Himalaya – Wikipedia tiếng Việt

Himalaya (còn có tên âm dịch Hán-Việt là Hy Mã Lạp Sơn 希馬拉山, âm dịch tiếng trung có một chút khác nhau; là “Hỉ Mã Lạp Nhã sơn mao 喜馬拉雅山脈” (Xǐmǎlāyǎ shānmài), do người Trung Quốc lấy các chữ Hán có âm gần giống “Himalaya” để phiên âm) là một dãy núi ở châu Á, phân chia tiểu lục địa Ấn Độ khỏi cao nguyên Tây Tạng. Mở rộng ra, đó cũng là tên của một hệ thống núi hùng vĩ bao gồm cả Himalaya theo đúng nghĩa của từ này, Khách Lạt Côn Lôn, Hindu Kush và các dãy núi nhỏ khác trải dài từ dãy núi Pamir. Tên gọi này bắt nguồn từ tiếng Sanskrit himālaya, một từ kép mang ý nghĩa “nơi ở của tuyết” (từ chữ hima “tuyết”, và ālaya “nơi ở”; xem thêm Himavat).

Himalaya là dãy núi cao nhất Trái Đất và là nơi của 14 đỉnh núi cao nhất thế giới: các đỉnh cao trên 8.000 m, bao gồm cả đỉnh Everest. Để thấy được kích thước khổng lồ của những đỉnh núi trong dãy Himalaya, có thể so với đỉnh Aconcagua trong dãy Andes, với độ cao 6.962 m, là đỉnh cao nhất bên ngoài Himalaya, trong khi hệ thống núi Himalaya có trên 50 ngọn núi khác nhau đạt chiều cao vượt quá 7.200 m. Dãy Himalaya cũng là nơi khởi nguồn của 3 hệ thống sông lớn trên thế giới, đó là lưu vực các sông như sông Ấn, sông Hằng-Brahmaputra và sông Dương Tử. Khoảng 750 triệu người sống trên lưu vực của các con sông bắt nguồn từ dãy Himalaya, tính luôn cả Bangladesh.

Được nâng lên bởi sự hút chìm của mảng kiến ​ ​ tạo Ấn Độ dưới mảng Á-Âu, dãy Himalaya chạy theo hướng tây-tây bắc đến đông-đông nam trong một vòng cung dài 2.400 km ( 1.500 mi ). Neo phía tây của nó, Nanga Parbat, nằm ngay phía nam của khúc quanh cực bắc của sông Indus. Neo phía đông của nó, Namcha Barwa, nằm ở phía tây của khúc quanh lớn của sông Yarlung Tsangpo ( thượng nguồn của sông Brahmaputra ). Dãy núi Himalaya giáp phía tây-bắc bởi dãy Karakoram và dãy Hindu Kush. Ở phía bắc, chuỗi được tách ra khỏi cao nguyên Tây Tạng bởi một thung lũng kiến ​ ​ tạo rộng 50 – 60 km ( 31-37 mi ) được gọi là Indus-Tsangpo. Hướng về phía nam vòng cung của dãy Himalaya được bao quanh bởi Đồng bằng Ấn-Hằng rất thấp. Phạm vi biến hóa về chiều rộng từ 350 km ( 220 mi ) ở phía tây ( Pakistan ) đến 150 km ( 93 mi ) ở phía đông ( tỉnh Arunachal Pradesh ). Himalaya độc lạ với những dãy lớn khác của Trung Á, mặc dầu đôi lúc thuật ngữ ‘ Himalaya ‘ ( hay ‘ Đại Hy Mã Lạp Sơn ‘ ) được sử dụng một cách ít thông dụng hơn để gồm có Karakoram và một số ít khoanh vùng phạm vi khác .Dãy Himalaya có 52,7 triệu người sinh sống, trải khắp 5 vương quốc : Bhutan, Trung Quốc, Ấn Độ, Nepal và Pakistan. Phạm vi Hindu Kush ở Afghanistan và Hkakabo Razi ở Myanmar thường không được tính, nhưng cả hai đều có ( cùng với Bangladesh ) một phần của mạng lưới hệ thống sông Hindu Kush Himalaya ( HKH ). Himalaya có ảnh hưởng tác động thâm thúy đến khí hậu của khu vực, giúp giữ mưa gió mùa trên đồng bằng Ấn Độ và hạn chế lượng mưa trên cao nguyên Tây Tạng. Himalaya đã định hình thâm thúy những nền văn hóa truyền thống của tiểu lục địa Ấn Độ, với nhiều đỉnh núi thuộc dãy núi Himalaya được coi là rất linh trong Ấn Độ giáo, Phật giáo và Kỳ Na giáo .
Tên của khoanh vùng phạm vi bắt nguồn từ tiếng Phạn Himālaya ( ह ि म ा लय, ” Nơi ở của tuyết ” ), từ himá ( ह ि म, ” tuyết ” ) và ā-laya ( आलय, ” nơi ở, nơi trú ngụ ” ). Hiện tại chúng được gọi là ” Dãy núi Himalaya “, thường được rút ngắn thành ” Himalaya “. Trước đây, chúng được miêu tả theo số ít là Himalaya và được biểu lộ dưới dạng Himavan trong những tác phẩm cũ. Điều này trước đây cũng được phiên âm là Himmaleh, như trong thơ của Emily Dickinson và những bài tiểu luận của Henry David Thoreau .

