Lễ hội đua ghe ngo Sóc Trăng – Nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Khmer | Lễ hội | Vietnam+ (VietnamPlus)

Lễ hội đua ghe ngo Sóc Trăng trở thành di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là tin vui đối với đồng bào Khmer, giúp đồng bào nơi đây tiếp tục gìn giữ, phát huy lễ hội truyền thống đặc sắc.

Đua ghe ngo là phần mê hoặc nhất trong lễ hội Ook Om Bok – một trong 3 lễ hội lớn của người Khmer, bên cạnh Tết truyền thống Chol Chnam Thmay và lễ cúng ông bà Sene Dolta .

Đây được coi là hoạt động rước đặc trưng của cư dân nông nghiệp lúa nước, thể hiện sự biết ơn đối với thần nước đã phù hợp cho người dân một mùa màng bội thu. Tuy nhiên, không chỉ đơn giản là vậy, phong tục đua ghe ngo còn chứa rất nhiều ý nghĩa thiêng liêng đối với đồng bào dân tộc Khmer đang sinh sống tại vùng đất trù phú đồng bằng sông Cửu Long.

Lễ hội đua ghe ngo của người Khmer gồm hai loại : đua trên cạn và đua dưới nước. Đua ghe ngo trên cạn hầu hết là sự tái hiện, mô phỏng lại cuộc đua ghe dưới nước. Nó thường được tổ chức triển khai gắn liền với những lễ hội truyền thống lịch sử và đó là một game show thường Open trong phần hội sau những lễ thức truyền thống cuội nguồn .
Còn đua ghe ngo dưới nước thì mới chính là hoạt động giải trí được trông đợi của bao người dân, hành khách vào ngày lễ hội Cúng Trăng nổi tiếng ( rằm tháng 10 âm lịch ) .
Hàng ngàn lượt khách kéo về Sóc Trăng, nơi tổ chức triển khai chính của lễ hội đua ghe Ngo, reo hò cỗ vũ nồng nhiệt cho những đội đua từ nhiều tỉnh thành như Trà Vinh, Hậu Giang, Kiên Giang, Cà Mau, An Giang, Cần Thơ, … cùng nhau về đây tham gia .
Ghe ngo không phải là mẫu sản phẩm của bất kể cá thể hay tập thể nào. Mỗi chiếc ghe ngo là do một ngôi chùa làm, đại diện thay mặt cho một hay nhiều phum sóc người Khmer tạo ra và tham gia tranh tài. Do đó, sự thắng bại giữa những ghe ngo thực ra là sự thắng bại giữa những chùa, giữa những phum, sóc với nhau. Sự thành bại của ghe ngo trong hội đua còn là niềm vinh dự, là tiếng thơm của ngôi chùa, của một địa phương tham gia tranh tài .

[Sóc Trăng: Phum sóc rộn ràng chờ ngày khai hội Oóc Om Bóc-đua ghe Ngo]

