Chọi trâu Đồ Sơn, sự kết hợp văn hóa nông nghiệp đồng bằng và miền biển

Mang nhiều dấu ấn tâm linh

Lễ hội chọi trâu truyền thống Đồ Sơn, Hải Phòng là tập tục cổ, có từ xa xưa của người dân vạn chài tại vùng biển diễn ra vào ngày 9 tháng 8 Âm lịch hàng năm. Lễ hội đã tồn tại và được duy trì hàng trăm năm nay và được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia với nhiều lễ nghi trang trọng.

Lễ hội chọi trâu truyền thống cuội nguồn Đồ Sơn được nhìn nhận có nhiều nghi lễ tâm linh độc lạ. Ảnh : NNVN. TS. Đoàn Trường Sơn, quản trị Hội khoa học Lịch sử TP Hải Phòng Đất Cảng cho biết, lễ hội chọi trâu truyền thống lịch sử Đồ Sơn mang nhiều dấu ấn tâm linh, bộc lộ tín ngưỡng của người Việt từ xưa, nói rộng ra là của cả phương Đông. Dấu ấn tâm linh được bộc lộ suốt từ việc hình thành tập tục đến mua, chăn dắt, giảng dạy, vào sới và kết thúc bằng nghi lễ hiến sinh. Theo ông Sơn, thuở xưa, dân cư Đồ Sơn cùng nhau dựng đền Nghè để tôn thờ một thần bảo lãnh đời sống cho mình. Nhưng khi xây xong thì không có chủ thần để thờ nên mọi người làm lễ xin thần linh ban cho. Qua đó dẫn đến tục chọi trâu và chủ thần bảo lãnh của dân cư Đồ Sơn. Truyền thuyết về tục chọi trâu ở Đồ Sơn có nhiều giai thoại khác nhau nhưng tựu chung với những nội dung cơ bản là sau khi đền Nghè kiến thiết xây dựng xong nhưng chưa biết thờ ai, một đêm, nhiều người trong làng đều có một giấc mơ kỳ lạ. Họ mơ rằng, vào một đêm trăng sáng, một cụ già râu tóc bạc phơ ngồi trên tảng đá xem đôi trâu chọi. Cụ rất thú vị với những miếng đánh của đôi trâu. Chọi xong, đôi trâu chạy xuống nước biến mất. Sáng hôm sau dân làng gặp nhau đều nói ai cũng gặp giấc mơ ấy rồi suy đoán đây là thần báo mộng. Dân làng bảo nhau góp tiền mua trâu chọi nhưng chỉ phái mạnh mới được góp. Cũng có chuyện kể rằng, trong những ngày tế lễ xin hiệu duệ thần tại đền Nghè, đúng ngày 9 tháng 8, trên biển có trận mưa lớn, trong cơn mưa mù trời đó có hình đôi trâu đang chọi nhau, khi mưa tan thì trên mâm bột Open vết chân chim. Dân làng cho rằng trời đã ban hiệu duệ thần là ‘ Điểm Tước ‘. Từ đó, hằng năm, cứ vào ngày 9 tháng 8, dân làng tổ chức triển khai chọi trâu gắn với nghi lễ tại đền trước và sau lễ hội. Sau lễ hội chọi trâu, mưa thuận gió hòa, mọi người làm ăn xuôi chèo mát mái, mùa màng tốt tươi. “ Điểm độc lạ giữa chọi trâu Đồ Sơn và chọi trâu ở 1 số ít nơi khác đó là nghi lễ hiến sinh sau khi lễ hội kết thúc. Mục đích tâm linh của lễ hội là hiến sinh cho thần linh, nếu không có nghi lễ này thì phần tâm linh của lễ hội không còn nữa. Nhiều người cứ cho rằng trâu thắng cuộc hay thua cuộc đều bị giết thịt là chưa hiểu rõ về lễ hội ”, ông Sơn cho hay. Lễ hội diễn ra vào ngày 9 tháng 8 Âm lịch hàng năm. Ảnh : NNVN.

Giao thoa giữa văn hóa nông nghiệp

Tiếp tục trao đổi với NNVN, ông Sơn cho biết, ngày xưa, vạn nào có trâu vô địch thì vạn đó được chia khẩu săn nhiều tôm cá nhất, trâu chọi đã đem lại may mắn, lợi lộc, đồng thời có giá trị khơi dậy sự đoàn kết của người dân trong lao động, sản xuất.