Những ngọn núi được biết đến với tên gọi là Himālaya trong tiếng Nepal và tiếng Hindi (cả hai đều được viết là हिमालय), hay dãy núi tuyết ‘(ཧི་མ་ལ་ཡ་) ở Tây Tạng, dãy núi Himāliya (tiếng Urdu: سلسلہ کوہ ہمالیہ) trong tiếng Urdu và dãy núi Ximalaya (tiếng Trung giản thể: 喜马拉雅山脉; tiếng Trung phồn thể: 喜馬拉雅山脈; bính âm: Xǐmǎlāyǎ Shānmài) trong tiếng Trung Quốc. (Tiếng Quảng Đông: hei-mã-lai-ngã san-mặk (hei1 maa5 laai1 ngaa5 saan1 mak6).)

Dãy Himalaya gồm có những dãy núi song song : Đồi Sivalik ở phía nam ; dãy Himalaya thấp hơn ; dãy núi Đại Himalaya, là dãy cao nhất và TT ; và dãy Himalaya ở phía bắc. Karakoram thường được coi là tách biệt với dãy Himalaya .Ở giữa đường cong lớn của dãy núi Himalaya nằm trên đỉnh Dhaulagiri và khối núi Annapurna ở Nepal cao 8.000 m ( 26.000 ft ) ở Nepal, cách nhau bởi Hẻm núi Kali Gandaki. Hẻm núi phân loại dãy Himalaya thành những phần phía tây và phía đông cả về mặt sinh thái xanh và địa lý – đường đèo ở đầu Kali Gandaki, Kora La là điểm thấp nhất trên đường vòng giữa Everest và K2 ( đỉnh điểm nhất của dãy Karakoram và Pakistan ). Về phía đông của Annapurna là những đỉnh Manaslu cao 8.000 m ( 5,0 dặm ) và qua biên giới ở Tây Tạng, Shishapangma. Ở phía nam của nó nằm ở Hà Nội Thủ Đô Kathmandu của Nepal và là thành phố lớn nhất ở dãy Himalaya. Phía đông thung lũng Kathmandu là thung lũng của sông Bhote / Sun Kosi dâng lên ở Tây Tạng và phân phối tuyến đường đi bộ chính giữa Nepal và Trung Quốc – Xa lộ Araniko / Quốc lộ Trung Quốc 318. Xa hơn về phía đông là dãy núi Mahalangur với bốn trong số sáu những ngọn núi cao nhất quốc tế, gồm có cả cao nhất : Cho Oyu, Everest, Lhotse và Makalu. Vùng Khumbu, một nơi phổ cập cho môn trekking, được tìm thấy ở đây trên những giải pháp phía tây nam đến Everest. Sông Arun thoát những sườn phía bắc của những ngọn núi này, trước khi quay về phía nam và chảy đến khoanh vùng phạm vi phía đông của Makalu .Ở vùng viễn đông của Nepal, dãy Himalaya nổi lên khối núi Kanchenjunga ở biên giới với Ấn Độ, ngọn núi cao thứ ba trên quốc tế, đỉnh núi cao nhất 8.000 m ( 26.000 ft ) và là điểm cao nhất của Ấn Độ. Phía đông của Kanchenjunga thuộc bang Sikkim của Ấn Độ. Trước đây là một Vương quốc độc lập, nó nằm trên tuyến đường chính từ Ấn Độ đến Lhasa, Tây Tạng, đi qua đèo Nathu La vào Tây Tạng. Phía đông Sikkim là Vương quốc Phật giáo cổ đại của Bhutan. Ngọn núi cao nhất ở Bhutan là Gangkhar Puensum, đây cũng là một ứng viên nặng ký cho ngọn núi chưa được chinh phục cao nhất quốc tế. Dãy Himalaya ở đây đang ngày càng trở nên không nhẵn với những thung lũng dốc rừng rậm rạp. Himalaya liên tục, quay nhẹ về phía hướng đông bắc, qua bang Arunachal Pradesh của Ấn Độ cũng như Tây Tạng, trước khi đi đến kết thúc ở đỉnh Namche Barwa, nằm ở Tây Tạng bên trong khúc quanh lớn của sông Yarlung Tsangpo. Ở phía bên kia của Tsangpo, về phía đông, là những ngọn núi Kangri Garpo. Tuy nhiên, những ngọn núi cao ở phía bắc của Tsangpo, gồm có cả Gyala Peri, đôi lúc cũng được đưa vào dãy Himalaya .Đi về phía tây từ Dhaulagiri, miền tây Nepal có phần xa xôi và thiếu những ngọn núi to lớn, nhưng là nơi có hồ Rara, hồ lớn nhất ở Nepal. Sông Karnali dâng lên ở Tây Tạng nhưng cắt qua TT của khu vực. Xa hơn về phía tây, biên giới với Ấn Độ theo sông Sarda và cung ứng một tuyến giao thương mua bán vào Trung Quốc, nơi trên cao nguyên Tây Tạng là đỉnh điểm của Gurla Mandhata. Ngay bên kia hồ Manasarovar từ đây là núi Kailash rất linh, nằm sát nguồn của bốn con sông chính của dãy Himalaya và được tôn sùng trong Ấn Độ giáo, Phật giáo, Sufism, Kỳ Na giáo và Bonpo. Ở bang Uttarakhand mới được xây dựng của Ấn Độ, dãy Himalaya lại điển hình nổi bật trở lại ở huyện Kumaon với những đỉnh núi cao Nanda Devi và Kamet. Bang này cũng là một điểm đến hành hương quan trọng, với nguồn gốc của sông Hằng tại Gangotri và Yamuna tại Yamunotri, và những đền thờ tại Badrinathpuri và Kedarnath .
Tiểu bang tiếp theo của dãy núi Himalaya, Himachal Pradesh, được ghi nhận là những trạm đồi, đặc biệt quan trọng là Shimla, TP. hà Nội mùa hè của Raj thuộc Anh và Dharmasala, TT của hội đồng Tây Tạng lưu vong ở Ấn Độ. Khu vực này ghi lại sự khởi đầu của sông Punjab Himalaya và sông Sutlej, nơi đông đúc nhất trong năm nhánh của Ấn Độ, cắt ngang qua khoanh vùng phạm vi ở đây. Xa hơn về phía tây, dãy Himalaya hình thành phần lớn phần phía nam của những chủ quyền lãnh thổ Liên minh do Ấn Độ quản trị là Jammu, Kashmir và Ladakh. Đỉnh núi đôi của Nun Kun là những ngọn núi duy nhất cao trên 7.000 m ( 4,3 dặm ) trong phần này của dãy Himalaya. Bên dưới là thung lũng Kashmir nổi tiếng và thị xã và hồ Srinagar. Cuối cùng, dãy Himalaya đạt đến điểm cuối phía tây của chúng ở đỉnh Nanga Parbat cao hơn 8.000 m ( 26.000 ft ) trên thung lũng Indus. Đầu phía tây chấm hết tại một khu vực hùng vĩ gần Nanga Parbat ( ” núi trinh sát ” ), nơi những dãy Karakoram, Himalaya và Hindu Kush giao nhau. Nó nằm ở vùng Gilgit-Baltistan của Kashmir do Pakistan quản trị .

