Lễ hội cầu ngư ở Bình Định

Ở Bình Định, ngoài những lễ hội miền xuôi hay miền núi còn có ngày hội cầu ngư của nhân dân những xã ven biển. Tồn tại từ truyền kiếp, lễ hội cầu ngư là nét đẹp văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn vô cùng độc lạ của ngư dân. Nó phản ánh đời sống văn hóa truyền thống niềm tin đa dạng chủng loại và những tín ngưỡng mang sắc tố huyền bí trên sóng nước .Từ lễ hội cầu ngưXuất phát từ đời sống lênh đênh sóng gió, luôn phải đối chọi với bão tố, phong ba bằng những phương tiện đi lại thô sơ thiếu thốn, người dân vùng biển đành phải tin vào cõi thần linh. Hằng năm, họ tổ chức triển khai lễ cầu ngư, cúng ” ông Nam Hải ” hay cá voi để cầu xin cho trời yên bể lặng, tàu thuyền ra khơi vào lộng được nhiều tôm cá. Vì luôn phải đương đầu vời những tai ương giật mình ập đến, người dân vùng biển thường tin vào những thế lực siêu hình, cho nên vì thế lễ cầu ngư còn để cầu mong thủy thần, những người chết sông, chết biển phù hộ cho họ .

Lễ hội cầu ngư thường được tổ chức triển khai ở lăng thờ cá voi vào dịp mùa xuân. Đây là nơi cải táng tro cốt của cá voi ( cá ông ) chết trôi dạt vào bờ. Ở Quy Nhơn có lăng thờ ông Nam Hải thuộc phường Trần Phú được thiết kế xây dựng để khói hương, thờ cúng thần biển. Ở cửa biển Đề Gi, xã Mỹ Thành ( Phù Mỹ ) cũng có lăng thờ lớn, tập trung chuyên sâu gần 100 bộ xương cá voi bày sang chảnh trong những quách để thờ cúng .Lễ hội cầu ngư thường được thực thi theo hai phần là : Lễ nghinh ( đưa linh ), tức là rước hồn những ” Đức ông ” cùng những người chết sông chết biển về nơi yên nghỉ. Tiếp theo là phần khởi ca với nhiều hoạt động giải trí đi dạo như múa hát, đua thuyền, thi bơi … Các hoạt động giải trí ở phần này phản ánh những hoạt động và sinh hoạt, lao động của ngư dân trên trên sóng nước .Và bả trạoNét rực rỡ trong lễ hội cầu ngư là mô hình múa hát bả trạo. Bả trạo như một hoạt cảnh múa hát, biểu lộ những hoạt động và sinh hoạt, lao động của ngư dân như : chèo thuyền, kéo lưới hoặc đặc tả cảnh đưa linh của một đoàn thuyền chuyên chở những linh hồn oan uổng đến cõi siêu linh .

Một cảnh múa hát bá trạo trong Lễ hội cầu ngư.

Đội bả trạo thường từ 8 đến 16 người, có nơi 12 đến 18 người, phục trang theo lối nghi lễ cổ và 3 vị chỉ huy gồm : tổng mũi, tổng khoan ( tổng trung ) và tổng lái. Mở đầu lễ hội là một đoạn múa chèo thuyền. Sau khi được lệnh của tổng lái, những tay chèo cùng nhảy bước một, từ một hàng thành hai hàng, rồi chuyển thành 4 hàng dọc. Tiếp đó họ quỳ lạy 3 lạy và khởi đầu day mái chèo. Từ động tác này, ba vị chỉ huy hát theo những điệu tẩu mã, nói lối hoặc hát khách, hát nam. Các con trạo ( bạn chèo ) đôi lúc phụ họa theo, hoặc lặp lại một đoạn của những vai tuồng. Đối với chèo đưa linh, lời hát thường là những câu cầu siêu, mang tính huyền ảo như ” Hò hò đưa linh ” :Đưa linh phản hồiAi đem chiếc thuyền loan qua bể BắcKhông cho chim nhạn đậu chốn non đoài …Hoặc như :

… Mau chỉnh tu bát nhã từ thuyền

Đưa âm linh chớ có nại phiềnQua khổ ải đặng thoát vòng nghịch kiếpThông thường, nội dung những bài hát ở phần đưa linh mang nhiều tính nhân đạo, bộc lộ sự cảm thông, thương xót so với những người vì tai ương giật mình phải bỏ mình giữa biển .Từ động tác bơi chải trong ngày hội đua thuyền đến động tác chèo đưa linh trong hát múa bả trạo, tuy vẫn còn giữ đạo cụ là mái chèo, nhưng đã được cách điệu và đổi khác cho tương thích với nội dung điệu múa. Nếu trong bơi đua, động tác phải khỏe, nhanh gọn, thì trong đưa linh, nó cần chậm rãi, kính cẩn và nhẹ nhàng .Ở phần khởi ca, vì mang đặc thù là một hoạt cảnh, nên buổi múa hát bả trạo diễn ra khá đầy đủ một quy trình đi biển từ lúc dong thuyền ra khơi cho đến lúc quay trở lại. Trong suốt quy trình đó, đoàn chèo có lúc phải đối chọi với bão tố, hoặc lúc biển lặng thì buông câu, kéo lưới … Những động tác này gợi cho người xem cảm xúc quen thuộc và lòng yêu thương gắn bó với biển giã, với nghề nghiệp. Người xem bồn chồn theo nhịp điệu lao động stress :Ủa lạ, trời giông nên mới chớp lòanhìn biển lặng phút đâu đà nổi sóngbớ đà trưởng, giông ! Giông ! Bớ đà trưởng .Từ cách nói lối tương thích với nhịp điệu khẩn trương chuyển sang sự bình tĩnh khi đã làm chủ tay chèo lúc trời yên biển lặn với điệu vè :Linh đinh sóng gió dập dồirày sông mai biển mấy hồi nguy hiểm

gian nan nhiều đàn lao lực

thẳng tợ đờn chín khúc quặn đau …Như vậy, nội dung của hát múa bả trạo không chỉ thuần túy cầu siêu, đưa linh mà còn là một bài ca nghề nghiệp. Đặc điểm này còn được biểu lộ ở cách phục trang và múa hát theo kiểu hát tuồng của những vai tổng mũi, tổng lái và những tay chèo trong hát múa bả trạo .Có thể nói, đến nay, lễ hội cầu ngư cũng như mô hình hát múa bả trạo đã tìm được một vị trí xứng danh trong nền văn hóa truyền thống dân tộc bản địa. Bỡi trải bao thăng trầm của thời hạn và thử thách, những gì còn lại thường là cái tinh túy, đáng được bảo trì, trân trọng.

Source: https://evbn.org
Category: Lễ Hội