội Đoàn Tấu, Trịnh Soi, Nguyễn Văn Lâm dẫn quân cơ động cùng nhân dân lùng sục từng bụi tre, vườn chuối .
Bọn giặc lái, tên lơ lửng trên bụi tre gai, tên nằm úp mặt giữa hai luống cày, có tên chưa kịp tháo dù đã bị bắt trói .
Được tận mắt nhìn thấy máy bay B52 cháy và rơi tại chỗ, quân dân TP. hà Nội có thêm sức mạnh, càng chiến đấu bền chắc, kiên cường .

2 giờ sáng ngày 19/12 ( cách đợt một 4 giờ ) máy bay B52 vào ném bom TP.HN lần thứ hai và đến 4 giờ 30 phút là đợt ném bom thứ ba .
Đợt này chúng rải thảm xuống khu vực Đài Phát thanh Tiếng nói Nước Ta ở Mễ Trì, xã Nhân Chính, xí nghiệp sản xuất cao su đặc Sao Vàng …
Các trận địa tên lửa và pháo cao xạ liên tục đánh trả địch. Tiểu đoàn 77 tên lửa từ khu vực Chèm phóng đạn, hủy hoại 1 máy bay B52 .
Xác chiếc máy bay này rơi xuống cánh đồng xã Tân Hưng, huyện Thanh Oai .
Tên giặc lái bị bắt nói y đã lái chiếc máy bay B52D này cất cánh từ địa thế căn cứ Utapao lúc 2 giờ sáng .
Mục tiêu ném bom là Đài Phát thanh Tiếng nói Nước Ta .
Bom B52 đã phá hỏng cột ăng-ten cùng 1 số ít thiết bị, đài phải tạm ngừng hoạt động giải trí .
Nhưng chỉ sau 9 phút, Đài phát thanh dự bị được đưa vào hoạt động giải trí và Tiếng nói Nước Ta phát thanh từ TP. Hà Nội, thủ đô hà nội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa lại dõng dạc công bố với cả nước và quốc tế về tội ác của đế quốc Mỹ trong đêm 18 rạng ngày 19/12/1972 ở Thành Phố Hà Nội .
Sau ngày 19/12, qua Đài Phát thanh Tiếng nói Nước Ta, nhà nước ta cực lực lên án, tố cáo đế quốc Mỹ dùng máy bay B52 ném bom dã man Thủ đô TP.HN, đồng thời lôi kéo quân dân cả nước kiên cường chiến đấu, bắt quân địch phải đền nợ máu .
Đài Tiếng nói Nước Ta cũng thông tin lần tiên phong trong lịch sử vẻ vang chống cuộc chiến tranh phá hoại – cũng là lần tiên phong trên quốc tế, quân dân TP. Hà Nội đã bắn rơi 3 máy bay kế hoạch B52 ( 2 chiếc rơi tại chỗ ), bắt sống nhiều giặc lái .
Đêm 18/12/1972, gần 1 triệu người Thành Phố Hà Nội gần như không ngủ. Hàng chục triệu người ở những tỉnh, thành phố khác cũng hướng về TP.HN xúc động, lo âu. Nhưng TP.HN vẫn đứng vững .
Các cơ quan chỉ huy Đảng, Nhà nước và quân đội vẫn thao tác ở những căn hầm trong thành phố .
Ngoài việc chỉ đạo quân dân cả nước, Bộ Chính trị, Trung ương Đảng, nhà nước và Bộ Tổng tư lệnh đặc biệt quan trọng chú trọng theo sát chỉ huy cuộc chiến đấu của Hà Nội Thủ Đô .
Giữ vững Hà Nội Thủ Đô lúc này là là giữ vững niềm tin cho cả nước .
Sau trận đánh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Bộ trưởng Quốc phòng, Tổng tư lệnh quân đội đã đến ngay 1 số ít đơn vị chức năng phòng không và khu vực Đông Anh, Yên Viên vừa bị máy bay B52 ném bom, điều tra và nghiên cứu thực địa và động viên bộ đội .
Cũng trong buổi sáng ngày 19/12, trong buổi giao ban cán bộ chủ chốt Bộ Tổng tham mưu do Thượng tướng Văn Tiến Dũng, Tổng Tham mưu trưởng chủ trì đã đặt ra nhiều cách xử lý cấp bách cho cuộc đánh trả của Thủ đô TP. Hà Nội, đặc biệt quan trọng với lực lượng phòng không – không quân .
Những trận bom đêm 18/12 của không quân kế hoạch Mỹ vào TP.HN gây xúc động mạnh và làm chấn động dư luận quốc tế .
nhà nước Liên Xô lên án Mỹ trắng trợn xâm phạm Thành Phố Hà Nội của một nước có chủ quyền lãnh thổ. quản trị Hội đồng Bộ trưởng Bugaria, Phó quản trị Hội đồng Bộ trưởng Ba Lan, Đảng Cộng sản Nhật Bản, Bộ Ngoại giao Trung Quốc … ra công bố lên án tội ác của Mỹ, ủng hộ cuộc chiến đấu dũng mãnh của nhân dân ta .
Nhiều nước trung lập và tư bản chủ nghĩa cũng tỏ thái độ phản đối hành vi tàn tệ của Mỹ .
Tổng thống Ghi-nê, Thủ tướng Đan Mạch, những Bộ Ngoại giao Ấn Độ, Pháp, Phần Lan, Thụy Điển, Hà Lan … ra công bố hoặc gửi điện trực tiếp cho Tổng thống Mỹ nhu yếu lập tức chấm hết tội ác và trọn vẹn chịu nghĩa vụ và trách nhiệm trong cuộc tàn sát đẫm máu này .
Do có kế hoạch chuẩn bị sẵn sàng chu đáo và sự chỉ huy, chỉ huy ngặt nghèo, ngay đêm tiên phong TP. Hà Nội đã đánh trả địch có hiệu suất cao .
