Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin/P1.I

Từ VLOSPhần thứ nhất
THẾ GIỚI QUAN VÀ PHƯƠNG PHÁP LUẬN TRIẾT HỌC CỦA CHỦ NGHĨA MÁC-LÊNIN

Chương
I
CHỦ
NGHĨA
DUY
VẬT
BIỆN
CHỨNG

Bạn đang đọc: Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin/P1.I

I. CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
1. Sự trái chiều giữa chủ nghĩa duy vật với chủ nghĩa duy tâm trong việc xử lý yếu tố cơ bản của triết học
Dựa trên tổng kết hàng loạt lịch sử vẻ vang triết học, Ph. Ăngghen cho rằng : “ Vấn đề cơ bản lớn của mọi triết học, đặc biệt quan trọng là của triết học tân tiến, là yếu tố quan hệ giữa tư duy và sống sót ” ( C.Mác và Ph. Ăngghen : Toàn tập, Nxb Chính trị Quốc gia, TP. Hà Nội, 2002, t. 20, tr. 403 ), hay giữa ý thức với vật chất .
Vấn đề cơ bản của triết học có hai mặt :
Mặt thứ nhất, ( mặt bản thể luận ) vấn đáp thắc mắc : trong mối quan hệ giữa tư duy và sống sót, giữa ý thức và vật chất thì cái nào có trước, cái nào có sau, cái nào quyết định hành động cái nào ?
Mặt thứ hai, ( mặt nhận thức luận ) vấn đáp thắc mắc : tư duy con người có năng lực nhận thức quốc tế hay không ?
Việc xử lý vấn hai mặt yếu tố cơ bản của triết học là xuất phát điểm của những phe phái lớn : chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa duy vật ; khả tri luận ( thuyết hoàn toàn có thể biết ) và bất khả tri luận ( không hề biết ). Ngoài ra còn có chủ nghĩa nhị nguyên và không tin luận .
Chủ nghĩa duy vật là phe phái triết học xuất phát từ quan điểm : thực chất của quốc tế là vật chất ; vật chất là tính thứ nhất, ý thức là tính thứ hai ; vật chất có trước ý thức và quyết định hành động ý thức .
Chủ nghĩa duy tâm là phe phái triết học cho rằng : thực chất của quốc tế là niềm tin ; ý thức là tính thứ nhất, vật chất là tính thứ hai ; ý thức có trước và quyết định hành động vật chất .
Chủ nghĩa duy tâm có hai trào hình thức cơ bản là Chủ nghĩa duy tâm khách quan và chủ nghĩa duy tâm chủ quan. Chủ nghĩa duy tâm khách quan thừa nhận tính thứ nhất của niềm tin, ý thức nhưng niềm tin, ý thức đó được ý niệm là ý thức khách quan, ý thức khách quan có trước và sống sót độc lập với giới tự nhiên và con người. Những đại biểu của trào lưu này là Platon, Hêghen, Tômat Đacanh … Chủ nghĩa duy tâm chủ quan thừa nhận tính thứ nhất của ý thức con người, chứng minh và khẳng định ý thức quyết định hành động vật chất, vật chất không sống sót độc lập mà nhờ vào vào cảm xúc, ý thức. Những đại biểu của trào lưu này là G.Beccơli, D.Hium.
Ngoài sự phân biệt chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm, người ta còn phân biệt :
Thuyết nhất nguyên là khuynh hướng triết học cho rằng quốc tế chỉ có một bản nguyên, là thực thể vật chất hoặc thực thể niềm tin có trước và quyết định hành động. Tùy theo ý niệm cho rằng vật chất hay niềm tin là thực thể của quốc tế mà thuyết nhất nguyên có hai hình thức tương ứng : thuyết nhất nguyên duy vật và thuyết nhất nguyên duy tâm .
Thuyết nhị nguyên cho rằng có hai thực thể vật chất và ý thức song song sống sót, không nhờ vào lẫn nhau .
Thuyết đa nguyên là khuynh hướng triết học cho rằng có nhiều cơ sở, nhiều bản nguyên của sống sót, chúng không phụ thuộc vào lẫn nhau .
Trong việc xử lý mặt thứ hai yếu tố cơ bản của triết học có hai khuynh hướng trái chiều nhau là thuyết khả tri và thuyết bất khả tri. Đa số những nhà triết học chứng minh và khẳng định rằng con người có năng lực nhận thức được quốc tế, có năng lực đạt được chân lý khách quan. Một số những nhà triết học phủ nhận một phần hay hàng loạt năng lực nhận thức của con người. Những nhà triết học này thuộc thuyết bất khả tri ( có nghĩa là không hề nhận thức được ). Đại biểu của khuynh hướng này là Protagor, D.Hium, I.Cantơ …
Đối lập với chủ nghĩa duy tâm, chủ nghĩa duy vật sống sót và tăng trưởng có nguồn gốc từ sự tăng trưởng của khoa học và thực tiễn, đồng thời thường gắn với quyền lợi của giai cấp và lực lượng tân tiến trong lịch sử dân tộc. Chủ nghĩa duy vật không chỉ tổng kết, khái quát kinh nghiệm tay nghề và thành tựu mà con người đạt được mà còn khuynh hướng cho hoạt động giải trí thực tiễn của con người .
