Những cống hiến của Ph.Ăngghen đối với phép biện chứng duy vật
Một là, phân biệt rõ sự khác nhau căn bản giữa phương pháp biện chứng và phương pháp siêu hình, trình bày khái niệm phép biện chứng trên lập trường duy vật khoa học.
Qua nhiều tác phẩm ( nổi bật là Chống Đuyrinh ), Ph. Ăngghen nghiên cứu và phân tích hình thức đặc trưng của giải pháp tư duy siêu hình được hình thành và bộc lộ rõ ràng nhất ở thế kỷ XVII – XVIII, là loại sản phẩm của khoa học tự nhiên điều tra và nghiên cứu sự vật hiện tượng kỳ lạ như những cái tĩnh tại, không bao giờ thay đổi, không hoạt động và tăng trưởng, không liên hệ và chuyển hóa .
Theo ông, nền khoa học tự nhiên thực sự chỉ có được từ nửa cuối thế kỷ XV trở đi và những thành tựu của nó đem lại đã giúp con người nhận thức giới tự nhiên thâm thúy hơn, cụ thể hơn. Song, việc chia tách giới tự nhiên ra thành nhiều mảnh, giải phẫu từng bộ phận của sự vật, cố định và thắt chặt những mối liên hệ, khác biệt những quy trình của tự nhiên để điều tra và nghiên cứu cấu trúc cụ thể bên trong của chúng cũng dẫn đến những hạn chế không hề tránh khỏi – chỉ thấy những sự vật riêng không liên quan gì đến nhau mà không thấy mối liên hệ qua lại giữa chúng, chỉ thấy những sự vật trong trạng thái bất động, chết cứng mà không thấy sự hoạt động, tăng trưởng, diệt vong của chúng, nghĩa là “ chỉ nhìn thấy cây mà không thấy rừng ”. Phương pháp đó được những nhà triết học thế kỷ XVII – XVIII, nổi bật là Ph. Bêcơn, G.Lốccơ “ chuyển từ khoa học tự nhiên vào triết học ”, đã dẫn đến tính hạn chế đặc trưng của giải pháp tư duy siêu hình trong triết học – chỉ thừa nhận sự tương phản trọn vẹn trực tiếp theo kiểu “ có là có, không là không ”, “ hoặc sống sót hoặc không sống sót ”, “ hoặc khẳng định chắc chắn hoặc phủ định ”, “ hoặc là nguyên do, hoặc là hiệu quả ” …, còn nếu trái lại thì chỉ là “ trò xảo quyệt ” .
Nhận định về giải pháp tư duy siêu hình, mặc dầu chứng minh và khẳng định những giá trị, sự thiết yếu và ý nghĩa nhất định của nó trong những điều kiện kèm theo cụ thể, tuy nhiên Ph. Ăngghen cũng chỉ rõ những hạn chế khiến nó sa vào xích míc không hề xử lý được một khi đi quá số lượng giới hạn chật hẹp của nó : “ Phương pháp nhận thức siêu hình, dù được coi là chính đáng và thậm chí còn là thiết yếu trong những nghành nhất định không ít to lớn tùy theo đặc thù của đối tượng người tiêu dùng điều tra và nghiên cứu, nhưng chóng hay chầy nó cũng sẽ gặp phải một ranh giới mà nếu nó vượt quá thì nó trở thành phiến diện, hạn chế, trừu tượng và sa vào những xích míc không thể nào xử lý được ” ( 1 ). Do đó, giải pháp tư duy biện chứng sửa chữa thay thế giải pháp tư duy siêu hình là một tất yếu trong sự tăng trưởng của khoa học và cũng là nhu yếu của đời sống đang đặt ra .