Chiến thắng trận đầu khẳng định chắc chắn Thủ đô Thành Phố Hà Nội nhất định sẽ được bảo vệ vững chãi .
Rồng lửa Thăng Long lần tiên phong trên quốc tế đánh gục tại chỗ thần tượng pháo đài bay ngay giữa lòng Thành Phố Hà Nội .
Với ý đồ không cho đối phương kịp khắc phục hậu quả, những trận bom trong đêm vừa dứt, Mỹ liên tục cho những loại máy bay ném bom giải pháp ồ ạt vào đánh phá ban ngày .
Cùng với chiến đấu, việc khắc phục hậu quả và tổ chức triển khai sơ tán trở thành trách nhiệm cấp bách của thành phố .
Đồng chí Trần Duy Hưng, quản trị Ủy ban Hành chính thành phố ra lệnh sơ tán cấp tốc người già, trẻ nhỏ và những người không có trách nhiệm ở lại nội thành của thành phố .
Những người còn lại phải phân tán. Cấp tốc sửa chữa thay thế và đào thêm hầm hào. Các lực lượng khắc phục hậu quả chuẩn bị sẵn sàng cơ động làm trách nhiệm .
Các thành phố, huyện, những ngành, đoàn thể đình chỉ những cuộc hội họp. Học sinh trong thời điểm tạm thời nghỉ học. Phân tán, giải tỏa sản phẩm & hàng hóa, kho tàng .
Phủ Thủ tướng cũng thông tư cho những bộ, những ngành thường trực Trung ương chấp hành tráng lệ những pháp luật chảu thành phố .

Đêm chiến đấu tiên phong tuy giành được thắng lợi, nhưng lực lượng phòng không bảo vệ Thành Phố Hà Nội gặp không ít khó khăn vất vả .
Do chưa có kinh nghiệm tay nghề chiến đấu liên tục với quy mô lớn, hầu hết những đơn vị chức năng hỏa lực tầm cao đã tiêu thụ quá mức cơ số đạn .
Trận địa pháo 100 mm của tự vệ thành phố Q. Đống Đa bắn đến gần sáng thì hết đạn. Nhiều tiểu đoàn tên lửa cũng trong thực trạng đó .
Có đơn vị chức năng đã phải phóng quả đạn tên lửa sau cuối. Sư đoàn 361 và Quân chủng Phòng không – Không quân cấp tốc kiểm soát và điều chỉnh đạn trong những đơn vị chức năng, đồng thời tổ chức triển khai thêm hai dây chuyền sản xuất lắp ráp đạn tên lửa cho khu vực TP.HN .
Bộ Tư lệnh Thủ đô và những khu, huyện cũng khẩn trương điều động, bổ trợ, thay thế sửa chữa người và vũ khí bị tổn thất. Bốn trận địa pháo 100 mm của tự vệ được tiếp thêm đạn .
Trận địa 14,5 mm của dân quân xã Mễ Trì và 1 số ít nơi khác bị bom tàn phá được thay thế sửa chữa bằng súng máy 12,7 mm .
Thực hiện thủ đoạn đánh kinh khủng, liên tục, đêm 19/12, máy bay B52 lại tiếp nối đuôi nhau nhau ném bom Thành Phố Hà Nội và Hải Phòng Đất Cảng .
Riêng ở TP. Hà Nội, 87 lần chiếc máy bay B52, hơn 200 lần chiếc máy bay cường kích đã ném 3 đợt bom xuống 68 điểm thuộc nội, ngoài thành phố .
Sân bay Bạch Mai, Đài Phát thanh Tiếng nói Nước Ta ở Mễ Trì, thị xã Yên Viên, Đông Anh, Gia Lâm, cảng sông Hồng, Vĩnh Tuy … bị trúng bom địch .
Các trận địa tên lửa, cao xạ và lưới lửa phòng không tầm thấp bảo vệ Thành Phố Hà Nội can đảm đánh trả địch. Hai máy bay B52 bị bắn rơi .
19 giờ ngày 20 đến rạng sáng 21, đế quốc Mỹ lại kêu gọi 78 lần chiếc B52 và hơn 100 lần chiếc máy bay cường kích vào ném bom Thành Phố Hà Nội .
Tên lửa và pháo cao xạ ta chặn đánh chúng trên toàn bộ những hướng .
Từ cự ly 22 ki lô mét, tiểu đoàn 93 tên lửa bắn rơi tại chỗ 1 máy bay B52, chiếc máy bay này rơi xuống xã Yên Thường, huyện Gia Lâm .
Bọn giặc lái sống sót nhảy dù trên không bị quân dân tỉnh Hà Bắc ( nay là TP Bắc Ninh và Bắc Giang ) bắt sống .
Mười phút sau khi chiếc máy bay B52 thứ nhất bị bắn rơi, tiểu đoàn 77 tên lửa bắn rơi chiếc máy bay B52 thứ hai ở ngoài thành phố .
Được thắng lợi đơn vị chức năng bạn cổ vũ, 3 tiểu đoàn tên lửa 94, 79, 78 cũng bắn rơi 2 chiếc máy bay B52 .
Kết hợp với hỏa lực mặt đất, máy bay ta nhiều lần xuất kích cản phá đội hình máy bay địch .
Đến 5 giờ sáng ngày 21, thành phố nổi còi báo động lần thứ 12. Mặc dù đã qua một đêm chiến đấu vô cùng ác liệt, bộ đội nòng cốt và dân quân tự vệ vẫn động viên nhau nhất quyết đánh trả địch .
Với kinh nghiệm tay nghề dày dạn, kỹ thuật thành thạo, tiểu đoàn 77 tên lửa do tiểu đoàn trưởng Đinh Thế Văn chỉ huy đã phóng hai quả đạn bắn rơi chiếc máy bay B52 thứ năm .
