Dân ca dân nhạc VN – Nhạc Lễ Miền Nam

Nhạc lễ là một loại nhạc nghi thức quan trọng được dùng trong các dịp hôn lễ, tang lễ, và cúng tế. Theo truyền thuyết thì nguồn gốc của Nhạc lễ miền Nam khởi nguồn từ Nhạc lễ cung đình xưa.

Hiện nay trong những Đình, Miếu và Lễ tang, Nhạc lễ là một phần âm nhạc không hề thiếu trong khi cúng tế. Tất cả những bài Nhạc lễ rất khó về ký âm. Cùng với nhiều nhạc cụ đi liền bài, tương thích với nội dung cúng tế. Tính cách phát minh sáng tạo những bài và những nhạc cụ dòng nhạc này vẫn hiện đang liên tục phát huy .
Những ban nhạc lễ, tùy theo lớn hay nhỏ, sẽ có một số ít nhạc cụ truyền thống cuội nguồn như :

Trống cái (còn được gọi là Trống chầu)
Trống trung
Trống con
Kèn bầu (Đẩu)
Kèn loa
Đàn cò
Đàn kìm
Phèn la
Mỏ…

Bài “ Lễ Kỳ Yên và phong tục thờ thần ở miền Tây ” dưới đây sẽ giúp tất cả chúng ta tìm hiểu và khám phá tổng quát về ngày lễ hội lớn nhất trong phong tục thờ Thành Hoàng của miền Nam được dân chúng trịnh trọng tổ chức triển khai hàng năm. Lễ Kỳ Yên ( lễ cầu an ) là lễ cúng Thành Hoàng, cầu bình an và mưa hòa gió thuận cho dân. Thành Hoàng hay thần Thành Hoàng là vị thần quản trị một vùng địa phương, như một tỉnh, một thị xã, một xã, một làng. Đa số Thành Hoàng rất lâu rồi được vua sắc phong làm thần, thường là theo ý dân trong vùng .
Trong lễ hội Kỳ Yên, ban nhạc lễ được mời tham gia cúng tế phải là một ban nhạc lễ gồm có những nhạc công thượng thặng trong ngành Nhạc lễ, được ban chủ tế tự tay tuyển chọn. Bên cạnh đó, thường có một đoàn Hát bộ vừa góp thêm phần tế lễ vừa trình diễn giúp vui cho dân chúng .
Sau đó, bài “ Vinh danh ‘ kho ’ nhạc lễ ‘ sống ’ ” nói về nhạc công Phan Văn Nhứt ( Tám Nhứt ), một nghệ nhân xuất sắc trong ngành Nhạc lễ sẽ giúp tất cả chúng ta hiểu thêm về bộ môn nghệ thuật và thẩm mỹ truyền thống cuội nguồn độc lạ này của Nước Ta .
Cuối cùng là 3 video clips : clip tiên phong là nhạc Cung đình cổ, là cha đẻ của nhạc cúng đình ; 2 clips sau là hai buổi lễ cúng đình .
Mời những bạn .
Túy Phượng
Lễ Kỳ Yên và phong tục thờ thần ở miền Tây
Các làng quê Việt nói chung, đặc biệt quan trọng là vùng quê miền Tây Nam Bộ nói riêng, rất coi trọng phong tục thờ thần .
Theo sử sách ghi lại, mỗi vùng đất đều có một vị thần, thường gọi là thành hoàng – người có công trong việc khai khẩn, gìn giữ vùng đất đó …
Các làng quê miền Tây Nam Bộ cũng rất coi trọng tục thờ thần. Do đó, cứ đến một ngày nhất định trong năm ( tùy theo từng địa phương ) nhân dân trong vùng tổ chức triển khai lễ cúng với nghi thức rất thiêng, sang chảnh tại đình làng ( còn gọi là Lễ hội Kỳ Yên – hội làng truyền thống lịch sử ) để tạ ơn những bậc tiên hiền và cầu mong “ mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an ” .
