ĐÌNH CHÈM VÀ LỄ HỘI CHÈM

ĐÌNH CHÈM VÀ LỄ HỘI CHÈM

1. Đình Chèm

Đình Chèm hay còn gọi là đền Chèm nằm ngay trên bờ nam sông Hồng, sát cửa sông Nhuệ thuộc phường Thụy Phương, quận Bắc Từ Liêm, thành phố Hà Nội. Tọa độ: 21°5’38″N 105°46’27″E, cách Hồ Gươm chừng 12km về phía tây-bắc. Điểm dừng xe bus gần nhất: đoạn cuối đường Đông Ngạc, cạnh chỗ rẽ vào đường Thụy Phương (tuyến 31).

Nếu hành khách đi đường thủy từ bến Phúc Tân ( cạnh cầu Chương Dương ), lộ trình sẽ rất mê hoặc vì còn hoàn toàn có thể ghé thăm nhiều di tích lịch sử khác ven hai bờ sông Hồng. Sau khi qua bãi cát Vân Sơn dưới chân cầu Thăng Long, thuyền bơi tiếp gần 1 km sẽ cập bờ bên trái. Những cột nghi môn của đình Chèm rất dễ nhận ra. Du khách chỉ việc leo mấy chục bậc thì sẽ thấy dưới tán cây đa to có một bức cuốn thư lớn tạc bằng đá ghi tóm tắt lịch sử dân tộc của ngôi đình .
Nếu ít thời hạn thì phải chọn đường đi bộ, hành khách từ bến xe bus 31 còn cần đi tiếp về phía tây theo đường đê Đông Ngạc khoảng chừng 400 m. Tới đó sẽ thấy trên mặt kè bê tông ở bên tay phải một tấm bia tự tôn đề “ Đình Chèm – Di tích lịch sử dân tộc đã được xếp hạng ”. Và cách đó chưa đầy trăm bước đang ẩn mình những mái đình cong cong thấp thoáng dưới bóng nhiều cổ thụ chi chít trên một diện tích quy hoạnh khá thoáng rộng .
Chèm là tên Nôm của ngôi làng có tên chữ Thụy Điềm, sau đổi là Thụy Hương, rồi Thụy Phương. Làng xưa thuộc địa phận phủ Quốc Oai, trấn Sơn Tây, chiếm hữu một trong những ngôi đình cổ nhất nước ta. Công trình kiến trúc không đồ sộ nhưng có nghệ thuật và thẩm mỹ chạm khắc độc lạ. Đây cũng là nơi diễn ra một lễ hội truyền thống lịch sử nổi tiếng từ nhiều thế kỷ của người dân ba làng : làng Hoàng, làng Mạc và làng Chèm .
Đình Chèm thờ những nhân vật :
– Đức Thánh Chèm
– Đức Bà – vợ của Đức Thánh Chèm
– Ông Sứ – tương truyền là người cùng Đức Thánh Chèm sang nước Tần
– Lục vị vương ( con của Đức Thánh Chèm )
– Ông quản voi và hai nàng hầu
Đại Việt sử kí toàn thư ghi rằng : Lý Ông Trọng – người Từ Liêm, Q. Giao Chỉ là một người cao to quái đản, giỏi giang. Ngài đã sang nước Tần làm quan trấn thủ đất Lâm Thao, chống lại quân Hung Nô. Khi tuổi đã cao, Ngài xin về nước để an hưởng tuổi già .
Một thời hạn sau, quân Hung Nô biết Ngài đã trở lại nước nhà, lại đem quân xâm lấn nước Tần. Vua Tần sai sứ sang nước ta triệu Ngài sang Tần để dẹp Hung Nô. Sứ nhà Tần sang đến nơi thì Ngài đã hóa bèn trở về tâu với vua. Vua Tần thương tiếc bèn đúc tượng đồng giống như hình Ngài, trong bụng chứa được hàng chục người hoàn toàn có thể cử động được xe đến chỗ Hung Nô. Quân Hung Nô tưởng Ngài còn sống hoảng sợ bỏ chạy .
Khi Ngài mất tại làng Chèm, người dân nơi đây thờ phụng, coi Ngài là thần Thành hoàng, tin rằng Đức Thánh luôn phù hộ cho quốc gia và dân làng. Hiện nay, nhân dân trong vùng thường gọi Lý Ông Trọng là Đức Ông, Đức Thánh Cả hay Đức Thánh Chèm. Cũng có một số ít người thường gọi duệ hiệu của Ngài là Hy Khang Thiên Vương để tránh phạm húy .
Đình Chèm đã qua nhiều lần tu sửa, đến nay là một khu công trình kiến trúc có cấu trúc kiểu nội công, ngoại bang, tọa lạc trên một khuôn viên đất có diện tích quy hoạnh 0,5 ha. Đứng từ ngoài nhìn vào đình sẽ thấy lần lượt những khu công trình : Nghi môn ngoại ( Tứ Ttrụ ), Nghi môn nội ( Tàu Tượng ), nhà bia, Tả – Hữu Mạc, Phương Đình, Tiền tế, Đại Bái và Hậu Cung .
Nghi môn ngoại ( thường được gọi là tứ trụ ), đây là kiểu nghi môn trụ với bốn cột xây cao to. Gần đỉnh trụ, đắp hình lồng đèn, đỉnh và thân trụ được trang trí tứ linh, tứ quý và đắp những câu đối chữ Hán ca tụng đức thánh Lý Ông Trọng. Đi qua Nghi môn ngoại, sẽ thấy một sân nhỏ có đôi rồng đá dẫn đến Nghi môn nội ( thường được gọi là Tàu Tượng ). Tàu Tượng là một nếp nhà bốn mái ba gian, hai chái, mái lợp ngói mũi hài, những góc mái uốn cong tạo thành những đầu đao đắp nổi hình đầu rồng. Nghi môn nội có ba cửa lớn, cánh làm bằng phiến gỗ dày với chân là bánh xe. Đây là nơi đặt tượng ông quản tượng, voi chiến và ngựa chiến của Đức Thánh. Tiếp đó là hai nhà bia ( còn gọi là Tiểu Phương đình ) có cấu trúc kiểu nhà vuông bốn mái có hàng cột đỡ, xung quanh để thoáng. Tại đây đặt tấm bia Thụy Phương đình bi ký và cũng là nơi hành lễ Mộc dục ( tắm bài vị ) của Đức Ông và Đức Bà .