Tiếp đó, tên lửa ta bắn rơi thêm một máy bay B52 và vào những phút chót của đêm chiến đấu, bằng 2 quả đạn tên lửa ở đầu cuối, tiểu đoàn trưởng Nguyễn Văn Phiệt đã chỉ huy tiểu đoàn 57 bắn rơi thêm một chiếc máy bay B52 .
Pháo đài bay Mỹ bị ta trừng trị đích đáng, nhưng hậu quả của những trận bom trong đêm cũng thật nặng nề .
Rất nhiều nơi trong thành phố bị tàn phá, trong đó có Khu tập thể An Dương .
Một vệt bom B52 đã san bằng và tàn phá nặng 15 xí nghiệp sản xuất, trường học, shop, trạm xá và hàng trăm nhà trong khu vực, làm chết 171 người, bị thương 151 người .
Đây là trận B52 địch đánh sâu vào nội thành của thành phố và gây tổn thất lớn nhất về người kể từ đêm 18/12 .
Trong trận đánh đêm 20 rạng 21/12, những lực lượng phòng không bảo vệ TP. hà Nội đã bắn rơi 7 máy bay B52 ( có 5 chiếc rơi tại chỗ ) và bắt sống nhiều giặc lái, đạt hiệu suất chiến đấu cao .
Đó là trận đánh hiệp đồng tốt giữa tên lửa, không quân, cao xạ với hỏa lực tầm thấp của dân quân tự vệ trên một địa phận rộng, nhiều tiềm năng, trọng điểm .
Quân dân TP. Hà Nội đã lập chiến công lớn. Chính kẻ địch đã thú nhận chúng bị mất 6 Tỷ Lệ tổng số lượt chiếc máy bay B52 xuất kích trong đêm, một tổn thất không hề chịu đựng nổi .
Trận đánh này có ý nghĩa quan trọng góp thêm phần đẩy nhanh thất bại của không quân kế hoạch Mỹ trong chiến dịch Linebacker II .
Tuy máy bay B52 có sức tàn phá lớn, nhưng ở độ cao 10 ki lô mét, lại bị hỏa lực ta đánh trả kinh khủng, nó không thuận tiện tiêu diệt được những tiềm năng theo ý muốn của bộ chỉ huy Mỹ .
Vì thế, trưa ngày 21, Mỹ sử dụng nhiều máy bay ném bom giải pháp, ném những loại bom tinh chỉnh và điều khiển từ xa vào một số ít khu vực quan trọng trong thành phố .
Ga Hàng Cỏ, trụ sở Bộ Giao thông vận tải đường bộ, Tổng Công đoàn … bị trúng bom .
Ngôi nhà TT ga Hàng Cỏ bị đổ sập, 16 toa xe lửa hư hỏng. Nhiều đoạn đường tàu bị hủy hoại .
Cũng bằng loại bom điều khiển và tinh chỉnh, lúc 13 giờ, địch đã tàn phá nhà TT Đài Phát thanh Tiếng nói Nước Ta .
Đó là lần ném bom thứ sáu liên tục trong 3 ngày đêm từ 18 đến 21/12 vào Đài Phát thanh .
Hàng ngàn quả bom đã trút xuống khu vực, gây thương vong cho 130 đồng bào trong vùng. Hàng trăm nhà tại, vườn cây, giếng nước, khu công trình công cộng bị san bằng .
Cùng thời gian trên, máy bay địch ném bom kinh hoàng vào Nhà máy điện Yên Phụ, 12 trong số 22 lò bị phá hỏng .
Hai công nhân Đặng Đình Thọ và Vũ Xuân Hòa tình nguyện ở lại kiểm soát và điều chỉnh dòng điện, bị bom rơi trúng buồng máy quyết tử, nêu tấm gương cao đẹp của người thợ điện TP. hà Nội .
Đêm 21/12, số lượng máy bay B52 ném bom vào TP.HN đã giảm xuống còn 24 lần chiếc, bằng xê dịch một phần ba những đêm trước .
Nhưng chúng đổi khác thủ đoạn, rút ngắn thời hạn bay vào khu vực hỏa lực, tăng cường máy bay yểm trợ và gây nhiễu, rút ngắn cự ly những tốp, đồng thời thu hẹp vòng lượn để thoát khỏi khu vực uy hiếp của tên lửa sau khi ném bom .
Vận dụng linh động phương pháp tác chiến, bộ đội tên lửa đã bắn rơi thêm 3 chiếc, hủy hoại một phần tám số máy bay B52 vào ném bom trong đêm .
Tuy vậy, ta cũng không ngăn ngừa được những trận ném bom của địch .
Lúc 3 giờ 45 phút ngày 22, Bệnh viện Bạch Mai bị máy bay B52 giội bom .
Hàng tấn máy móc, thiết bị, thuốc men bị hư hại, 28 bác sĩ, y sĩ, y tá, nhân viên cấp dưới ship hàng cùng nạn nhân những trận bom trước đang nằm điều trị chết và bị thương .
Bệnh viện Bạch Mai, TT y tế lớn nhất miền Bắc thời kỳ này, từng được nhiều nước trên quốc tế góp vốn đầu tư, giúp sức bị hủy hoại nặng .
Các thầy thuốc và nhân viên cấp dưới bệnh viện đã thao tác rất là mình tìm cứu người bị nạn .
Nguyễn Thị Cúc, nhân viên cấp dưới khoa da liễu bới gạch đến rớm máu tay, cứu được 12 người .
Trần Thị Xiêm, dược tá đứng vị trí số 1 chi đoàn người trẻ tuổi cùng cán bộ, nhân viên cấp dưới xông vào những khu vực đang còn khói lửa, cứu người, cứu thuốc .
Khu phố Q. Đống Đa và thành phố cấp tốc điều tới những đội cứu sập, cứu hỏa cùng xử lý hậu quả .