Sự độc lạ cơ bản của chiêu thức biện chứng với chiêu thức siêu hình là ở chỗ, so với phép biện chứng thì “ không có gì là tối hậu, là tuyệt đối, là thiêng liêng cả. Nó chỉ ra – trên mọi sự vật và trong mọi sự vật – dấu ấn của sự suy tàn tất yếu, và so với nó, không có gì sống sót ngoài quy trình không ngừng của sự hình thành và sự diệt vong, của sự tiến triển vô cùng tận từ thấp lên cao ” ( 2 ). Hơn nữa, chiêu thức biện chứng khác chiêu thức siêu hình không riêng gì trong nghiên cứu và điều tra giới tự nhiên mà còn biểu lộ trong ý niệm về lịch sử xã hội và tư duy con người, bởi trong cách nhìn biện chứng thì toàn bộ quốc tế tự nhiên, lịch sử và ý thức được hiểu như một quy trình, luôn hoạt động, biến hóa và tăng trưởng không ngừng .
Thông qua những dẫn chứng sinh động, phân biệt rõ sự độc lạ cơ bản giữa chiêu thức biện chứng và chiêu thức siêu hình, Ph. Ăngghen nêu định nghĩa về phép biện chứng một cách khoa học, dựa trên lập trường duy vật vững chãi : “ phép biện chứng chẳng qua chỉ là môn khoa học về những quy luật thông dụng của sự hoạt động và sự tăng trưởng của tự nhiên, của xã hội loài người và của tư duy ” ( 3 ) .
Ông cũng nghiên cứu và phân tích làm rõ sự thống nhất và độc lạ giữa biện chứng khách quan và biện chứng chủ quan, chỉ rõ biện chứng chủ quan ( tức tư duy biện chứng, hay phép biện chứng ) không phải là sự tư biện thuần túy tách rời hiện thực, mà thực ra chỉ là sự phản ánh biện chứng khách quan vào trong những “ bộ óc biết tư duy ”. Nếu biện chứng khách quan là quy trình hoạt động của quốc tế vật chất, của hiện thực khách quan trong mối liên hệ, sự ràng buộc, sự sinh thành, biến hóa, tăng trưởng và diệt vong của chúng, thì “ phép biện chứng ở trong đầu óc người ta chỉ là sự phản ánh của những hình thức hoạt động của quốc tế hiện thực, những hình thức hoạt động của cả giới tự nhiên lẫn lịch sử ” ( 4 ) .
Hai là, chỉ rõ sự khác nhau về chất giữa phép biện chứng duy vật với những hình thức khác của phép biện chứng .
Khái quát lịch sử hình thành và tăng trưởng của tư duy trái đất, Ph. Ăngghen chỉ ra, phép biện chứng Open từ lâu trong lịch sử nhận thức của loài người, trải qua những quá trình tăng trưởng gắn liền với những hình thức tương ứng của chúng : phép biện chứng tự phát, mộc mạc, sơ khai thời cổ đại ; phép biện chứng duy tâm, mà đỉnh điểm là phép biện chứng duy tâm cổ xưa Đức ; phép biện chứng duy vật – “ không chỉ khác cơ bản với phép biện chứng duy tâm mà còn trái chiều hẳn với nó ”, như C.Mác từng chứng minh và khẳng định .
Về hình thức thứ nhất của phép biện chứng, Ph. Ăngghen chứng tỏ lần tiên phong được phát sinh một cách tự phát ở thời cổ đại, biểu lộ rõ nét trong triết học Hy Lạp qua những đại biểu nổi bật của nó. Thực tế cũng cho thấy, trong triết học Hy Lạp cổ đại, Hêraclit đã nhìn thấy quy trình không ngừng phát sinh, biến hóa rồi diệt vong của mọi sự vật hiện tượng kỳ lạ và trình diễn điều đó một cách khá rõ ràng. Trong triết học của Arixtôt, những hình thức cơ bản nhất của tư duy biện chứng cũng đã được phác họa trên những nét đa phần. Hình thức khởi đầu này của phép biện chứng Open một cách tự nhiên, mang tính thuần phác vì nó “ chưa bị khuấy đục ” bởi chủ nghĩa siêu hình. Theo Ph. Ăngghen, so với giải pháp tư duy siêu hình của thế kỷ XVII – XVIII sau này, nếu xét về chi tiết cụ thể, chủ nghĩa siêu hình đúng chuẩn hơn, nhưng nếu xét về toàn thể, những người Hy Lạp lại đúng hơn .