Các đỉnh nổi tiếng[sửa|sửa mã nguồn]

Hành trình hơn 6.000 km của mảng Ấn Độ trước khi nó va vào mảng châu ( Á-Âu ) cách đây khoảng chừng 40 đến 50 triệu nămHimalaya là một trong những dải núi trẻ nhất trên Trái Đất và gồm có hầu hết là những đá trầm tích và đá biến chất được nâng lên. Theo học thuyết xây đắp mảng, sự hình thành của nó là hiệu quả của sự va chạm lục địa hoặc tạo núi dọc theo ranh giới quy tụ giữa mảng Ấn-Úc và mảng Á-Âu. Dải núi này được xem là núi nếp uốn .Sự va chạm mở màn vào Creta thượng cách đây khoảng chừng 70 triệu năm, khi mảng Ấn-Úc hoạt động về phía bắc với tốc độ khoảng chừng 15 cm / năm và va chạm với mảng Á-Âu. Cách đây khoảng chừng 50 triệu năm, mảng Ấn-Úc này đã đóng kín trọn vẹn đại dương Tethys, sự sống sót của đại dương này được xác lập trải qua những đá trầm tích và lắng đọng trên đáy đại dương, và những núi lửa ở rìa của nó. Vì những trầm tích này nhẹ nên nó được nâng lên thành núi thay vì bị chìm xuống đáy đại dương. Mảng Ấn-úc liên tục chuyển dời theo chiều ngang bên dưới cao nguyên Thanh Tạng làm cho cao nguyên này nâng lên. Cao nguyên Arakan Yoma ở Myanma và quần đảo Andaman và Nicobar thuộc vịnh Bengal cũng được hình thành do sự va chạm này .

Mảng Ấn-Úc vẫn đang chuyển động với tốc độ 67 mm/năm, và hơn 10 triệu năm nữa nó sẽ đi sâu khoảng 1.500 km vào châu Á. Khoảng 20 mm/năm của sự hội tụ Ấn-Á theo đứt gãy dọc theo sườn phía nam của Himalaya.[cần dẫn nguồn] Điều này làm cho Himalaya nâng cao khoảng 5 mm/năm. Sự chuyển động của mảng Ấn Độ vào mảng châu Á cũng gây ra các hoạt động địa chấn như động đất thường xuyên ở khu vực này.

