Lễ hội Quang Trung

Quang Trung – Nguyễn Huệ sinh năm 1753 tại ấp Tây Sơn, làng Kiên Mỹ, huyện Bình Khê ( nay là huyện Tây Sơn, tỉnh Tỉnh Bình Định ). Mùa xuân năm 1771, ba bạn bè Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ đã dựng cờ khởi nghĩa với khẩu hiệu lấy của nhà giàu chia cho nhà nghèo và kể tội Trương Phúc Loan trong lời hịch truyền đi khắp nơi. Cuộc khởi nghĩa được những những tầng lớp dân tộc bản địa Kinh, Thượng nhanh gọn hưởng ứng. Từ cuộc khởi nghĩa này, Nguyễn Huệ trở thành lãnh tụ kiệt xuất của trào lưu nông dân thế kỷ XVIII .Nguyễn Huệ là nhà quân sự chiến lược thiên tài, đã từng chỉ huy nghĩa quân đánh thắng quân xâm lược Xiêm ở trận Rạch Gầm – Xoài Mút, tàn phá 5 vạn quân thủy bộ cùng 300 con thuyền năm 1785. Bốn năm sau ( 1789 ) tiếp đến một chiến công lừng lẫy khác, 20 vạn quân Thanh bị hủy hoại trong trận Đống Đa. Trưa mồng 5 Tết Kỷ Dậu, vua Quang Trung cùng tướng sĩ, chiến bào nhuộm đen khói súng, tiến vào Thăng Long .

Vua Quang Trung còn là một nhà chính trị sáng suốt. Sau khi cuộc kháng chiến kết thúc, ông đưa ra nhiều chủ trương khoan sức dân, xây dựng và phát triển kinh tế, văn hoá dân tộc. Nhưng tiếc thay, khi đất nước đang trên đà chuyển mình thì ông đột ngột từ trần, lúc đó ông mới 39 tuổi.

Lễ hội Quang Trung tại Tỉnh Bình Định – nơi tự phát tiên phong của cuộc khởi nghĩa Tây Sơn .

Lễ hội Quang Trung hàng năm diễn ra ở 2 nơi : Tại gò Đống Đa ( Thành Phố Hà Nội ), mặt trận đẫm máu quân giặc năm xưa và tại làng Kiên Mỹ, huyện Tây Sơn, tỉnh Tỉnh Bình Định, nơi quê nhà và cũng là nơi tự phát tiên phong của cuộc khởi nghĩa Tây Sơn .