Ngoài đối tượng người tiêu dùng chính là máy bay B52, trong 12 ngày đêm cuối năm 1972, Thành Phố Hà Nội còn phải đối phó với lực lượng lớn máy bay giải pháp Mỹ, đặc biệt quan trọng là loại máy bay F111 .
Loại này thường bay rất thấp, hoạt động giải trí nhỏ, lẻ, giật mình, liên tục, gây tâm ý căng thẳng mệt mỏi cho nhân dân ta .
Trước tình hình đó, Bộ Tổng Tham mưu đã chỉ huy bổ trợ giải pháp tác chiến so với TP. Hà Nội .
Trước đây ( từ đêm 18/12 ) hỏa lực tầm thấp trong nội thành của thành phố không được bắn đêm hôm, đề phòng bắn nhầm vào máy bay ta lên, xuống trường bay Gia Lâm ; nay Bộ Tổng Tham mưu đã có kế hoạch bảo vệ bảo đảm an toàn cho máy bay ta, cho tổng thể những loại hỏa lực trong nội thành của thành phố phát huy cả ban ngày và đêm hôm .
Qua theo dõi đường bay của máy bay F111, Bộ tư lệnh Thủ đô tổ chức triển khai một trận địa súng máy cao xạ 14,5 mm đón lõng tại bãi cát Vân Đồn phía Bắc cảng sông Hồng 2 ki lô mét .
Trận địa gồm 5 khẩu đội của tự vệ 3 nhà máy sản xuất tập trung chuyên sâu lại : Gỗ TP.HN 2 khẩu, Cơ khí Mai Động 2 khẩu, Cơ khí Lương Yên 1 khẩu .
Đồng chí Hoàng Minh Giám, cán bộ Bộ tư lệnh được cử xuống trực tiếp chỉ huy trận địa. Để chỉ dẫn đường bay địch, đội thông tin kéo một đường dây điện thoại thông minh từ sở chỉ huy ra trận địa .
9 giờ đêm 22/12/1972, máy bay F111 khởi đầu Open .
Được trên thông tin, Lê Xuân Máy, trực tiêu đồ lưu lại đúng chuẩn đường bay khi chúng còn cách TP. Hà Nội 100 ki lô mét .
Trợ lý thám thính Lê Thống theo dõi và thông tin đường bay, hướng bay ra trận địa Vân Đồn. Càng đến gần TP.HN, máy bay địch càng hạ thấp độ cao .
Tới khoảng cách 20 ki lô mét, những khí tài quan sát của ta mất tiềm năng. Lúc này, theo dõi phát hiện và dữ thế chủ động đánh địch trọn vẹn phụ thuộc vào vào kinh nghiệm tay nghề, tài trí của những xạ thủ trên trận địa .
Cũng giống như những đêm trước, từ phía tây-bắc chiếc F111 bay theo dọc sông, qua cảng sông Hồng đúng vào trận địa Vân Đồn, nơi những chiến sỹ tự vệ đang chờ chúng .
Cả 5 khẩu đội hàng loạt nhả đạn. Chiếc F111A bốc cháy, ngoặt sang hướng tây và rơi xuống huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình. Hai tên giặc lái nhảy dù trên không bị quân và dân địa phương bắt sống .

Trận đánh diệt máy bay F111 đầu tiên của tự vệ thủ đô được cấp trên đánh giá cao.

quản trị nước Tôn Đức Thắng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và những chiến sỹ chỉ huy thành phố, Bộ tư lệnh Thủ đô đã xuống trận địa động viên, khuyến mãi quà những chiến sỹ .
Từ kinh nghiệm tay nghề bắn rơi máy bay F111 ở Vân Đồn, Bộ tư lệnh Thủ đô chỉ huy những thành phố, huyện nhanh gọn tổ chức triển khai 23 trận địa tập trung chuyên sâu .
Mỗi trận địa có từ 4 đến 6 khẩu, sắp xếp thành cụm, đón lõng những đường bay địch .
Khu vực này không đón được máy bay, anh chị em lại chuyển trận địa sang khu vực khác .
Phương tiện luân chuyển cũng rất linh động, đa dạng và phong phú, khi bằng xe hơi, máy kéo, lúc bằng xe bò, xe nâng cấp cải tiến hoặc khiêng vác .
Khí thế chiến đấu của quân dân TP.HN càng lên cao sau khi được Bộ Tổng tư lệnh khen ngợi nhân ngày 22/12 .
Trong thư khen có đoạn : ” Nhiệt liệt khen ngợi bộ đội tên lửa, cao xạ, không quân, bộ đội địa phương và dân quân tự vệ, đồng bào và cán bộ TP. hà Nội đã chiến đấu giỏi, đánh những trận hủy hoại rất xuất sắc, liên tiếp chiến thắng oanh liệt .
Trong cuộc leo thang cuộc chiến tranh mới cực kỳ nghiêm trọng này, giặc Mỹ bị quân và dân miền Bắc, quân dân Hà Nội Thủ Đô ta giáng cho những đòn kinh khủng và tổn thất nặng … ” ( Báo Nhân Dân, ngày 23/12/1972 ) .
Những đợt ném bom mang đặc thù tiêu diệt của máy bay B52 xuống TP. Hà Nội, TP. Hải Phòng và 1 số ít nơi khác trên miền Bắc Nước Ta khiến dư luận quốc tế rất là phẫn nộ .
Nhiều cuộc mít tinh biểu tình liên tục diễn ra ở nhiều nước kể cả ở Mỹ .
Do bị thất bại nặng nề và lấy cớ nghỉ lễ Noel, 24 giờ ngày 24/12 địch tạm dừng cuộc tập kích để củng cố lực lượng, không thay đổi niềm tin bọn giặc lái, rút kinh nghiệm tay nghề, tìm thủ đoạn đánh phá mới .
Ngay sau khi đế quốc Mỹ công bố ngừng đánh bom, Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương nhận định và đánh giá : địch sẽ đánh phá trở lại Thành Phố Hà Nội ác liệt hơn .