Toàn cảnh phía trước đình Chèm
Hai bên nhà bia là hai dãy nhà gọi là Tả – Hữu mạc xây kiểu 4 mái 5 gian, 2 chái đây là nơi tiếp đón khách thập phương về lễ thánh hàng năm. Đối diện với Nghi môn nội là tòa Phương Đình được dựng kiểu chồng diêm hai tầng, tám mái với những đầu đao cao ráo. Đây là khu công trình cao nhất tại đình Chèm. Ngay sau Phương đình là khu vực chính của đình gồm tòa Tiền tế và tòa Đại bái, hai tòa nhà này có cấu trúc giống nhau. Mỗi dãy nhà gồm năm gian, nội thất bên trong sáu hàng chân cột gỗ đỡ mái, những cột đều được đặt trên tảng đá xanh. Trên những bộ vì, cửa võng, những bức cốn được chạm hình rồng mây, rồng cuốn thủy, cá hóa thành rồng, tứ linh với những đường nét quyến rũ tinh xảo. Đây là nơi bài trí hương án và những đồ tế khí quan trọng của đình, đồng thời cũng là nơi diễn ra những nghi lễ quan trọng hàng năm cũng như trong dịp lễ hội .
Tại khuôn viên Đình Chèm có mạng lưới hệ thống máng dẫn nước mưa được đúc bằng đồng vào những năm 1748, 1756, thời vua Lê Hiển Tông và thời vua Minh Mệnh ( nhà Nguyễn ) năm 1824. Ngoài ra trong đình còn rất nhiều đồ thờ những loại đều có giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ cao như chiếc lư hương ngàn năm tuổi rất quý và hiếm .
Đình Chèm đã qua nhiều lần trùng tu, thay thế sửa chữa và xây thêm như Hậu cung năm 1621, Nghi môn sửa lại năm 1773 và những lần trùng tu, thay thế sửa chữa đình vào những năm 1792, 1797, 1885, 1903 và 1913 .

