Hội làng là hồn cốt của văn hóa Việt Nam

PGS Nguyễn Văn Huy khuyên khách trẩy hội đầu xuân nên tìm đến hội làng ở những làng quê để thấy được hồn cốt văn hóa truyền thống Nước Ta .Chia sẻ với VnExpress về nét đẹp của lễ hội đầu xuân, PGS Nguyễn Văn Huy, cựu Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học, cho rằng hội làng ở khắp những vùng quê Nước Ta vẫn còn giữ được nét rực rỡ truyền thống lịch sử .- Lễ hội ở Nước Ta có nguồn gốc từ khi nào, thưa ông ?

– Các lễ hội ở Việt Nam ra đời từ xa xưa, thủa ban đầu gắn với những lễ mừng lúa chín. Với người Việt cổ, mùa thu hay còn gọi là “mùa cơm mới” là mùa quan trọng nhất, bởi đây là thời điểm lúa chín để thu hoạch. Sau đó, mọi nhà đều làm lễ mừng cơm mới. 

Vì vậy, mùa thu với người Việt có ý nghĩa đặc biệt quan trọng quan trọng. Các lễ hội trước kia cũng sinh ra gắn liền với mùa thu. Tập tục này còn lưu giữ đến thời nay khi nhiều làng quê vẫn mở những lễ hội mùa thu .

PGS Nguyễn Văn Huy. Ảnh : Viết Tuân

Sau đó, người Việt biết dùng Âm lịch ( lịch Nước Trung Hoa ) thay cho cách tính mùa lúa chín. Người Việt biết ăn Tết Nguyên đán vào đầu mùa xuân. Các nghi lễ thờ cúng quan trọng nhất trong năm dần chuyển từ mùa thu sang mùa xuân, kéo theo sự chuyển dời những lễ hội. Mùa xuân được ý niệm là khởi đầu cho một năm mới, nên những lễ hội ngày càng nở rộ .Lễ hội thủa sơ khai chỉ là những hoạt động giải trí cúng lễ của từng mái ấm gia đình. Sau khi làm lễ, mọi người cùng uống rượu, đi dạo, ca hát. Dần dần, nhiều mái ấm gia đình cùng tổ chức triển khai cúng lễ, đi dạo chung, tạo ra hoạt động giải trí của cả xóm làng .Khi đình làng sinh ra, trở thành nơi hoạt động và sinh hoạt tín ngưỡng, văn hóa truyền thống chung của hội đồng cũng là lúc có tục thờ thành hoàng làng, thì những hoạt động giải trí cúng lễ, đi dạo diễn ra tiếp tục hơn. Đặc biệt, từ thời nhà Lê, nhà nước phong kiến muốn nâng cao sự kết nối của hội đồng dân cư trong làng xã nên đã đưa ra những pháp luật về nghi thức, nghi lễ cho những lễ hội ở đồng bằng Bắc Bộ. Cũng từ đó, những hội làng được tổ chức triển khai chuyên nghiệp hơn và có phần giống nhau .- Hội làng có vai trò thế nào trong đời sống ý thức người Việt ?- Từ thời xưa, những hội làng có vai trò rất lớn trong đời sống ý thức người Việt. Ý nghĩa rất lớn của lễ hội là kết nối cộng đồng cư dân trong một làng, xã, thôn, bản. Vì những hội làng thường gắn với tục thờ cúng vị thành hoàng làng nên trong quy trình thực thi nghi lễ và những hoạt động giải trí đi dạo, người dân sẽ gắn bó, ràng buộc với nhau hơn về ý thức. Đồng thời, ý thức, nghĩa vụ và trách nhiệm về một cộng đồng cư dân cũng được củng cố .

Điệu múa ” Con đĩ đánh bồng ” ở hội làng Triều Khúc ( Thanh Trì, TP. Hà Nội ) được duy trì hàng trăm năm nay. Ảnh : Giang Huy

Từ những hội làng sau này hình thành nên lễ hội của một vùng, cùng thờ chung một vị thần, với quy mô lớn hơn và tục cúng rước, đi dạo cũng được tổ chức triển khai quy củ hơn, tạo ra sự đoàn kết trong những vùng miền khắp quốc gia .Trải qua hàng nghìn năm, lễ hội được duy trì liên tục vào dịp nhất định trong năm, không riêng gì hình thành những ý niệm chung của hội đồng mà còn làm tươi mới những mối quan hệ trong xã hội. Sau một năm lao động, thao tác khó khăn vất vả, hội đồng lại được gặp nhau, cùng cầu mong sự an lành cho làng xóm, mùa màng tốt tươi, được những vị thành hoàng, thánh thần trợ giúp. Tâm thức mong ước cho một tương lai hội đồng tốt đẹp ngày càng được củng cố .- Lễ hội ở Nước Ta đã đổi khác thế nào từ xưa đến nay ?