I. Hội Đống Đa

Hàng năm, cứ vào mồng 5 Tết Nguyên đán, khi phố phường Hà Nội Thủ Đô chưa nhạt màu xác pháo, những cành đào xuân vẫn đâm lộc nở hồng, thì người Thành Phố Hà Nội sớm ấy, đều nô nức đổ về phía Tây Nam thành phố đến Gò Đống Đa ( thuộc Q. Q. Đống Đa ) dự hội. Đây là Lễ hội thắng lợi, mừng công tích lẫy lừng trong lịch sử vẻ vang chống ngoại xâm của dân tộc bản địa, do Quang Trung – Nguyễn Huệ, người anh hùng áo vải Tây Sơn chỉ huy .
Cách đây hơn 2 thế kỷ, nơi đây đã là mặt trận đẫm máu quân địch. Đêm 4 rạng ngày 5 Tết Kỷ Dậu ( 29 – 20 tháng 1/1789 ) đồn trại giặc ở Khương Thượng bị hạ. Tên Thái thú Điền Châu Sầm Nghi Đống thắt cổ tự tử, còn chủ tướng Tôn Sĩ Nghị trong thành hoảng loạn chạy tháo thân, chuồn về nước không còn mảnh giáp. Gò Đống Đa thành di tích lịch sử lịch sử dân tộc vẻ vang, nơi 20 vạn quân Thanh đã bị hủy hoại, xương của chúng vì vùi lấp thành 12 gò, đống quanh đây .
Chiều mồng 4 Tết, vị chủ tế cùng cụ từ đình Khương Thượng đã chuẩn bị sẵn sàng những đồ thờ ( kiệu, lọng, cờ, bát bửu … ) cho lễ rước ngày mai. Sau đó, hai người cùng sang chùa Bộc thắp hương trước bàn thờ cúng tượng vua Quang Trung ; bức tượng được nhân dân gìn giữ và bảo vệ bảo đảm an toàn qua nhiều biến cố lịch sử vẻ vang .
Tinh mơ sáng mồng 5, cửa đình làng Khương Thượng rộng mở, khói hương thơm ngát toả lan. Lá cờ đại cao ngất trước đình chào mừng ngày hội lớn. Cờ ngũ hành cắm la liệt quanh sân đình. Sáng rõ mặt người, bô lão và những vị chức sắc trong làng đã tề tựu đông đủ. Chiêng trống báo hội dóng dả vang lên. Sau tuần hương, cuộc đại lễ mở màn bằng lễ tế thần. Hội lệ lao lý dâng 6 tuần rượu. Cuối giờ Thìn ( gần 12 giờ ), mọi việc hoàn tất để chuẩn bị sẵn sàng đám rước thần mừng thắng lợi .
Quá giờ Ngọ, đám rước khởi hành từ đình Khương Thượng đến gò Đống Đa. Cờ, biểu, tàn, tán, lọng, kiệu và quân gia đã chuẩn bị sẵn sàng. Quân chấp kích đô tuý, quan viên người nào việc ấy, ngăn nắp trong phục trang lễ hội, chờ lệnh. 3 hồi 9 tiếng trống âm vang báo hiệu. Dân làng đốt một bánh pháo tượng trưng cho lệnh ra quân .
Thật đúng là quang cảnh trống dong, cờ mở. Đám rước lên đường. Dẫn đầu là cờ tiết, cờ mao, biểu lộ uy đức thần linh. Tiếp theo là cờ ngũ hành, cờ tứ linh. Các chân cờ đều đội nón dấu, áo nâu, nẹp đỏ, thắt lưng bó que. Tiếp, hai người trẻ tuổi vác hai biển “ tĩnh túc ” và “ hồi tị ”, gìn giữ bảo mật an ninh trật tự .
Sau cờ, biển, là trống cái do hai người khiêng. Hiệu trống, hiệu chiêng điểm nhịp từng tiếng một. Các chấp kích đi liền ngay vác bát bửu. Phường nhạc hoà cùng tiếng thanh la, trống bản, sênh tiền nghe thật vui tai. Rồi đến Long đình do 4 đô tuỳ khiêng, mùi trầm toả hương thoang thoảng. Hai bên Long đình có hai lọng vàng che .
Nối theo là hàng bô lão, chức sắc chậm rãi bước tiến trong bộ lễ phục như một lực lượng hộ tống tạo nên quang cảnh toàn vẹn mang ý nghĩa lịch sử dân tộc và thẩm mỹ và nghệ thuật, gây một ấn tượng sâu đậm về sự hoàn thành xong trong thái độ ứng xử so với người anh hùng xưa. Dân làng đủ mọi lứa tuổi, đặc biệt quan trọng là trẻ con, đi theo đoàn rước suốt cuộc hành trình dài, hồn nhiên và sảng khoái .
Đám rước dài, trật tự, uy nghiêm, bùng cháy rực rỡ sắc màu, diễu hành chậm rãi mang tính hoành tráng của cuộc mừng đón chiến công. Nhưng rộn ràng nhất là tốp đi sau cùng với “ con rồng lửa ” của người trẻ tuổi hai làng Khương Thượng và Đồng Quang bện bằng nùi rơm, mo nang và giấy bồi trang trí bằng nhiều sắc tố sặc sỡ, vừa đi vừa múa theo nhịp sênh tiền. Một tốp người trẻ tuổi mặc võ phục đi quanh con rồng lửa, màn biểu diễn côn quyền như đã tái hiện hình ảnh cuộc chiến đấu đã qua .
Đám rước là vang bóng hào hùng của trận tiến công mùa xuân Kỷ Dậu của nghĩa quân Tây Sơn. Trong khi đó, ở chùa Đồng Quang đối lập với gò Đống Đa, qua trục đường Sơn Tây, cũng khói hương nghi ngút. Tín đồ sinh động vào ra, tiếng mõ hoà với lời cầu kinh, cầu hồn cho anh linh những nghĩa quân. ở đây cũng làm lễ “ cúng cháo thí ” cho cô hồn quân chiến bại, như một hành vi nhân nghĩa, đạo đức truyền thống cuội nguồn của nhân dân .
Còn ở chùa Bộc lúc này cũng đầy người xum xê dâng hương hoa, tưởng niệm và tôn vinh vua Quang Trung, trước bức tượng của Người .
Khi đám rước về đến khu TT – Gò Đống Đa – thì một tràng pháo dài nổ dòn dã chào mừng. Dưới chân tượng đài Quang Trung, dàn quân nhạc tấu lễ. Đoàn đại biểu Trung ương và thành phố làm lễ dâng hương. Tiếp theo là lễ đọc văn kể lại sự tích của chiến công Kỷ Dậu ( 1789 ) ca tụng thiên tài quân sự chiến lược của anh hùng dân tộc bản địa Quang Trung – Nguyễn Huệ .
Sau đó là những game show và những cuộc trình diễn nghệ thuật và thẩm mỹ như múa rồng, múa lân, múa con đĩ đánh bồng ; rồi tới những cuộc đua tài : đánh đu, đấu vật, chơi cờ, chọi gà … cho tới tối .

