Quan điểm phát triển trong triết học là gì

Quan điểm về phát triển của Các Mác với công cuộc đổi mới ở Việt Nam

Lịch sử là một quy trình lịch sử vẻ vang – tự nhiên, vì thế phát triển không khi nào là sự phát triển theo ý muốn chủ quan kiểu duy ý chí của con người, mà phát triển theo năng lượng nhận thức, tôn trọng và hành vi theo mạng lưới hệ thống quy luật khách quan của con người .V.I.Lê – Nin nhìn nhận cao thành quả phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác, và coi đó chính là ” học thuyết về sự phát triển, dưới hình thức hoàn bị nhất, thâm thúy nhất và không phiến diện, học thuyết về tính tương đối của nhận thức của con người, nhận thức này phản ánh vật chất luôn luôn phát triển không ngừng ” ( 1 ) .

C.Mác cho rằng, vấn đề cốt lõi, có ý nghĩa chi phối của sự phát triển, đó là sự phát triển của lực lượng sản xuất. Hình thái kinh tế – xã hội mới ra đời tạo ra khả năng giải phóng và phát triển lực lượng sản xuất lên một nấc thang mới so với hình thái kinh tế – xã hội cũ, đồng thời xây dựng và ngày càng hoàn thiện các quan hệ sản xuất mới phù hợp. Ðó cũng là quá trình con người được giải phóng khỏi mọi áp bức, bóc lột, bất công, phát triển toàn diện. Ðó là quá trình “sẽ xuất hiện một liên hợp, trong đó sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người”(2).

Phát triển là cuộc đấu tranh giữa những mặt trái chiều, là quy trình xử lý xích míc của sự vật. Ðó là quy trình cái cũ, cái lỗi thời sẽ được thay thế sửa chữa bằng cái mới, cái văn minh trải qua con đường phủ định biện chứng, tạo ra khuynh hướng phát triển tất yếu ngày một văn minh và hoàn thành xong hơn .Cái cũ, cái lỗi thời này không chỉ nằm ở phương diện vật chất – kinh tế tài chính, tức lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất cũ, để ở đầu cuối phải xóa bỏ xiềng xích để tạo ra sự phát triển xã hội, mà còn nằm ở phương diện chính trị, tức là giai cấp bóc lột, mà giai cấp vô sản có năng lực và thiên chức chỉ huy cuộc cách mạng xã hội trong cuộc cách mạng chính trị, tạo ra sự phát triển về chất .Bước nhảy vọt đó chính là khi giai cấp vô sản đã ” tự mình trở thành dân tộc bản địa “, thành một giai cấp thống trị, thiết lập một thể chế chính trị xã hội mới, thiết kế xây dựng một nhà nước pháp quyền thật sự của dân, do dân, vì dân, là công cụ sắc bén bảo vệ quyền tự do, dân chủ cho người dân, kiến thiết xây dựng quốc gia phát triển theo quy luật, chống lại những cản lực trên con đường phát triển .Trong xã hội loài người ( khi không còn sự tha hóa lao động và tha hóa thực chất người ) thì con người muốn sống sót và phát triển phải đủ hai điều kiện kèm theo, đó là đời sống vật chất và đời sống ý thức. Muốn có đời sống vật chất phải lấy kinh tế tài chính làm nền tảng. Muốn có đời sống ý thức, phải lấy văn hóa truyền thống làm nền tảng. Mặt khác, kinh tế tài chính, chính trị, văn hóa truyền thống, xã hội luôn luôn có quan hệ mật thiết với nhau, lấy con người làm tiềm năng và động lực .C.Mác cho rằng : ” Sự phát triển về mặt chính trị, pháp lý, triết học, tôn giáo, văn học, thẩm mỹ và nghệ thuật, v. v. là dựa trên sự phát triển kinh tế tài chính. Nhưng toàn bộ những sự phát triển đó đều ảnh hưởng tác động lẫn nhau và cũng ảnh hưởng tác động đến cơ sở kinh tế tài chính. Hoàn toàn không phải điều kiện kèm theo kinh tế tài chính là nguyên do duy nhất dữ thế chủ động, còn mọi thứ khác chỉ có tính năng thụ động ” ( 3 ). Từ mối quan hệ đó, xét đến cùng thì sự phát triển của văn hóa truyền thống mới là sự phát triển của xã hội. Và sự thăng hoa của văn hóa truyền thống là đỉnh điểm nhất của sự phát triển. Ðây chính là phương diện văn hóa truyền thống – xã hội ( theo nghĩa rộng ) trong triết lý phát triển xã hội của Mác .Phát triển khi nào cũng xuất phát từ trong thực tiễn. Phát triển từ thấp đến cao, từ ít đến nhiều, từ yếu đến mạnh, bao hàm trong đó 1 số ít quy trình tiến độ phát triển có cả đường cong, đường dích dắc, vừa liên tục vừa đứt đoạn, vừa có tính phổ cập vừa mang tính đặc trưng. Ðó là một quy trình tích góp và chuyển hóa không ngừng giữa lượng và chất, trải qua sự đấu tranh giữa những mặt trái chiều theo con đường phủ định của phủ định. Nó bao hàm cả những bước tiệm tiến và cả những bước nhảy vọt .