Quân dân miền Bắc, đặc biệt quan trọng là Thủ đô Thành Phố Hà Nội phải nhanh lẹ sẵn sàng chuẩn bị tốt lực lượng đánh địch trong những ngày tới .
Bộ tư lệnh Phòng không – Không quân phải kịp thời tổ chức triển khai rút kinh nghiệm tay nghề chiến đấu trong toàn quân chủng, tập trung chuyên sâu lực lượng tên lửa, dành để đánh B52 đêm hôm ; ban ngày chỉ sử dụng không quân và pháo cao xạ đánh trả không quân giải pháp của địch .
Tuy bị tổn thất lớn về số lượng máy bay B52 và giặc lái, bị dư luận quốc tế và trong nước lên án can đảm và mạnh mẽ, tuy nhiên tập đoàn lớn Ních-xơn vẫn ngoan cố liên tục chiến dịch Linebacker II với cường độ lớn hơn vào ngày 26/12/1972 .
Chiều ngày 26/12, gần 60 chiếc máy bay giải pháp những loại vào ném bom kinh hoàng những khu vực trận địa tên lửa, nhằm mục đích tạo thuận tiện cho máy bay B52 hoạt động giải trí đêm hôm .
Nhưng hầu hết những đợt sục sạo ban ngày của địch đều bị hỏa lực tầm trung và tầm tấp của TP. Hà Nội ngăn ngừa. Tên lửa ta vẫn giữ được bí hiểm, bảo đảm an toàn .
Từ 22 giờ 30 phút đến 22 giờ 45 phút, 129 lần chiếc máy bay B52 ập đến ném bom kinh hoàng Thủ đô Thành Phố Hà Nội .
Lần này chúng đánh phá trên cả 4 hướng tây-nam, tây-bắc, hướng đông bắc và đông nam .
22 giờ 30 phút, máy bay B52 rải bom khu vực ga Văn Điển, Nhà máy pin, kho Giáp Nhị, kho dầu Đức Giang, Đông Anh, khu trận địa tên lửa ngoài thành phố .
22 giờ 40 phút, chúng đánh phá trường bay Bạch Mai, Nội Bài, khu công nghiệp và dân cư Đông Anh, Cổ Loa, Giáp Bát, cảng sông Hồng, Thượng Đình …
Tiếp đó, nhiều tốp máy bay B52 ném bom rải thảm Khâm Thiên và nhiều nơi thuộc thành phố Hai Bà Trưng .
Thành phố rung chuyển. Ba tiểu đoàn tên lửa 76, 57, 88 đã tập trung chuyên sâu bắn rơi tại chỗ 2 chiếc .
Chưa khi nào trên khung trời Thành Phố Hà Nội diễn ra trận đánh ác liệt giữa rồng Thăng Long với pháo đài bay Mỹ như lúc này .
Cùng với tên lửa, 20 khẩu súng 100 mm của tự vệ cùng bắn trả địch kinh khủng. Đêm mùa đông sáng rực bởi ánh lửa của đạn pháo, đạn tên lửa, của bom và những chiếc B52 bốc cháy .
Do địch cùng lúc đánh nhiều tiềm năng, chúng lại bay trong hiên chạy dọc nhiễudày đặc dài hàng chục ki lô mét, nên những trường hợp chiến đấu diễn biến càng phức tạp .
Với kinh nghiệm tay nghề dày dạn, những tiểu đoàn tên lửa 59, 93, 78, 79 nghiên cứu và phân tích đúng mực tiềm năng trong dải nhiễu, bắn rơi trong đêm lên 5 chiếc. Phối hợp với tên lửa và pháo cao xạ, máy bay ta xuất kích, cản phá đội hình máy bay địch .
Cùng với Thành Phố Hà Nội, Hải Phòng Đất Cảng và Thái Nguyên cũng bắn rơi 3 máy bay B52 .
Vậy là đêm 26/12, Thủ đô TP.HN và những địa phương đã đánh một trận hủy hoại xuất sắc, bắn rơi 8 ” pháo đài bay B52 “, 10 máy bay cường kích giải pháp, bắt sống nhiều giặc lái Mỹ .
5 giờ sáng ngày 27, trận đánh kết thúc. Điểm cấp cứu tiên phong của Thành Phố Hà Nội là phố Khâm Thiên, thành phố ( nay là Q. ) Q. Đống Đa .
Phố Khâm Thiên dài 1.200 mét thông suốt ngã tư Ô Chợ Dừa với ngã tư đường Nam Bộ ( nay là đường Lê Duẩn ), một trong những phố có tỷ lệ dân cư đông đúc nhất TP. Hà Nội, gồm 5.968 hộ với 29.629 người ( số liệu năm 1972 ) .
Vệt bom do máy bay B52 rải xuống gần hết chiều dài đường phố đã giết chết 287 người, làm bị thương 290 người .
Bom san bằng, phá sập gần hai nghìn ngôi nhà, đền chùa, trường học, trạm xá, hoành tráng vững chắc của tập thể, cơ quan và mái ấm gia đình .
Hầm nhiều nhất 8 người chết và bị thương. Có mái ấm gia đình 6 người ngồi trong một hầm, không ai sống sót .
Ngay sáng hôm sau, mặc dầu thành phố đang trong thực trạng báo động, nhiều khách quốc tế, cán bộ chỉ huy Đảng, Nhà nước, quân đội, đại diện thay mặt Mặt trận dân tộc bản địa giải phóng miền Nam Nước Ta, đại diện thay mặt thành phố TP.HN, những ký giả … đã đến thăm những người bị nạn ở Khâm Thiên .
Nhiều đoạn đường, vỉa hè, nền nhà còn loang vét máu. Nhiều tử thi xếp dọc hè phố chờ khâm liệm và đưa đi mai táng .
Cùng với Khâm Thiên, trong đêm, máy bay B52 đã rải bom xuống hơn một trăm điểm trong thành phố .