II. Hội Tây Sơn

Nếu như Q. Đống Đa là nơi còn lưu lại nhiều dấu tích của một trận thắng lợi lẫy lừng trong lịch sử vẻ vang chống ngoại xâm của dân tộc bản địa ( hơn 20 vạn quân Thanh đã bị hủy hoại ), thì Tây Sơn chính là quê nhà đã sinh ra người anh hùng kiệt xuất Nguyễn Huệ, nhà quân sự chiến lược thiên tài, tác giả của chiến công huy hoàng ấy .
Nếu Q. Đống Đa là đỉnh điểm chói lọi của một chiến công bất hủ làm cho quân cướp nước mỗi lần nhớ lại phải kinh hồn bạt vía, thì Tây Sơn chính là mảnh đất ươm mầm, là cái nôi phát sinh và nuôi dưỡng trào lưu nông dân yêu nước cuối thế kỷ XVIII, để rồi ở đầu cuối trào lưu ấy đã trở thành động lực quyết định hành động của lịch sử vẻ vang trong sự nghiệp thắng lợi ngoại xâm, thống nhất quốc gia lúc bấy giờ .
Khách hành hương đến Q. Đống Đa để tưởng niệm, chiêm ngưỡng và thưởng thức, lắng nghe tiếng vang vọng của lịch sử vẻ vang hào hùng về thắng lợi mùa xuân năm Kỷ Dậu của nghĩa quân, còn khách đến Tây Sơn là để tận mắt chứng kiến tận mắt những chứng tích, những địa điểm, những sự kiện lịch sử vẻ vang cùng tấm lòng của bao người anh hùng, hào kiệt của một vùng đất giàu truyền thống cuội nguồn thượng võ và văn hiến .
Huyện Bình Khê, nay đổi tên thành huyện Tây Sơn, quê nhà của người anh hùng áo vải cờ đào Nguyễn Huệ, nằm ở phía Tây tỉnh Tỉnh Bình Định, đông giáp huyện An Nhơn, tây giáp huyện Vĩnh Thạnh và huyện An Khê ( tỉnh Gia Lai ), bắc giáp huyện Phù Cát, nam giáp tỉnh Phú Yên. Du khách hoàn toàn có thể đến đây bằng xe hơi, hoặc tàu hỏa, theo quốc lộ 1, đến ngã ba Cầu Ghềnh thì rẽ theo quốc lộ 19 đi Gia Lai – Kon Tum, thêm 28 km đến thị trần Phú Phong, huyện lỵ Tây Sơn .
Con đường mang tên Q. Đống Đa, nối quốc lộ 19 ở giữa thị xã hướng về phía Bắc một đoạn đến cầu Kiên Mỹ ; đây là chiếc cầu nhỏ xinh xắn nối đôi bờ sông Công, sẽ đưa khách đến nhà kho lưu trữ bảo tàng Quang Trung. Bảo tàng được xây từ năm 1977, không xa nền nhà cũ của mái ấm gia đình bạn bè Nguyễn Huệ. Nơi đây hiện còn cây me đã hơn 200 tuổi, có chu vi ở gốc đến 4 m, một giếng nước gắn liền với tuổi ấu thơ của người anh hùng .
Gần nhà kho lưu trữ bảo tàng còn có điện thờ Tây Sơn ( được xây từ năm 1960 ) quy mô nhỏ hơn, nhưng ấm cúng và trang nghiêm. Trước sân điện khá rộng có xây cửa Tam Quan, bên trong là nhà bia ghi công lao người anh hùng dân tộc bản địa Quang Trung – Nguyễn Huệ. Phía sau nhà bia là tiền sảnh nối với TT chính điện, gồm 3 gian : ở giữa thờ Quang Trung, 2 gian bên thờ Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ .
Điện thờ được xây trên nền nhà cũ của đình làng Kiên Mỹ – một ngôi đình xưa nổi tiếng về mặt kiến trúc và điêu khắc. Điều này được ghi lại trong câu ca : “ Hạc chợ Đình, cột đình Kiên Mỹ ”. Nay, đình Kiên Mỹ chỉ còn là kỷ niệm của quá khứ, nhưng cây me cổ thụ vẫn sai quả, toả bóng mát che cả một góc vườn .
Tại làng Kiên Mỹ còn có di tích lịch sử Bến Trầu – nơi tương truyền rất lâu rồi Nguyễn Nhạc thường đưa trầu từ phía thượng nguồn về bán ở vùng An Thái, An Nhơn … do đó Nguyễn Nhạc còn có tên là “ anh Hai Trầu ”. Câu hát xưa còn in đậm trong ký ức nhân dân vùng này :