2. Chủ nghĩa duy vật biện chứng-hình thức tăng trưởng cao nhất của chủnghĩa duy vật. Trong lịch sử vẻ vang, cùng với sự tăng trưởng của khoa học và thực tiễn, chủ nghĩa duy vật được hình thành và tăng trưởng với ba hình thức cơ bản là chủ nghĩa duy vật chất phác, chủ nghĩa duy vật siêu hình và chủ nghĩa duy vật biện chứng .
a. Chủ nghĩa duy vật chất phác
Chủ nghĩa duy vật chất phác là tác dụng nhận thức của những nhà triết học duy vật thời kỳ cổ đại. Họ thừa nhận tính thứ nhất của vật chất nhưng lại giống hệt vật chất với một hay dạng sống sót đơn cử của vật chất, coi đó là thực thể tiên phong, là bản nguyên của thiên hà. Đó là sự nhận thức mang tính trực quan nhưng chủ nghĩa duy vật chất phác Scó ưu điểm là đã lấy bản thân giới tự nhiên để lý giải giới tự nhiên mà không viện đến một thần linh hay một đấng phát minh sáng tạo nào để lý giải quốc tế .
b. Chủ nghĩa duy vật siêu hình
Chủ nghĩa duy vật siêu hình là hình thức cơ bản của chủ nghĩa duy vật, tăng trưởng rõ nét từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII, và đạt đỉnh điểm vào thế kỷ XIX, nó gắn với thời kỳ cơ học cổ xưa tăng trưởng mạnh, do đó chịu sự tác động ảnh hưởng can đảm và mạnh mẽ của chiêu thức tư duy siêu hình, máy móc. Đặc điểm của chủ nghĩa duy vật siêu hình là nhận thức quốc tế như một cỗ máy cơ giới mà mỗi bộ phận tạo nên nó luôn ở trạng thái khác biệt, tĩnh tại. Nếu có biến hóa thì chỉ có sự tăng, giảm đơn thuần về số lượng, do những nguyên do bên ngoài gây ra .
Tuy chưa phản ánh đúng hiện thực trong mối liên hệ thông dụng và sự tăng trưởng nhưng chủ nghĩa duy vật siêu hình đã góp thêm phần vào việc chống lại thế giới quan duy tâm và tôn giáo, nhất là tiến trình lịch sử vẻ vang chuyển tiếp từ thời Trung cổ sang thời Phục hưng ở những nước Tây Âu .
c. Chủ nghĩa duy vật biện chứng
Chủ nghĩa duy vật biện chứng do C.Mác và Ph. Ăngghen thiết kế xây dựng từ những năm 40 của thế kỷ XIX và được V.I.Lênin tăng trưởng. Chủ nghĩa duy vật biện chứng sinh ra trên cơ sở thừa kế tinh hoa trong lịch sử vẻ vang triết học, dựa trên cơ sở những thành tựu của khoa học tự nhiên vì thế, đã khắc phục được hạn chế của chủ nghĩa duy vật chất phác và chủ nghĩa duy vật siêu hình. Trên cơ sở phản ánh đúng đắn hiện thực khách quan trong mối liên hệ phổ cập và sự tăng trưởng, chủ nghĩa duy vật biện chứng là công cụ vĩ đại cho hoạt động giải trí nhận thức và thực tiễn cách mạng .
II. QUAN ĐIỂM CỦA CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VỀ VẬT CHẤT, Ý THỨC VÀ MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC
1. Vật chất
a. Phạm trù vật chất
Vật chất với tư cách là phạm trù triết học đã có lịch sử vẻ vang tăng trưởng trên 2500 năm và có quy trình tăng trưởng gắn liền với thực tiễn và nhận thức của con người :
Chủ nghĩa duy tâm ý niệm thực chất của quốc tế, cơ sở tiên phong của mọi sống sót là bản nguyên niềm tin, còn vật chất là loại sản phẩm của bản nguyên ý thức ấy. Chủ nghĩa duy tâm phủ nhận vật chất với tính cách là thực tại khách quan, cho rằng quốc tế vật chất là tạo vật của thượng đế, hoặc là “ sựphức hợp ” những cảm xúc của con người .
Chủ nghĩa duy vật cổ đại đã giống hệt vật chất với những dạng sống sót đơn cử của vật chất. Thí dụ : nước ( ý niệm của Talet ) ; không khí ( ý niệm Anaximen ) ; lửa ( ý niệm của Hêraclit ) ; nguyên tử ( ý niệm của Đêmôcrit ) ; đất, nước, lửa, gió ( ý niệm của triết học Ấn Độ ) ; kim, mộc, thủy, hỏa, thổ ( ý niệm trong Thuyết ngũ hành ở Trung Quốc ) .
Chủ nghĩa duy vật thế kỷ XVII – XVIII giống hệt vật chất với nguyên tửvà khối lượng. Với ý niệm vật chất là một hay 1 số ít chất tự có, tiên phong, sản sinh ra thiên hà chứng tỏ những nhà duy vật trước C.Mác đã như nhau vật chất với vật thể. Hạn chế này tất yếu dẫn đến quan điểm duy vật nửa vời, không triệt để. Họ chỉ duy vật khi xử lý những yếu tố của tự nhiên nhưng lại duy tâm thần bí khi lý giải những hiện tượng kỳ lạ xã hội .
Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, một loạt ý tưởng khoa học làm cho những quan điểm duy vật siêu hình rơi vào khủng hoảng cục bộ. Nhiều páht minh trong vật lý học thời kỳ này đã làm đảo lộn ý niệm cũ về vật chất, đó là :
Rơnghen ( Đức ) phát hiện ra tia X ( 1895 ) ; A.H.Beccơren ( 1852 – 1908 ), nhà vật lý học Pháp và M.Quyri ( 1867 – 1934 ), ý tưởng ra hiện tượng kỳ lạ phóng xạ trong chất uranium ( 1896 ) ; S.J.Tômxơn phát hiện ra điện tử ( 1897 ) ; nhà bác học Đức Kaufman phát hiện ra sự đổi khác khối lượng điện tử ; thuyết tương đối hẹp của A.Anhxtanh. ..
Các ý tưởng khoa học này gây ra cuộc khủng hoảng cục bộ về thế giới quan trong vật lý học. Một số những nhà vật lý học lý giải một cách duy tâm những hiện tượng kỳ lạ vật lý và cho rằng vật chất tiêu tan. Trong thực trạng đó, những nhà triết học duy tâm chủ quan tận dụng thời cơ này để khẳng định chắc chắn thực chất “ phi vật chất ” của quốc tế, khẳng định chắc chắn vai trò của những lực lượng siêu nhiên so với quy trình phát minh sáng tạo ra quốc tế, cơ sở sống sót của chủ nghĩa duy vật không còn nữa. Tình hình đó yên cầu V.I.Lênin phải đấu tranh bảo vệ và tăng trưởng chủ nghĩa duy vật. Trong tác phẩm “ Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm tay nghề phê phán ”, V.I.Lênin đưa ra định nghĩa vật chất tầm cỡ :
“ Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm xúc, được cảm xúc của chúng tachép lại, chụp lại, phản ánh và sống sót không chịu ràng buộc vào cảm xúc ” ( V.I.Lênin : Toàn tập, Nxb Tiến bộ, Matxcơva, 1976, t. 18, tr. 151 )

Từ định nghĩa vật chất có thể khẳng định:

Thứ nhất, cần phải phân biệt “ vật chất ” với tư cách là phạm trù triết học với những dạng bộc lộ đơn cử của vật chất. Vật chất với tư cách là phạm trù triết học là tác dụng của sự khái quát hóa, trừu tượng hóa những thuộc tính, những mối liên hệ vốn có của những sự vật, hiện tượng kỳ lạ nên nó phản ánh cáichung, vô hạn, vô tận, không sinh ra, không mất đi ; còn tổng thể những sự vật, hiện tượng kỳ lạ chỉ là những dạng biểu lộ đơn cử của vật chất nên nó có quy trình phát sinh, tăng trưởng và chuyển hóa. Vì vậy, không hề như nhau vật chất với một hay một số ít dạng biểu lộ đơn cử của vật chất .
Thứ hai, đặc trưng quan trọng nhất của vật chất là thuộc tính khách quan, tức là thuộc tính sống sót ngoài ý thức, độc lập, không nhờ vào vào ý thức con người, dù con người có nhận thức được nó hay không .
Thứ ba, vật chất ( dưới hình thức sống sót đơn cử của nó ) là cái hoàn toàn có thể gây nên cảm xúc ở con người khi nó trực tiếp hay gián tiếp tác động ảnh hưởng đến giác quan của con người. Ý thức của con người là sự phản ánh so với vật chất, còn vật chất là cái được ý thức phản ánh .
Phương pháp định nghĩa mà V.I.Lênin dùng để định nghĩa vật chất là trái chiều vật chất với phạm trù ý thức, chỉ ra thuộc tính cơ bản để phân biệt vật chất với ý thức .
Định nghĩa vật chất của V.I.Lênin có ý nghĩa quan trọng so với sự tăng trưởng của chủ nghĩa duy vật và nhận thức khoa học :
Một là, với việc tìm ra thuộc tính quan trọng nhất của vật chất là thuộc tính khách quan, V.I.Lênin đã phân biệt sự khác nhau giữa vật chất và vật thể, khắc phục được sự hạn chế trong ý niệm về vật chất của chủ nghĩa duy vật cũ ; cung ứng địa thế căn cứ nhận thức khoa học cho sự tăng trưởng của triết học và những khoa học khác và là cơ sở lý luận cho việc kiến thiết xây dựng quan điểm duy vật về lịch sử dân tộc. Hai là, với việc chứng minh và khẳng định vật chất là thực tại khách quan “ được đem lại cho con người trong cảm xúc ” và “ được cảm xúc của tất cả chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh ” V.I Lênin khẳng định chắc chắn vật chất là tính thứ nhất, ý thức là tính thứ hai đồng thời thừa nhận năng lực của con người hoàn toàn có thể nhận thức được thực tại khách quan .
b. Phương thức và hình thức sống sót của vật chất
Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, hoạt động là phương pháp sống sót của vật chất ; khoảng trống, thời hạn là những hình thức sống sót của vật chất .
Vận động là phương pháp sống sót của vật chất
Ph. Ăngghen viết : “ Vận động, hiểu theo nghĩa chung nhất, – tức được hiểu là một phương pháp sống sót của vật chất, là một thuộc tính cố hữu của vật chất, – thì gồm có toàn bộ mọi sự biến hóa và mọi quy trình diễn ra trong ngoài hành tinh, kể từ sự đổi khác vị trí đơn thuần cho đến tư duy ” ( C.Mác và Ph. Ăngghen : Toàn tập, Nxb Chính trị Quốc gia, Thành Phố Hà Nội, 2002, t. 20, tr. 519. )
Định nghĩa trên của Ph. Ăngghen cho thấy hoạt động là phương pháp sống sót của vật chất, là thuộc tính cố hữu của vật chất, trải qua hoạt động mà những dạng đơn cử của vật chất biểu lộ sự sống sót của mình. Vận động của vật chất là tự thân hoạt động và sự sống sót của vật chất luôn gắn liền với hoạt động .
