Ôn tập môn ngữ văn: Một số vấn đề lí luận văn học

TP – Chuyên đề này được phong cách thiết kế nhằm mục đích giúp học viên củng cố những yếu tố lí luận văn học cơ bản tương quan tới các tác phẩm trong chương trình THPT.Cấu trúc mỗi yếu tố gồm có : – Định nghĩa, miêu tả.

– Ví dụ.

– Ứng dụng. Các kỹ năng và kiến thức trình diễn dưới dạng tinh giản với các dẫn chứng đơn cử, thiết thực, sinh động, lấy tính ứng dụng làm tiêu chuẩn cao nhất, hy vọng hoàn toàn có thể được các em lĩnh hội thuần thục, phát minh sáng tạo trong quy trình làm bài nghị luận văn học.

KIẾN THỨC CƠ BẢN

1. Quan điểm/ quan niệm sáng tác

+ Là gì : – Chỗ đứng, điểm nhìn để nhà văn sáng tác. – Phải được hiện thực hoá trong quy trình sáng tác. – Được phát biểu trực tiếp hay bộc lộ gián tiếp qua các tác phẩm. – Nhà văn nào cũng có quan điểm / ý niệm sáng tác nhưng để tạo thành một mạng lưới hệ thống có giá trị thì không phải ai cũng làm được. + Vai trò : – Chi phối hàng loạt quy trình sáng tác ( lựa chọn đề tài, hình tượng, lựa chọn lối viết, các hình thức nghệ thụât … ) – Phần nào biểu lộ tầm tư tưởng của nhà văn. + Ví dụ : Quan điểm sáng tác của Nguyễn Ái Quốc Hồ Chí Minh : Văn học là vũ khí lợi hại Giao hàng sự nghiệp cách mạng, nhà văn là người chiến sỹ tiên phong trên mặt trận văn hoá tư tưởng. + Ứng dụng : Phân tích quan điểm sáng tác của một nhà văn ( Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh, Nam Cao … ).

2. Phong cách nghệ thuật

+ Là gì : Là nét riêng có tính mạng lưới hệ thống trong sáng tác của một nhà văn + Đặc điểm : – Thiên về hình thức nghệ thuật và thẩm mỹ. – Có sự thống nhất và hoạt động trong quy trình sáng tác của nhà văn. + Vai trò : – Là một trong những điều kiện kèm theo quan trọng để nhìn nhận vị trí, kĩ năng của nghệ sĩ. Một nhà văn lớn phải là nhà văn có phong thái. – Thể hiện thực chất của văn chương : hoạt động giải trí phát minh sáng tạo. + Ví dụ : – Phong cách nghệ thuật và thẩm mỹ Xuân Diệu : Thơ dù viết về đề nào cũng nồng nàn thao thiết niềm giao cảm với đời. Tư tưởng thẩm mỹ và nghệ thuật độc lạ này được chuyển hoá vào mạng lưới hệ thống các phương tiện đi lại biểu lộ mới mẻ và lạ mắt ( bút pháp tương giao ; ngôn từ rất Tây, tinh xảo ; cách cấu tứ theo sự hoạt động của thời hạn cùng giọng điệu thơ phong phú, đa dạng và phong phú đủ để tái hiện những cung bậc, những biến thái phức tạp nhất, chân xác nhất của quốc tế cũng như tình cảm con người ). – Phong cách nghệ thuật và thẩm mỹ Tố Hữu : mang đặc thù thơ trữ tình chính trị thâm thúy ; đậm tính sử thi và cảm hứng lãng mạn ; giọng điệu tâm tình ngọt ngào tha thiết ; đậm đà tính dân tộc bản địa – Phong cách thẩm mỹ và nghệ thuật Nguyễn Tuân : tài hoa, uyên bác ; cảm quan sắc nhọn nhiều mẫu mã ; chữ nghĩa phong phú ; tuỳ bút tài hoa … => “ Ngông ”. + Ứng dụng Phân tích phong thái nghệ thuật và thẩm mỹ của một tác giả ( Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh, Nguyễn Tuân, Tố Hữu, Nam Cao, Xuân Diệu … )