Cây me cũ, Bến Trầu xưa
Không nên tình nghĩa, cũng đón đưa cho trọn niềm

Ở thị xã Phú Phong – TT chính trị, kinh tế tài chính, văn hoá của huyện Tây Sơn – tên những người anh hùng, tướng sĩ thời Tây Sơn như Bùi Thị Xuân, Trần Quang Diệu, Võ Văn Dũng được đặt cho những con đường đẹp nhất .
Về thăm mảnh đất Tây Sơn, hành khách còn được xem được nghe kể những truyền thuyết thần thoại, giai thoại, về cấp địa điểm lịch sử dân tộc như Bãi tập voi và Trường võ, nơi nữ tướng Bùi Thị Xuân, người đã từng chỉ huy đội tượng binh trong đoàn quân nòng cốt của Tây Sơn tạo ra sự đại thắng Ngọc Hồi – Đống Đa ; hòn Tam Phước ( thuộc xã Bình Giang ), nơi đặt những lò rèn bí hiểm rèn khí giới chuẩn bị sẵn sàng cho cuộc khởi nghĩa ; đồng Cô Hầu ( xã Tú An, huyện An Khê ), nơi Nguyễn Nhạc giao cho người vợ thứ, con gái của một tù trưởng Ba Na, quản trị việc sản xuất lương thực nuôi quân ; hòn Yến, hòn Lãnh lương, tương truyền nơi Nguyễn Nhạc phát lương và khao thưởng quân sĩ ; gò Dinh, gò Đá Đen, những bãi tập luyện của đội quân nông dân vào buổi đầu cuộc khởi nghĩa .
Đã hơn 200 năm trôi qua mà những cụ già nơi đây vẫn còn nhớ và say sưa kể lại cho con cháu những mẩu chuyện, những con người trong trào lưu Tây Sơn .
Hàng năm, đến ngày 5 tháng giêng, cùng thời với lễ hội Q. Đống Đa tưng bừng ở thủ đô hà nội Thành Phố Hà Nội, tại nhiều nơi ở tỉnh Tỉnh Bình Định như làng Kiên Mỹ, thành Hoàng Đế ( tức thành Đồ Bàn xưa ), nơi quân Tây Sơn đặt bản doanh thời kỳ đầu cuộc khởi nghĩa, thành phố Quy Nhơn … đều có tổ chức triển khai lễ hội kỷ niệm chiến công oanh liệt của Quang Trung – Nguyễn Huệ. Nhưng phần đông và tưng bừng nhất vẫn là lễ hội tại làng Kiên Mỹ – quê nhà và cũng là nơi dấy binh của ba bạn bè Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ .
Ngay từ ngày mồng 3 và mồng 4 Tết, nơi đây đã rộn rịp trong không khí chuẩn bị sẵn sàng cho ngày hội. Người ta chăng đèn, kết hoa, treo cờ, dựng cổng chào, quét dọn, sửa sang đường sá, điện thờ, dựng sân khấu, trại, cả quy mô miêu tả lại trận đánh Ngọc Hồi – Q. Đống Đa lịch sử vẻ vang trên bãi cát bên bờ sông Côn …
Từ chiều mồng 4, tại huyện lỵ Tây Sơn, khách từ những nơi xa cũng đã mở màn tề tựu về. Đến sáng mồng 5 thì những dòng người từ phía Quy Nhơn và những huyện đồng bằng ngược lên, từ phía An Khê, Pleiku đổ xuống với đủ loại những phương tiện đi lại. Người ta thấy xuất hiện không thiếu những những tầng lớp già, trẻ, gái trai ăn mặc xinh xắn về dự hội .
Có những đoàn đại biểu từ những tỉnh bạn như Quảng Nam – Thành Phố Đà Nẵng, Phú Yên, Khánh Hoà, có cả những đoàn khách từ Huế vào, từ TP HCM ra. Đặc biệt, những thầy cô nhiều trường học nhân ngày này, đưa học viên của mình đến dự lễ như tham gia một buổi ngoại khoá về lịch sử dân tộc sinh động nhất, nhằm mục đích nâng cao ý thức yêu nước, lòng tự hào dân tộc bản địa chính đáng cũng như lòng biết ơn so với tiền nhân .
Vào những năm kỷ niệm chẵn, khách dự lễ còn gặp đoàn đại biểu của dân tộc bản địa Bana với phục trang đợt nghỉ lễ độc lạ từ phía Tây Sơn thượng đạo về dự lễ, mang theo cả dàn cồng chiêng và những điệu múa thượng võ của họ .