Vật chất chỉ hoàn toàn có thể sống sót trong hoạt động, bằng cách hoạt động, không hề có vật chất không hoạt động, cũng như không hề có hoạt động ngoài vật chất. Các thuộc tính của vật chất chỉ bộc lộ trải qua hoạt động .
Ph. Ăngghen viết : “ Các hình thức và những dạng khác nhau của vật chất chỉ hoàn toàn có thể nhận thức được trải qua hoạt động ; thuộc tính của vật thể chỉ thể hiện qua hoạt động ; về một vật thể không hoạt động thì không có gì mà nói cả ” ( Sđd, t. 20, tr. 743 )
Các hình thức hoạt động của vật chất :
Dựa trên những thành tựu khoa học ở thời đại mình, Ph. Ăngghen phân loại hoạt động thành năm hình thức hoạt động cơ bản :
Vận động cơ giới là sự vận động và di chuyển vị trí của những vật thể trong khoảng trống .
Vận động vật lý là hoạt động của phân tử, của những hạt cơ bản, hoạt động của nhiệt, ánh sáng, điện, trường, âm thanh …
Vận động hóa học là sự hoạt động của những nguyên tử ; sự hóa hợp và phân giải của những chất .
Vận động sinh vật là hoạt động của những khung hình sống như sự trao đổi chất, đồng nhất, dị hóa, sự tăng trưỏng, sinh sản, tiến hóa …
Vận động xã hội là sự đổi khác trong những nghành nghề dịch vụ kinh tế tài chính, chính trị, văn hóa truyền thống … của đời sống xã hội .
Các hình thức hoạt động cơ bản trên được sắp xếp theo thứ tự từ trình độthấp đến trình độ cao, tương ứng với trình độ cấu trúc của vật chất. Các hình thức hoạt động khác nhau về chất tuy nhiên chúng không sống sót khác biệt mà có mối quan hệ mật thiết với nhau trong đó hình thức hoạt động cao Open trên cơ sở những hình thức hoạt động thấp và bao hàm trong nó những hình thức hoạt động thấp hơn. Trong sự sống sót của mình, mỗi sự vật hoàn toàn có thể có nhiều hình thức hoạt động khác nhau tuy nhiên bản thân nó khi nào cũng được đặc trưng bởi hình thức hoạt động cao nhất mà nó có. Bằng việc phân loại những hình thức hoạt động cơ bản, Ph. Ăngghen đã đặt cơ sở cho việc phân loại, phân ngành, hợp loại, hợp ngành khoa học .
Vận động và đứng im :
Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định chắc chắn hoạt động là tuyệt đối, là vĩnh viễn nhưng điều đó không có nghĩa là phủ nhận sự đứng im, cân đối ; tuy nhiên đứng im, cân đối chỉ là hiện tượng kỳ lạ tương đối, trong thời điểm tạm thời và thực ra đứng im, cân đối chỉ là một trạng thái đặc biệt quan trọng của hoạt động .
Đứng im là tương đối vì đứng im, cân đối chỉ xảy trong 1 số ít quan hệ nhất định, chứ không phải trong toàn bộ mọi quan hệ. Đứng im, cân đối chỉ xảy ra trong một hình thức hoạt động .
Đứng im là trong thời điểm tạm thời vì đứng im không phải là cái sống sót vĩnh viễn mà chỉ sống sót trong một thời hạn nhất định, chỉ là xét trong một hay 1 số ít quan hệ nhất định, ngay trong đứng im vẫn diễn ra những quy trình biến hóa nhất định. Đứng im là trạng thái đặc biệt quan trọng của hoạt động, đó là hoạt động trong thế cân đối, không thay đổi, hoạt động chưa làm đổi khác cơ bản về chất, về vị trí, hình dáng, cấu trúc của sự vật
Không gian và thời hạn là những hình thức sống sót của vật chất
Quan điểm siêu hình coi khoảng trống là một cái hòm rỗng trong đó chứa vật chất. Có khoảng trống và thời hạn không có vật chất. Có sự vật, hiện tượng kỳ lạ không sống sót trong khoảng trống và thời hạn .
Quan điểm duy vật biện chứng cho rằng mọi dạng đơn cử của vật chất đều sống sót ở một vị trí nhất định, có một quảng tính ( độ cao, chiều rộng, chiều dài ) nhất định và sống sót trong những mối đối sánh tương quan nhất định ( trước hay sau, trên hay dưới, bên phải hay bên trái … ) với những dạng vật chất khác .
Những hình thức sống sót như vậy gọi là khoảng trống. Mặt khác sự sống sót của sự vật còn được bộc lộ ở quy trình đổi khác : nhanh hay chậm, sau đó và chuyển hóa … những hình thức sống sót như vậy được gọi là thời hạn .
Ph. Ăngghen cho rằng : “ Các hình thức cơ bản của mọi sống sót là khoảng trống và thời hạn ; sống sót ngoài thời hạn thì cũng rất là vô lý như sống sót ở ngoài khoảng trống ”, do đó hoàn toàn có thể hiểu :
– Vật chất, khoảng trống và thời hạn không tác rời nhau, không có khoảng trống và thời hạn không có vật chất cũng như không hề có sự vật, hiện tượng kỳ lạ sống sót ngoài khoảng trống và thời hạn .
