LỄ HỘI CHỌI TRÂU ĐỒ SƠN (HẢI PHÒNG)

Hàng năm đến hẹn, người dân khắp nơi lại rộn ràng đổ về Q. Đồ Sơn ( thành phố TP. Hải Phòng ) tham gia lễ hội chọi trâu, một lễ hội mang đậm nét văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn của nền văn minh lúa nước miền châu thổ Bắc bộ gắn với tục thờ thủy thần và tục hiến sinh, nhưng cao hơn cả là việc tôn vinh ý thức thượng võ và tính nhân văn thâm thúy của người dân vùng biển Đồ Sơn. Đặc biệt năm nay, trong toàn cảnh thành phố Hải Phòng Đất Cảng sẵn sàng chuẩn bị Năm Du lịch quốc gia Đồng bằng sông Hồng – TP. Hải Phòng 2013 mà lễ hội Chọi Trâu là một trong chuổi điểm hoạt động giải trí chính của năm du lịch .

“Dù ai buôn đâu bán đâu,
Mồng chín tháng Tám chọi trâu thì về.
Dù ai buôn bán trăm nghề,
Mồng chín tháng Tám thì về chọi trâu.”

Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn – Ảnh : nguồn dulichgo.blogspot.com

ĐI TÌM NGUỒN GỐC LỄ HỘI

Cho đến nay, chưa thấy một tài liệu hay chứng cứ đơn cử nào đề cập đến lịch sử dân tộc hình thành lễ hội Chọi Trâu. Theo thần thoại cổ xưa và thần tích, đã từ rất lâu vào lúc Đồ Sơn vẫn còn là một vùng đất hoang vu và con người hãy còn bất lực trước vạn vật thiên nhiên, có một nhóm ngư dân ở bể Thần Hóa bị bão làm trôi dạt vào chân núi Tháp và họ chỉ biết trông chờ vào sự phù hộ của những vị thần linh. Một hôm đúng dịp rằm tháng Tám, họ chợt nhìn thấy trên biển có vòng hào quang lớn, ở giữa là một cụ già râu tóc bạc phơ đang ngắm nhìn đôi Trâu chọi nhau trên sóng nước. Tin rằng đã được thần linh phù trợ nên sau khi quay trở lại họ liền lập đền thờ, đặt tên theo duệ hiệu thần là “ Điểm Tước Đại vương ”. Họ còn mua Trâu về mổ để tế thần nhưng khi đi qua đình, hai con Trâu bỗng quay đầu chọi nhau kinh khủng. Cho rằng thần rất thích xem chọi Trâu nên người dân Đồ Sơn đã tổ chức triển khai chọi Trâu hàng năm để tế thần ( ! ) .

Cuộc chiến không khoan nhượng – Ảnh : nguồn 4trips.vn
Tuy có nhiều truyền thuyết thần thoại về lễ hội và mỗi thần thoại cổ xưa đều gắn với một sự tích kỳ bí khác nhau nhưng có một điểm chung nhất : hội Chọi Trâu là mỹ tục hào hùng mang ý thức thượng võ, tính táo bạo và lòng quả cảm độc lạ của người dân vùng biển Đồ Sơn. Ở Đồ Sơn còn có câu thành ngữ “ Trống mọi làng cùng đánh, Thánh mọi làng cùng thờ ” để nói lên rằng, người Đồ Sơn gắn lễ hội Chọi Trâu cùng với việc thờ Thành hoàng làng nhằm mục đích tưởng niệm công ơn những vị thần bảo lãnh, duy trì kỹ cương làng xã, cầu mong những chuyến đi biển thuận buồm xuôi gió, người khang vật thịnh …, vì thế mà ngày hội càng trở nên thiêng liêng và mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng so với người dân nơi đây .