Toàn cảnh mặt bên đình Chèm

Các cụ cao niên trong làng kể rằng : Trước kia do nằm ngoài đê sông Hồng nên đình Chèm liên tục bị lũ lụt rình rập đe dọa. Quãng năm 1902, đình đã được kiệu lên cao thêm 2,4 mét chỉ bằng những dụng cụ của nhà nông như : đinh bừa, quang gánh … Hiệp thợ do ông Vương Văn Địch ở làng Văn Trì chủ trì đã hoàn thành xong mỹ mãn việc làm sau một năm trời. Cả một ngôi đình nặng hàng trăm tấn toàn bằng gỗ quý với mạng lưới hệ thống cột kèo giằng nhau ngặt nghèo đã được ” kiệu ” lên ngang với mặt đê .
Tại đình còn giữ được nhiều di vật lịch sử vẻ vang như cuốn sách chữ Hán ghi những đạo sắc, lễ nghi, văn tế, cách đắp tượng dưới thời Nguyễn ; 3 đạo sắc do những vua triều Nguyễn phong thần cho Lý Ông Trọng ; 4 bia đá ( 1 tấm thời Lê Cảnh Hưng và 3 tấm bia thời Nguyễn ) ; 2 chuông đồng đúc dưới thời Nguyễn ; 15 câu đối, 8 bức hoành phi và 10 pho tượng thờ. Pho tượng Lý Ông Trọng cao hơn 3 m, bằng gỗ sơn son thếp vàng rất sinh động .
Năm 1990, đình Chèm được công nhận là Di tích lịch sử dân tộc văn hóa truyền thống cấp vương quốc. Và cũng năm này hội đình Chèm được phục sinh sau nhiều năm bị gián đoạn. Năm 2017 Thủ tướng nhà nước quyết định hành động công nhận đình Chèm là di tích lịch sử vương quốc đặc biệt quan trọng tại Quyết định số 2082 / QĐ-TTg ngày 25/12/2017 .

2. Lễ hội Chèm – Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia

Hội đình Chèm có từ rất lâu rồi để tưởng niệm ngài Lý Ông Trọng. Hội diễn ra từ ngày 14 đến ngày 16/5 âm lịch hàng năm. Tương truyền, đây là ngày mà Đức Thánh Chèm khao quân. Ông Nguyễn Văn Sơn ( 60 tuổi – tiểu hiệu trong lễ hội ) cho biết “ trước đây dân làng có tổ chức triển khai hội vào tháng Giêng là ngày kỵ của Đức Thánh Chèm hoặc tháng hai là ngày kỵ của Đức Bà tuy nhiên Đức Thánh thiêng nên không gật đầu. Do đó, dân làng vẫn phải tổ chức triển khai hội vào tháng Năm ”. Những năm cuộc chiến tranh, dân làng không tổ chức triển khai hội lớn mà đến đợt nghỉ lễ thì chỉ cụ Từ và một số ít cụ trong làng ra làm lễ. Năm 1990, hội được Phục hồi lại và từ từ triển khai xong như ngày này .

Tham gia việc tổ chức triển khai hội là nhân dân ở ba làng kết nghĩa bạn bè với nhau : làng Chèm ( lúc bấy giờ là phường Thụy Phương ), làng Hoàng Xá và làng Hoàng Liên ( lúc bấy giờ thuộc phường Liên Mạc ). Làng Chèm ( thờ chính ) được gọi là anh cả, làng Hoàng Xá ( thờ vọng ) được gọi là anh hai và làng Hoàng Liên ( thờ vọng ) được gọi là anh ba. Cách xưng hô giữa ba làng gọi nhau là anh cả, anh hai, anh ba để bộc lộ sự tôn trọng. Khi tổ chức triển khai lễ hội, thôn anh cả chịu nghĩa vụ và trách nhiệm chính. Phần kinh phí đầu tư thì anh cả phải chịu trọn vẹn. Đồng thời thôn anh cả có quyền phân công những việc làm ship hàng hội cho thôn anh hai và anh ba. Ví dụ như tổng số quân phù giá có khoảng chừng 40 người thì thôn anh cả sẽ lấy 20 người, thôn anh hai và thôn anh ba mỗi thôn 10 người .
Công tác chuẩn bị sẵn sàng trước hội là rất quan trọng. Sau ngày mùng 2 tháng Hai ( tức ngày kỵ của Đức Bà ), những cụ trong đình khởi đầu thực thi họp bàn về tổ chức triển khai hội của năm, kiểm tra đồ thờ, đồ rước cũng như phục trang rước ở đình … Việc phân công và kiểm tra số người tham gia ship hàng lễ hội là rất quan trọng vì yên cầu kêu gọi phần đông nhân lực. Chẳng hạn cần có người ship hàng từng chức vụ trong hội như :
– Thủ hiệu : tức là những người đánh trống lớn tinh chỉnh và điều khiển việc rước hoặc tế lễ. Trong lễ hội thường có từ 4 – 5 ông Thủ hiệu .
– Tiểu hiệu : là người đánh trống khẩu trực tiếp quản lý và điều hành đội phù giá. Trong lễ hội có nhiều Thủ hiệu nhưng chỉ có hai Tiểu hiệu. Một ông là người ở thôn anh cả, một ông là người ở thôn anh hai hoặc anh ba. Tuy nhiên, do thôn anh hai có cụ Sứ được thờ ở đình nên việc nhận vai Tiểu hiệu là người của thôn anh hai còn thôn anh ba chỉ tham gia vào công tác làm việc Giao hàng. Hai ông tiểu hiệu phải là những người từ 55 tuổi trở lên, mái ấm gia đình không vướng tang, có sức khỏe thể chất tốt, vợ chồng song toàn và có cả con trai, con gái .
– Đội phù giá : khoảng chừng 70 người là những phái mạnh từ 18 đến 35 tuổi. Phù giá phải là những người có tư cách đạo đức tốt, chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật của những cụ, những ngày hội không được ăn thịt chó hoặc uống rượu, bia. Đối với những người đã có mái ấm gia đình thì phải ở xa vợ để tránh ô uế. Trước khi tổ chức triển khai lễ hội những cụ phải kiểm tra số lượng người tham gia đội phù giá xem có đủ không, có bao nhiêu người năm trước xin nghỉ thì năm sau phải bổ trợ bấy nhiêu thành viên mới. Đội phù giá hàng năm đều có thành viên mới và những thành viên này sẽ học tập cách lễ, cách hô cũng như cách đi từ những thành viên cũ hoặc được ông tiểu hiệu hướng dẫn .
Trước đây, phục trang của đội phù giá là đóng khố, cởi trần và đi chân đất tuy nhiên từ khi Phục hồi lại lễ hội thì những cụ đã nâng cấp cải tiến nên lúc bấy giờ phục trang của đội phù giá là mặc áo may ô màu trắng, quần giống như một chiếc đầm xòe công sở màu đỏ, có thắt đai đỏ, chân đi giày ba ta và đội khăn xếp. Trang phục của những thành viên trong đội phù giá được những thành viên tự cất giữ, sau khi hết hội sẽ mang về nhà cất để năm sau liên tục ra ship hàng. Nếu người phù giá không tham gia Giao hàng nữa thì phải mang phục trang trả lại cho nhà đình .