Tuy nhiên, do tư duy con người chưa đạt đến trình độ đi sâu nghiên cứu và phân tích giới tự nhiên mà đa phần mới dừng lại ở sự quan sát trực tiếp, sự phỏng đoán về quốc tế nên phép biện chứng khởi đầu sơ khai đó mặc dầu cơ bản là đúng, chớp lấy được đặc thù chung của toàn bộ bức tranh về những sự vật, hiện tượng kỳ lạ trong quốc tế, tuy nhiên hạn chế cơ bản của nó là “ vẫn không đủ để lý giải những chi tiết hợp thành bức tranh toàn bộ, và chừng nào tất cả chúng ta chưa biết được những cụ thể ấy thì tất cả chúng ta chưa thể hiểu rõ được bức tranh toàn bộ ấy ” ( 5 ) .
Về hình thức thứ hai của phép biện chứng, Ph. Ăngghen đánh giá và nhận định : “ Hình thức thứ hai của phép biện chứng … là triết học cổ xưa Đức từ Can-tơ đến Hê-ghen ” ( 6 ). Có thể nói, công lao to lớn của Hêghen là ở chỗ, trong triết học của ông, lần tiên phong toàn bộ quốc tế, từ tự nhiên đến lịch sử xã hội và ý thức được trình diễn như một quy trình hoạt động, đổi khác và tăng trưởng không ngừng. Mặc dù Hêghen cũng đã đề cập đến những nguyên tắc, khái quát những quy luật cơ bản và nhiều phạm trù của phép biện chứng, tuy nhiên nó bị bao trùm bởi lớp vỏ thần bí, duy tâm .
Sai lầm của ông là ở chỗ xem những nguyên tắc, phạm trù và quy luật đó là của tư duy, của quốc tế ý thức chứ không phải của hiện thực khách quan. Nói cách khác, không phải ông đúc rút những quy luật của phép biện chứng từ sự khái quát quy trình hoạt động của giới tự nhiên, lịch sử xã hội, mà trái lại, ông đem những quy luật thuần túy tư biện gán vào giới tự nhiên và lịch sử, bắt tự nhiên và lịch sử phải hoạt động tuân theo những nguyên tắc và quy luật ấy. Nghĩa là, phép biện chứng đã bị “ ngược đầu xuống đất ” .
Phép biện chứng duy vật – hình thức cao nhất của phép biện chứng Open trên cơ sở thừa kế tinh hoa và giá trị trong hàng nghìn năm tăng trưởng của lịch sử nhận thức, đồng thời dựa trên những tiền đề vững chãi của khoa học, nhất là khoa học tự nhiên văn minh. Thực tế cho thấy, trước C.Mác và Ph. Ăngghen cũng đã có những nhà triết học nhận thấy yếu tố duy tâm của triết học Hêghen, phê phán nó nhưng với thái độ phủ định sạch trơn mà không thấy “ hạt nhân hài hòa và hợp lý ”, cũng là công lao lớn nhất của Hêghen so với lịch sử tư tưởng trái đất. Vì thế, “ cùng với việc vứt bỏ chủ nghĩa Hêghen, người ta đã quăng luôn cả phép biện chứng … Kết quả là người ta lại trở thành nạn nhân của chủ nghĩa siêu hình cũ một cách không cứu vãn được ” ( 7 ) .