Những pha so kè thích mắt – Ảnh : nguồn baoyenbai.com.vn
Chọi Trâu không riêng gì đơn thuần là “ hai con Trâu chọi ” với nhau mà đã trở thành tục lệ, tín ngưỡng của người dân vùng biển, được hình thành từ truyền kiếp qua nội dung phong phú và đa dạng, xen kẽ nhiều yếu tố văn hóa truyền thống dân gian lành mạnh, kết tinh cả nền văn hóa truyền thống vùng ven biển mà Đồ Sơn là TT. Thực tế thì trải qua thời cuộc chiến tranh, cũng là lúc những giá trị tinh thần thánh thiêng không mấy được cổ xúy, lễ hội Chọi Trâu đã bị lụi tàn và biến mất trong một thời hạn dài. Mãi đến năm 1990 mới được Đảng bộ và chính quyền sở tại thị xã Đồ Sơn cho Phục hồi trở lại, định lệ tổ chức triển khai chính thức vào ngày 9 tháng Tám âm lịch mỗi năm .

Bước vào thiên niên kỷ mới, lễ hội Chọi Trâu đã được xác định là 1 trong 15 lễ hội quốc gia. Không lạ gì khi lễ hội Chọi Trâu đã gây được sự chú ý của công chúng và sớm trở thành một sản phẩm du lịch độc đáo có sức hấp dẫn đối với nhiều người…

CHỌN TRÂU & CHUẨN BỊ

Để sẵn sàng chuẩn bị cho lễ hội Chọi Trâu, người Đồ Sơn đã phải góp vốn đầu tư nhiều sức lực lao động và nuôi dưỡng Trâu chừng tám tháng. Chọn Trâu là một việc làm cầu kỳ và tỉ mỉ, thường thì từ sau Tết Nguyên đán, những sới chọi sẽ cử người có nhiều kinh nghiệm tay nghề đi khắp nơi để lùng sục Trâu. Từ những vùng lân cận như một số ít huyện ngoài thành phố Hải Phòng Đất Cảng, Thành Phố Hải Dương, Hưng Yên, Tỉnh Thái Bình, có khi còn phải lặn lội hàng tháng trời vào tận Qùy Hợp ( Nghệ An ), Hủa Phăn ( Lào ) … hay ngược lên tận Yên Bái, Tuyên Quang, Bắc Cạn … Trong vài năm gần đây, cánh săn Trâu chọi lại đổ quân đến Sốp Cộp, một huyện rất là lạ lẫm của tỉnh Sơn La, bởi Trâu Sốp Cộp ngoài to con, khỏe và dai sức, còn có đặc thù rất “ húng chiến ”, tương thích với việc dùng để chọi .

Thanh niên được thuê chăm nom ” chiến ngưu ” – Ảnh : Vũ Tuấn Anh ( baodatviet.vn )
Trâu được chọn phải là những con Trâu đực khỏe mạnh từ 4, 5 tuổi trở lên, hội đủ những tiêu chuẩn như ức rộng, cổ tròn dài và hơi thu nhỏ về phía đầu, gọi là Trâu cổ Cò ; sống lưng càng dày và phẳng được nhìn nhận là Trâu gan, có năng lực chống chịu được đòn của đối phương ; háng Trâu phải rộng nhưng thu nhỏ về phía hậu càng nhọn càng qúy ; sừng Trâu phải đen như mun, đầu sừng vênh lên như hai cánh cung ; giữa hai sừng có túm tóc hình chóp trên đỉnh đầu là khoáy tròn ; mắt Trâu phải đen, tròng đỏ, mặt càng giống mặt Con Ngữa là Trâu chọi hay ; ngoài những còn phải trường đùi, có da đồng, lông móc, một khoang bốn khoáy, hàm đen, tóc tráp ( lông trên đầu cứng và dày để tránh nắng ) …

Trâu có cặp sừng rộng đến 109 cm – Ảnh : nguồn thanhnien.com.vn
Chọn được Trâu vừa lòng đã là việc khó, nhưng đào tạo và giảng dạy để Trâu chọi được yên cầu nhiều công phu và chỉ những người có kinh nghiệm tay nghề mới được cử ra chăm nom. Trâu khi mới đưa về thường được tẩm bổ cho có đủ sức lực lao động, nuôi ở chuồng riêng, kín kẽ và đặc biệt quan trọng không cho chúng trông thấy Trâu nhà để Phục hồi bản năng hoang dã. Tiếp đến Trâu sẽ được giảng dạy những bài tập cơ bản như chạy, lội bùn, leo núi …, tập thích nghi với những đổi khác thời tiết nhằm mục đích nâng cao năng lực chịu đựng và dẻo dai. Trâu còn được huấn luyện và đào tạo tại những ” sới chọi ” ( những bãi đất rộng với cờ xí rực rỡ tỏa nắng, nhiều người đứng xung quanh, gõ chiêng trống và hò hét ầm ĩ để tập cho Trâu quen với không khí của ngày hội ). Những người nhiều kinh nghiệm tay nghề sẽ huấn luyện và đào tạo cho Trâu có những miếng đánh hay, độc lạ .