Tục Chọi trâu truyền thống Đồ Sơn có đặc trưng là sự giao thoa giữa những yếu tố văn hóa nông nghiệp đồng bằng với văn hóa cư dân ven biển, có sắc thái riêng gắn với thờ cúng thủy thần với nghi lễ chọi và hiến sinh trâu, thể hiện bản sắc văn hóa tinh thần cùng thể chất đặc biệt của người dân miền biển, hằng ngày đối diện với biển khơi, bão tố để mưu sinh.

Mặt khác còn bộc lộ sự kết nối hội đồng, mọi thứ đều ” Trống mọi làng cùng đánh, Thánh mọi làng cùng thờ ” không như ” Trống làng nào làng ấy đánh, Thánh làng nào làng ấy thờ “. Do vậy, nhân dân tổng Đồ Sơn xưa, dù có nhiều dòng họ ( Lục vị Tiên công ), quy tụ từ nhiều miền quê khác nhau, nhưng đều thống nhất thờ Thần Điểm tước, gắn với tục chọi trâu – đôi trâu chọi dưới ánh trăng bạc. Điều đó, cũng là góp thêm phần vào sự duy trì kỷ cương làng xã, ý thức cố kết và ý thức hội đồng, cầu mong cho “ Nhân khang, vật thịnh ” ; mong cho “ mưa thuận gió hòa ”, biển êm đầy tôm cá … “ Lễ hội có nhiều điểm đặc biệt quan trọng, phần đông Ông trâu được dự sới chọi là giống trâu ngoài địa phận TP. Hải Phòng, đến từ khắp những địa phương trong nước, như Tỉnh Lào Cai, Lai Châu, Sơn La, những tỉnh vùng Tây nguyên, đồng bằng sông Cửu Long và thậm chí còn ở Lào, Myanma … Câu đối tại đền Nghè, phường Vạn Hương lúc bấy giờ, nơi phát tích tục chọi trâu có ghi ‘ Kỳ ngưu xứ đáo ’. Chỉ những giống trâu đó mới đấu hay và trong thực tiễn đã diễn ra như vậy. Phải chăng, người xưa ý niệm ‘ gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau ’. Các vạn cùng nhau đoàn kết thực thi nghi lễ thờ cúng thần Điểm tước gắn với tục chọi trâu ”, ông Sơn nói. Lễ hội có sự giao thoa giữa những yếu tố văn hóa truyền thống nông nghiệp đồng bằng với văn hóa truyền thống dân cư ven biển. Ảnh : NNVN.

Tâm linh trâu chọi mang lại nhiều may mắn

Các bậc tiền bối có nhiều kinh nghiệm tay nghề về trâu chọi ở Đồ Sơn, nhất là những ông : Hoàng Đình Phúc ( phường Vạn Hương ) ; Lê Bá Tuyền, Đinh Đình Phú, Nguyễn Khắc Thơ, Hoàng Gia Bổn ( phường Ngọc Xuyên ) ; Lương Trác Giai, Đinh Đắc Xề, Phạm Văn Thức, Hoàng Gia Thơm, Đỗ Văn Cường ( phường Hải Sơn ) đều đánh giá và nhận định : đến với trâu chọi bằng đam mê và tình yêu dành cho lễ hội truyền thống cuội nguồn, không màng danh lợi. Cách mua trâu cũng lạ kỳ, trước đây người mua, khi gặp được trâu vừa lòng, phải thực thi một số ít nghi lễ lâm linh như : Thắp hương quỳ giữa sân chủ nhà có trâu bán và ngỏ lời mua trâu, với những lời lẽ kính cẩn … Về cách chọn trâu, đặc thù điển hình nổi bật, nhìn bằng mắt thường nhận ra trâu nào khỏe, đánh hay, khoang khoáy, ví dụ điển hình : “ Lưng tôm bà ( phẳng ), sừng cánh cung, cổ cò, đuôi trai, đít nhót, trường đùi, ngắn quản, bụng ngựa … ” cùng kinh nghiệm tay nghề chăm nom, rèn luyện trâu chọi. Những kỹ năng và kiến thức, kinh nghiệm tay nghề học hỏi được ghi chép lại cẩn trọng thành “ bí kíp ” dắt sống lưng. Quá trình chăm nom, huấn luyện và đào tạo “ ông trâu ” chuẩn bị sẵn sàng cho lễ hội này rất công phu. Theo kinh nghiệm tay nghề, trâu chọi phải là những con trâu đực khỏe mạnh, “ da đồng, lông móc, một khoang bốn khoáy, hàm đen, tóc tráp, ức rộng, háng to, cổ cò, đuôi trai, đít nhọn, sừng cánh cung, trường đùi … ”. Trâu được lựa chọn kĩ lưỡng và chính sách rèn luyện, nhà hàng siêu thị ngủ, nghỉ khắc nghiệt trong 1 năm. Trước khi vào hội, “ ông trâu ” được giảng dạy rất kĩ càng. Mỗi người có một cách khác nhau, trâu phải được ăn cỏ ngon, và được huấn luyện và đào tạo sức dẻo dai vào buổi sáng như con người tập thể dục. Vài ngày trước khi vào sới chọi, chủ trâu phải “ ăn chay, nằm mộng ”, nhằm mục đích bảo vệ sức khỏe thể chất, ý thức hoan hỉ và ước mong thành công xuất sắc. Quy định này là bắt buộc chung với những tập tục, nghi thức, lễ hội gắn với văn hóa truyền thống tâm linh của người Việt đã và đang được triển khai, có nơi còn pháp luật khắc nghiệt hơn. “ Khi tôi bước vào chọi trâu, tôi chỉ có 2 bàn tay trắng, tôi chưa thu được 1 đồng lãi từ việc chọi trâu. Thậm chí năm trâu tôi vô địch, tôi còn biếu Tặng Ngay, không thu được đồng nào. Nhưng tình yêu trâu chọi đã giúp tôi trong việc làm, tôi có được mọi thứ do tâm linh trâu chọi mang lại, sự như mong muốn ”, ông Hoàng Gia Bổn, một nghệ nhân dân gian, mái ấm gia đình có 3 đời nuôi trâu chọi, trong đó đã 2 lần có trâu vô địch khẳng định chắc chắn. Những người nuôi trâu chọi đều có tình cảm đặc biệt quan trọng dành cho những ông trâu. Ảnh : NNVN.