– Không gian, thời hạn có những đặc thù chung như những đặc thù của vật chất đó là tính khách quan, tính vĩnh cửu, tính vô tận và vô hạn .
– Không gian có thuộc tính ba chiều ( độ cao, chiều dài, chiều rộng ) còn thời hạn chỉ có một chiều ( từ quá khứ đến tương lai ). Tính ba chiều của khoảng trống và tính một chiều của thời hạn bộc lộ hình thức sống sót về quảng tính và quy trình diễn biến của vật chất hoạt động .

c.
Tính
thống
nhất
vật
chất
của
thế
giới

Xem thêm: Game Góc Nhìn Thứ 3 Là Gì – Game Góc Nhìn “Người Thứ… Tư” Trông Như Thế Nào

Thế giới vật chất biểu lộ rất là phong phú và đa dạng, phong phú, tuy nhiên, những dạng bộc lộ của quốc tế vật chất đều phản ánh thực chất của quốc tế và thống nhất với nhau .
Quan điểm duy tâm lý giải sự thống nhất của quốc tế ở một thực thể ý thức tiên phong ( Ý niệm, Thượng đế ) hoặc từ cảm xúc của con người .
Quan điểm duy vật biện chứng khẳng định chắc chắn thực chất của quốc tế là vật chất, quốc tế thống nhất ở tính vật chất .
Một là, chỉ có một quốc tế duy nhất là quốc tế vật chất, quốc tế vật chất là cái có trước, sống sót khách quan, độc lập với ý thức của con người .
Hai là, quốc tế vật chất sống sót vĩnh viễn, vô tận, vô hạn, không được sinh ra và không bị mất đị .
Ba là, mọi sống sót của quốc tế vật chất đều có mối liên hệ thống nhất với nhau, đều là những dạng đơn cử của vật chất, là những cấu trúc vật chất, có nguồn gốc vật chất và chịu sự chi phối của những quy luật khách quan phổ cập của vật chất .
Nhận thức trên có ý nghĩa quan trọng, nó không chỉ xu thế cho con người lý giải về tính phong phú của quốc tế mà còn khuynh hướng cho việc liên tục nhận thức tính phong phú ấy để thực thi quy trình tái tạo hợp quy luật .
2. Ý thức
a. Nguồn gốc của ý thức
Trên cơ sở khái quát thành tựu của khoa học, của thực tiễn xã hội, chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định chắc chắn nguồn gốc vật chất, thực chất phản ánh vật chất của ý thức để rút ra vai trò của ý thức trong mối quan hệ với vật chất .
Quan điểm duy tâm khách quan cho rằng nguồn gốc của ý thức từ một lực lượng siêu tự nhiên ( Ý niệm, Brahman, Thượng đế, Trời, v.v. ) .
Quan điểm duy tâm chủ quan cho rằng ý thức là cái vốn có của con người, không do thần thánh ban cho, cũng không phải là sự phản ánh quốc tế bên ngoài .
Quan điểm duy vật siêu hình coi ý thức là một dạng vật chất ; “ óc tiết ra ý thức cũng như gan tiết ra mật ” .
Quan điểm duy vật biện chứng cho rằng ý thức sinh ra là tác dụng của quy trình tiến hóa lâu bền hơn của tự nhiên và xã hội. Ý thức có hai nguồn gốc là nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội

Nguồn
gốc
tự
nhiên
của
ý
thức:
thể
hiện
qua
sự
hình
thành
của
bộ
óc
con
người
và
hoạt
động
của
bộ
óc
đó
cùng
mối
quan
hệ
của
con
người
với
thế
giới
khách
quan,
trong
đó
thế
giới
khách
quan
tác
động
đến
bộ
óc
con
người
tạo
ra
quá
trình
phản
ánh
năng
động,
sáng
tạo.

Về bộ óc người : Ý thức là thuộc tính của dạng vật chất có tổ chức triển khai cao là bộ óc người, là tính năng của bộ óc, là hiệu quả hoạt động giải trí sinh lý thần kinh của bộ óc. Bộ não người là tác dụng của quy trình tiến hóa lâu dài hơn của giới sinh vật. Bộ óc càng hoàn thành xong, hoạt động giải trí sinh lý thần kinh của bộ óc càng có hiệu suất cao, ý thức con người càng phong phú và đa dạng và thâm thúy. Bộ não của động vật hoang dã chỉ đạt đến trình độ phản xạ, bản năng, tâm ý động vật hoang dã, trong khi đó bộ óc người có năng lực phản ánh quốc tế bằng tư duy trừu tượng .
Về mối quan hệ giữa con người với quốc tế khách quan tạo ra quy trình phản ánh năng động, phát minh sáng tạo : Trong mối quan hệ giữa con người với quốc tế khách quan, trải qua hoạt động giải trí của những giác quan, quốc tế khách quan ảnh hưởng tác động đến bộ óc người, hình thành quy trình phản ánh .
Phản ánh là sự tái tạo những đặc thù của dạng vật chất này ở dạng vật chất khác trong quy trình ảnh hưởng tác động qua lại với nhau giữa chúng .
Những đặc thù được tái tạo ở dạng vật chất nhận sự ảnh hưởng tác động khi nào cũng mang thông tin của dạng vật chất ảnh hưởng tác động được gọi là cái phản ánh ; còn dạng vật chất tác động ảnh hưởng được gọi là cái được phản ánh. Cái phản ánh và cái được phản ánh không tách rời nhau, không như nhau với nhau. Cái được phản ánh là những dạng đơn cử của vật chất, còn cái phản ánh chỉ là đặc thù tiềm ẩn thông tin của dạng vật chất đó ở một dạng vật chất khác .