Rèn Trâu dưới nước – Ảnh : nguồn Vũ Tuấn Anh ( baodatviet.vn )
Ở Đồ Sơn, tại mỗi phường đều có những người đam mê với việc chọi Trâu, có kinh nghiệm tay nghề tìm và chăn dắt, huấn luyện và đào tạo Trâu – họ đã trở thành những chuyên viên thật sự. Do Trâu được chọn làm Trâu chọi đều được mọi người tôn kính gọi là Ông Trâu, và Trâu nào đoạt giải nhất còn được tôn lên hàng lão Ngưu – Cụ Trâu, nên trong ngày hội, tên của những nghệ nhân đào tạo và giảng dạy chúng cũng được vinh dự xướng lên với tư cách là chủ của những “ Ông Trâu ” đang vào trận .

CHỌI TRÂU ĐỒ SƠN – TỪ LỄ ĐẾN HỘI

Theo định lệ, hàng năm cứ vào ngày 9 tháng Tám âm lịch là Đồ Sơn lại mở hội Chọi Trâu. Để sẵn sàng chuẩn bị cho ngày chính hội trước đó đã có kỳ đấu loại vào ngày 6 tháng Tám âm lịch để chọn ra những Trâu xuất sắc nhất vào trận đấu chung kết. Ngày 24-9-2012, tại sân hoạt động TT Q. Đồ Sơn đã diễn ra vòng chung kết Lễ hội Chọi Trâu truyền thống lịch sử Đồ Sơn – 2012 với 16 Trâu vào trận, lôi cuốn hơn 30.000 lượt khách tham gia .

Đưa Trâu ra đình – Ảnh : nguồn eva.vn
Cũng như nhiều lễ hội khác, Lễ hội Chọi Trâu cũng xen kẽ phần lễ và phần hội. Ngay từ ngày mùng một tháng Tám, những vị cao niên trong những làng có Trâu chọi đều phải ra đình Tổng làm lễ tế thần Hùng Trấn Điểm Tước. Tiếp đến ngày 7-8, lễ rước nước là nghi thức truyền thống được tổ chức triển khai tại đền Nghè – nơi thờ Thành hoàng làng của vùng đất Đồ Sơn, nhằm mục đích tỏ lòng biết ơn và tôn kính so với vị Thủy thần hộ mệnh cùng những bậc tiên liệt đã có công khai hoang mở cõi … Các chủ Trâu rước kiệu, làm lễ xin nước từ nguồn nước ở Suối Rồng về đình làng của mỗi phường. Tại đây, những chủ Trâu đưa Trâu ra làm lễ trình diện Thành Hoàng. Từ đó, Trâu chọi sẽ chính thức được tôn gọi là ” Ông Trâu ” .

Nước của các làng tập trung để làm lễ tế – Ảnh: dulich.chudu24.com

Đến sáng ngày chính hội ( 9-8 âm lịch ), dân cư trong phường đều kéo ra đình. Lễ dâng hương mở hội theo nghi thức truyền thống cuội nguồn mở màn ở đền Nghè thuộc phường Vạn Hương và đền thờ Nam Hải Đại Thần Vương ở hòn đảo Dấu. Sau đó là lễ rước những ” Ông Trâu ” đi trình Thành hoàng làng và ra sới với kiệu bát cống, long đình bát biểu, cờ thần bay phấp phới, rộn ràng trong tiếng nhạc bát âm. Do tính trang nghiêm của cuộc lễ, những người rước Trâu thần phải tắm rửa thật sạch sao cho thật thanh khiết, mặc áo dài, thắt lưng đỏ, đội nón lá dứa. Trâu thần cũng được trang trí, sống lưng trùm vải đỏ, sừng buộc những dải lụa điều .

