Frank Lloyd Wright: Kẻ mộng mơ hay thiên tài – Hội Kiến Trúc Sư Việt Nam

Nhân kỉ niệm 150 năm ngày sinh của Frank Lloyd Wright, đây là thời điểm thích hợp để đánh giá lại người anh hùng sai lầm của kiến trúc hiện đại này.

“ Ngày 8 tháng 6 năm 1869 ghi lại sự khởi đầu kỉ nguyên mới của quốc tế ”, Olgivanna, người vợ thứ 3 của Frank nói. “ Trong ngày hôm đó, một món quà lớn đã được ban tặng ” – ám chỉ chồng bà, một người đàn ông đã “ dẫn dắt đồng đội của mình đến những hình thức phát minh sáng tạo của lối sống và giải phóng con người khỏi chính căn nhà của anh ta ”. Bà lặp lại nhiều lần rằng Wright là một người đàn ông tuyệt vời, một thiên tài .
Và quả thật ông là người như vậy. Trong những khu công trình đầu tay của mình, Wright đã quy hoạch lại những ngôi nhà theo cách tự do hơn, năng động hơn, khoảng trống mở và đổi khác đường lối của kiến trúc văn minh. Từ khu công trình tiên phong trong những năm tuổi 20 đến khi qua đời ở tuổi 91, cuộc sống của Frank Lloyd Wright là dòng chảy của phát minh sáng tạo và lao động .

Mặc dù gặp những vấn đề cá nhân, ông vẫn tiếp tục quay trở lại với công việc. Vòng xoắn ốc trắng của bảo tàng Guggenheim ở New York và kiến trúc địa chất của biệt thự Fallingwater ở Pennsylvania là hai trong số những hình ảnh tiềm năng nhất của các công trình kiến trúc thế kỷ 20. Nếu Wright bất tử, ông sẽ được tôn vinh và có một cuộc triển lãm tại Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại ở New York với những bản vẽ và mô hình của mình.

Tuy nhiên trong số tổng thể những kiến trúc sư lớn, ông gây ra cho tôi sự dị ứng đặc biệt quan trọng. Không phải chính bới ông là một người theo chủ nghĩa kì ảo, kẻ nói dối và thường tàn phá xúc cảm ; không phải do những tòa nhà của ông bị rò rỉ, sụp đổ và đã nhiều lần vượt quá ngân sách ; không phải bởi những chiếc ghế mà ông phong cách thiết kế dừng hoạt động giải trí và cung ứng vừa đủ những tiêu chuẩn cơ bản ; không phải vì ông đã viết và nói ra những điều không có ý nghĩa ; cũng không phải do ông là một người đạo đức giả thuyết giảng về dân chủ và tự do, nhưng tán dương Mussolini và Stalin. Điều thực sự gây tranh cãi về kĩ năng của ông là nó tiếp tục chệch hướng thành những màn trình diễn thẩm mỹ và nghệ thuật bởi những nguyên do chẳng ai biết cả .
Bây giờ bạn hoàn toàn có thể làm phép tính đơn thuần, năm 1869 cách hiện tại 148 năm, không phải 150. Điều này đúng, nhưng công bố của Olgivanna thì không. Bà ta đang nối gót chồng mình, như tác giả tiểu sử của Wright, Brendan Gill đã viết, “ người là bậc thầy về nguỵ chứng ”. Trong quyển tự truyện đầy hoa mĩ, phóng đại của Wright, bất kể khi nào muốn, ông đều hoàn toàn có thể bịa chuyện, như cuộc hôn nhân gia đình của cha mẹ ông ta, hoặc sáng tác những “ tác phẩm ” đứng dưới tên người khác. “ Khách sạn vẫn đứng vững như năng lực của ông ” là nội dung một bức điện tín gửi từ Tokyo tới Wright, khi khách sạn Imperial do ông phong cách thiết kế trải qua cơn động đất Kanto lịch sử vẻ vang năm 1923. Với 1 số ít dẫn chứng, Gill cho rằng Wright đã tự gửi bức thư này cho chính mình. Những lời nói dối của ông ta gồm có cả năm sinh, điều mà vợ ông – Olgivanna liên tục lặp lại .
Sự gián trá ấy đã giúp Wright trong suốt cuộc sống dài của mình với việc lừa người mua trả nhiều tiền hơn mong ước cho những khu công trình mang lại hiệu suất cao ít hơn nhiều so với nhu yếu. Các người mua lặp lại việc viết thư phàn nàn và nhận được câu vấn đáp rằng họ sẽ có được “ thứ hoàn hảo nhất nhất của quốc tế – một bản giao hưởng trong nhà chân thực, sôi động, tự do ” và công bố rằng, “ Các thế hệ tiếp theo của họ sẽ là gia chủ của những thứ tốt đẹp ! Chân lí ! Tuyệt mĩ ! ”. Trên tòa nhà Johnson Wax ở Racine, Wright tham vọng sử dụng những mảng ống Pyrex để chống lại thời tiết ở Wisconsin. Khi dự tính thất bại, ông đổ lỗi cho công nghệ tiên tiến văn minh vì không theo kịp ý tưởng sáng tạo của mình .
Wright luôn sử dụng những lời tuyên truyền với sự linh động vô hạn. Ông đấu tranh cho “ kiến trúc hữu cơ ”, muốn những khu công trình tăng trưởng tự nhiên từ công suất và địa hình. Tuy rằng những dự án Bất Động Sản của ông có tính khả thi cao nhưng lại mập mờ về công suất. Ông thường nói về thực chất “ dân chủ ” trong những phong cách thiết kế và sáng tạo độc đáo của mình. Sau đó ông đã thuyết giảng tại Moscow, đề xuất kiến nghị rằng Liên Xô là một nơi lý tưởng để triển khai chúng .