3. Tình huống trong truyện ngắn

+ Là gì : – Là lát cắt của đời sống mà qua đó tính cách nhân vật được thể hiện sắc nét nhất và tư tưởng nhà bộc lộ rõ nhất. “ Là một lát cắt, một khúc của đời sống. Nhưng qua lát cắt, qua khúc ấy người thấy được trăm năm của đời thảo mộc ” ( Nguyễn Minh Châu ) – Biểu hiện qui luật có tính nghịch lí trong sáng tạo thẩm mỹ và nghệ thuật : qui mô nhỏ nhưng năng lực phản ánh lớn. + Vai trò : – Khắc hoạ tính cách nhân vật, bộc lộ tư tưởng nghệ sĩ. – Xuất phát từ đặc trưng truyện ngắn : dung tích nhỏ, bộc lộ nhân vật qua một khoảnh khắc ngắn ngủi của đời sống ( tiểu thuyết : dài, theo sát hàng loạt cuộc sống, số phận nhân vật … ) => Tình huống phải giống như thứ nước rửa ảnh làm nổi lên hình sắc nhân vật và tư tưởng nhà văn => Xây dựng được trường hợp truyện độc lạ là tín hiệu của : • Một tác phẩm có giá trị • Một tác giả năng lực. + Ví dụ : trường hợp đợi tàu ám ảnh ( Hai đứa trẻ ), trường hợp cuộc gặp gỡ đầy éo le, oái oăm giữa quản ngục và Huấn Cao ( Chữ người tử tù ), trường hợp nhận thức ( Chiếc thuyền ngoài xa ) … + Ứng dụng : Phân tích trường hợp truyện trong : Chiếc thuyền ngoài xa, Vợ nhặt, Chữ người tử tù, …

4. Các giá trị văn học

+ Mô tả : có 3 giá trị cơ bản của văn học – Giá trị nhận thức : • Mang tới cho bạn đọc những tri thức sâu rộng về quốc tế • Giúp con người mày mò, nhận thức, đồng cảm thâm thúy chính bản thân mình. – Giá trị giáo dục • Đem đến những bài học kinh nghiệm quí giá về lẽ sống • Về tư tưởng : Hình thành cho con người những tư tưởng văn minh, có thái độ và quan điểm sống đúng đắn. • Về tình cảm : Giúp con người biết yêu ghét đúng đắn, tâm hồn trở nên lành mạnh, trong sáng. – Giá trị thẩm mĩ : • Nội dung :  Vẻ đẹp muôn hình vẻ của cuộc sống  Vẻ đẹp bản thân con người. • Hình thức : những giải pháp, thủ pháp xây dựng hình tượng nghệ thuật và thẩm mỹ sinh động, giàu sức gợi. – Mối quan hệ của 3 giá trị : • Giá trị nhận thức : tiền đề của giá trị giáo dục. • Giá trị giáo dục : làm thâm thúy hơn giá trị nhận thức • Các giá trị nhận thức và giá trị giáo dục đều được phát huy tích cực nhất qua giá trị thẩm mĩ. + Ví dụ : Truyện ngắn “ Chiếc thuyền ngoài xa ” của Nguyễn Minh Châu lan rộng ra khoanh vùng phạm vi nhận thức về một hiện thực bộn bề, phức tạp thời hậu chiến với những nghịch lí đầy ngang trái, đồng thời tò mò vẻ đẹp bên trong người đàn bà tưởng như chỉ biết cam chịu, khơi gợi ở bạn đọc một thái độ sống, một cách nhìn cuộc sống thâm thúy, tỉnh táo hơn trải qua những hình ảnh có đặc thù hình tượng, qua lối kể chuyện phong phú. + Ứng dụng : Đánh giá giá trị của một tác phẩm văn học.

5. Nhà văn – văn bản – bạn đọc

+ Nhà văn : người phát minh sáng tạo ra văn bản => triển khai quy trình kí mã => Ý đồ thẩm mỹ và nghệ thuật, cách lí giải của nhà văn về văn bản chỉ là một năng lực hiểu văn bản. + Bạn đọc : ngưòi đảm nhiệm văn học => triển khai quy trình giải thuật. + Văn bản : là một bộ mã, hoàn toàn có thể đồng ý nhiều cách giải khác nhau nhưng phải tương thích với các mã đã được nhà văn kí gửi.