Trái lại, Ph. Ăngghen cũng như C.Mác, đều nhìn nhận cao vai trò và những góp phần của Hêghen so với lịch sử tăng trưởng tư duy loài người. Trong “ Lời bạt viết cho lần xuất bản thứ hai ” bộ Tư bản, C.Mác đã từng chứng minh và khẳng định, đặc thù thần bí tuyệt nhiên không ngăn cản Hêghen trở thành “ người tiên phong trình diễn một cách bao quát và có ý thức ” những hình thái hoạt động chung của phép biện chứng. Chỉ có điều, ở Hêghen, phép biện chứng “ bị lộn ngược đầu xuống đất ”, và người ta chỉ cần “ dựng nó lại ” là sẽ phát hiện được hạt nhân hài hòa và hợp lý đằng sau cái vỏ thần bí, duy tâm của nó .
Với việc bóc lớp vỏ duy tâm thần bí, đồng thời cải tạo lại, các ông đã trình bày toàn bộ phép biện chứng một cách “rõ ràng với tất cả tính phổ biến của chúng”, khiến chúng trở nên “đơn giản và sáng sủa như ban ngày”. Ph.Ăngghen từng khẳng định, chính các ông đã “cứu phép biện chứng tự giác khỏi triết học duy tâm Đức”, đồng thời “đưa nó vào trong quan niệm vừa biện chứng vừa duy vật về tự nhiên và về lịch sử”. Chính điều đó làm cho triết học mácxít trở thành “chủ nghĩa duy vật hiện đại”, vì trong triết học ấy đã khái quát và kế thừa có chọn lọc “tất cả nội dung tư tưởng của hai nghìn năm phát triển của triết học của khoa học tự nhiên, và cả nội dung tư tưởng của chính hai nghìn năm đó nữa”, đồng thời “khái quát những thành tựu mới nhất của khoa học tự nhiên”, do đó “chủ nghĩa duy vật hiện đại về bản chất là biện chứng”(8).
Ba là, Ph. Ăngghen đã hệ thống hóa, làm thâm thúy thêm nhiều nội dung của phép biện chứng duy vật trải qua tổng kết thực tiễn, khái quát lịch sử tư tưởng và tiếp thu những thành tựu mới nhất của khoa học đương thời .
Những nội dung cơ bản của phép biện chứng duy vật như “ sợi chỉ đỏ ” xuyên suốt toàn bộ những tác phẩm của C.Mác và Ph. Ăngghen. Trong những tác phẩm quan trọng, ở đó phép biện chứng duy vật được bộc lộ điển hình nổi bật nhất đều có dấu ấn góp phần to lớn của Ph. Ăngghen, như : Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản – tác phẩm đã “ trình diễn một cách rất là rõ ràng, sáng sủa ” phép biện chứng với tư cách là học thuyết tổng lực nhất, thâm thúy nhất về sự tăng trưởng ; hoặc như bộ Tư bản – tác phẩm mà ở đó “ phép biện chứng duy vật đã được bộc lộ thâm thúy và tầm cỡ nhất ” ( 9 ) .
Mặt khác, qua nhiều tác phẩm độc lập của Ph. Ăngghen ( tiêu biểu vượt trội là Chống Đuyrinh, Biện chứng của tự nhiên, Lútvích Phoiơbắc và sự cáo chung của triết học cổ xưa Đức … ) cho thấy, ông đã góp thêm phần hệ thống hóa, nghiên cứu và phân tích thâm thúy, cụ thể và chứng tỏ làm rõ nhiều nội dung của phép biện chứng duy vật bằng những dẫn chứng sinh động, khoa học và thuyết phục. Vì vậy, mặc dầu không có dự tính viết những cuốn sách chuyên khảo hay những cuốn sách đại trà phổ thông về yếu tố này, nhưng qua đó vẫn cho thấy những nguyên tắc, quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vật được trình diễn, luận chứng một cách mạng lưới hệ thống, sáng rõ .
Trước hết, nói về hai nguyên tắc với tư cách là những nội dung bao quát nhất của phép biện chứng duy vật, Ph. Ăngghen nhận định và đánh giá, phép biện chứng thực chất là “ khoa học về sự liên hệ thông dụng ”, đồng thời cũng là “ khoa học về sự tăng trưởng ”. Những quy luật cơ bản của phép biện chứng chính là sự phản ánh những mối liên hệ khách quan, thông dụng và sự tăng trưởng tất yếu của tự nhiên, lịch sử xã hội và tư duy con người .