Hai phần ba trong số đó là khu dân cư, làm hơn một nghìn người chết và bị thương .
Tàn sát hàng loạt dân thường để đạt tới tiềm năng chính trị là một tội ác rất là dã man và ghê tởm của White House và Lầu Năm Góc. Các khu vực Yên Viên, Gia Lâm, Uy Nỗ … đã bị máy bay B52 ném bom đến lần thứ 10, thứ 12 .
Khu vực Yên Viên bị khoảng chừng 5.000 quả bom ; nhà ga cùng nhiều đoạn đường tàu, kho chứa hàng bị bom Mỹ đào lên lấp xuống đến mức không còn dấu tích cũ .
Cùng thời hạn từ 22 giờ 30 phút đến 22 giờ 45 phút ngày 26/12, Mỹ dùng máy bay B52 đánh phá thành phố Hải Phòng Đất Cảng và Thái Nguyên .
Chúng triển khai đánh cả ba khu vực TP. Hà Nội, Hải Phòng Đất Cảng, Thái Nguyên cùng lúc, đánh phá ồ ạt, liên tục, thời hạn ngắn, đánh từ nhiều hướng .
Đây là đợt đánh phá được Mỹ sẵn sàng chuẩn bị kỹ, tổ chức triển khai hiệp đồng công phu với cường độ lớn .
Địch tin rằng với giải pháp mới đó chúng sẽ phân tán và gây nên sự rối loạn về chỉ huy của ta, làm cho hỏa lực phòng không, nhất là tên lửa và không quân bị tê liệt .
Nhưng ngược lại, đây lại là đêm tổn thất máy bay B52 lớn nhất của không quân kế hoạch Mỹ .
Trước hành vi điên cuồng, hung hăng, tàn tệ của Mỹ, Thành ủy TP.HN phát động căm thù trong toàn thành phố .
Các lực lượng vũ trang, cơ quan, đoàn thể, những ngành và nhân dân đều tỏ rõ quyết tâm chiến đấu đến cùng với giặc Mỹ, trả thù cho Khâm Thiên và những nơi bị diệt trừ .
Các tỉnh, thành trên miền Bắc sinh động gửi sản phẩm & hàng hóa, thuốc men, lương thực … đến trợ giúp .
Cùng vào thời hạn nóng bỏng này, đồng bào TP HCM – Gia Định kết nghĩa với TP.HN, đại diện thay mặt quân dân miền Nam gửi thư san sẻ đau thương, mất mát và tỏ lòng khâm phục truyền thống cuội nguồn kiên cường quật cường của TP. hà Nội .
Với những diễn biến phức tạp, dồn dập trong đêm 26, ngày 27/12, Thủ tướng nhà nước triệu tập cuộc họp khẩn cấp với những Bí thư, quản trị 1 số ít tỉnh, thành phố để xử lý những yếu tố cấp bách về chiến đấu, phòng tránh và tập trung chuyên sâu sức chi viện cho thủ đô hà nội .
Trước mắt, Bộ Quốc phòng tăng cường phương tiện đi lại, lực lượng để cùng TP.HN nhanh gọn khắc phục hậu quả, giải tỏa giao thông vận tải .
Các tỉnh Vĩnh Phú, Hà Tây, Hải Hưng, Hà Bắc chuẩn bị sẵn sàng chi viện theo nhu yếu của TP. hà Nội, chuẩn bị sẵn sàng đảm nhiệm và cứu chữa nạn nhân của Hà Nội Thủ Đô .
Đêm 27/12, từ trường bay Yên Bái, phi công Phạm Tuân lái máy bay MiG 21 vượt qua hàng rào bảo vệ của máy bay F4 tiến về hướng máy bay B52 .
Đến khung trời Mộc Châu, Sơn La, anh tiếp cận được tiềm năng và bắn rơi 1 chiếc góp thêm phần cản phá đội hình B52 đang bay xuống Thành Phố Hà Nội .
Cũng trong đêm 27/12, do những tổn thất rất nặng từ trước, máy bay B52 vào ném bom Thành Phố Hà Nội giảm xuống còn 36 lần / chiếc .
Các trận địa tên lửa của ta đã đánh trả địch rất hiệu suất cao, 4 chiếc B52 bị bắn rơi, trong đó, một chiếc từ độ cao 10 ki lô mét chưa kịp cắt bom, bị trúng đạn bốc cháy rơi xuống làng Ngọc Hà, cách Quảng trường Ba Đình hơn 500 mét .
Trong lúc khung trời và mặt đất ầm vang tiếng súng, tiếng bom, tiếng rít của đạn tên lửa, của máy bay F111, cuộc chiến đấu của những lực lượng không cầm súng cũng diễn ra rất là stress .
Các chiến sỹ ra-đa luôn phải đấu trí với những tên giặc lái già đời sử dụng kỹ thuật mới nhất chống ra-đa phát hiện để đánh phá tiềm năng .
Hàng trăm chiến sỹ trinh thám phòng không bám trụ trên những đài quan sát chênh vênh không vật che đỡ, theo dõi địch báo cáo giải trình kịp thời về Sở chỉ huy .
Các chiến sỹ thông tin liên lạc băng mình qua bom đạn để truyền đạt mệnh lệnh. Trong những căn hầm dã chiến, những người thầy thuốc thao tác suốt ngày đêm cấp cứu nạn nhân .
Đặc biệt, Đài Tiếng nói Nước Ta, Đài Phát thanh Hà Nội thao tác liên tục ngày đêm, bảo vệ chương trình phát sóng .
Các văn nghệ sĩ cũng gắn mình vào cuộc chiến đấu. Nhiều nhà văn, nhà báo của thành phố, của Trung ương, quân đội không quản nguy hiểm đến tận nơi xảy ra chiến sự ghi chép, tìm hiểu và khám phá .