Phản ánh là thuộc tính của tổng thể những dạng vật chất và được bộc lộ dưới nhiều hình thức, những hình thức này tương ứng với quy trình tiến hóa của vật chất .
Phản ánh vật lý, hóa học là hình thức phản ánh thấp nhất, đặc trưng cho vật chất vô sinh được bộc lộ qua những đổi khác về cơ, lý, hóa khi có sự tác động ảnh hưởng qua lại với nhau giữa những dạng vật chất vô sinh. Hình thức phản ánh này mang tính thụ động, chưa có khuynh hướng lựa chọn của vật nhận ảnh hưởng tác động .
Phản ánh sinh học là hình thức phản ánh cao hơn, đặc trưng cho giới tự nhiên hữu sinh được biểu lộ qua tính kích thích, tính cảm ứng, phản xạ. Tính kích thích là phản ứng của thực vật và động vật hoang dã bậc thấp bằng cách đổi khác khunh hướng sinh trưởng, tăng trưởng, đổi khác sắc tố, cấu trúc … khi nhận sự ảnh hưởng tác động trong thiên nhiên và môi trường sống. Tính cảm ứng là phản ứng của động vật hoang dã có hệ thần kinh tạo ra năng lượng cảm xúc, được triển khai trên cơ sở tinh chỉnh và điều khiển của quy trình thần kinh qua chính sách phản xạ không điều kiện kèm theo, khi có sự ảnh hưởng tác động từ bên ngoài môi trường tự nhiên lên khung hình sống .
Phản ánh tâm ý là phản ứng của động vật hoang dã có hệ thần kinh TW được triển khai trên cơ sở điều khiển và tinh chỉnh của hệ thần kinh qua chính sách phản xạ có điều kiện kèm theo .
Phản ánh năng động, phát minh sáng tạo : là hình thức phản ánh cao nhất trong những hình thức phản ánh, nó chỉ được triển khai ở dạng vật chất tăng trưởng cao nhất, có tổ chức triển khai cao nhất là bộ óc người. Là sự phản ánh có tính dữ thế chủ động lựa chọn thông tin, giải quyết và xử lý thông tin để tạo ra những thông tin mới, phát hiện ý nghĩa của thông tin. Sự phản ánh này được gọi là ý thức. Ý thức là hình thức phản ánh cao nhất trong những hình thức phản ánh của vật chất .

Nguồn
gốc
xã
hội
của
ý
thức:
ý
thức
không
thể
tồn
tại
ngoài
não
người;
tuy
nhiên,
ý
thức
không
phải
do
não
sinh
ra.
Não
chỉ
là
cơ
quan
thực
hiện
chức
năng
phản
ánh.
Để
có
ý
thức
phải
có
não
người
và
thế
giới
khách
quan.
Ngoài
ra
còn
phải
có
những
điều
kiện
xã
hội
nữa
đó
là:
lao
động,
ngôn
ngữ.

Lao động
Lao động là quy trình con người sử dụng công cụ ảnh hưởng tác động vào giới tự nhiên nhằm mục đích biến hóa giới tự nhiên cho tương thích với nhu yếu con người ; là quy trình trong đó bản thân con người đóng vai trò môi giới, điều tiết sự trao đổi vật chất giữa mình với giới tự nhiên .
Trong quy trình lao động, con người tác động ảnh hưởng vào quốc tế khách quan, làm cho quốc tế khách quan thể hiện ra những thuộc tính, những cấu trúc, những quy luật hoạt động của nó bộc lộ thành những hiện tượng kỳ lạ nhất định mà con người hoàn toàn có thể quan sát được. Những hiện tượng kỳ lạ ấy trải qua hoạt động giải trí của những giác quan, tác động ảnh hưởng vào bộ óc con người, tạo ra năng lực hình thành những tri thức nói riêng và ý thức nói chung .
Lao động còn là quy trình tăng trưởng bản thân con người, biến vượn thành người. Trong lao động con người phải tâm lý, giám sát đề ra mục tiêu, tìm kiếm chiêu thức và phương tiện đi lại triển khai mục tiêu, đúc rút kinh nghiệm tay nghề thành công xuất sắc và thất bại. Đó chính là phương pháp tăng trưởng của ý thức .
Như vậy, sự sinh ra của ý thức đa phần do hoạt động giải trí tái tạo quốc tế khách quan trải qua quy trình lao động
Ngôn ngữ
Ngôn ngữ là mạng lưới hệ thống tín hiệu vật chất tiềm ẩn thông tin mang nội dung ý thức. Không có ngôn từ, ý thức không hề sống sót và biểu lộ .
Sự sinh ra của ngôn từ gắn liền với lao động. Mối quan hệ giữa những thành viên trong quy trình lao động làm phát sinh nhu yếu phải có phương tiện đi lại để miêu tả, nhu yếu này làm ngôn từ phát sinh .
Ngôn ngữ là công cụ của tư duy trừu tượng, là phương tiện đi lại tiếp xúc quan trọng nhất, nhờ ngôn từ con người hoàn toàn có thể tổng kết tri thức, kinh nghiệm tay nghề, truyền đạt tư tưởng từ thế hệ này qua thế hệ khác .