Màn cờ trống khởi đầu lễ hội – Ảnh : nguồn m.tin247.com
Phần hội diễn ra với nhiều hoạt động giải trí mang đậm truyền thống dân tộc bản địa. Mở đầu là điệu múa khai hội được 24 tráng niên của làng chia thành hai hàng trình diễn vừa uyển chuyển, vừa can đảm và mạnh mẽ, sắc tố biến hoá linh động và huyền ảo trong những âm thanh của trống, thanh la … Những lá cờ vung lên quật xuống can đảm và mạnh mẽ, dứt khoát, uyển chuyển, có lúc phất tròn như dải lụa quấn lấy thân người, lúc dàn theo hình thế trận, từ bên tả qua bên hữu, lúc lại đan chéo vào nhau như hai đội quân đang giao chiến, biểu lộ sự quả cảm của con người chống chọi với biển khơi. Theo những lão làng, tiếng trống, tiếng thanh la có công dụng tạo không khí trong sân bãi, thúc giục những “ ông trâu ” tranh tài thật kinh khủng .

“KỊCH MỤC SỞ THỊ” HỘI CHỌI TRÂU ĐỒ SƠN

Tuy đến 8 giờ sáng ngày 24-9-2012 ( ngày 9-8 âm lịch ) phần hội của lễ hội Chọi Trâu mới khởi đầu nhưng ngay từ 6 giờ sáng, suốt trục đường TT Q. Đồ Sơn dẫn tới sân vận động TT, nơi diễn ra vòng chung kết đã đông kín người, hứa hẹn một hội Chọi Trâu rất là sôi động .

Hàng vạn người theo dõi xem hội Chọi Trâu – Ảnh : nguồn quehuongonline.vn
Đúng 8 giờ, phần hội đã chính thức mở màn với bài múa cờ truyền thống cuội nguồn đầy sắc tố trong sự hò reo cổ vũ nhiệt tình của hàng vạn người theo dõi trên sân. Sau màn trống chiêng khai hội, dịch loa mời những “ Ông Trâu ” vào trận vang lên. Từ hai cổng Bắc, Nam của sới đấu, từng đôi Trâu được dắt ra đứng dưới chân cột cờ Ngũ Phụng dựng ở hai bên. Khi tín hiệu lệnh phát ra thì Trâu từ hai phía được chuyển dời lại gần nhau hơn, cách chừng 20 m. Một tín hiệu lệnh cuối, người dắt Trâu nhanh gọn rút dây mũi, như được lệnh hai Trâu liền lao vào nhau mở màn trận so tài …

Màn trống khai hội – Ảnh : nguồn 4trips.vn
Không giống như vòng sơ loại với những trận đấu giằng co, những “ Ông Trâu ” trong trận đấu này đã có sự dạn dày trận mạc, biết cách sử dụng những miếng đánh độc và hiểm để nhanh gọn hạ gục đối phương. Theo nhìn nhận của Ban Tổ chức cùng những chủ Trâu, những miếng đánh của những “ Ông Trâu ” trong vòng này sẽ bộc lộ đậm chất kỹ thuật và có tính mỹ thuật cao, mang đến cho người theo dõi những pha đánh ngoạn mục và thích mắt …

Đưa Trâu vào sân – Ảnh : nguồn 4trips.vn
Bước vào trận đấu thứ ba, cặp đấu số 18 và 30 đã làm nổ tung khán trường bởi những tiếng vỗ tay không dứt. Kịch tính Open ngay khi hai “ Ông Trâu ” được đưa vào sân. Trâu số 30 đánh hay nhất vòng loại đã ngay lập tức chạy đà từ xa hòng tung miếng hổ lao dũng mãnh vào đối phương, nhưng với bản lĩnh và dạn dày trận mạc, Trâu số 18 đã bình tĩnh đỡ đòn hổ lao và giật mình dáng ngược đối thủ cạnh tranh bằng miếng cáng sừng và đòn móc phần nhiều búa bổ khiến Trâu số 30 nặng hàng tạ như chiếc bị thịt bị nâng bỗng lên không dẫn đến bồn chồn và thua cuộc nhanh gọn .