Trong kỷ băng hà sau cuối, có một dòng sông băng liên kết giữa Kangchenjunga ở phía đông và Nanga Parbat ở phía tây. Ở phía tây, những sông băng tích hợp với mạng lưới băng ở Karakoram và ở phía bắc, chúng đã hợp nhất với khối băng cũ ở trong nước Tây Tạng. Ở phía nam, những sông băng chảy ra đã kết thúc dưới độ cao 1.000 – 2 nghìn m ( 3.300 – 6.600 ft ). Trong khi những sông băng thung lũng hiện tại của dãy Himalaya có chiều dài tối đa 20 đến 32 km ( 12 đến 20 mi ), một số ít sông băng thung lũng chính dài 60 đến 112 km ( 37 đến 70 dặm ) trong thời kỳ băng hà. Đường băng tuyết của sông băng ( độ cao nơi sự tích lũy và mài mòn của sông băng được cân đối ) thấp hơn khoảng chừng 1.400 – 1.660 m ( 4.590 – 55050 ) so với lúc bấy giờ. Do đó, khí hậu lạnh hơn tối thiểu 7,0 đến 8,3 °C ( 12,6 đến 14,9 °F ) so với lúc bấy giờ .
Sông Indus Dãy Himalaya ở Yumesongdong thuộc Sikkim, ở thung lũng sông YumthangMặc dù quy mô của chúng, dãy Himalaya không tạo thành một lưu vực lớn và 1 số ít dòng sông cắt ngang qua khoanh vùng phạm vi, đặc biệt quan trọng là ở phía đông của khoanh vùng phạm vi. Do đó, sườn núi chính của dãy Himalaya không được xác lập rõ ràng và đường đèo núi không có ý nghĩa so với việc vượt qua khoanh vùng phạm vi như với những dãy núi khác. Các con sông của dãy Himalaya chảy vào hai mạng lưới hệ thống sông lớn :

• Các sông phía tây, trong đó Sông Ấn là sông lớn nhất, tạo thành thung lũng sông Ấn. Sông Ấn bắt nguồn từ Tây Tạng tại nơi giao nhau của các sông Sengge và Gar và chảy về phía tây nam qua Ấn Độ và sau đó qua Pakistan để vào biển Ả Rập. Nó được cấp nước thêm từ Sông Jhelum, Chenab, Ravi, Beas, và sông Sutlej, cùng với các sông khác.
• Hầu hết các sông khác của Himalaya chảy vào thung lũng sông Hằng-Brahmaputra. Các sông chính gồm Sông Hằng, Brahmaputra và Yamuna, cũng như các chi lưu khác. Brahmaputra bắt nguồn từ sông Yarlung Tsangpo ở tây Tây Tạng, và chảy về phía đông qua Tây Tạng và về phía tây qua các đồng bằng Assam. Sông Hằng và Brahmaputra gặp nhau ở Bangladesh, và chảy vào Vịnh Bengal qua châu thổ lớn nhất thế giới Sundarbans.[3]

Himalaya là nơi tích tụ băng và tuyết lớn thứ 3 trên quốc tế chỉ sau Nam Cực và Bắc Cực. [ 4 ] Dãy Himalaya lê dài qua khoảng chừng 15.000 sông băng với khoảng chừng 12.000 km³ nước ngọt. [ 5 ] Các sông băng như Gangotri và Yamunotri ( Uttarakhand ) và Khumbu ( khu vực đỉnh Everest ), Langtang ( vùng Langtang ) và Zemu ( Sikkim ) .Do nằm gần chí tuyến Bắc, ranh giới băng tuyết vĩnh cửu của Himalaya nằm ở đường có độ cao lớn nhất trên quốc tế trong khoảng chừng 5.500 mét ( 18.000 ft ). [ 6 ] trái lại, những núi ở xích đạo thuộc New Guinea, Rwenzoris và Colombia có đường băng tuyết thấp hơn ở độ cao 900 mét ( 2.950 ft ). [ 7 ] Các khu vực cao hơn của Himalaya có tuyết phủ quanh năm, mặc dầu chúng nằm gần vùng nhiệt đới gió mùa, và chúng là thượng nguồn của những con sông lớn có dòng chảy quanh năm .Trong những năm gần đây, những nhà khoa học đã theo dõi sự ngày càng tăng đáng chú ý quan tâm về vận tốc rút lui của sông băng trên toàn khu vực do hậu quả của đổi khác khí hậu. Ví dụ, những hồ băng đã hình thành nhanh gọn trên mặt phẳng những sông băng phủ đầy mảnh vụn ở dãy núi Himalaya trong suốt vài thập kỷ qua. Mặc dù tính năng của việc này sẽ không được biết đến trong nhiều năm, nhưng nó hoàn toàn có thể có nghĩa là thảm họa so với hàng trăm triệu người sống dựa vào sông băng để nuôi sống những dòng sông trong mùa khô .
Một hồ nước cao trên dãy núi Himalaya ở độ cao khoảng chừng 5.000 mét ở Sikkim, Ấn ĐộKhu vực Himalaya có đến hàng trăm hồ. Hầu hết những hồ được tìm thấy ở độ cao nhỏ hơn 5.000 m, với kích cỡ hồ giảm dần theo độ cao. Hầu hết những hồ lớn hơn nằm ở phía bắc của dãy núi chính. Chúng gồm có hồ nước ngọt rất linh Manasarovar, gần núi Kailas với diện tích quy hoạnh 420 km2 ( 160 dặm vuông ) và tọa lạc ở độ cao 4.590 m ( 15.060 ft ). Nó chảy vào hồ Rakshastal gần đó với diện tích quy hoạnh 250 km2 ( 97 dặm vuông ) và nằm thấp hơn một chút ít ở độ cao 4.575 m ( 15,010 ft ). Hồ Puma Yumco là một trong những hồ cao nhất trong số những hồ lớn hơn ở độ cao 5.030 m ( 16.500 ft ) .Đi về phía nam của dãy núi, những hồ có kích cỡ nhỏ hơn. Hồ TIlyicho ở Nepal thuộc khối núi Annapurna là một trong những hồ ở độ cao cao nhất trên quốc tế. Hồ Pangong, nằm trên biên giới giữa Ấn Độ và Trung Quốc, và hồ Yamdrok, nằm ở TT Tây Tạng, là hai trong số những hồ có diện tích quy hoạnh mặt phẳng lớn nhất theo thứ tự là 700 km², và 638 km². Các hồ nổi tiếng khác như hồ Phoksundo thuộc vườn vương quốc Shey Phoksundo của Nepal, Hồ Gurudongmar ở Bắc Sikkim, Hồ Gokyo ở Q. Solukhumbu, hồ Rara ở phía tây Nepal, và hồ Tsongmo gần biên giới Ấn Độ-Trung Quốc ở Sikkim .