Với người dân, lâu nay, đình làng là nơi thờ những vị thần Thành hoàng – vị thần được Thượng đế giao cho nghĩa vụ và trách nhiệm quản lý làng xã, che chở phù hộ cho dân sống bình yên, làm ăn phát đạt, thịnh vượng .
Lễ hội chỉ diễn ra trong mùa xuân, vụ mùa đã thu hoạch xong, thời tiết khô ráo, quang cảnh tươi đẹp, việc đi lại thuận tiện để toàn thể dân làng hoàn toàn có thể tham gia. Thông thường nhiều địa phương tổ chức triển khai vào ngày rằm tháng 2 hay tháng 3. Lễ hội có : Lễ Xuân Tế ( Hạ điền ) và Lễ Thu Tế ( Thượng điền ) đáo lệ Lễ hội Kỳ Yên thường niên ( 2 – 3 năm / lần ) tổ chức triển khai lễ cúng tế trong 3 ngày .
Ngày đầu là lễ Túc Yết và lễ Tiền Vãng, tức là cúng tế những vị tiền hiền khai khẩn, hậu hiền khai cơ, những người có công với quốc gia : Lê Văn Duyệt, Nguyễn Hữu Cảnh, Nguyễn Trung Trực, Thoại Ngọc Hầu, Châu Văn Tiếp … Chủ lễ là vị Chánh Bái có phụ tế và bồi lễ phụ giúp .
Toàn bộ nghi lễ đều triển khai theo lệnh của người thủ xướng đứng hai bên hương án kế vị chủ tế. Tất cả lễ nhạc, động tác dâng hương, dâng trà, dâng rượu, đọc văn tế, vái lạy đều phải đúng theo lời của người thủ xướng. Do đó người thủ xướng là người hay chữ nhất trong làng, vì mới hoàn toàn có thể thuộc lòng những điển lễ, tế tự theo những truyền thống lịch sử lễ hội từ xưa .
Trong buổi lễ, người thủ xướng được dân làng trọng vọng nhất. Đội học trò lễ ( lễ sinh ) mặc áo, đội mũ, mang hia theo kiểu những học viên Tú tài rất lâu rồi. Trước đó họ đã được huấn luyện và đào tạo thuần thục cách đi đứng, màn biểu diễn, dâng lễ vật theo nhịp phách của dàn nhạc diễn tấu để cầu nguyện cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi. Trong lễ Túc Yết còn có 4 cô đào hát mừng thần trong lúc dâng rượu .
Nếu đình làng có vị thần được vua sắc phong thì còn có Lễ “ mở sắc thần ” được tổ chức triển khai vào giữa đêm thứ nhất để nhớ công lao khai cơ lập nghiệp của những bậc tiền nhân. “ Sắc thần ” là một tờ giấy súc khá tốt, dai, khổ giấy dài từ 1,20 m – 1,50 m, rộng từ 0,50 – 0,60 m, dày, màu vàng. Mặt giấy có in nền chìm bằng dụ ngân hình rồng ẩn trong mây, xung quanh có khung hồi văn chữ vạn, nên gọi long đằng chỉ ( giấy hình rồng dùng để sao chép ), hoặc chữ đinh hay hoa lá dây chéo nhau .
Mỗi sắc thần thường có từ 5 – 11 hàng dọc, chép từ phải qua trái. Dòng ở đầu cuối đề niên hiệu, tháng, ngày cấp sắc. Ấn vàng của nhà vua dùng son phụng màu đỏ đóng lên hàng chữ đề niên hiệu, ngay giữa dòng chữ này, kể từ chữ ( niên ) trở xuống, ấn hình vuông vắn, có bốn chữ viết theo lối triện là “ Sắc Mệnh Chi Bửu ”. Sắc thần là thiêng liêng vì vậy đình nào có sắc thần là xem như sự công nhận hợp pháp của Nhà nước so với đình thần làng .