Các phóng viên báo chí quay phim, chụp ảnh đã kịp thời thu những hình ảnh chiến đấu hào hùng của Thủ đô Thành Phố Hà Nội .
Trong một lần báo động lê dài, nhạc sĩ Phạm Tuyên sáng tác bài hát ” TP. Hà Nội – Điện Biên Phủ ” ở một căn hầm giữa thành phố .
Thành Phố Hà Nội đây, đế quốc Mỹ có nghe chăng câu vấn đáp của TP. Hà Nội tất cả chúng ta ? Đâu chỉ vì riêng nước non này ? …
Cùng nhiều tác phẩm văn hóa truyền thống, thẩm mỹ và nghệ thuật khác, bài hát sinh ra đúng lúc đã cổ vũ can đảm và mạnh mẽ ý chí chiến sỹ, đồng bào nhất quyết chiến đấu bảo vệ Hà Nội Thủ Đô .
Những cuộc tiến công ác liệt dồn dập vào Thủ đô TP. Hà Nội vẫn không tạo được thế mạnh cho Mỹ ở Hội nghị Paris .
Mỹ buộc phải xuống thang, đề xuất nhà nước ta nối lại cuộc đàm phán .
Và chiều ngày 28/12/1972, phái đoàn ta do chiến sỹ Lê Đức Thọ làm cố vấn đứng vị trí số 1 trở lại Hội nghị Paris với lòng tự tin của một dân tộc bản địa thắng lợi .
Cũng trong ngày 28, Bộ Tổng Tham mưu điện cho Bộ tư lệnh Phòng không – Không quân : trước tổn thất rất nặng, địch hoàn toàn có thể kết thúc cuộc tập kích .
Trên ý thức đó, quân chủng thông tư gấp cho Sư đoàn phòng không Thành Phố Hà Nội ( Sư 361 ) và Sư đoàn 363 ( bảo vệ Hải Phòng Đất Cảng ) tập trung chuyên sâu lực lượng lớn nhất bắn rơi nhiều máy bay B52, giành thắng lợi to lớn hơn nữa .
Đến cuối ngày 28/12, Thủ đô TP. Hà Nội triển khai xong sơ tán bước ba, đưa ra khỏi nội thành của thành phố hơn 50 vạn người .
Đây là lần sơ tán có quy mô lớn nhất trong lịch sử vẻ vang kháng chiến chống ngoại xâm của Thủ đô Thành Phố Hà Nội .
Tuy đã giảm tám mươi Xác Suất số người, nhưng Thành Phố Hà Nội vẫn duy trì nếp hoạt động và sinh hoạt thời chiến, khẩn trương, kỷ luật, bình tĩnh, tự tin .
Điều mà White House và Lầu Năm Góc mơ tưởng là TP.HN sẽ tê liệt sau những trận B52 rải thảm đã không xảy ra .
Một số chính khách, phóng viên báo chí người quốc tế đến TP. Hà Nội trong dịp này vẫn được nghênh tiếp chu đáo trong bầu không khí hữu nghị, bình thản .
Đêm 28/12, số máy bay B52 vào đánh phá TP. Hà Nội chỉ còn 30 lần / chiếc cùng với 131 lần / chiếc máy bay giải pháp những loại. Lực lượng tên lửa bảo vệ thành phố bắn rơi 1 chiếc .
Trong lúc TP. Hà Nội đang diễn ra cuộc chiến đấu kinh khủng, theo giải pháp đánh địch từ xa, trường bay Thọ Xuân ( Thanh Hóa ), phi công Vũ Xuân Thiều lái máy bay MiG 21 ngược lên Sơn La bắn rơi 1 chiếc máy bay B52 .
Nhưng do tiếp cận quá gần, máy bay của Vũ Xuân Thiều bốc cháy theo. Người con trai Thành Phố Hà Nội đã dũng mãnh quyết tử .
Sau đêm 28/12, B52 và những loại máy bay cường kích vẫn liên tục vào ném bom nhưng số lượng giảm hẳn so với những đêm trước. Thêm 1 chiếc máy bay B52 và 1 chiếc máy bay F4 bị quân dân TP. Hà Nội bắn rơi .
Từ đánh nhỏ đến đánh lớn, đánh đêm hôm và đánh ban ngày, đánh liên tục, kinh hoàng, nhưng Mỹ không đạt được mục tiêu mong ước .
trái lại, tổn thất về máy bay, nhất là B52 quá lớn, buộc Mỹ không hề lê dài hơn nữa cuộc tập kích kế hoạch vào Thủ đô TP. Hà Nội .
Đây thực sự là một đòn kế hoạch có ý nghĩa quyết định hành động làm cho đế quốc Mỹ buộc phải biến hóa kế hoạch .
7 giờ 30 phút ngày 30/12/1972, tổng thống Mỹ ra lệnh ngừng ném bom miền Bắc từ vĩ tuyến 20 trở ra, Chiến dịch Linebacker II của Mỹ kết thúc trong thất bại .
Cuộc tập kích kế hoạch bằng máy bay B52 của Mỹ ở miền Bắc Nước Ta mà Thủ đô TP. Hà Nội là tiềm năng đa phần đã diễn ra liên tục trong 12 ngày đêm .
Trong 12 ngày đêm ấy, Mỹ đã sử dụng 726 lần chiếc B52, gần 2 nghìn lần chiếc máy bay giải pháp .
Riêng trên địa phận TP.HN có 444 lượt chiếc máy bay B52, chiếm trên 60 Phần Trăm tổng số lần máy bay B52 xuất kích và hơn 1.000 lần chiếc máy bay giải pháp, ném xuống khoảng chừng hơn mười nghìn tấn bom, giết chết 2.380 người, làm bị thương 1.355 người khác .