Tóm lại : ý thức sinh ra do hai nguồn gốc : Nguồn gốc tự nhiên, đó là hiệu quả sự tiến hóa của bộ não và thuộc tínhh phản ánh của nó. Nguồn gốc xã hội của ý thức là lao động, ngôn từ. Sự tiến hóa tự nhiên là tiền đề vật chất không hề thiếu được của ý thức. Tuy nhiên, điều kiện kèm theo xã hội giữ vai trò quyết định hành động trực tiếp so với sự sinh ra của ý thức .
b. Bản chất và cấu trúc của ý thức
Bản chất của ý thức
Ý thức là sự phản ánh năng động, phát minh sáng tạo quốc tế khách quan vào trong đầu óc con người, là “ hình ảnh chủ quan của quốc tế khách quan .
Ý thức là sự phản ánh năng động, phát minh sáng tạo, không phải là sự sao chép đơn thuần, máy móc. Tính phát minh sáng tạo của phản ánh ý thức bộc lộ ở chỗ ý thức có năng lực phản ánh thực chất, quy luật của sự vật, hiện tượng kỳ lạ ; ý thức con người có năng lực biến hóa hình ảnh ( cảm tính và lý tính ) của sự vật trong đầu óc của mình, tạo ra quy mô mới để từ đó biến hóa sự vật trong hoạt động giải trí thực tiễn .
Ý thức là hình ảnh chủ quan của quốc tế khách quan : ý thức là hình ảnh của quốc tế khách quan, do quốc tế khách quan pháp luật cả về nội dung và hình thức biểu lộ nhưng nó không còn y nguyên như quốc tế khách quan mà đã được cải biến trải qua lăng kính chủ quan ( tâm tư nguyện vọng, tình cảm, nguyện vọng, kinh nghiệm tay nghề, tri thức, nhu yếu … ) của con người. Theo C.Mác : ý thức “ chẳng qua chỉ là vật chất được đem chuyển vào trong đầu óc con người và được cải biến đi trong đó ”
( C.Mác và Ph. Ăngghen : Toàn tập, Nxb Chính trị Quốc gia, TP.HN, 1993, t. 23, tr. 35 )
Ý thức là một hiện tượng kỳ lạ xã hội, mang thực chất xã hội. Sự sinh ra và sống sót của ý thức gắn liền với hoạt động giải trí thực tiễn, không những chịu tác động ảnh hưởng của những quy luật sinh học mà còn hầu hết là những quy luật xã hội, do nhu yếu tiếp xúc xã hội và những điều kiện kèm theo hoạt động và sinh hoạt hiện thực của xã hội lao lý. Với tính năng động, ý thức phát minh sáng tạo lại hiện thực theo nhu yếu của thực tiễn xã hội .
Kết cấu của ý thức
Ý thức có cấu trúc phức tạp, có nhiều cách tiếp cận điều tra và nghiên cứu về cấu trúc của ý thức. Nếu tiếp cận cấu trúc của ý thức theo những yếu tố cơ bản nhất hợp thành nó thì ý thức gồm có : tri thức, tình cảm, ý chí, trong đó tri thức là tác nhân quan trọng nhất .
Tri thức là hàng loạt sự hiểu biết của con người, là tác dụng của quy trình nhận thức, là sự tái tạo lại hình ảnh của đối tượng người dùng được nhận thức dưới dạng ngôn từ .
Mọi hoạt động giải trí của con người đều có tri thức, được tri thức khuynh hướng. Mọi biểu lộ của ý thức đều tiềm ẩn nội dung tri thức. Tri thức là phương tiện đi lại sống sót của ý thức và là điều kiện kèm theo để ý thức tăng trưởng .
Căn cứ vào nghành nhận thức, tri thức hoàn toàn có thể chia thành tri thức về tựnhiên, tri thức xã hội, tri thức nhân văn .
Căn cứ vào trình độ tăng trưởng của nhận thức tri thức được chia thành : tri thức đời thường, tri thức khoa học, tri thức kinh nghiệm tay nghề và tri thức lý luận, tri thức cảm tính và tri thức lý tính .
Tình cảm là những rung động biểu lộ thái độ của con người trong những quan hệ. Tình cảm là một hình thái đặc biệt quan trọng của sự phản ánh hiện thực, hình thành từ sự khái quát những xúc cảm đơn cử của con người khi nhận sự tác động ảnh hưởng của ngoại cảnh .
Tình cảm bộc lộ và tăng trưởng trong mọi nghành đời sống của con người, là động lực thôi thúc hoạt động giải trí nhận thức và thực tiễn. Tùy vào từng đối tượng người tiêu dùng nhận thức và sự rung động của con người về đối tượng người tiêu dùng đó trong những quan hệ mà hình thành nên những loại tình cảm khác nhau như tình cảm đạo đức, tình cảm nghệ thuật và thẩm mỹ, tình cảm tôn giáo …
Ý chí là năng lực kêu gọi sức mạnh bản thân để vượt qua những cản trở trong quy trình thực thi mục tiêu của con người
Ý chí được coi là mặt năng động của ý thức, một biểu lộ của ý thức trong thực tiễn mà ở đó con người tự giác được mục tiêu của hành vi nên tự đấu tranh với mình và ngoại cảnh để triển khai đến cùng mục tiêu đã lựa chọn. Có thể coi ý chí là quyền lực tối cao của con người so với mình, nó kiểm soát và điều chỉnh hành vi để con người hướng đến mục tiêu một cách tự giác .