Một vài hồ có khả năng gây nguy hiểm do vỡ hồ băng. Hồ băng Tsho Rolpa ở thung lũng Rowaling thuộc quận Dolakha của Nepal, là hồ đang trong tình trạng nguy hiểm nhất. Hồ nằm ở độ cao 4.580 mét (15.030 ft) đã phát triển đáng kể trong vòng 50 năm qua do băng tan.[8][9]

Các hồ trên núi được các nhà địa lý gọi là tarn nếu chúng được tạo ra bởi hoạt động của băng giá. Tarn được tìm thấy phổ biến ở các vùng thượng nguồn ở Himalaya có độ cao trên 5.500 m.[10]

Vùng đất ngập nước ôn đới của dãy núi Himalaya phân phối môi trường tự nhiên sống và nơi sinh sống quan trọng cho những loài chim di cư. Nhiều hồ có độ cao trung bình và thấp vẫn còn được nghiên cứu và điều tra kém về mặt thủy văn và đa dạng sinh học, như Khecheopalri ở Sikkim Đông dãy Himalaya .
Kích thước to lớn, khoanh vùng phạm vi độ cao khổng lồ và địa hình phức tạp của dãy Himalaya có nghĩa là vùng núi này có nhiều loại khí hậu, từ cận nhiệt đới ẩm ở chân đồi đến điều kiện kèm theo hoang mạc khô, lạnh ở phía Tây Tạng của dãy núi. Đối với phần đông dãy Himalaya – ở phía nam của những ngọn núi cao, ngoại trừ ở phía tây xa nhất, đặc thù đặc trưng nhất của khí hậu là gió mùa. Mưa lớn đến vào gió mùa tây nam vào tháng 6 và lê dài đến tháng 9. Gió mùa hoàn toàn có thể ảnh hưởng tác động nghiêm trọng đến giao thông vận tải và gây ra những trận sụt lún đất lớn. Nó cũng hạn chế thời cơ du lịch – mùa leo núi và trekking bị số lượng giới hạn trong cả trước gió mùa vào tháng Tư / tháng Năm hoặc sau gió mùa vào tháng Mười / tháng Mười Một ( mùa thu ). Nepal và Sikkim thường được coi là có năm mùa : mùa hè, gió mùa, mùa thu, ( hoặc sau gió mùa ), mùa đông và mùa xuân .

Nếu theo phân loại khí hậu Köppen, độ cao thấp hơn của dãy Himalaya, đạt đến độ cao trung bình ở miền trung Nepal (bao gồm thung lũng Kathmandu), được phân loại là Cwa, tức khí hậu cận nhiệt đới ẩm với mùa đông khô. Ở những nơi cao hơn, hầu hết các dãy Himalaya có khí hậu cao nguyên cận nhiệt đới (Cwb).