6. Hình tượng nhân vật trữ tình trong thơ

+ Mô tả ( so sánh với hình tượng nhân vật trong tác phẩm tự sự ) Hiện ra qua giọng điệu, trạng thái tâm hồn, xúc cảm ( nhân vật trong tác phẩm tự sự : có diện mạo, tính cách, hành vi đơn cử ) + Phân loại : – Xét sự Open của tác giả trong tác phẩm : • Cái tôi trữ tình : tác giả • Nhân vật trữ tình nhập vai : khi tác giả hoá thân vào nhân vật khác trong tác phẩm. – Xét về vai trò : • Chủ thể trữ tình ( người trực tiếp thể hiện cảm hứng ) • Đối tượng trữ tình : đối tượng người tiêu dùng hướng tới của tâm trạng chủ thể trữ tình + Ví dụ : – “ Tảo giải ” ( Giải đi sớm ) khắc hoạ hình tượng nhân vật trữ tình Hồ Chí Minh – chủ thể trữ tình, cái tôi trữ tình với vẻ đẹp tâm hồn nghệ sĩ và vẻ đẹp niềm tin chiến sỹ. – “ Sóng ” : xây dựng hình tượng nhân vật trữ tình “ sóng ” – nhân vật trữ tình nhập vai, đối tượng người tiêu dùng trữ tình mang vẻ đẹp của khao khát tình yêu thuỷ chung, nồng nàn, mãnh liệt. + Ứng dụng : Phân tích hình tượng nhân vật trữ tình trong một bài thơ.

7. Giá trị hiện thực

+ Là gì : – Phạm vi hiện thực đời sống mà tác phẩm phản ánh. – Tác phẩm nào cũng có giá trị hiện thực. ( Vì văn học bắt nguồn từ đời sống : hiện thực đời sống hoạt động và sinh hoạt hàng ngày, hiện thực tình cảm, tâm lí … )

+ Biểu hiện:

Hiện thực phản ánh trong tác phẩm thì vô cùng phong phú và đa dạng và phong phú. Tuy nhiên, nói đến giá trị hiện thực trong một tác phẩm văn học người ta thường đề cập 3 nét chính : – Phơi bày chân thực, thâm thúy đời sống cơ cực, nỗi khổ về vật chất hay niềm tin của những con người nhỏ bé, xấu số. – Chỉ ra nguyên do gây ra đau khổ cho con người. – Miêu tả tinh xảo vẻ đẹp tiềm ẩn trong con người. Ở mỗi một tác phẩm đơn cử, giá trị hiện thực được bộc lộ phong phú. Cùng phản ánh tình cảnh khốn quẫn của người nông dân Nước Ta trước cách mạng, Ngô Tất Tố miêu tả nỗi chật vật về vật chất của chị Dậu vì nạn sưu cao thuế nặng, một cổ nhiều tròng, Nguyễn Công Hoan trình diện chân thực sự cùng đường tuyệt lộ của người nông dân ( “ Bước đường cùng ” ), Nam Cao lại đi vào mảng hiện thực sâu kín nhất, tăm tối nhất – địa hạt tâm lí để lột trần thảm kịch bị tha hoá, nỗi đau niềm tin khắc khoải của những con người dưới đáy của xã hội – Chí Phèo. + Vai trò : – Thể hiện cái nhìn hiện thực thâm thúy hay hời hợt của nhà văn. – Dấu hiệu của một tác phẩm có giá trị. + Ứng dụng : – Phân tích giá trị hiện thực trong tác phẩm. ( Chí Phéo, Vợ chồng A Phủ, Vợ nhặt … ) – Phân tích nhân vật làm rõ giá trị hiện thực mới mẻ và lạ mắt và độc lạ trong một tác phẩm. ( nhân vật Chí Phèo, nhân vật Mị, nhân vật người phụ nữ vợ nhặt … )