Đội phù giá nam ba làng làm lễ xin mộc dục

Trước khi tham gia bất kể một nghi lễ nào đội phù giá cũng phải vào làm lễ. Khi làm lễ ông tiểu hiệu sẽ hô tín hiệu lệnh để mọi người làm theo, đồng thời cũng tùy từng thực trạng để hô cho đúng. Chẳng hạn, khi rước văn từ chùa về đình để làm lễ tế thì trước khi rước văn ông tiểu hiệu sẽ hô “ Thông, phù giá tam xã, liền anh chiếu trên, liền em chiếu dưới, nghe trống lễ, lễ cho đều, 1 tiếng thì lễ, hai tiếng thì lên, nghe tang khăn bế khẩu ( tức là lấy khăn che miệng lại ), nghe trống khoan thanh, khoan thanh 3 tuần, dưỡng dực hai hàng vào phụng nghinh văn tế ” hoặc khi sẵn sàng chuẩn bị rước Đức Thánh Chèm ra mộc dục thì ông tiểu hiệu sẽ hô “ Thông, phù giá tam xã, liền anh chiếu trên, liền em chiếu dưới, nghe trống lễ, lễ cho đều, 1 tiếng thì lễ, hai tiếng thì lên, nghe tang khăn bế khẩu, nghe trống khoan thanh, khoan thanh 3 tuần, dưỡng dực hai hàng vào phụng Đức Thánh ”. Khi khoan thanh, những người phù giá đều phải reo “ ù chóe, ù chóe, ù chóe ”. Theo như ông Sơn thì khi reo thường sẽ mất đi âm “ ch ” ở đầu do đó tiếng reo chỉ còn là “ ù óe, ù óe, ù óe ” và càng reo rít miệng bao nhiêu thì âm thanh càng vang và càng hay bấy nhiêu .
– Ban lễ tân : là những người phụ nữ từ 30 tuổi trở lên. Khi hội đình Chèm được Phục hồi ( năm 1990 ) đã xây dựng ban này Giao hàng hội. Ban lễ tân sẽ chia ra thành nhiều bộ phận nhỏ như tiểu ban đón lễ ( có trách nhiệm đón lễ và tiến lễ vào trong cung ), tiểu ban ghi nhận công đức, tiểu ban Giao hàng nước. Ban lễ tân thường chia việc theo ca để khi nào cũng có người trực ở đình. Ca sáng là từ 5 giờ sáng đến 2 giờ chiều, ca chiều mở màn từ 2 giờ chiều đến 10 giờ tối. Ca nào Giao hàng xong phải quét dọn thật sạch để ca sau đến đảm nhiệm .
– Đội sinh tiền : là những em gái từ 13 đến 16 tuổi, khoảng chừng 20 người .
Hội chính diễn ra trong 3 ngày, từ 14 đến 16 tháng năm ( âm lịch ). Trước đó hai ngày 12 – 13 tháng năm âm lịch là công tác làm việc sẵn sàng chuẩn bị .