Trong Biện chứng của tự nhiên, ông viết : “ Phép biện chứng là khoa học về sự liên hệ phổ cập. Những quy luật hầu hết : sự chuyển hóa lượng thành chất, – sự xâm nhập lẫn nhau của những xích míc đối cực và sự chuyển hóa từ xích míc này sang mẫu thuẫn khác khi xích míc đó lên tới cực độ, – sự tăng trưởng bằng mẫu thuẫn hoặc phủ định của phủ định, – tăng trưởng theo hình thức xoáy trôn ốc ” ( 10 ). Không chỉ khái quát một cách khoa học những đặc trưng cốt yếu cùng nội dung những quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vật, ông còn chỉ ra những biểu lộ của chúng trong giới tự nhiên với nhiều dẫn chứng cụ thể, khoa học và sinh động để vật chứng “ đó là những quy luật tăng trưởng thực sự của tự nhiên ” chứ không phải do trí tưởng tượng của con người bịa đặt ra .
Về quy luật “ sự chuyển hóa lượng thành chất ”, cùng với việc làm rõ tính khách quan, vốn có cũng như sự thống nhất của lượng và chất trong mọi sự vật hiện tượng kỳ lạ, Ph. Ăngghen còn chỉ ra tính tất yếu của sự chuyển hóa lẫn nhau giữa chúng, rằng sự đổi khác về chất của sự vật chỉ hoàn toàn có thể có được khi diễn ra quy trình biến hóa về lượng của nó. Ông đánh giá và nhận định, vì “ Tất cả những sự khác nhau về chất trong giới tự nhiên đều dựa hoặc là trên thành phần hóa học khác nhau, hoặc là trên những số lượng hay hình thức hoạt động ( nguồn năng lượng ) khác nhau, hoặc như trong hầu hết mọi trường hợp, đều dựa trên cả hai cái đó ”, do đó “ nếu không thêm vào hoặc bớt đi một số ít vật chất hay hoạt động, nghĩa là nếu không đổi khác một vật thể về mặt số lượng, thì không hề đổi khác được chất lượng của vật thể ấy ” ( 11 ) .
Mặt khác, Ph. Ăngghen còn khảo sát biểu lộ cụ thể của quy luật này trong những nghành của giới tự nhiên : Trong cơ giới, chất lượng được bộc lộ hầu hết ở những trạng thái như cân đối, hoạt động, thế năng … dựa trên sự truyền dẫn của hoạt động hoàn toàn có thể đo được ( lượng ). Vì vậy, “ nếu có sự biến hóa nào về chất lượng thì sự biến hóa ấy phải do một sự đổi khác tương ứng về số lượng quyết định hành động ” ( 12 ). Trong nghành vật lý, qua ví dụ về sự đổi khác trạng thái của nước gắn với những đổi khác tương ứng về nhiệt độ cùng nhiều dẫn chứng khác, ông chứng tỏ “ mọi sự biến hóa đều là sự đổi lượng thành chất, là hiệu quả của sự đổi khác về lượng của số lượng hoạt động ”, và “ những cái mà người ta gọi là hằng số vật lý học thì phần lớn là chỉ những điểm nút, ở những điểm ấy chỉ cần đem thêm vào hoặc bớt đi một số lượng hoạt động thì đổi khác được trạng thái của vật thể về chất, vì vậy ở những điểm ấy, lượng đổi thành chất ” ( 13 ) .