8. Giá trị nhân đạo

+ Là gì : – Hạt nhân : lòng yêu thương con người. – Đối tượng : thường là nỗi khổ. + Biểu hiện : 3 góc nhìn cơ bản. – Cảm thông với số phận đau khổ của những con người nhỏ bé, xấu số. – Tố cáo các thế lực gây ra đau khổ cho con người. – Phát hiện, tò mò và ngợi ca vẻ đẹp tiềm ẩn trong những con người xấu số. Ở mỗi tác phẩm khác nhau, những góc nhìn có sự biến hóa nhiều mẫu mã, linh động. Chẳng hạn, cùng viết về người phụ nữ với cái nhìn trân trọng, yêu thương thâm thúy, Ngô Tất Tố mày mò ở Chị Dậu vẻ đẹp truyền thống lịch sử, thuỷ chung, không tì vết ; Kim Lân phát hiện ra nét dịu dàng êm ả và khát vọng niềm hạnh phúc bất diệt trong tâm hồn người vợ nhặt, còn Tô Hoài thì khơi tìm sức sống tiềm tàng, mãnh liệt nơi cô gái vùng cao – Mị … + Vai trò : – Thể hiện tầm vóc tư tưởng của nhà văn “ Nhà văn chân chính là nhà nhân đạo từ trong cốt tuỷ ” ( Biêlinxki ) – Là một trong những tín hiệu của một tác phẩm giàu giá trị ( Văn học là nhân học. Nghệ thuật chỉ có nghĩa khi hướng tới con người, yêu thương con người ). + Ứng dụng : – Phân tích giá trị nhân đạo trong một tác phẩm ( Vợ nhặt, Vợ chồng A Phủ, Chí Phèo … ) – Làm rõ giá trị nhân đạo độc lạ và mới lạ của một tác phẩm qua việc nghiên cứu và phân tích nhân vật ( Phân tích nhân vật Tràng, nghiên cứu và phân tích nhân vật Mị, nghiên cứu và phân tích nhân vật Chí Phèo … ) + Mối quan hệ giữa giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo : – Gắn bó hài hoà trong một tác phẩm. – Các góc nhìn bộc lộ nhìn chung tương đương chỉ độc lạ ở chỗ : nếu nói giá trị hiện thực là nhắc tới sự trình diễn, miêu tả hiện thực một cách tương đối khách quan thì nói tới gía trị nhân đạo tức là đã bao hàm thái độ của nhà văn ( cảm thông, thương xót, ưng ý, ngợi ca … )