Với số bom đạn trên, Mỹ đã gây cho TP.HN nhiều khó khăn vất vả, tổn thất. Trên địa phận thành phố có 9 ga xe lửa thì 7 bị phá hỏng. Trong 5 chiếc cầu, 5 bến phà, bị phá sập và hỏng nặng 4 cầu, 4 bến phà …
Sau 12 ngày đêm chiến đấu, ta đã bắn rơi 81 máy bay, trong đó có 34 máy bay B52 và 5 máy bay F111 .
Hàng trăm tên giặc lái Mỹ, hầu hết là lái máy bay B52 bị chết hoặc bị bắt sống .
Riêng ở TP. Hà Nội – khu vực tiềm năng hầu hết của địch, 23 máy bay B52, 2 máy bay F111 và 5 máy bay giải pháp bị bắn rơi .
Với chiến dịch Linebacker II, Mỹ định đánh ta giật mình với đòn diệt trừ mạnh, nhưng chúng đã lầm, chính chúng bị giật mình về số lượng máy bay B52 bị tàn phá, về mục tiêu gây sức ép không đạt, đặc biệt quan trọng là giật mình về niềm tin bình tĩnh, vững vàng của quân và dân ta trước bom đạn ác liệt của quân địch .
Cuộc tập kích kế hoạch bằng đường không của đế quốc Mỹ bị vượt mặt .
Chiến thắng 12 ngày đêm cuối năm 1972 của quân dân Thành Phố Hà Nội và của cả miền Bắc đã làm nên trận ” Điện Biên Phủ trên không ” chôn vùi uy thế của không lực Hoa Kỳ .
Chiến thắng này được coi là đỉnh điểm nhất của quân dân Thủ đô cũng như của cả miền Bắc trong cuộc cuộc chiến tranh nhân dân hai lần chống cuộc chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ .
Chiến thắng này đẩy đế quốc Mỹ lún sâu vào thế bế tắc hơn cả những lần trước kia .
Không còn cách nào khác hơn, Mỹ phải trở lại bàn Hội nghị Paris, đồng ý những nội dung đã thỏa thuận hợp tác tháng 10 năm 1972 và phải ký Hiệp định Paris ( 27/1/1973 ) về chấm hết cuộc chiến tranh lập lại độc lập ở Nước Ta .
Ngày 28/1/1973, Hiệp định Paris mở màn có hiệu lực thực thi hiện hành, chấm hết vai trò của quân viễn chinh Mỹ trên mặt trận miền Nam Nước Ta .
Qua thắng lợi 12 ngày đêm đánh trả cuộc tập kích kế hoạch của không quân Mỹ, vị trí của Nước Ta, cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân Nước Ta càng có thế đứng vững chãi trong lòng nhân dân quốc tế .
Ngoài những nước xã hội chủ nghĩa đồng đội coi cuộc chiến đấu chống Mỹ của nhân dân Nước Ta như cuộc chiến đấu của chính mình, rất nhiều nước trung lập, tư bản chủ nghĩa, những nước mới trỗi dậy tỏ rõ thái độ phản đối hành vi dã man của đế quốc Mỹ .
Dư luận tân tiến quốc tế lên án Tổng thống Mỹ thứ 37 ( Ních-xơn ) đã đi vào lịch sử dân tộc như một Hít-le, Kẻ sát hại đàn bà và trẻ nhỏ, Sự sỉ nhục của toàn cầu …
Cùng với quân dân cả nước, quân dân TP.HN đã đập tan lịch sử một thời về B52, loại siêu pháo đài trang nghiêm bất khả xâm phạm của Không lực Hoa Kỳ, một trong bộ ba Vũ khí kế hoạch của Mỹ .
Từ hoảng sợ, lo ngại, nhân dân quốc tế đi đến quá bất ngờ, khâm phục cuộc chiến đấu của nhân dân Nước Ta, của Thủ đô Thành Phố Hà Nội .
Cuộc chiến đấu chống cuộc chiến tranh phá hoại lần thứ hai của đế quốc Mỹ, mà đỉnh điểm là 12 ngày đêm cuối năm 1972 trên khung trời TP. Hà Nội đã đi vào lịch sử vẻ vang Nước Ta và quốc tế như một dấu son chói lọi .
Cùng với cuộc cuộc chiến tranh giải phóng của nhân dân miền Nam, nó còn là đề tài cho nhiều nhà quân sự chiến lược, chính trị, sử học trên quốc tế điều tra và nghiên cứu, khai thác về đặc thù anh hùng Nước Ta, của TP.HN và về sai lầm đáng tiếc của Mỹ .
Cả nước vì thủ đô hà nội, thủ đô hà nội vì cả nước là mối quan hệ máu thịt, một yếu tố cực kỳ quan trọng dẫn đến thắng lợi, đặc biệt quan trọng là những tỉnh bạn lân cận đã đồng tâm hiệp lực với Thành Phố Hà Nội vượt mặt sức mạnh không hề tưởng tượng nổi của không lực Hoa Kỳ tạo nên một trận Điện Biên Phủ trên không .
” Chiến thắng Điện Biên Phủ trên không ” – cũng là ” Chiến thắng B52 “, ” Chiến thắng 12 ngày đêm ” đã được nhắc đến nhiều lần trên những sách, báo, những đài phát thanh, những đài truyền hình của nước ta và từ cuối năm 1972 đến nay và còn vang vọng đến tương lai .

Tài liệu tham khảo:

– Bộ Quốc phòng – Trung tâm Từ điển bách khoa quân sự, “Từ điển Bách khoa quân sự Việt Nam”, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, Hà Nội – 2004.

– Quân chủng Phòng không – Không quân, ” Lịch sử Bộ đội tên lửa Phòng không 1965 – 2005 “, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, TP. Hà Nội – 2005 .
– ” Những trận đánh nổi bật trong lịch sử dân tộc chống ngoại xâm của Thăng Long – TP. Hà Nội “, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, TP.HN – 2009 .

Đại tá Đặng Việt Thủy

Source: https://evbn.org
Category: Góc Nhìn