Ở phía tây xa nhất của dãy Himalaya, phía tây thung lũng Kashmir và thung lũng Indus, gió mùa Nam Á không còn là yếu tố chi phối và hầu hết mưa rơi vào mùa xuân. Srinagar nhận được khoảng chừng 723 mm ( 28 in ) khoảng chừng một nửa lượng mưa của những khu vực như Shimla và Kathmandu, với những tháng ẩm nhất là tháng ba và tháng tư .Phía bắc của dãy Himalaya, còn được gọi là dãy núi Himalaya Tây Tạng, rất lạnh và khô, nói chung là đặc biệt quan trọng lộng gió ở phía tây nơi có khí hậu sa mạc lạnh. Thảm thực vật thưa thớt, còi cọc và mùa đông mát mẻ. Hầu hết lượng mưa trong khu vực ở dạng tuyết trong những tháng cuối mùa đông và mùa xuân .Tác động cục bộ đến khí hậu có ý nghĩa trên khắp dãy Himalaya. Nhiệt độ giảm 6,5 °C ( 11,7 °F ) mỗi khi độ cao tăng thêm 1.000 m ( 3.300 ft ). Điều này dẫn đến sự phong phú của khí hậu từ khí hậu gần như nhiệt đới gió mùa ở chân đồi, đến vùng lãnh nguyên và băng tuyết vĩnh cửu ở độ to lớn hơn. Khí hậu địa phương cũng bị ảnh hưởng tác động bởi địa hình : Phía bên kia của dãy núi nhận được ít mưa hơn trong khi những sườn dốc tiếp xúc với lượng mưa lớn và bóng mưa của những ngọn núi lớn hoàn toàn có thể là đáng kể, ví dụ dẫn đến điều kiện kèm theo sa mạc ở Thượng Mustang. được che chở khỏi những cơn mưa gió mùa bởi những khối núi Annapurna và Dhaulagiri và có lượng mưa hàng năm khoảng chừng 300 mm ( 12 in ), trong khi Pokhara ở phía nam của khối núi có lượng mưa đáng kể ( 3.900 mm hoặc 150 trong một năm ). Do đó, mặc dầu lượng mưa hàng năm thường cao hơn ở phía đông so với phía tây, những biến thể địa phương thường quan trọng hơn .Himalaya có ảnh hưởng tác động thâm thúy đến khí hậu của tiểu lục địa Ấn Độ và cao nguyên Tây Tạng. Chúng ngăn những cơn gió lạnh, khô cằn thổi về phía nam vào tiểu lục địa, khiến hầu hết khu vực Nam Á ấm hơn nhiều so với những vùng ôn đới tương ứng ở những lục địa khác. Nó cũng tạo thành một rào cản cho gió mùa, khiến chúng không chuyển dời về phía bắc và gây ra mưa lớn ở vùng Terai. Himalaya cũng được cho là đóng một phần quan trọng trong sự hình thành những sa mạc Trung Á, như sa mạc Taklamakan và sa mạc Gobi .Sự ngày càng tăng tổn thất băng trên dãy Himalaya trong 40 năm qua đã được chứng tỏ bằng ảnh vệ tinh. Ngay cả khi tiềm năng 1,5 °C đầy tham vọng sẽ đạt được, sông băng Himalaya dự kiến ​ ​ sẽ mất một phần ba mặt phẳng của chúng .
Hệ động và thực vật của Himalaya biến hóa theo khí hậu, lượng mưa, độ cao, và đất. Khí hậu đổi khác từ nhiệt đới gió mùa ở chân núi đến băng tuyết vĩnh cửu ở những đỉnh điểm nhất. Lượng mưa hàng năm tăng từ tây sang đông dọc theo sườn phía nam của dải núi. Sự phong phú về khí hậu, độ cao, lượng mưa, và đất đai tạo điều kiện kèm theo cho nhiều quần xã động – thực vật tăng trưởng. Ví dụ như ở những độ cao rất lớn ( áp suất thấp ) cùng với khí hậu cực lạnh được cho phép những sinh vật ái cực, vốn chịu được điều kiện kèm theo rất khắc nghiệt, sống sót. [ 11 ]Ở độ to lớn, loài báo tuyết khó phát hiện và từng có rủi ro tiềm ẩn tuyệt chủng là loài săn mồi chính của khu vực. Con mồi của nó gồm có những thành viên của mái ấm gia đình dê gặm cỏ trên đồng cỏ núi cao và sống trên địa hình đá, đáng chú ý quan tâm là cừu Bharal đặc hữu hoặc cừu hoang Himalaya. Hươu xạ bụng trắng cũng được tìm thấy ở độ to lớn. Do tiếp tục bị săn bắt để lấy xạ hương của nó, giờ đây loài hươu này rất hiếm và có rủi ro tiềm ẩn tuyệt chủng. Các loài động vật hoang dã ăn cỏ đặc hữu hoặc gần đặc hữu khác gồm có sóc Marmota, dê núi sừng ngắn Himalaya, bò Tây Tạng, trâu rừng Tây Tạng, sơn dương Himalaya và ban linh Himalaya [ 12 ]. Các phân loài sống ở Himalaya đang bị rình rập đe dọa nghiêm trọng của loài gấu nâu được tìm thấy lẻ tẻ trên khoanh vùng phạm vi cũng như gấu đen châu Á. Trong những ngọn núi hỗn hợp giữa rừng rụng lá và rừng lá kim ở phía đông dãy Himalaya, gấu trúc đỏ kiếm ăn trong những khu rừng tre rậm rạp. Phía dưới những khu rừng dưới chân đồi có 1 số ít loài linh trưởng khác nhau, gồm có cả voọc vàng có rủi ro tiềm ẩn tuyệt chủng và voọc xám Kashmir, với những khoanh vùng phạm vi bị hạn chế ở phía đông và phía tây của dãy Himalaya. Ngoài ra hổ Bengal cũng đôi lúc sinh sống ở chân đồi, và chúng thậm chí còn được báo cáo giải trình là đã Open ở độ cao 4,100 m ở một đoạn núi tại Bhutan [ 13 ] .