Lễ Chánh tế được triển khai vào giữa đêm thứ hai. Người được cử đứng ra đọc văn tế để mở màn buổi Lễ Chánh tế phải là một chức sắc trong làng. Vị này ăn mặc áo dài khăn đóng chỉnh tề, quỳ trước bàn hương án, hai tay nâng bản văn tế đưa lên dưới ánh nến soi rõ do hai phụ tế đứng hai bên cầm, rồi chậm rãi đọc với một giọng kính cẩn trang nghiêm trong nhạc đệm của dàn nhạc lễ .
Việc hòa hợp ngặt nghèo từng âm thanh trầm bổng của nhạc lễ với giọng xướng trang nghiêm của người đọc văn tế là cái hồn văn hóa truyền thống dân gian, trong đó chuyên chở cả một đức tin thiêng liêng của những người dân biết ơn tiền nhân, của những vị thần .
Sau hai ngày chính lễ, bước sang ngày thứ ba là ngày hội – ngày sôi động vui tươi nhất của ba ngày Lễ hội Kỳ Yên. Trong ngày hội, ai ai cũng đua nhau ăn mặc đẹp, trang điểm nhã nhặn, đi lại đi dạo. Đây cũng là dịp trai đi tìm vợ, gái đến tuổi kén chồng có thời cơ gặp nhau để kết tình trao duyên .
Đêm thứ ba, đêm của ngày hội là đêm khởi đầu cho lễ “ Xây Chầu – Đại Bội ” tức lễ đánh trống cầu trời ban cho mưa thuận gió hòa ( Xây chầu ) và hát múa cầu cho bốn mùa an vui tươi tốt ( Đại bội ). Thông thường ở phần Đại bội, đoàn hát chọn năm diễn viên xuất sắc gồm có nam nữ có giọng ca hay, múa giỏi để trình diễn, sau đó là một tuồng hát bội do những bô lão trong làng lựa chọn, thường hát trong 3 đêm. Hát bội là truyền thống cuội nguồn của Lễ hội Kỳ Yên không hề thiếu .
Vào những ngày này, đình làng luôn lôi cuốn rất đông người đến thắp nhang, xem lễ rước thần, nghe đọc tế văn nguyện cầu và cảm tạ những vị thần linh. Đến đây, ai cũng cầu mong mái ấm gia đình mình vạn sự được bình an, người nông dân trúng mùa, người kinh doanh thương mại phát lộc, phát lộc … Sẽ là chưa toàn vẹn nếu đi Lễ hội Kỳ Yên mà không chiêm ngưỡng và thưởng thức hát bội .
Không chỉ có những người lớn tuổi mà cả người trẻ tuổi và trẻ nhỏ cũng bị lôi cuốn bởi sự rực rỡ của những vở tuồng hát bội. Lễ hội Kỳ Yên đã trở thành một nét văn hóa truyền thống tâm linh truyền thống lịch sử độc lạ của người miền sông nước Cửu Long. Cho nên, đây là một hoạt động giải trí văn hóa truyền thống đặc trưng là món ăn ý thức không hề thiếu của làng quê nông thôn .
Cuộc sống luôn dịch chuyển, cái mới thay cho cái cũ là điều khó tránh khỏi. Đã có không ít truyền thống văn hóa truyền thống, những nét hoạt động và sinh hoạt cổ xưa giờ không còn nữa. Làng quê nông thôn ngày hôm nay đã có biết bao đổi khác, nhưng hàng trăm năm qua “ Hội đình vẫn mở giữa mùa xuân ”, đáo lệ Kỳ Yên thường niên vẫn tưng bừng rộn ràng .