Tất cả những yếu tố tạo thành ý thức có mối quan hệ biện chứng với nhau tuy nhiên tri thức là yếu tố quan trọng nhất ; là phương pháp sống sót của ý thức, đồng thời là tác nhân xu thế so với sự tăng trưởng và quyết định hành động mức độ biểu lộ của những yếu tố khác .
3. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
a. Vai trò của vật chất so với ý thức
Trong mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, vật chất là cái có trước, ý thức là cái có sau ; vật chất là nguồn gốc của ý thức ; vật chất quyết định hành động ý thức ; ý thức là sự phản ánh so với vật chất .
Ý thức của con người không phải là loại sản phẩm chủ quan thuần tuý, cũng không phải có nguồn gốc từ một lực lượng siêu tự nhiên. Nó là tác dụng của sự phản ánh hiện thực khách quan vào trong đầu óc con người .
Các yếu tố tạo thành nguồn gốc tự nhiên và xã hội của ý thức đều do bản thân quốc tế vật chất hoặc những dạng sống sót của vật chất tạo ra, do đó vật chất là nguồn gốc của ý thức
Vật chất quyết định hành động sự biến hóa, tăng trưởng của ý thức ; sự biến hóa của ý thức là sự phản ánh so với sự đổi khác của vật chất. Vật chất không chỉ quyết định hành động nội dung mà còn quyết định hành động cả hình thức bộc lộ cũng như mọi sự biến hóa của ý thức .
b. Vai trò của ý thức so với vật chất
Trong mối quan hệ với vật chất, ý thức hoàn toàn có thể ảnh hưởng tác động trở lại vật chất trải qua hoạt động giải trí thực tiễn của con người :
Vai trò của ý thức so với vật chất thực ra là vai trò của con người. Bản thân ý thức tự nó không trực tiếp làm đổi khác được hiện thực, muốn đổi khác hiện thực cần phải có hoạt động giải trí vật chất. Song do mọi hoạt động giải trí của con người đều được ý thức chỉ huy, nên ý thức trang bị cho con người tri thức về thực tại khách quan trên cơ sở đó giúp con người xác lập tiềm năng, phương hướng, lựa chọn giải pháp, công cụ … để thực thi tiềm năng của mình .
Sự tác động ảnh hưởng của ý thức so với vật chất diễn ra theo hai hướng : tích cực hoặc xấu đi .
Nếu con người nhận thức đúng, có tri thức khoa học, có nghị lực, ý chí, hành vi hợp quy luật khách quan thì có công dụng thôi thúc hoạt động giải trí thực tiễn, tái tạo được quốc tế, đạt được mục tiêu của mình .
Nếu ý thức phản ánh sai hiện thực khách quan, khiến cho hành vi của con người đi ngược lại quy luật khách quan thì những tác động ảnh hưởng ấy sẽ mang lại tác động ảnh hưởng xấu đi so với hoạt động giải trí thực tiễn, ngưng trệ sự tăng trưởng xã hội .
Chính cho nên vì thế, trong hoạt động giải trí thực tiễn, ngoài việc nhận thức đúng quy luật khách quan, còn cần phải phát huy cao độ tính năng động chủ quan, đồng thời chống lại mọi bộc lộ của chủ nghĩa chủ quan, duy ý chí, chống lại những tư tưởng lỗi thời, phản động, phản khoa học .
4. Ý nghĩa phương pháp luận
Trên cơ sở quan điểm về thực chất vật chất của quốc tế ; thực chất năng động, phát minh sáng tạo của ý thức và mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức hoàn toàn có thể rút ra ý nghĩa phương pháp luận là : Trong mọi hoạt động giải trí nhận thức và thực tiễn yên cầu phải xuất phát từ thực tiễn khách quan, tôn trọng và hành vi theo khách quan đồng thời phát huy tính năng động chủ quan .
Xuất phát từ thực tiễn khách quan, tôn trọng quy luật khách quan là xuất phát từ tính khách quan của vật chất, có thái độ tôn trọng hiện thực khách quan mà cơ bản là tôn trọng quy luật ; nhận thức và hành vi theo quy luật khách quan. Trong nhận thức và hành vi con người phải xuất phát từ trong thực tiễn khách quan để xác lập mục tiêu, đề ra đường lối, chủ trương, chủ trương, kế hoạch, giải pháp ; phải lấy trong thực tiễn khách quan làm cơ sở, phương tiện đi lại ; phải tìm ra những tác nhân vật chất, tổ chức triển khai những tác nhân ấy thành lực lượng vật chất để hành vi .
Phát huy tính năng động chủ quan là phát huy vai trò tích cực, năng động, phát minh sáng tạo của ý thức và tác nhân con người trong việc vật chất hóa tính tích cực, năng động, phát minh sáng tạo ấy. Điều này yên cầu con người phải tôn trọng tri thức khoa học, mặt khác phải tích cực học tập, nghiên cứu và điều tra để làm chủ tri thức khoa học đồng thời phải tu dưỡng rèn luyện bản thân mình về đạo đức, ý chí, nghị lực .
Đảm bảo nguyên tắc tính thống nhất biện chứng giữa tôn trọng khách quan và phát huy năng động chủ quan trong hoạt động giải trí thực tiễn yên cầu phải khắc phục bệnh chủ quan duy ý chí, chủ nghĩa kinh nghiệm tay nghề, coi thường tri thức khoa học … trong hoạt động giải trí nhận thức và thực tiễn .
← Mục lục