Biểu hiện của quy luật này trong nghành hóa học lại càng đặc biệt quan trọng rõ, do đó, “ Người ta hoàn toàn có thể gọi hóa học là khoa học của sự đổi khác về chất của vật thể sinh ra do sự đổi khác về thành phần số lượng ” ( 14 ). Theo ông, không riêng gì trong giới tự nhiên vô cơ mà kể cả trong giới hữu sinh cũng như lịch sử xã hội loài người đều xác nhận quy luật ấy một cách rõ ràng. Vì thế, “ Chúng ta còn hoàn toàn có thể rút ra trong giới tự nhiên và trong đời sống xã hội loài người hàng trăm những vấn đề tương tự như như thế để chứng tỏ cho quy luật này ” ( 15 ). Để chứng tỏ điều đó, Ph. Ăngghen còn dẫn lời của Napôlêông so sánh về năng lực chiến đấu của đội kỵ binh Pháp ( tuy kém về tài nghệ cá thể nhưng có kỷ luật ), với kỵ binh Ma-me-lúc ( giỏi về chiến đấu đơn độc nhưng thiếu kỷ luật ). Ông cũng lấy dẫn chứng về sự chuyển hóa của tiền thành tư bản mà C.Mác đã nghiên cứu và phân tích rất rõ trong bộ Tư bản để minh họa biểu lộ của quy luật này trong đời sống và lịch sử xã hội .
Về quy luật “ sự xâm nhập lẫn nhau của những mặt trái chiều ”, cùng với việc đấu tranh, phê phán quan điểm duy tâm, siêu hình phủ nhận sự sống sót của xích míc trong hiện thực khách quan, xem ý niệm biện chứng về xích míc chỉ là sự tưởng tượng hoang đường, Ph. Ăngghen vật chứng xích míc sống sót khách quan trong mọi nghành, mọi sự hoạt động, đồng thời còn là nguồn gốc của mọi sự hoạt động, biến hóa và tăng trưởng. Theo ông, trong thực tiễn, trọn vẹn không có sự độc lạ tuyệt đối giữa những mặt trái chiều. Mặt khác, sự hoạt động ở khắp mọi nơi, suy cho cùng đều là tác dụng của sự ảnh hưởng tác động qua lại giữa những mặt trái chiều ; sự đấu tranh và không ngừng chuyển hóa của những mặt trái chiều là yếu tố lao lý sự sống còn của toàn bộ giới tự nhiên .
Ông nghiên cứu và phân tích một cách cụ thể và chi tiết cụ thể về những xích míc sống sót trong những nghành nghề dịch vụ của tự nhiên, như : giữa lực hút và lực đẩy trong cơ học, giữa điện tích âm và điện tích dương trong vật lý học, giữa hóa hợp và phân giải những chất trong hóa học ; giữa đồng nhất và dị hóa, di truyền và biến dị trong giới sinh vật. Chính nhờ sự hoạt động của những xích míc, sự chuyển hóa của những mặt trái chiều mà giới phi sinh vật biến hóa từ giản đơn đến phức tạp, giới sinh vật tăng trưởng từ những sinh vật bậc thấp lên những sinh vật bậc cao. Trên cơ sở đó, ông đi đến Tóm lại : “ Bản thân sự hoạt động đã là một xích míc … Và sự phát sinh liên tục và việc xử lý đồng thời xích míc này – đó cũng chính là sự hoạt động ” ( 16 ). Ông còn chỉ ra rằng, nếu ngay cả những dạng hoạt động cơ học đơn thuần cũng tiềm ẩn xích míc thì ở những hình thức hoạt động cao hơn không hề không có xích míc, kể cả tư duy con người : “ Nếu như điện, từ v.v. đều phân cực, đều hoạt động trong những mặt trái chiều, thì tư duy cũng thế ” ( 17 ) .