Sau dây pháo nổ kéo dài đến 10 phút đồng hồ, tiếng trống đại vang lên giục giã báo hiệu buổi lễ khai mạc. Trong không khí trang nghiêm thơm ngát mùi trầm, hàng ngàn người đứng trước sân điện thờ và nhà bảo tàng cúi đầu tưởng niệm vua Quang Trung và những tướng lĩnh, những chiến hữu của Người. Sau khi vị chánh tế đọc bài văn tế ôn lại quá trình phát triển của phong trào Tây Sơn mà đỉnh cao là chiến thắng Đống Đa cùng những thành tựu về các mặt quân sự, kinh tế, văn hoá của triều đại Tây Sơn, các đoàn đại biểu bắt đầu dâng hương trước điện thờ. Cùng lúc đó, dàn nhạc võ 12 trống vang lên các khúc lệnh thúc quân và ca khúc cải hoàn.

Khách dự hội mở màn toả ra thăm quan những di tích lịch sử chung quanh, nhà kho lưu trữ bảo tàng Quang Trung, ôn lại một thời đại hào hùng trong lịch sử dân tộc dựng nước và giữ nước của dân tộc bản địa .
Đến dự hội, hành khách còn có dịp chiêm ngưỡng và thưởng thức điệu múa trống võ Tây Sơn qua tài nghệ của một thiếu nữ tuổi vừa đôi tám, mặc áo chẽn đỏ, quần màu hồng nhạt, sống lưng thắt dải khăn xanh, hai tay cầm dùi lướt trên 12 mặt trống một cách điêu luyện. Từng tốp nam nữ thiếu niên và thanh niên biểu diễn song kiếm, côn, quyền, đại đao … Đây là lớp môn sinh của những lò võ nổi tiếng từ nhiều thế kỷ qua của một vùng đất giàu truyền thống cuội nguồn thượng võ từng in dấu trong ký ức dân gian : “ Roi Thuận Truyền, quyền An Thái ” .
Đất Tây Sơn cũng là cái nôi của nghệ thuật và thẩm mỹ hát bội rực rỡ. Khách về đây dự hội cũng là dịp để chiêm ngưỡng và thưởng thức những đêm màn biểu diễn tuồng, hát bài chòi, nhắm rượu Bàu Đá nổi tiếng với món thịt bò thưng cuốn với bánh tráng. Thịt bò thưng là món thịt bò rim khô với nước mắm ngon, đường, hạt tiêu và mè rang, đã có một thời là món “ lương khô ” của nghĩa quân Tây Sơn trên đường hành quân thần tốc. / .

Source: https://evbn.org
Category: Lễ Hội