Vì vậy, để tạo nên sự thành công xuất sắc của ghe đua, người Khmer Nam Bộ đã vận dụng nhiều phương pháp, kỹ thuật khác nhau trong việc tạo ra ghe ngo cũng như trong tham gia tranh tài. Yếu tố tâm linh là một trong những phương pháp được vận dụng để tạo nên sự thành công xuất sắc của ghe ngo .
Ghe ngo thời xưa là một chiếc thuyền độc mộc, làm từ một thân cây khoét ruột. Ngày nay, việc tìm thân cây sao vừa to vừa dài để đóng ghe rất khó khăn vất vả, nên người Khmer làm ghe ngo bằng cách ghép những mảnh ván với nhau .
Ghe ngo được làm gần giống hình con rắn, dài khoảng chừng từ 25 đến 30 m, ở giữa chỗ rộng nhất là 1,1 m, đầu được uốn cong lên như hình đầu rắn, đuôi ( sau lái ) cũng được uốn cong lên nhưng cao hơn phía đầu một chút ít .
Người ta đóng từ 24 đến 27 cây thanh ngang trên chiếc ghe, để vừa cho hai người ngồi. Mỗi ghe làm phải bảo vệ cho từ 40 đến 60 người ngồi bơi và chỉ huy. Dù cho ghe có bao nhiêu vận động viên, nhưng luôn luôn có ba người tinh chỉnh và điều khiển, một người ngồi mũi chuyên về chỉ đạo tâm linh của ghe đua, tổ chức triển khai lễ cúng xuống ghe, chỉ huy toàn ghe, điều khiển và tinh chỉnh kỹ thuật bơi của ghe đua ; một người ngồi giữa và một người ngồi đuôi giữ trách nhiệm thổi còi để thúc giục và kiểm soát và điều chỉnh kỹ thuật bơi của những vận động viên .
Hoat động đua ghe Ngo chào mừng lễ hội Oóc Om Bóc. ( Ảnh : Huỳnh Phúc Sơn / TTXVN )Mỗi chiếc ghe có một hình tượng riêng. Việc chọn hình tượng ghe Ngo tương quan đến địa điểm, hay ý niệm truyền thống lịch sử của mỗi chùa. Biểu tượng ghe đại diện thay mặt cho một tổ chức triển khai, bộc lộ quyền uy của chiếc ghe, chẳng những là tín hiệu để ghi nhớ mà còn thể hiện sức mạnh của ghe đua. Thông thường, hình tượng của ghe ngo là những con vật có sức mạnh, hoặc có năng lực chạy nhanh …
Hai bên thân, mũi và đuôi ghe được trang trí hoa văn, sắc tố tương thích với hình tượng của ghe để tạo thêm khí phế. Nếu hình tượng của ghe là rắn thần Naga, thì những họa tiết hai bên sườn ghe cũng toát lên được hình ảnh của một con rắn, khi ghe lướt sóng, người xem sẽ có cảm xúc như xem hình ảnh một con rắn thần đang lượn sóng .

Hai bên thân, mũi và đuôi ghe được trang trí hoa văn, màu sắc phù hợp với biểu tượng của ghe để thêm khí thế.