BÀI VIẾT THAM KHẢO

Bình luận ý niệm của J.Paul. Sartre : “ Tác phẩm văn học như con quay lạ mắt, chỉ hoàn toàn có thể Open trong hoạt động. Muốn làm cho nó Open, cần phải có một hoạt động giải trí đơn cử là sự đọc. Và tác phẩm văn học chỉ lê dài chừng nào sự đọc còn hoàn toàn có thể liên tục. Ngoài sự đọc ra, nó chỉ còn là những vệt đen trên giấy trắng ” 1. Nhiều năm trở lại đây, yếu tố tiếp đón tác phẩm không chỉ là mối chăm sóc của lí luận văn học mà còn là đối tượng người dùng của rất nhiều khoa học nghiên cứu và điều tra văn học. Bình luận và nghiên cứu và phân tích ý niệm của J.Paul.Sartre trên cơ sở ngôn ngữ học văn minh cho chúng tôi những kiến giải thâm thúy. 2. Nếu như vai trò phát minh sáng tạo của nhà văn có lịch sử dân tộc điều tra và nghiên cứu khá đầy đặn thì vai trò của người đọc, thực chất của quy trình tiếp đón văn học dẫu đã được “ canh tác ” không ít vẫn còn là mảnh đất khá phì nhiêu, mời gọi mày mò. Lấy mối quan hệ tác giả – tác phẩm – bạn đọc làm căn cốt, lâu nay có nhiều quan điểm khác nhau về yếu tố TT của hoạt động giải trí văn học. Trước đây, có một ý niệm đã trở thành quán tính trong điều tra và nghiên cứu phê bình : lấy tác giả cùng đậm cá tính phát minh sáng tạo làm TT. Nó xem nhẹ vai trò của bạn đọc và quy trình tiếp đón. Ý tưởng của nghệ sĩ là nòng cốt, là “ hướng dẫn của Chúa ” để soi đường cho những Fan Hâm mộ văn chương mải miết đi tìm chân lí. Tiếp nhận được xem như một nỗ lực phóng chiếu niềm tin nghệ sĩ vào tác phẩm, truy lùng ánh xạ tâm hồn nhà văn trong mặt phẳng ngôn từ, văn bản. Theo đó, phê bình cố gắng nỗ lực lần tìm theo lối người viết đã đi để dựng lại một tác phẩm văn học duy nhất trong ý đồ phát minh sáng tạo. Hướng điều tra và nghiên cứu thông dụng và lí tưởng một thời là tiếp cận trực tiếp với tác giả, khai thác địa đồ nhà văn đã phác thảo, lí giải tác phẩm bằng hướng dẫn trực tiếp. Vấn đề đặt ra : làm cách nào để tìm hiểu và khám phá các tác phẩm khuyết danh, các sáng tác của các nhà văn không đồng thời với tất cả chúng ta hay nhà văn đã mất ? Nếu tác giả không để lại bất kỳ hướng dẫn nào ngoài văn bản thì có nghĩa chiếc chìa khoá đi vào văn bản mãi mãi bị vùi lấp. Xem tác phẩm văn học “ như một quy trình ”, các nhà nghiên cứu đã phục nguyên vai trò của bạn đọc. Chúng tôi chăm sóc tới nghiên cứu và phân tích của hai tác giả Nguyễn Lai và Bùi Minh Toán trên góc nhìn ngôn ngữ học. GS.Nguyễn Lai trong bài viết “ Về quy trình tiếp đón văn học ” có đưa ra 5 vấn đề quan trọng :  Nói đến quy trình tiếp đón văn học, thoạt tiên ta nghĩ ngay tới “ mẫu sản phẩm ” được làm ra. Theo cách đó, mẫu sản phẩm chưa qua tay người tiêu dùng thì mới ở dạng tiềm năng. Do vậy, năng động chủ quan của người đảm nhiệm là cánh cửa tiên phong để ta hoàn toàn có thể đi vào ngôi nhà tạo nghĩa của quy trình tiếp đón văn học.  Chủ thể hoạt động giải trí biến “ thành phẩm ” thành tác phẩm.  Sự khác nhau giữa kí hiệu thẩm mĩ và hình tượng thẩm mĩ. Tuy cùng là những gợi dẫn thẩm mĩ, nhưng ở hình tượng tượng thẩm mĩ, tính năng động chủ quan của chủ thể phát huy cao độ và phát huy với thế trọn vẹn dữ thế chủ động. Từ ngữ, kí hiệu thẩm mĩ chỉ là phương tiện đi lại của quy trình gợi dẫn. Trong vấn đề này, tác giả cũng nghiên cứu và phân tích quy trình chuyển mã từ mã ngôn từ sang mã hình tượng.  Quá trình tác động ảnh hưởng một cách có qui luật của tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ so với người đảm nhiệm.  Mối quan hệ giữa người tiếp đón với tác phẩm và xã hội trải qua ngôn từ. Coi hoạt động giải trí văn học như thể hoạt động giải trí tiếp xúc, GS Bùi Minh Toán xem xét quy trình đảm nhiệm văn học trên hai góc nhìn.  Vai trò của người đọc trong quy trình đảm nhiệm.  Vai trò của người đọc trong chính hoạt động giải trí phát minh sáng tạo của người nghệ sĩ. Trong quy trình phát minh sáng tạo của nhà văn, fan hâm mộ có vai trò nhất định, chi phối quy trình phát minh sáng tạo và chi phối cả nội dung, hình thức của tác phẩm. Trong quy trình đảm nhiệm, fan hâm mộ có vai trò đồng phát minh sáng tạo. Tác phẩm là một bộ mã, nhà văn là người kĩ mã, bạn đọc giải thuật. 