Về quy luật phủ định của phủ định, Ph. Ăngghen cho rằng, người ta hoàn toàn có thể thuận tiện nhận thấy đó là quy trình vô cùng giản đơn và phổ cập, đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ trong đời sống bởi nó bắt nguồn từ chính những xích míc bên trong của mọi sự vật, từ sự sinh trưởng của hạt đại mạch cho đến những loài hoa lá cây cảnh như thược dược, hoa lan cũng như toàn bộ những sự vật hiện tượng kỳ lạ khác. Quy luật này được triển khai một cách vô thức, tự phát trong tự nhiên, trong lịch sử và cả trong đầu óc, trong tư duy con người trước khi con người nhận thức được nó. Ph. Ăngghen còn chỉ ra sự trái chiều giữa ý niệm biện chứng với ý niệm siêu hình về sự phủ định, trải qua đó chứng tỏ quy luật phủ định của phủ định là “ một quy luật vô cùng thông dụng và chính vì thế mà có một tầm quan trọng và có tính năng vô cùng to lớn về sự tăng trưởng của tự nhiên, của lịch sử và của tư duy ; một quy luật, như ta đã thấy, bộc lộ trong giới động vật hoang dã và thực vật, trong địa chất học, toán học, lịch sử, triết học ” ( 18 ) .
Ngoài ra, nội dung của những cặp phạm trù quan trọng, như : nguyên do – hiệu quả, tất yếu – ngẫu nhiên, thực chất – hiện tượng kỳ lạ … với sự thống nhất và chuyển hóa lẫn nhau giữa chúng cũng được Ph. Ăngghen luận giải một cách rõ ràng, thâm thúy với những dẫn chứng cụ thể, thuyết phục, không hề chối cãi .
Như vậy, nếu C.Mác đã nghiên cứu và phân tích một cách khoa học phép biện chứng trong sự hoạt động, tăng trưởng của lịch sử xã hội loài người trải qua bộ Tư bản thì Ph. Ăngghen với những khu công trình độc lập của mình đã làm rõ phép biện chứng trong quy trình hoạt động của giới tự nhiên, tìm ra điểm liên kết và sự chuyển hóa biện chứng giữa lịch sử tự nhiên và lịch sử xã hội, góp thêm phần hoàn hảo lý luận mácxít về phép biện chứng duy vật. Những sự nghiên cứu và phân tích, bổ trợ, tăng trưởng của Ph. Ăngghen là thành tố hữu cơ của triết học Mác và là một trong những góp sức lý luận rực rỡ của ông so với phép biện chứng duy vật. Kể từ khi sinh ra, phép biện chứng duy vật đã trở thành công cụ sắc bén của nhận thức khoa học và hoạt động giải trí thực tiễn của quả đât tân tiến. Thực tế cũng đã chứng tỏ, mọi sự vi phạm những nguyên tắc của phép biện chứng duy vật sẽ đều phải trả giá, đúng như lời cảnh báo nhắc nhở của Ph. Ăngghen rằng : “ khinh miệt phép biện chứng thì không hề không bị trừng phạt ”, cụ thể là “ sẽ bị trừng phạt như sau : nó đưa 1 số ít người thực nghiệm chủ nghĩa tỉnh táo nhất sa vào chỗ dị đoan ngu xuẩn nhất, sa vào thần linh học cận đại ” ( 19 ) .
_____________________________________
( 1 ), ( 3 ), ( 4 ), ( 5 ), ( 6 ), ( 7 ), ( 8 ), ( 10 ), ( 11 ), ( 12 ), ( 13 ), ( 14 ), ( 15 ), ( 16 ), ( 17 ), ( 18 ), ( 19 ) C.Mác và Ph. Ăngghen ( 1994 ), Toàn tập, Nxb. CTQG, H., T. 20, tr. 37, 201, 682, 35, 492, 489, 42, 455, 511, 513, 514, 514, 181,172 – 173, 697, 200, 508 .
( 2 ) C.Mác và Ph. Ăngghen ( 1994 ), Toàn tập, Nxb. CTQG, H., T. 21, tr. 395 .
( 9 ) Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô ( 1998 ), Lịch sử phép biện chứng, Nxb. CTQG, H., T. 4, tr. 99.
Source: https://evbn.org
Category: Góc Nhìn
![Toni Kroos là ai? [ sự thật về tiểu sử đầy đủ Toni Kroos ]](https://evbn.org/wp-content/uploads/New-Project-6635-1671934592.jpg)