* Ngày 12 tháng năm âm lịch: các cụ ở đình tiến hành làm lễ phục y tức là thay y phục cho các vị thần được thờ gồm có Đức Thánh Chèm, Đức Bà, Ông Sứ, Lục vị vương (con của Đức Thánh Chèm), một ông quản voi và hai nàng hầu. Hàng năm, các cụ tiến hành làm lễ phụng y hai lần: một lần vào dịp trước hội và một lần vào ngày 25 tháng Chạp hàng năm. Khi làm lễ phục y, đầu tiên các cụ làm lễ xin phép sau đó mới cởi bỏ y phục của các Ngài và dùng nước sạch để bao sái tượng thờ. Bao sái xong sẽ mặc trang phục mới.

Riêng việc phụng y cho Đức Bà thì do hai người phù giá nữ triển khai dưới sự hướng dẫn của ông Trưởng Ban Khánh tiết. Hai phù giá nữ phải có những tiêu chuẩn sau đây : là phụ nữ ở làng Chèm, lấy chồng ở làng, phải góa chồng, từ 60 tuổi trở lên, có phẩm chất đạo đức tốt, ngoại hình ưa nhìn. Những người người nơi khác lấy chồng về làng Chèm dù có đủ những tiêu chuẩn trên cũng không được tham gia làm phù giá. Hai phù giá nữ có trách nhiệm khi tổ chức triển khai lễ hội sẽ theo hầu kiệu của Đức Bà, làm lễ mộc dục cho Đức Bà. Ông Tạc cho biết “ Hai phù giá này được ví như con gái của Đức Bà. Khi làm lễ mộc dục thì giống như con gái tắm cho mẹ ”. Bà Nguyễn Thị Nhợi ( 67 tuổi ) cho biết : trước đây bà tham gia vào đội dâng hương của đình. Năm năm ngoái, được những cụ ở đình mời làm phù giá. Lúc này, bà phải sắm lễ vật ( hoa quả ) lên trình Đức Ông và Đức Bà để xin phép được theo hầu Đức Bà. Bà Nhợi nói “ được chọn như thế này thì thấy rất tự do và tự hào ”. Năm năm ngoái, bà Nhợi chọn cô cháu gái 20 tuổi để làm người hầu với trách nhiệm bê tráp trầu mà hai bà phù giá têm đi cùng đoàn rước để mời những người có tuổi trong làng .

* Ngày 13 tháng Năm âm lịch: buổi sáng, nhân dân tổ chức thi nấu chè kho tại đình. Tham gia cuộc thi là người của 7 tổ dân phố thuộc phường Thụy Phương (các tổ dân phố Đình, Đại Đồng, Hồng Ngự, Cầu Bảy, Đông Sen, Tân Phong và Tân Nhuệ) cùng với tổ dân phố Hoàng Xá và tổ dân phố Hoàng Liên thuộc phường Liên Mạc. Mỗi tổ dân phố cử ra 6 người để thi nấu chè kho. Chiều ngày 12 tháng Năm, các tổ dân phố ra bốc thăm để nhận dụng cụ và nguyên liệu thi đấu. Dụng cụ gồm có chõ đồ hoặc xoong gang nấu đỗ, nồi đồng để nấu chè, rá, bơi chèo đẩy đỗ (một loại dụng cụ giống mái chèo nhưng ngắn hơn, dùng để nhào, trộn đỗ cho đều). Nguyên liệu gồm có đỗ xanh, đường trắng, dầu chuối, mỡ lợn. Mỗi đội được cấp 6kg đỗ và 9kg đường trắng để thi đấu. Quy trình nấu chè kho được các cụ truyền lại, đảm bảo các công đoạn như: xát vỏ đỗ, đồ đỗ, giã đỗ, nắm đỗ, thái đỗ, trộn đỗ và cuối cùng là nấu thành chè. Ở hội đình Chèm tập quán nấu chè bằng nồi đồng vẫn còn giữ được.