3. Như vậy, ở Nước Ta, ý niệm về quy trình tiếp đón và vai trò của bạn đọc đã được thấu thị qua những lăng kính khoa học đáng an toàn và đáng tin cậy. Dễ dàng nhận thấy những vấn đề đó khá thân mật với đánh giá và nhận định của J.Paul.Sartre. “ Tác phẩm văn học như con quay kì quặc, chỉ hoàn toàn có thể Open trong vận đông. Muốn làm cho nó Open, cần phải có một hoạt động giải trí đơn cử là sự đọc. Và tác phẩm văn học chỉ lê dài chừng nào sự đọc còn hoàn toàn có thể liên tục. Ngoài sự đọc ra, nó chỉ còn là những vệt đen trên giấy trắng ”. Trước hết, Sartre nhận xét tác phẩm văn học không phải là cái hoàn tất cố định và thắt chặt sau quy trình thai nghén của nhà văn mà luôn luôn hoạt động đổi khác như “ con quay lạ mắt ”. Tác phẩm chỉ hiện tồn “ trong hoạt động ”. Hình như, ở đây có một cuộc đối thoại ngầm với các quan điểm cho rằng tác phẩm là cố định và thắt chặt, duy nhất, chỉ nhờ vào vào ý đồ của nhà văn ( đã nghiên cứu và phân tích ở trên ). Vận động là điều kiện kèm theo thiết yếu để tác phẩm hoàn toàn có thể Open, là đời sống đích thực của tác phẩm. Vậy chính sách nào cho sự hoạt động của văn bản thẩm mỹ và nghệ thuật ? Ông khẳng định chắc chắn “ cần có hoạt động giải trí đơn cử là sự đọc ”, đồng thời liên tục nhấn mạnh vấn đề vai trò của sự đọc hay cũng chính là vai trò của fan hâm mộ “ tác phẩm văn học chỉ lê dài chừng nào sự đọc còn hoàn toàn có thể liên tục. Ngoài sự đọc ra, nó chỉ còn là những vệt đen trên giấy trắng ”. Như vậy sự đọc có ý nghĩa sống còn so với sức sống của tác phẩm. Không được fan hâm mộ đảm nhiệm, tác phẩm chỉ là những “ vệt đen trên giấy trắng ” – những con chữ vật lí vô cảm, vô hồn. Sự đọc là máu để biến một thể xác vật chất ( văn bản ) thành một sinh thể có xúc cảm, có vui buồn, có trăn trở. Tóm lại, J.Paul.Sartre sử dụng cách nói quá để nhấn mạnh vấn đề vai trò đặc biệt quan trọng quan trọng của đảm nhiệm so với đời sống văn học. Vô hình chung, tác giả đã xem văn học là hoạt động giải trí tiếp xúc, là một quy trình. Dễ dàng nhận thấy dấu ấn triết học hiện sinh trong nhận định và đánh giá này. Sự vật hiện tượng kỳ lạ sống sót trong quốc tế ở hình thức thành viên, hiện thực với hoạt động và sinh hoạt hàng ngày. Cho nên, tác phẩm văn học là một loại sản phẩm ý thức, được đơn cử bằng dạng vật chất ( văn bản ngôn từ ), cũng chỉ có ý nghĩa trong đời sống của nó – sự đọc. Được viết ra từ những ẩn ức của nhà văn nhưng để hướng tới fan hâm mộ, quả đât nói chung, tách khỏi sự đọc, tác phẩm chỉ là cái xác vô hồn. Khẳng định ý nghĩa của sự đọc không có nghĩa phủ nhận vai trò của nhà văn và quy trình phát minh sáng tạo. “ Con quay kì quặc ” dẫu biến ảo, hoạt động về đâu cũng cần có một trục trụ duy nhất để cân đối. Ấy là những hướng dẫn nghệ thuật và thẩm mỹ, những tín hiệu thẩm mĩ mà nhà văn dày công thiết kế xây dựng trong tác phẩm. Tác phẩm là một quy trình, Sartre nhấn mạnh vấn đề vào quy trình thứ hai – giải thuật. “ Tác phẩm chỉ hoàn toàn có thể lê dài chừng nào sự đọc còn hoàn toàn có thể liên tục ”. So sánh ý niệm của Sartre với luận giải của Nguyễn Lai, Bùi Minh Toán ( đã nên ở trên ), hoàn toàn có thể thấy sự tương đương rõ nét. Nếu Sartre cho rằng thiếu sự đọc, tác phẩm chỉ là “ những vệt đen trên giấy trắng ” thì Nguyễn Lai coi văn bản được nhà văn phát minh sáng tạo ra mới chỉ ở dạng “ tiềm năng ”. Tiềm năng ấy chỉ được hiện thực hóa trải qua quy trình giải thuật tín hiệu thẩm mĩ dựa trên sự tác động ảnh hưởng có qui luật của văn bản lên người đọc. Bùi Minh Toán nghiên cứu và phân tích chỉ rõ vai trò của fan hâm mộ một cách tổng lực. Như vậy, từ những so sánh này, hoàn toàn có thể chứng minh và khẳng định :  Quá trình văn học được tạo thành từ quy trình sáng tác ( của nhà văn ) và quy trình đảm nhiệm ( của người đọc ). Nó có tính liên tục, quan hệ ngặt nghèo, không tách rời bởi hạt nhân – văn bản.  