Văn hóa truyền thống vùng Bắc Tây Nguyên và sức hấp dẫn của những lễ hội dân gian

Tự khi nào, lễ hội dân gian đã sinh ra, gửi gắm tâm linh, ước vọng của con người và trở thành một phần không hề thiếu trong đời sống hoạt động và sinh hoạt của đồng bào những dân tộc thiểu số vùng Bắc Tây Nguyên. Trải qua thời hạn và bao thăng trầm của lịch sử dân tộc, nét đẹp truyền thống ấy vẫn được chăm sóc, gìn giữ và có sức hấp dẫn, mê hoặc kỳ lạ ; đặc biệt quan trọng, là với những hành khách từ nơi xa đến mảnh đất hơn trăm năm tuổi đậm đà truyền thống .

Từ thuở rất lâu rồi, hàng năm, đồng bào những dân tộc tại chỗ ( Ba Na, Xê Đăng, Giẻ Triêng, Gia Rai … ) vùng Bắc Tây Nguyên đều mở nhiều lễ hội. Theo vòng đời của con người, vòng đời của cây lúa, cũng như đặc trưng đời sống hội đồng thay đổi, chu chuyển ; lễ hội sinh ra và chứng minh và khẳng định sức sống theo thời hạn .

Lễ hội thư rải quanh năm, song với các dân tộc thiểu số Kon Tum, theo niên kỳ, từ cuối mùa mưa, tầm tháng 10, tháng 11 năm trước đến đầu mùa khô, độ tháng 3, tháng 4 năm sau; ấy là “mùa” lễ hội. Theo ông A Đang ở làng Kon Rờ Bàng, xã Vinh Quang, thành phố Kon Tum,  gọi là “mùa” bởi vì  đó là thời gian nông nhàn, mọi người rảnh rang mở hội. Ngày xưa, sống nhờ rừng núi, dựa vào thiên nhiên, người Ba Na, Xê đăng, Gia Rai.. mỗi năm chỉ làm một mùa rẫy. Đầu mùa khô, tháng 2 tháng 3, người người dồn sức phát cây, vỡ đất, chờ khi có mưa  là  tỉa hạt, xuống giống; tháng 9, tháng 10 cuối mùa mưa, nhà nhà tập trung tuốt, cắt lúa xong; mới sang những ngày rảnh rang.

Khi lúa ngô đã đầy kho, heo gà đã đông đàn ; theo tâm linh, tín ngưỡng truyền thống cuội nguồn, đó cũng là mùa việc làm hanh thông, niềm vui kéo đến ; là dịp để con người bày tỏ tâm tư nguyện vọng, ý nguyện. Các lễ hội được tổ chức triển khai vào thời gian này như lễ mừng lúa mới, bắc máng nước ( hay sửa máng nước ), mừng năm mới … ; hay thông dụng là những lễ hội tương quan đến sự sinh ra, lớn lên, trưởng thành của con người và vòng đời của cây lúa ; trước hết để cúng cầu, tạ ơn thần linh ; sau để bày tỏ niềm vui, cùng nhau giao lưu, san sẻ tâm tư nguyện vọng, ước vọng …

Bởi mang ý nghĩa tạ dâng đấng tối cao, nên lễ hội không khi nào thiếu phần nghi lễ rất thiêng, sang chảnh. Tất cả những gì tốt nhất, đẹp nhất, hay nhất, ngon nhất … đều được dành cho lễ hội, mà đặc biệt quan trọng, là được chọn làm lễ vật. Coi như ” luật bất thành văn “, con vật hiến sinh không khi nào thiếu, ghè rượu không thể nào quên. Lễ lớn, lũ làng thường dựng cây nêu, thay lời gọi mời, tấu trình với đấng tối cao ; thường cúng trâu, cúng bò, cúng dê, cúng heo … Lễ thông thường, chỉ cần con gà …, lễ cúng diễn ra sang trọng và quý phái, không mất nhiều thời hạn ; nhưng phần ” hội ” thì thâu đêm, suốt sáng, có khi lê dài đến đôi ba ngày. Vì là dịp để gặp gỡ, giao lưu, nên toàn bộ mọi người trong hội đồng đều tự nguyện, nhiệt thành. Tất cả đều nhiệt huyết, vô tư đắm mình trong khoảng trống lễ hội .