Cần có nhận thức đúng đắn, phân biệt giữa phương tiện, những nấc thang và tiêu chuẩn của sự phát triển. Không thể phủ nhận vai trò của lực lượng sản xuất. Bởi vì, như Các Mác đã nói, đại ý: Nhờ có được những lực lượng sản xuất mới, loài người thay đổi phương thức sản xuất của mình… Cái cối xay quay bằng tay đưa lại xã hội có lãnh chúa, cái cối xay chạy bằng hơi nước đưa lại xã hội có nhà tư bản đại công nghiệp”.

Tóm lại, ” những thời đại kinh tế tài chính khác nhau không phải ở chỗ chúng sản xuất ra cái gì mà là ở chỗ chúng sản xuất bằng cách nào, với những tư liệu lao động nào ” ( 4 ). Sản xuất bằng cách nào – bằng máy hơi nước, điều mà Mác và Ăng-ghen nói, hay như sau này V.I. Lê-nin nói đến đại công nghiệp, tức là xét về mặt tình hình lực lượng sản xuất, gắn rất chặt với hàng loạt sự phát triển xã hội. Nhưng đó là cơ sở khách quan, khoa học nhìn nhận sự phát triển của từng quá trình lịch sử dân tộc .Cũng như vậy, yếu tố con người, lực lượng sản xuất quan trọng nhất ; hiệu suất lao động đều tương quan đến sự phát triển xã hội, nhưng đó chưa phải là tiêu chuẩn của sự phát triển. Phải chăng, khoa học công nghệ tiên tiến, tăng trưởng GDP, sự phong phú, ngay cả lao lý là tiêu chuẩn, mục tiêu của phát triển ? Phải coi đó chỉ là những nấc thang tiến đến mục tiêu của sự phát triển. Còn chất lượng dân số, niềm hạnh phúc mới là tiêu chuẩn, mục tiêu của sự phát triển .Quan niệm về phát triển xã hội của những vương quốc có một quy trình kiểm soát và điều chỉnh và phát triển trong nhận thức. Trong thế kỷ 20, từ thập kỷ 70 trở lại trước, phát triển của những vương quốc đặt trọng tâm vào kinh tế tài chính. Từ thập kỷ 80, 90, UNESCO đề ra thập kỷ văn hóa truyền thống để chứng minh và khẳng định phát triển không hề chỉ dựa vào kinh tế tài chính, mà văn hóa truyền thống đóng vai trò chủ yếu, vừa là tiềm năng vừa là động lực của phát triển .Giờ đây, loài người chăm sóc nhiều tới niềm hạnh phúc. Nghiên cứu kỹ học thuyết mác-xít, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể nhận ra rằng, từ chủ nghĩa Mác đến học thuyết Mác – Lê-nin, những ông có một ý niệm khá tổng lực, hoàn hảo và đúng đắn về phát triển xã hội. Chủ nghĩa nhân đạo hiện thực của những ông lấy sự giải phóng con người thoát khỏi mọi sự nô dịch, tha hóa, nâng cao năng lượng, phẩm giá, niềm hạnh phúc và sự phát triển tổng lực của con người làm tiềm năng cho thấy vẫn rất tương thích với thời đại thời nay .Trong công cuộc thay đổi, Ðảng ta, nhân dân ta quyết tâm kiến thiết xây dựng quốc gia theo con đường xã hội chủ nghĩa trên nền tảng chủ nghĩa Mác – Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Ðộc lập dân tộc bản địa gắn liền với chủ nghĩa xã hội là tiềm năng, lý tưởng của Ðảng và dân tộc bản địa ta. Ðảng rất chăm sóc tới khoa học công nghệ tiên tiến, tăng trưởng kinh tế tài chính, sự giàu sang, nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, hiệu suất lao động, v.v.Nhưng tổng thể những điều đó chỉ là phương tiện đi lại và nấc thang cho chất lượng dân số và niềm hạnh phúc của con người – tiềm năng cao nhất của sự phát triển trong đường lối chủ trương của Ðảng .—————————–

(1) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, Mát-xcơ-va, 1980, t.23, tr. 53.

( 2 ) C.Mác và Ph. Ăng-ghen : Toàn tập, Nxb. Chính trị vương quốc, TP.HN, 1995, t. 4, tr. 628 .( 3 ) Mác và Ăng-ghen : Tuyển tập, Nxb. Sự thật, TP. Hà Nội, 1984, t. 6, tr. 788 .

(4) C.Mác và Ăng-ghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,1993, t. 23, tr. 269.                             PGS.TS Bùi Đình Phong

Video liên quan