Tục Chọi trâu gắn liền với miền di sản tâm linh đặc sắc của Hải Phòng mà hiện tại chưa được khai thác đúng tầm cho phát triển. Những năm chiến tranh phá hoại và phong tỏa của đế quốc Mỹ, Đồ Sơn là một trọng điểm bị bắn phá ác liệt của máy bay và tàu chiến, Lễ hội Chọi trâu không được duy trì. Tuy nhiên, tập tục này đã ăn sâu vào các thế hệ, là sinh hoạt tâm linh, nên khi có điều kiện, người Đồ Sơn vẫn tổ chức với quy mô nhỏ, đơn sơ, nhằm cố gắng duy trì tập tục văn hóa của ông cha để lại.

Dù vẫn còn những yếu tố cần trao đổi, nhưng cũng đã duy trì một tập tục văn hóa truyền thống truyền thống của cộng đồng cư dân miền biển truyền kiếp, góp thêm phần quan trọng vào tăng trưởng du lịch của Đồ Sơn và TP TP. Hải Phòng. Hiện tại, Q. Đồ Sơn và thành phố Hải Phòng Đất Cảng đang mong ước có được sự nghiên cứu và điều tra tổng thể và toàn diện những di sản này, nhằm mục đích có giải pháp bảo tồn, phát huy những giá trị truyền thống cuội nguồn đó vào tăng trưởng du lịch, vào tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội của địa phương, mà bấy lâu nay có vẻ như bị quên béng. Ông Phạm Hoàng Tuấn, Phó quản trị Ủy Ban Nhân Dân Q. Đồ Sơn cho biết, qua 30 năm Phục hồi và tăng trưởng, Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn có nhiều thuận tiện tuy nhiên cũng gặp không ít khó khăn vất vả. Lễ hội đã trở thành loại sản phẩm du lịch độc lạ của địa phương, lôi cuốn phần đông nhân dân, hành khách trong và ngoài nước đến tham gia, cổ vũ. Tuy nhiên, do không được bán vé nên kinh phí đầu tư tổ chức triển khai Lễ hội gặp rất nhiều khó khăn vất vả, phải tổ chức triển khai bằng 100 % nguồn xã hội hoá. Do đó, cần sự ủng hộ và trợ giúp của những cấp, ngành và người dân để duy trì, tăng trưởng và làm tốt công tác làm việc tổ chức triển khai Lễ hội theo đúng lao lý của pháp lý, xứng tầm là Di sản văn hóa truyền thống phi vật thể Quốc gia.

Năm 1991, lễ hội chọi trâu truyền thống cuội nguồn Đồ Sơn được Phục hồi, năm 2000, lễ hội chọi trâu truyền thống lịch sử Đồ Sơn được Tổng cục Du lịch công nhận là 1 trong 15 lễ hội chính cấp vương quốc. Năm 2012, lễ hội được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa truyền thống phi vật thể vương quốc.

Source: https://evbn.org
Category: Lễ Hội