– Trải qua hàng nghìn năm, lễ hội hiện nay đã có nhiều biến đổi, nhưng vẫn giữ được những cốt cách chủ yếu. Điều bất biến trong hội làng là sự tôn thờ các vị thành hoàng làng. Hầu hết làng đều giữ nguyên vị thành hoàng qua hàng nghìn năm, chỉ một số rất ít nơi thay đổi. 

Làng Lai Xá ( huyện Hoài Đức, TP. Hà Nội ) – nơi tôi sinh ra, trước đây thờ một vị vua. Nhưng sau đó, tương truyền ông Trần Liễu đến làng nên người dân quyết định hành động chuyển sang thờ ông ấy. Nhưng sự đổi khác những vị thần linh trong hội làng như vậy không nhiều .Hơn nữa, dù đổi khác vị thành hoàng làng, những nghi lễ cúng tế, đón rước, tập tục trước đây vẫn được trao truyền và gìn giữ, nên rất ít đổi khác .Bên cạnh đó, nhiều yếu tố của hội làng thời nay đã khác xưa. Trước đây, hội thường lê dài từ nửa tháng đến một vài tháng. Bởi khi đó, đời sống nông nghiệp lúa nước nên người dân có nhiều thời hạn rảnh rỗi sau mùa thu hoạch .Nhưng giờ đây, hầu hết hội làng được rút ngắn chỉ còn một đến hai ngày, chỉ giữ lại những nghi lễ cơ bản, còn lại đều đã được lược bỏ. Hội được cô đọng hết mức hoàn toàn có thể, để tương thích với đời sống tân tiến .Chẳng hạn, trước đây vào ngày lễ hội, những làng thường cắt cử người trẻ tuổi tráng kiện nhất để khiêng kiệu rước. Nhưng giờ đây người trẻ tuổi làng quê đều đi làm ăn xa, nên nhiều nơi dùng xe kéo hoặc ôtô để rước .- Điều gì trong những hội làng lúc bấy giờ khiến ông quan ngại nhất ?- Điều tôi lo lắng nhất là người dân đang mất niềm tin vào lễ hội, bởi nhiều nơi có sự nhầm lẫn giữa niềm tin tín ngưỡng và mê tín dị đoan. Dù rủi ro tiềm ẩn này chưa đến mức báo động, tất cả chúng ta cần đặt ra để giáo dục thế hệ trẻ .Niềm tin tín ngưỡng là điều thiêng liêng, khi người dân gửi gắm tình cảm, kỳ vọng đến một vị thần linh nào đó, để cầu mong đời sống ấm no, sung túc, ở hiền gặp lành. Nhưng lúc bấy giờ, rất nhiều người tham gia lễ hội đã vượt qua ranh giới tín ngưỡng, trở thành mê tín dị đoan. Điển hình nhất là câu truyện chen lấn, xô đẩy để xin ấn đền Tức Mặc ( đền Trần Nam Định ), đánh nhau vì cướp lộc …Ranh giới giữa niềm tin tín ngưỡng về cuồng tín rất mong manh, phụ thuộc vào vào nhận thức của mỗi người. Tuy nhiên, có nguyên do quan trọng là việc giáo dục tín ngưỡng cho người dân đang bị bỏ ngỏ. Vì vậy, nhiều người du xuân trẩy hội nhưng không có kỹ năng và kiến thức, không khám phá về những lễ hội mình tham gia, đến đâu cũng vái lạy, thắp hương, nhét tiền lẻ vào tay tượng nhưng đều không hiểu được ý nghĩa và nguồn gốc ra làm sao .

– Ông có lời khuyên nào cho mọi người khi hành hương trẩy hội mùa xuân?

– Hiện nay, nhiều lễ hội đã được chính quyền địa phương “nâng cấp” không ngừng, từ hội làng thành những hội vùng, quốc gia… nhằm khuếch trương danh tiếng và thúc đẩy phát triển du lịch. Thậm chí, nhiều lễ hội đã bị đứt đoạn suốt mấy chục năm, nhưng đến khi khôi phục thì phục dựng sai lệch, làm mới tất cả nghi thức. Những tiêu cực như sự cuồng tín, đánh nhau, xô xát… chủ yếu xảy ra trong những lễ hội được nâng cấp này. 

Còn những hội làng trên cả nước, do hội đồng đứng ra tổ chức triển khai vẫn được làm chuyên nghiệp, diễn ra rất nghiêm chỉnh và thanh thản. Người dự hội không phải tranh giành lộc, ấn đến nỗi đánh nhau mà ai cũng vui tươi, hồ hởi để mong đợi những điều tốt đẹp .Vì vậy, tôi rất mong mọi người trẩy hội đầu xuân hãy tìm đến những hội làng nho nhỏ. Đến với hội làng, mỗi người sẽ cảm nhận được rất rõ nét đẹp của hồn cốt văn hoá Nước Ta vẫn được nuôi dưỡng, gìn giữ qua hàng nghìn đời nay.

Viết Tuân

Source: https://evbn.org
Category: Lễ Hội