Trung tâm của quy trình văn học là văn bản. Nhà văn tạo ra văn bản đồng nghĩa tương quan với việc phát minh sáng tạo những tín hiệu thấm mĩ, triển khai quy trình kí mã ( chuyển ngôn từ tự nhiên thành ngôn từ thẩm mỹ và nghệ thuật ). Đến lượt mình, fan hâm mộ triển khai việc giải thuật. Ý đồ của nhà văn chỉ là một năng lực sống sót của tác phẩm. Mỗi người đọc, bằng nền tảng văn hóa truyền thống, tâm lí, trình độ thụ cảm riêng lại tạo ra vô vàn năng lực khác cho văn bản. Xét ở góc nhìn này, văn bản có tính độc lập tương đối với nhà văn và bạn đọc. Cái trục của “ con quay kì quặc ” chính là những hướng dẫn thẩm mỹ và nghệ thuật trải qua mạng lưới hệ thống tín hiệu thẩm mĩ trong tác phẩm.  Đời sống của tác phẩm không phải tính bằng thời hạn nhà văn thai nghén ra nó. Có những mẫu sản phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật mới sinh ra đã chết yểu và mãi mãi không Phục hồi vì thiếu vắng fan hâm mộ. Lại có những tác phẩm cổ xưa vẫn dồi dào sức sống nhờ quy trình thụ cảm còn liên tục. Thực tế đời sống văn học cho thấy ý niệm của Sartre là trọn vẹn có lí. Truyện Kiều – mẫu sản phẩm của “ những điều trông thấy mà đau đớn lòng ” của Nguyễn Du khai sinh cách đây mấy nghìn năm vẫn còn mời gọi mày mò, tạo ra biết bao cách cảm nhận và tranh luận khác nhau. Nguyễn Du đã mất nhưng sinh mệnh nghệ thuật và thẩm mỹ Truyện Kiều có vẻ như bất tử. Mối thế hệ bạn đọc, với nền tảng văn hóa truyền thống, niềm tin khác nhau lại giải thuật tác phẩm theo một cách khác bằng một thái độ riêng. Có thời, người ta đặt Truyện Kiều lên bàn cân tư tưởng phong kiến để nhìn nhận vị trí của tác phẩm. Dùng quan điểm xã hội học, áp đặt những yếu tố bên ngoài để nhận xét mà không địa thế căn cứ vào ngôn từ, mọi nhận định và đánh giá cơ hồ đều đi vào phiến diện, bế tắc. GS Trần Đình Sử, dựa trên cơ sở ngôn ngữ học, nghiên cứu và phân tích các tín hiệu thẩm mĩ đã rút ra những vấn đề đúng chuẩn về Thi pháp Truyện Kiều, gợi mở cho tất cả chúng ta thấy cách tiếp cận trục trụ của “ con quay kì khôi ” chính là ngôn từ nghệ thuật và thẩm mỹ. Tính độc lập tương đối của văn bản khiến cho nhiều khi bạn đọc hoàn toàn có thể phát hiện những nét mới ngoài ý đồ phát minh sáng tạo của nhà văn. Kim Lân từng giật mình khi trong kì thi ĐH, khối D, năm 2005, có một học viên được điểm 10 tò mò ra một điều mà ông chưa khi nào dụng công trong kiến thiết xây dựng phẩm chất anh cu Tràng ( sự hiếu thảo với bà cụ Tứ ). Người đọc từ một bộ mã mà nghệ sĩ đã kí gửi – văn bản hoàn toàn có thể giải theo nhiều cách khác nhau, tạo ra những năng lực thụ cảm nhiều mẫu mã. Sáng tạo văn học đồng nghĩa tương quan với việc phong cách thiết kế những tín hiệu thẩm mĩ. Đó là những hướng dẫn thẩm mỹ và nghệ thuật người đọc dù tạo ra bao nhiêu năng lực cho tác phẩm vẫn phải tụ phát từ trục quay này. Chẳng hạn, tín hiệu thẩm mĩ “ mặt chữ điền ” ( Đây thôn Vĩ Dạ – Hàn Mạc Tử ) hoàn toàn có thể hiểu là khuôn mặt của người con trai – tác giả hoặc khuôn mặt của người con gái soi qua trái tim nhớ thương da diết của thi sĩ. Dẫu hiểu theo cách nào cũng cần đặt trong mạng lưới hệ thống – nghĩa là gắn với văn cảnh “ Lá trúc che ngang mặt chữ điền ” để thấy được nét đẹp của con người Vĩ Dạ và niềm hoài mong đau đáu của Hàn Mạc Tử. Tương tự như thế, cặp hình tượng “ non – nước ” ở “ Thề non nước ” của Tản Đà mang tính đa nghĩa : vừa là hai vật thể vạn vật thiên nhiên với qui luật muôn đời, vừa là người con trai và người con gái nhớ thương trong xa cách, vừa là quốc gia bị cắt chia đầy xa xót nhưng tổng thể đều mang một trạng thái cảm hứng chung. Hồ Chí Minh khi cầm bút đều đặt ra bốn câu hỏi : Viết cho ai ? Viết để làm gì ? Viết cái gì ? Viết như thế nào ? Người đọc như vậy còn có vai trò chi phối quy trình phát minh sáng tạo của nhà văn. Văn bản thì duy nhất nhưng tác phẩm xét ở chừng mực nhất định là bất tận. Tác phẩm hoàn toàn có thể chỉ được tạo ra trong một khắc, nhưng sinh mệnh của nó là bất tử ( so với các siêu phẩm ). Độc giả chính là thước đo giá trị đích thực của một tác phẩm văn học. Quan niệm hiện sinh của J.Paul.Sartre xét cho cùng đã đạt đến thực chất sống sót của tác phẩm văn học.