Sự phát triển phong phú của hệ động thực vật thống nhất của Himalaya đang trải qua những thay đổi về hợp phần và cấu trúc do biến đổi khí hậu. Hydrangea hirta là một ví dụ về các loài hoa có thể được tìm thấy trong khu vực này. Sự gia tăng nhiệt động có thể làm cho một số loài chuyển lên sống ở những độ cao cao hơn. Rừng sồi bị thông xâm lấn ở khu vực Garhwal Himalaya. Có một số báo cáo về các loại cây ăn quả và thực vật có hoa thời kỳ đầu ở dạng loài thân gỗ, đặc biệt là rhododendron, táo và Myrica esculenta. Đặc tính dược của một số loài quan trọng có thể bị ảnh hưởng do biến đổi khi hậu.[14][15]

[16]Theo truyền thống lịch sử Ấn Độ, con trai của Hoàng đế Rishabhdev, Hoàng đế Bharata Chakravartin, sau đó người Ấn Độ được cho là có tên là Bharatvarsha đã đạt được niết-bàn tại núi Kailash .Dân số Himalaya thuộc quần thể Himalaya địa phương bị cô lập văn hóa truyền thống riêng không liên quan gì đến nhau. Những nền văn hóa truyền thống đó – Ấn Độ giáo ( Ấn Độ ), Phật giáo ( Tây Tạng ), Hồi giáo ( Afghanistan, Iran ) và thuyết vật linh ( Miến Điện và Khu vực Đông Nam Á ) – đã tạo ra ở đây một nơi riêng không liên quan gì đến nhau và độc lạ của riêng họ. Sự sắp xếp hiện tại của họ, mặc dầu có một vài ngoại lệ, được link với những khu vực địa lý đơn cử và độ cao tương đối mà tại đó chúng xảy ra .

Có nhiều khía cạnh văn hóa của dãy Himalaya. Trong đạo Kỳ Na, Núi Ashtapad ở Himalaya là một nơi linh thiêng nơi Jain Tirthankara đầu tiên, Rishabhdeva được giải thoát. Người ta tin rằng sau khi Rishabhdeva đạt được niết-bàn, con trai của ông, Hoàng đế Bharata Chakravartin, đã xây dựng ba bảo tháp và hai mươi bốn ngôi đền trong số 24 Tirthankara với những thần tượng của họ được đính đá quý ở đó và đặt tên là Sinharndha. Đối với người theo đạo Hindu, dãy Himalaya được nhân cách hóa thành Himavath, cha của nữ thần Parvati. Himalaya cũng được coi là cha đẻ của sông Hằng. Hai trong số những nơi hành hương thiêng liêng nhất đối với người theo Ấn Độ giáo là quần thể đền thờ ở Pashupatinath và Muktinath, còn được gọi là Saligrama vì sự hiện diện của những tảng đá đen thiêng gọi là saligram.

Những người theo đạo Phật cũng đặt tầm quan trọng rất lớn trên những ngọn núi của dãy Himalaya. Paro Taktsang là nhà thời thánh nơi Phật giáo mở màn ở Bhutan. Muktinath cũng là nơi hành hương của Phật tử Tây Tạng. Họ tin rằng những cái cây trong khu rừng dương xuất phát từ gậy đi bộ của tám mươi bốn pháp sư Phật giáo Ấn Độ cổ đại hay mahasiddhas. Họ coi saligram là đại diện thay mặt của vị thần rắn Tây Tạng được gọi là Gawo Jagpa. Sự phong phú của người dân Himalaya biểu lộ theo nhiều cách khác nhau. Nó bộc lộ qua kiến ​ ​ trúc, ngôn từ và phương ngữ, tín ngưỡng và nghi lễ của họ, cũng như quần áo của họ. Hình dạng và vật tư của nhà dân phản ánh nhu yếu trong thực tiễn và niềm tin của họ. Một ví dụ khác về sự phong phú giữa những dân tộc bản địa ở dãy Himalaya là hàng dệt bằng tay thủ công hiển thị sắc tố và hoa văn độc lạ cho nền dân tộc bản địa của họ. Cuối cùng, 1 số ít người rất coi trọng trang sức đẹp. Phụ nữ Rai và Limbu đeo khuyên tai vàng lớn và đeo khuyên mũi để biểu lộ sự giàu sang của họ trải qua trang sức đẹp của họ .Cư dân ở Garhwal, Gorkha và Kumaon cũng tạo thành một nhóm ngôn từ độc lạ quan trọng nhưng có phần giống nhau sống ở vùng Garhwal, Nepal và Kumaon của Uttarakhand, tương ứng, với vương quốc của họ tăng trưởng và lan rộng ra trong những khoảng chừng thời hạn khác nhau .