6 năm đã trôi qua, vợ chồng anh Nguyễn Tín Trung và chị Đào Vũ Nhi, du khách ở thành phố Đà Nẵng mới có dịp  trở lại Kon Tum, không quên  ghé thăm nhà rông Kon Klor  mà tháng 6/2011, họ đã có dịp chứng kiến lễ đâm trâu mừng nhà rông mới vô cùng ấn tượng. Ở Kon Tum, trong cuộc đời mỗi người,linh thiêng và trọng đại nhất là được chứng kiến lễ hội đâm trâu (hay còn gọi là ăn trâu). Ngày trước, lễ đâm trâu thường được tổ chức khi lập làng, mừng nhà rông mới, hay những lúc có sự kiện lớn như mừng năm mới, cúng cầu mưa, cầu may… “Lễ đâm trâu” không phải là một lễ hội riêng biệt, mà chỉ được lấy làm tên gọi cho những lễ hội trọng đại, khi vật hiến sinh là con trâu, có giá trị cao, mang nhiều ý nghĩa.

Cũng như những dân tộc thiểu số đồng đội, ở Kon Tum, phần ” hội ” của đồng bào là tổng hòa của âm thanh, sắc tố, đường nét, hình ảnh … của cồng chiêng, điệu xoang, nhạc cụ dân tộc, của men say ngây ngất … Vì lẽ đó, những lễ hội luôn tiềm ẩn sự hấp dẫn, mê hoặc kỳ lạ. Được hòa mình trong khoảng trống lễ hội tưng bừng là mong mỏi của không ít hành khách đến với mảnh đất giàu truyền thống văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử .
Cùng một lễ hội, những dân tộc thiểu số ở Kon Tum đều mang những nét tương đương trong việc tổ chức triển khai ; tuy nhiên mỗi dân tộc cũng có sự khác nhau từ khâu sẵn sàng chuẩn bị lễ vật, trang trí, nghi thức hành lễ … ; mang nét độc lạ, rực rỡ riêng ; làm thành sự phong phú, đa dạng chủng loại trong truyền thống hội đồng. Sau lễ hội, mọi người lại cùng nhau trở lại lao động sản xuất ; siêng năng, khôn khéo tạo ra những mẫu sản phẩm mới, hiện vật quý để sẵn sàng chuẩn bị cho những lễ hội tiếp nối …

Cùng với các lễ hội phổ biến, thường niên như lễ hội mừng năm mới, mừng lúa mới, lễ sửa máng nước, ăn lúa kho…, hay các lễ trong phạm vi gia đình như lễ cưới, lễ thổi tai, lễ cầu sức khỏe…; ở vùng Bắc Tây Nguyên, còn có thể kể đến các lễ hội đặc sắc, mang nét đặc trưng riêng biệt, như lễ hội Tinh Pênh (Hội bắn) của người Xê đăng nhánh Xơ Trá ở làng KonHra, xã Đăk Ui, huyện Đăk Hà; lễ hội Kiêng làng của dân tộc BRâu làng Đăk Mế, xã Bờ Y, huyện Ngọc Hồi; lễ hội Cha Kchah (ăn than) của dân tộc Giẻ Triêng ở vùng biên giới huyện Ngọc Hồi, lễ hội Ét đông (Tết Con Dúi) của người Ba Na nhánh Jơ Lâng ở Kon Rẫy …

Trải qua thời hạn và biến hóa, những lễ hội dân gian không còn nhiều và được liên tục tổ chức triển khai. Tuy vậy, gắn với nhu yếu bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử của dân tộc, những lễ hội vẫn được gìn giữ, lưu truyền, làm thành nét đẹp mang đậm dấu ấn của mảnh đất và con người nơi sinh ra nó. Từ năm 2000 đến nay, trong số gần 2.600 lượt lễ hội được tỉnh Kon Tum tổ chức triển khai, có 2.088 lượt lễ hội dân gian ; lôi cuốn rất đông người dân trong tỉnh và hành khách tham gia, hưởng ứng. Ngành Văn hóa – Thể thao và Du lịch tỉnh cũng đã phục dựng 23 lễ hội truyền thống cuội nguồn tiêu biểu vượt trội, như lễ hội mừng lúa mới, lễ ăn trâu mừng nhà rông mới, lễ mừng nước giọt, lễ lập làng, lễ cưới … của những dân tộc ( Ba Na, Xê đăng, Giẻ Triêng ). Đặc biệt, được lựa chọn in thành sách để trình làng thoáng rộng đến bạn đọc, phải kể đến nét đẹp văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử của 1 số ít dân tộc rất ít người ở Bắc Tây Nguyên, như lễ cưới của người BRâu ( huyện Ngọc Hồi ), lễ mừng lúa mới và lễ bỏ mả của người Rơ Măm ( huyện Sa Thầy ) .
Bằng sức mê hoặc và sự hấp dẫn tự thân của mình, những lễ hội truyền thống cuội nguồn rất cần được làm sống lại trong đời sống hội đồng và đặc biệt quan trọng là cần được chăm sóc tạo thành mẫu sản phẩm du lịch rực rỡ, gọi mời, giữ chân hành khách đến Kon Tum. / .
theo kontum.gov.vn

Source: https://evbn.org
Category: Lễ Hội