Màn đè nhau ngoạn mục – Ảnh : Lưu Quang Phổ ( thanhnien.com.vn )
Ở một trận đấu khác, Trâu số 1 với miếng đánh quen thuộc đã tung vó lấy đà lao vào Trâu số 9 bằng miếng hổ lao thần tốc và đầy dũng mãnh. Tưởng chừng với miếng hổ lao, Trâu số 1 sẽ thuận tiện hạ gục đối thủ cạnh tranh nhưng bằng sự bình tĩnh, Trâu số 9 đã giật mình cúi cổ dùng miếng kê đầu vững vàng khiến Trâu số 1 như húc đầu vào núi đá, lộn đầu lên không trung một vòng trước khi dáng thân hình đồ sộ của mình xuống đất. Mặc dầu đã gượng đứng lên ngay nhưng Trâu số 1 đã mất thế thượng phong, không kịp chống đỡ những miếng đánh sau đó của Trâu số 9 và buộc phải bỏ chạy nhường vinh quang cho đối thủ cạnh tranh …

Trâu bị hất tung lên không – Ảnh : Ngọc Tùng ( thethaovanhoa.vn )
Tuy 15 trận đấu diễn ra trong thời hạn không dài, nhưng với những miếng đánh đậm chất kỹ thuật và vô cùng độc lạ, những “ Ông Trâu ” đã để lại trong lòng người tận mắt chứng kiến những xúc cảm thăng hoa .

MỘT KẾT THÚC… CÓ HẬU

Theo ý niệm cổ xưa, Trâu làng nào thắng trận trong lễ hội sẽ đem lại nhiều như mong muốn cho cả làng trong năm, từ mưa thuận gió hòa đến bình yên cho hết mọi người trong hành trình dài đi biển. Điểm đặc biệt quan trọng là dù Trâu thắng hay thua, kết thúc lễ hội đều phải được hóa sinh để tế lễ đất trời và cầu cho mùa màng thuận hòa. Nhiều người tin rằng được ăn thịt Trâu chọi trong dịp lễ hội sẽ gặp nhiều suôn sẻ .

Du khách chuẩn bị sẵn sàng mua thịt Trâu hiến sinh – Ảnh : nguồn anhp.vn
Tham quan Đồ Sơn trong những ngày lễ hội, hành khách sẽ có dịp thưởng thức một hoạt động và sinh hoạt mang tính thượng võ và nhân văn thâm thúy. Ngoài việc được hòa mình vào không khí lễ hội với nhiều hoạt động giải trí độc lạ, hành khách còn hoàn toàn có thể khám phá cách chăm nom, đào tạo và giảng dạy Trâu chọi, chiêm ngưỡng và thưởng thức tận mắt những “ đấu sĩ ” đang bước vào tiến trình giảng dạy ở đầu cuối. Lân la trên những đường Phạm Văn Đồng hoặc Lý Thánh Tông, hành khách sẽ được nghe những chủ Trâu, dân am hiểu chọi Trâu, những người già và thậm chí còn cả trẻ nhỏ đang say sưa buôn chuyện về thể hình, số đo, đặc thù khoang, khoáy, lông, móng, đuôi, mắt … của những “ Ông Trâu ” không thua gì những nhân viên bàn luận về chỉ số “ skélie ” của những người mẫu trong những cuộc thi hoa khôi …

Khách quốc tế hào hứng với màn Chọi Trâu – Ảnh : nguồn 4trips.vn
Là một lễ hội mang đậm nét văn hóa truyền thống tâm linh của người dân vùng biển, Lễ hội Chọi Trâu đã tạo nên một phong thái riêng của vùng duyên hải Bắc bộ, góp thêm phần kích thích du lịch thành phố Hải Phòng Đất Cảng và vùng đồng bằng sông Hồng tăng trưởng …

Mai Kim Thành (Tổng hợp)     

Source: https://evbn.org
Category: Lễ Hội