Các tôn giáo trong khu vực[sửa|sửa mã nguồn]

Tu viện Taktsang, hay còn được biết đến với cái tên ” Hang hùm “Nhiều nơi thuộc Himalaya thuộc về những tôn giáo có tác động ảnh hưởng như Phật giáo, Ấn Độ giáo, Kỳ Na giáo và Sikh giáo. Địa điểm tôn giáo nổi tiếng nhất là Paro Taktsang, nơi Padmasambhava được cho là đã xây dựng nên Phật giáo ở Bhutan. [ 17 ] Padmasambhava cũng được tôn thờ như vị thánh quan thầy của Sikkim. Ngoài ra còn có Hồi giáo và Hindhu Shaivite Kashmiri Pandit trong khu vực Kashmir .Trong Ấn Đọ giáo, Himalaya được nhân cách hóa là vị thần Himavat, cha đẻ của Ganga và Parvati. [ 18 ]Một số khu vực Phật giáo kim cương thừa tọa lạc ở dãy Himalaya như ở Tây Tạng, Bhutan và ở những vùng thuộc Ấn Độ như Ladakh, Sikkim, Arunachal Pradesh, Spiti và Darjeeling. Nhiều tu viện nằm ở Tây Tạng, gồm có cả nơi ở của Dalai Lama. Bhutan, Sikkim và Ladakh cũng có rất nhiều tu viện. Có hơn 6.000 tu viện ở Tây Tạng. [ 19 ] Hồi giáo Tây Tạng có những thánh đường của họ ở Lhasa và Shigatse. [ 20 ]

Himalaya là nơi có sự đa dạng của các nguồn dược liệu. Thực vật từ các khu rừng đã được sử dụng trong nhiều thiên niên kỷ để điều trị các tình trạng từ ho đơn giản đến rắn cắn[21]. Các bộ phận khác nhau của cây – rễ, hoa, thân, lá và vỏ cây – được sử dụng làm phương thuốc cho các bệnh khác nhau. Ví dụ, một chiết xuất vỏ cây từ cây pindrow abies được sử dụng để điều trị ho và viêm phế quản. Lá và thân dán từ một cây xạ hương arachne được sử dụng cho các vết thương và như một thuốc giải độc cho vết rắn cắn. Vỏ cây callicarpa arborea được sử dụng cho bệnh ngoài da. Gần một phần năm của thực vật hạt trần, thực vật có hoa và pteridophyte ở dãy Himalaya được tìm thấy có tính chất dược liệu, và nhiều khả năng sẽ được phát hiện.

Hầu hết dân số ở một số nước châu Á và châu Phi phụ thuộc vào cây thuốc để chữa bệnh hơn là thuốc tây. Vì rất nhiều người sử dụng cây thuốc làm nguồn chữa bệnh duy nhất của họ ở dãy Himalaya, nên cây là nguồn thu nhập quan trọng. Điều này góp phần phát triển công nghiệp kinh tế và hiện đại cả trong và ngoài khu vực. Vấn đề duy nhất là người dân địa phương đang nhanh chóng phá rừng trên dãy Himalaya để lấy gỗ, thường là bất hợp pháp[22]. Điều này có nghĩa là số lượng cây thuốc đang giảm dần và một số trong số chúng có thể trở nên hiếm hơn hoặc, trong một số trường hợp, bị tuyệt chủng.

Mặc dù người dân địa phương đã phá hầu hết những phần của những khu rừng ở dãy Himalaya, nhưng vẫn còn một lượng lớn cây xanh từ những khu rừng nhiệt đới gió mùa đến những khu rừng núi cao. Những khu rừng này cung ứng gỗ làm nguyên vật liệu và những nguyên vật liệu thô khác để sử dụng cho những ngành công nghiệp. Ngoài ra còn có nhiều đồng cỏ cho động vật hoang dã ăn cỏ. Nhiều giống động vật hoang dã sống ở những ngọn núi này làm như vậy dựa trên độ cao. Ví dụ, voi và tê giác sống ở độ cao thấp hơn của dãy Himalaya, còn được gọi là vùng Terai. Ngoài ra, những động vật hoang dã được tìm thấy ở những ngọn núi này là nai Kashmir, gấu đen, hươu xạ, voọc và báo tuyết. Bò Tây Tạng cũng được tìm thấy trên những ngọn núi này và thường được người dân thuần hóa để sử dụng như một công cụ để luân chuyển. Tuy nhiên, quần thể của nhiều loài động vật hoang dã này và vẫn còn những loài khác đang suy giảm và đang trên bờ vực tuyệt chủng .Himalaya cũng là nguồn phân phối nhiều khoáng chất và đá quý. Trong số những loại đá thứ ba, là tiềm năng to lớn của dầu khoáng. Có than nằm ở Kashmir, và đá quý nằm ở dãy Himalaya. Ngoài ra còn có vàng, bạc, đồng, kẽm và nhiều loại tài nguyên và sắt kẽm kim loại khác nằm ở tối thiểu 100 nơi khác nhau trong những ngọn núi này [ 23 ] .

Source: https://evbn.org
Category: Góc Nhìn