THƯ MỤC THAM KHẢO

1. Lại Nguyên Ân. 150 thuật ngữ văn học. NXB ĐHQG. 1998. 2. Đỗ Hữu Châu. Một số vấn đề về cách tiếp cận ngôn ngữ học các tác phẩm văn học. Tạp chí ngôn từ, số 2, 1990. 3. Nguyễn Lai. Ngôn ngữ với phát minh sáng tạo và đảm nhiệm văn học. NXB GD. 1996. 4. Phương Lựu. Lí luận văn học. NXBGD. 2003. 5. Khrap-chen-kô. Cá tính phát minh sáng tạo của nhà văn và sự tăng trưởng văn học. NXB Tp HCM. 1978 6. Jean-Paul Sartre – Nỗi đam mê làm người trong thế kỷ ( nguồn : evan.com.vn ) 7. Trần Đình Sử. Thi pháp Truyện Kiều. NXB GD. 2002 8. Nguyễn Thuỳ. Viết văn, Đọc văn : ” Đối thoại với chính mình, với người ” ( nguồn : dactrung.net )

9. Bùi Minh Toán. Tập bài giảng chuyên đề Ngôn ngữ và văn học. 2009.

Đỗ Thị Thúy Dương
Giáo viên Hocmai.vn

Theo Tổng hợp

Source: https://evbn.org
Category: Góc Nhìn