Chè nấu khoảng chừng 50 phút là được. Kinh nghiệm để nấu chè kho ngon là khi nấu không nên dùng lửa để nấu mà dùng than để nấu thì chè sẽ không bị cháy và sẽ bốc hơi đều, khi đẩy bơi chèo phải đẩy cho đều thì chè mới không bị vón cục .
Chè được đóng thành 5 bánh để dâng lên Đức Ông và chấm điểm cuộc thi. Số chè kho còn lại sau khi làm 5 bánh sẽ được đóng nốt để đem về tán lộc tại tổ dân phố. Với 6 kg đỗ được cấp mỗi đội hoàn toàn có thể làm được từ 115 – 125 bánh chè. Các đội sẽ mang những bánh chè kho còn lại về thắp hương tại những di tích lịch sử ở tổ dân phố và sau đó phát lộc Thánh cho những mái ấm gia đình và những cụ từ 80 tuổi trở lên .

* Ngày 14 tháng Năm âm lịch là ngày chính hội.

– Buổi sáng sau chương trình khai hội của những cấp chính quyền sở tại, nhân dân tiến hành Lễ rước nước : đoàn rước kiệu làm lễ tại đình Chèm, sau đó xuất phát từ đình xuống đến nhà Mã ( hay còn gọi là bến Ngự ) rồi xuống thuyền ra giữa sông lấy nước. Nay nhà Mã không còn nữa nên đoàn rước đến khu vực Công ty CP Vật liệu thiết kế xây dựng Thành Phố Hà Nội gần bờ sông để lên thuyền .
Đoàn rước đi theo thứ tự như sau : Đội rồng và sư tử ; cờ thần và cờ tổ quốc ; tổng cờ ( cầm cờ phất – đi sau còn có 12 người cầm cờ phất ) ; đại hiệu ; đồng văn ; thủ hiệu ; cờ lịch chiều ( 20 lá ) ; đội bát bửu ; đội trắc tử ( đội rước hương án ) ; cờ lịch chiều ( 10 lá ) ; thủ hiệu ; lư hương ( 2 lư hương do hai người con gái gánh ) ; đội bát bửu ; thủ hiệu ; bát âm ; những em học viên rước 3 gáo đồng, xô và vòng càn khôn ; ba chĩnh nước ; cờ lịch chiều ( 10 lá ) ; thủ hiệu ; gươm hầu ; kiệu Đức Ông ; tế chủ ; tế tự ; hai gươm hầu trước kiệu Đức Bà ; hai quạt cò ; phù giá bà ; tế tự ; những đoàn dâng hương ; quân cờ người ; những ban ngành, đoàn thể ở địa phương .

Đoàn rước nước từ đình Chèm đến bến sông Hồng
Đoàn thuyền rước nước gồm có hai thuyền. Thuyền nhỏ chở ba chĩnh nước, những người phù giá rước ba chĩnh nước ( mỗi làng đảm nhiệm một chĩnh : anh cả đảm nhiệm chĩnh nước của Đức Ông, anh hai đảm nhiệm chĩnh nước của Đức Bà, anh ba đảm nhiệm chĩnh nước của ông Sứ ), hai lư hương, những em học viên cầm gáo, xô và vòng càn khôn, cụ Chủ tế và hai cụ trong đội tế của đình. Một thuyền khác lớn hơn gồm có đội rồng, sư tử, những cụ trong đội tế, đội dâng hương và những người tham gia lễ hội. Đoàn thuyền rước đi một vòng qua hết địa phận của ba làng Chèm, Hoàng Xá và Liên Mạc thì quay 3 vòng rồi đi chậm lại rồi dừng lại sau đó cụ Chủ tế triển khai múc nước vào chóe. Đầu tiên, một người phù giá thả vòng càn khôn xuống để lọc nước. Sau đó cụ Chủ tế dùng gáo đồng để múc nước trong vòng càn khôn đó lên chĩnh. Cụ Chủ tế thực thi múc mỗi chĩnh 3 gáo nước. Khi múc nước vào chĩnh nào phải dùng gáo của chĩnh đó. Sau khi múc xong, một thành viên trong đội phù giá dùng xô nhựa múc đầy xô và để cạnh ba chĩnh nước để rước về. Tương truyền rằng trước đây vòng càn khôn được làm bằng sừng tê giác, khi thả xuống nước sẽ trong và những cụ chỉ cần múc vào chĩnh là được nhưng lúc bấy giờ vòng càn khôn bằng cây tuy nhiên nên phải có thêm phèn chua thả vào để cho nước trong hơn .

Lấy nước xong, đoàn thuyền rước quay trở về khu vực xuất phát. Khi về qua đình những thuyền phải quay đầu vào để lễ Đức Thánh rồi quay trở lại bãi tập trung. Tại đây một người phù giá múc nước từ xô vào những chĩnh nước cho đầy sau đó mới rước những chĩnh nước trở về đình. Về đến đình, chĩnh nước được rước vào Hậu cung rồi chuyển nước vào những chĩnh khác để ngày 15 làm lễ mộc dục .