(Bài và ảnh: Ngọc Thạch)

Vinh danh “ kho ” nhạc lễ “ sống ” !
Đó là ông Tám Nhứt ( Phan Văn Nhứt ), người đã hơn 60 năm gắn bó với nhạc lễ Nam bộ. Ông sinh năm 1924 tại Cần Đước, Long An. Đây vốn là địa điểm nổi tiếng khắp vùng Nam bộ về nhạc lễ từ xưa .
Với năng khiếu sở trường tiềm tàng về nhạc lễ – di truyền từ cha là một người rành nghề nhạc lễ, năm 14 tuổi ông khăn gói theo thầy Chín Láo ( học trò của nghệ nhân Nguyễn Quang Đại, người được xem là hậu tổ của ngành nhạc lễ Nam bộ ) học nghề và kiếm tiền phụ giúp mái ấm gia đình .
Gọi là học nhạc cho oai, chứ thật ra lúc đầu cậu bé Tám Nhứt chỉ học mỗi việc … đánh mõ. Nhuần nhuyễn đánh mõ rồi, cậu mới được rớ dần tới những nhạc cụ khác như trống lễ, trống bồng, trống cơm, đẩu bạc, tum, kèn tiểu, kèn trung, đàn cò, đàn kìm … Thấy học khá, thầy đặc cách cho cậu theo thầy làm nghề luôn …
Nhạc lễ Nam bộ có nguồn gốc từ nhạc lễ cung đình xưa, được ông Nguyễn Quang Đại mang vào Cần Đước ( Long An ) chỉnh lý và phối hợp với nhạc ngũ âm Nam bộ để tạo ra một loại nhạc chuyên Giao hàng trong những nghi thức cúng tế .
Thời trước nhạc lễ Giao hàng trong những nghi thức lễ quan, hôn, tang, tế nhưng sau này đa phần để ship hàng cúng tế trong những đình miếu và tang lễ. Năm 1942 thầy mất, cậu Tám Nhứt lúc này đã là một chàng trai 19 tuổi ( tuổi ta ), quyết lên đường tìm cha ( do trốn lính nên lưu lạc tha hương ) và trụ lại ở Gò Vấp ( Hồ Chí Minh ) lập dàn nhạc mái ấm gia đình riêng .
Một điều mê hoặc là khi Hồ Chí Minh bước vào cuộc kháng chiến ( năm 1945 ), ông tham gia Hội Cứu quốc ở An Phú Đông và vẫn làm nghề nhạc lễ, đi đàn đám kiếm tiền góp phần cho kháng chiến. Không những chơi thuần thục rất nhiều loại nhạc cụ, ông Tám Nhứt còn có năng lực trình tấu trong toàn bộ nghi thức lễ : quan, hôn, tang, tế và những nghi thức cúng tế trong chùa ở Nam bộ …
Tất cả chuyên nghiệp, mạng lưới hệ thống nhạc này rất khó ký âm, nhưng có lẽ rằng do lòng mê hồn nên chúng dần thấm vào máu thịt trong người, được ông thuộc, nhớ nằm lòng. Cho nên nhiều người coi ông là kho nhạc lễ sống. “ Kho ” này chỉ xuất qua cách truyền dạy trực tiếp cho con cháu, học trò .
Khoảng ba năm nay, ông Tám Nhứt đã bị lãng tai rất nặng, gần như điếc. Vợ ông cho biết đó là di chứng của những lần bị bệnh trầm trọng và uống thuốc triền miên. Hôm làm lễ trao bằng cho ông ( 18-2 ), có người lo không biết ông có màn biểu diễn được hay không vì năng lực nghe rất hạn chế. Tuy nhiên khi vào cuộc họ trọn vẹn giật mình vì ông chơi rất hay và hòa điệu rất nhuyễn với dàn nhạc, từ đánh bồng, gõ đẩu bạc, tum cho đến giữ trống cái. Đặc biệt là đánh nhịp cặp phệt ( một loại nhạc cụ rất ít thấy lúc bấy giờ và rất khó đánh ) vô cùng chuẩn .
Được Nhà nước vinh danh ở tuổi gần đất xa trời, nghệ nhân Tám Nhứt chỉ có mong ước ở đầu cuối là Nhà nước tạo điều kiện kèm theo để ông hoàn toàn có thể truyền đạt những tinh hoa, chắt lọc trong ngành nhạc lễ cho thế hệ tương lai, và ông mong ước một ngày nào đó nhạc lễ sẽ được trình diễn trên sân khấu và được ra mắt với người theo dõi trong và ngoài nước như những thể loại nhạc khác .
Ông nhắc lại ý của GS-TS Trần Văn Khê, truyền bá nhạc lễ không phải là giữ gìn cho mái ấm gia đình, cho một vùng hay cho dân tộc, mà đó chính là gìn giữ gia tài quí báu của trái đất. Được biết, sắp tới những người như nghệ nhân Tám Nhứt sẽ được UNESCO đề xuất công nhận là “ Báu vật nhân văn sống ” ( Living human treasures ). HỒNG SƠN Việt Báo ( Theo_Tuổi Trẻ )

Nhạc cung đình cổ truyền Việt Nam:

Lễ Cúng Đình (cúng Thượng Điền) Phụng Hiệp, Thị xã Ngã bảy, tỉnh Tiền giang:

Lễ Cúng Kỳ Yên Quan Thánh – Đình Thần Bình Trưng, quận 2, Sài Gòn:

Share this:

• Facebook
• E-Mail
• Thêm

• In
• Twitter
• Reddit

Thích bài này:

Thích

Đang tải …

Có liên quan

Source: https://evbn.org
Category: Lễ Hội