Ghe ngo được ghép từ những mảnh ván rời, nên để tạo sức mạnh giúp ghe chuyển dời nhanh trong khi tranh tài, người Khmer đã dùng một cây hoặc hai cây dài cột chặt vào giữa ghe, gọi là cây cần câu, 1 số ít nơi gọi là cây kềm. Cây này có công dụng như đòn kích bẩy, đẩy ghe lướt nhanh về phía trước. Đó là cây gỗ tốt, rất cứng, thường là cây sao có đường kính khoảng chừng 0,2 m. “ Hai cây kềm là đặc trưng của ghe Ngo người Khmer ở đồng bằng sông Cửu Long. ”
Mỗi cây kềm được sắp xếp với những tính năng khác nhau. Một cây đặt sát đáy giữ thân ghe vững chãi trên đường đua, một cây đặt song song ở phía bên trên dài từ giữa ghe về phía sau ghe, giữ cho ghe không bị vặn cong trên đường bơi. Một số chùa dùng hai cây nối lại với nhau ở giữa ghe, đặt song song với chiều dài ở đáy ghe .
Cách thức nối hai cây với nhau là điểm mấu chốt giúp ghe vận động và di chuyển nhanh trên đường đua. Người Khmer không chỉ tin vào kỹ thuật nối mà còn tin vào những yếu tố tâm linh trong việc thực thi nối hai cây này. Thông thường việc nối hai cây này vào ghe ngo được triển khai vào giờ tốt, hoàn toàn có thể cùng ngày với lễ xuống ghe, người nối cũng phải là người khỏe mạnh, có đạo đức, am hiểu về ghe ngo .
Đầu mỗi chiếc ghe đều vẽ hai mắt nổi. Hai mắt ghe cũng được vẽ cho tương thích với hình tượng của ghe. Tục vẽ mắt nổi cho ghe ngo là cụ thể bộc lộ yếu tố tâm linh, được lý giải bằng nhiều ý niệm khác nhau, nhưng hầu hết những người nghiên cứu và điều tra cho rằng nó xuất phát từ ý niệm xem ghe như loài cá, loài rắn dưới nước, cần phải có mắt để thấy đường đi và tránh nguy khốn .
Yếu tố tâm linh còn được tìm thấy trong ý niệm xem mỗi chiếc ghe có một ông thần giữ ghe, pháp luật sức mạnh của ghe cũng như bảo vệ sự bảo đảm an toàn cho vận động viên tham gia đua ghe. Điều này biểu lộ sức mạnh tôn giáo, niềm tin vào sự che chở của thần linh so với những hoạt động giải trí nhân sinh .
Ghe ngo chỉ được sử dụng vào việc tranh tài, được xem là vật rất linh, nhất cử nhất động đều phải cử hành lễ cầu xin, như : lễ mở cửa rừng xin cây làm ghe, lễ thi công, lễ khánh thành, lễ đưa ghe lên nhà ghe, …
Trước mỗi lần tranh tài khoảng chừng một tuần, những chùa thường tổ chức triển khai lễ mặc áo cho ghe ngo ( còn gọi là lễ hạ thủy ghe ngo ). Lễ này có vai trò đặc biệt quan trọng quan trọng, có giá trị về mặt tâm linh, bộc lộ niềm tin của người Khmer vào lực lượng siêu nhiên, vào vị thần nắm giữ vận mệnh, quyết định hành động sự thành bại của ghe đua .
Lễ vật chính của buổi lễ là ” sla tho ” làm bằng quả dừa hoặc thân cây chuối để cắm nhang và nến. Dọc theo hai bên ghe đều cắm ” sla tho. ” Ở đầu ghe, giữa ghe, và mũi ghe đều có chỗ đặt mâm bánh, trái cây, đầu heo hoặc gà vịt tùy theo từng chùa. Sau đó, vị sư cả và đại diện thay mặt phum sóc chọn những người trẻ tuổi khỏe mạnh, lực lưỡng làm quân bơi, cử ra một ông ngồi ở đầu ghe chỉ huy .
Đến giờ định, người ta thắp nhang, đèn cầy, đánh chiêng trống, ngũ âm, reo hò, tập hợp lực lượng. Vị sư cả ( acha ) của chùa hoặc thành viên ban quản trị đứng ra làm chủ lễ, khấn nguyện vị thần bảo lãnh ghe Ngo đi theo giúp sức để ghe giành thắng lợi trong những cuộc thi. Lực lượng tham gia tranh tài đi vòng quanh ghe. Tàn nhang, đèn cầy, họ tập hợp lực lượng đẩy ghe xuống nước để đưa đi đến nơi tập dượt .
Ngoài ra, khi xuất ghe đi dự hội, xuất phát trước mỗi cuộc đua hay kết thúc hội đua, đưa ghe lên nhà ghe đều tổ chức triển khai những nghi lễ riêng. Mỗi lễ đều có những lao lý đơn cử về lễ vật, nghi lễ cũng như vị trí đặt lễ, người cử hành lễ, người tham gia lễ. Về người tham gia những lễ tương quan đến ghe Ngo, những vị sư sãi ở những chùa đều có những lao lý khắt khe, xuất phát từ ý niệm tâm linh so với ghe ngo .
Chẳng hạn như 1 số ít chùa cấm phụ nữ đến gần hoặc bước qua đầu ghe ngo, họ xem việc phụ nữ đến gần ghe là mang đến những điều rủi ro xấu. Tuy nhiên, ý niệm này cũng đã đổi khác so với nhiều chùa. Trong những hội đua ghe ngo thời nay đã phụ nữ tham gia tranh tài .

Đua ghe ngo đã trở thành lễ hội lớn và cũng là sản phẩm du lịch của tỉnh Sóc Trăng. Tại địa điểm đua, người ta xây dựng thành hai khán đài dài (A, B) và lớn sức chứa lên đến vài nghìn người và rất dễ quan sát cuộc đua. Đặc biệt, người Khmer rất hăm hở chờ đợi được chứng kiến đội đua của mình để cổ vũ động viên và sẽ rất tự hào nếu ghe mình có giải cao.

Đua ghe ngo thời nay trở thành ngày hội chung của 3 dân tộc bản địa Kinh-Khmer-Hoa, làm cho mối quan hệ hội đồng những tộc người ở miền Tây Nam Bộ ngày càng kết nối .
Đồng bào Khmer Sóc Trăng tổ chức triển khai lễ hội đua ghe Ngo như một phong tục tốt đẹp, một ngày hội lớn để mọi người đi dạo, tranh đua tài nghệ, sức mạnh với nhau, là một nét đặc trưng văn hóa truyền thống của vùng sông nước miền Tây xứng danh được bảo tồn. / .

(Vietnam+)

Source: https://evbn.org
Category: Lễ Hội