* Buổi chiều ngày 14:

+ Rước văn : đoàn rước xuất phát từ đình đến chùa để rước văn về tế lễ. Trước đây, việc tả văn phải do những người có chức sắc trong làng viết và khi viết xong phải mang ra đình để những cụ cao tuổi khảo văn, thấy chỗ nào sai thì người tả văn phải sửa lại cho đúng chuẩn. Sau đó đến ngày hội, dân làng vào nhà cụ tả văn để đón văn. Từ khi Phục hồi lại lễ hội việc rước văn có một số ít đổi khác lớn. Trước đây, văn tế được viết bằng chữ Hán nhưng từ khi Phục hồi lại lễ hội thi văn tế được viết bằng chữ quốc ngữ. Người tả văn sẽ viết văn tại nhà sau đó văn tế được rước ra nhà văn hóa để ngày hội rước về đình tế lễ. Khoảng những năm 1994, để bảo vệ tính rất linh của hội, Ban Quản lý di tích lịch sử cùng những cụ cao niên quyết định hành động rước văn tế ra chùa để thờ. Từ đó ngày 13/5, cụ Chủ tế vào nhà cụ tả văn rước văn ra chùa để thờ. Đoàn rước gồm có một người đánh trống khẩu, Chủ tế rước hộp văn và một người cầm lọng che hộp văn. Đến chùa, hộp văn được đặt lên ban thờ của chùa. Đến chiều ngày 14 dân làng rước văn từ chùa về đình .
Trước khi rước văn ra khỏi chùa, Chủ tế vào làm lễ, sau đó đến những cụ trong đội tế. Khi đến đội phù giá vào lễ thì ông Thủ hiệu phải hô như sau “ phù giá tam xã, liền anh chiếu trên, liền em chiếu dưới. Nghe trống lễ cho đều, một tiếng thì lẽ, hai tiếng thì lên, nghe tang khăn bế khẩu, nghe trống khoan thanh, khoan thanh 3 tuần, dưỡng dực hai hàng vào phụng nghinh văn tế ”. Đội phù giá làm lễ xong thì Chủ tế rước hộp văn ra kiệu để rước về đình. Về đến đình, kiệu long đình được hạ ở trước nhà Đại bái sau đó Chủ tế rước hộp văn vào trong cung để cho người tả văn dán vào giá văn. Mọi việc hoàn thành xong, đội tế sẽ mở màn tế lễ .
+ Tế lễ : đội tế có 23 người nhưng tế chính thức có 16 người. Tham gia đội tế là người của ba làng : Chèm, Hoàng Xá, Hoàng Liên. Tuy nhiên, Chủ tế thì nhất thiết phải là người của làng Chèm. Làng Hoàng Xá cử một người ra làm Bồi Bái, còn làng Hoàng Liêm chỉ đứng trầu để tương hỗ những cụ .
– Buổi tối : nhân dân có tổ chức triển khai giao lưu văn nghệ. Trước đây vào dịp lễ hội, dân làng có mời những đoàn ca trù về trình diễn tại đình làng .

* Ngày 15 tháng năm âm lịch:

– Buổi sáng :
+ Lễ rước nước : diễn ra theo trình tự như ngày 14 .
+ Lễ bài ban ( xin dọn ban thờ ) : nghi lễ này diễn ra vào tầm 11 giờ trưa. Lúc này, những cụ trong Ban Khánh tiết, Ban tế tự cùng đội phù giá triển khai dọn những đồ thờ ở ban thờ của Đức Ông và Đức Bà tại hậu cung để sẵn sàng chuẩn bị cho nghi lễ phụng nghinh hai Ngài ra ngoài .
+ Lễ mộc dục : được diễn ra tại hai tòa tiểu vương đình vào chính Ngọ tức vào đúng 12 giờ trưa. Sau khi làm lễ bài ban xong, quân phù giá sẽ đưa kiệu vào để phụng nghinh long ngai của hai Ngài từ hậu cung ra tiểu vương đình. Chủ tế, Trưởng ban Khánh tiết, hai ông tiểu hiệu và hai bà phù giá vào Hậu cung để rước hai Ngài lên kiệu. Những người này có trách nhiệm rước Đức Ông và Đức Bà từ ban thờ lên kiệu. Kiệu được đặt ở giữa cửa ra vào của gian Hậu cung có rèm che. Đồng thời, phù giá đứng xung quanh kiệu để người ngoài không nhìn được nghi lễ này. Trong lúc những mọi người rước long ngai của hai Ngài lên kiệu thì ở bên ngoài đội phù giá đôi lúc lại hô “ ù chóe, ù chóe ”. Trong quy trình rước long ngai của Đức Thánh ra thì toàn bộ mọi người tham gia trực tiếp vào việc rước đều phải bịt miệng bằng khăn đỏ. Kiệu được rước từ hậu cung ra tòa tiểu vương đình để làm lễ mộc dục .
Tham gia làm lễ mộc dục cho Đức Ông và Đức Bà gồm có 5 người : Chủ tế, Tả văn, Trưởng Ban Khánh tiết tại đình và hai bà phù giá. Có hai loại gáo được sử dụng trong lúc mộc dục : một gáo nhỏ được dùng để múc nước từ chĩnh ra chậu nhôm và một gáo nhỏ như chén uống nước được dùng để múc nước ở chậu lêntắm tượng. Các cụ dùng 7 gáo nước để làm lễ mộc dục theo trình tự như sau : thủ đại y ( trên đầu ) tam chĩnh ( 3 gáo nước ), tả thủ ( bên phải ) nhất chĩnh ( một gáo ), hữu thủ ( bên trái ) nhất chĩnh, tiền ngân ( phía trước ) nhất chĩnh, hậu bối ( phía sau ) nhất chĩnh .
Theo những cụ thì số lượng 7 bộc lộ cho 7 vì sao tinh tú. Sau khi dội nước xong, những cụ dùng khăn mặt mới bao sái ( lau tượng ) cho thật sạch, lấy nước hoa để tẩy uế và lấy khăn sạch lau lại một lần nữa cho thật khô rồi mới mặc phục trang cho nhà Ngài .
Việc mộc dục cho Đức Bà phải do hai phù giá nữ triển khai, những bà làm dưới sự hướng dẫn của cụ Trưởng Ban Khánh tiết. Khi làm lễ mộc dục cho hai Ngài, pháp sư và những thầy cúng phải đứng ở bên trong cổng đình để làm lễ quá độ tránh những tà ma xâm nhập vào hai Ngài khi mộc dục .
Sau khi làm lễ mộc dục xong, long ngai của Đức Ông và Đức Bà được đưa vào kiệu và rước vào ban công đồng để thờ, đến khoảng chừng 2 giờ chiều đội phù giá triển khai rước hai Ngài từ ban công đồng vào Hậu cung .
Giải thích cho việc này những cụ ở đình cho biết : phải rước hai Ngài vào ban công đồng để những Ngài nghỉ ngơi và nghe kinh cúng quá độ. Trước đây, khi rước những Ngài vào ban công đồng nghỉ ngơi thì có hát Chầu văn hoặc hát Ca trù để hầu nhà Ngài nhưng năm nay không tạo ra sự chỉ có pháp sư cúng quá độ .

+ Lễ mộc dục cụ Sứ: khoảng 3 giờ chiều, nhân dân rước cụ Sứ từ Đại bái ra nhà vuông (căn nhà tạm được dựng lên bằng mấy cây cột gỗ lắp vào với nhau thành khung sau đó lấy vải che xung quanh, khi hết hội lại tháo nhà gỗ ra) ở ngoài cổng đình để làm lễ mộc dục. Trước khi rước ra mọi người phải làm lễ. Nếu như lễ Thánh thì lễ 4 lễ còn lễ cụ Sứ thì phải lễ 5 lễ.

Tương truyền rằng : cụ Sứ có công lớn so với Đức Thánh Chèm nên được Ngài ban thưởng cho nhiều thứ nhưng cụ Sứ không lấy bất kể thứ gì nên Đức Thánh Chèm nói nếu ông không lấy gì khi mất sẽ được lễ thêm một lễ do đó lúc bấy giờ khi làm lễ cụ Sứ nhiều hơn Đức Thánh một lễ. Khi rước cụ Sứ ra thì hai cụ Từ của đình phải ôm lấy tượng của Ngài để giữ và quân phù giá rước Ngài ra. Lễ mộc dục cụ Sứ diễn ra giống với lễ mộc dục của Đức Ông và Đức Bà .

* Ngày 16 tháng năm âm lịch:

Buổi sáng : dân làng triển khai rước nước giống như hai ngày trước. Tuy nhiên nếu như nước của hai ngày trước được sử dụng để mộc dục cho Đức Ông, Đức Bà và cụ Sứ vào ngày 15 thì nước rước vào ngày 16 sẽ được để vào những chĩnh tại đình dùng suốt một năm. Buổi chiều triển khai rước văn từ đình về chùa để tế hậu hội tức là tế kết thúc hội .

Source: https://evbn.org
Category: Lễ Hội