Ông chống lại phong cách cầu kì phô trương và tham vọng quá mức của các kiến trúc sư khác, sau đó đưa ra mẫu người giống như bản thân – “người duy nhất dẫn đường cho chúng ta một cách thực sự”. Không có gì ngạc nhiên khi ông là nguyên mẫu cho nhân vật Howard Roark, anh hùng chủ nghĩa cá nhân của Ayn Rand trong tác phẩm “Suối nguồn”.

Ông tìm thấy trong Olgivanna một niềm tin kỳ lạ, một người phối hợp tuyệt vời và hoàn hảo nhất. Travels With Frank Lloyd Wright : The First Global Architect, cuốn sách của Gwyn Lloyd Jones, kể lại rằng Olgivanna khăng khăng buộc người học việc chính của Wright, William Wesley Peters cưới Svetlana, con gái của Joseph Stalin. Thực tế Peters từng kết hôn với một cô gái tên Svetlana, người đã chết trong một tai nạn đáng tiếc xe hơi và là con gái của Olgivanna. Olgivanna nghĩ rằng linh hồn của con gái bà ta đã trú ngụ trong thân xác khác. Cô nàng Svetlana thứ hai này chắc sẽ nhận ra rằng mái ấm gia đình Wright chẳng khác gì với người bố ở nhà của mình, người mà cô tưởng đã trốn thoát được .
Với tổng thể những điều trên, Wright chẳng có vẻ như gì giống với hai người khổng lồ khác của thế kỉ 20 là Le Corbusier và Mies van der Rohe. Họ đều tạo ra những khu công trình hình tượng cho riêng mình – Villa Savoye của Corb, Farnworth House của Mies và Fallingwater của Wright. Những tác phẩm vĩ đại nhất của họ đều đáng kinh ngạc, xinh xắn và biến hóa quốc tế, đến nỗi mọi thứ khác hoàn toàn có thể bị xoá nhoà .
Tuy vậy, trong những khu công trình của Wright, tôi tiếp tục cảm thấy tính cách thống trị, ồn ào và ưa trấn áp của ông ấy sẽ không để cho bạn yên. Tôi nhận thấy điều đó khi thao tác trong khuôn viên của trường ĐH Nam Florida ( Florida Southern College ), nơi có những dãy cột với công suất đáng hoài nghi trải dài hàng dặm, cùng với những vật thể trang trí hình học lê dài vô tận. Tôi nhận thấy điều đó trong khu công trình Robie House, một siêu phẩm những năm đầu Wright ở Chicago và một ví dụ nổi bật của phong thái Prairie. Chiều ngang lê dài của khu công trình chứng minh và khẳng định sự tự do diễn đạt khoảng trống mở trong thời đại mới, nhưng mỗi cụ thể và sự hoạt động của khoảng trống đều không thiết yếu so với người sử dụng. Tuyến đường dốc trong kho lưu trữ bảo tàng Guggenheim mặc dầu hùng vĩ nhưng chỉ cung ứng một con đường để đi .
Những khu công trình vui nhộn nhất của Wright lại xuất phát từ quá trình muộn màng trong cuộc sống phong cách thiết kế của ông, ví dụ điển hình như Trung tâm Hành chính Hạt Marin gần San Francisco. Toà nhà là sự tích hợp của tàu bay UFO và ống dẫn nước của người La Mã. Nó mang màu xanh da trời rực rỡ tỏa nắng, tích hợp với phần cảnh sắc hồng và vàng, trông khá ngây thơ, làm giảm đi sự tráng lệ của khu công trình .

Wright giống như một lãnh tụ tôn giáo: lôi cuốn, gian lận và thống trị, thu hút được rất nhiều “con chiên” sẵn sàng hy sinh cho mình. Ông đã trở thành hình tượng một thiên tài không tưởng, khiến cho các kiến trúc sư sau này có động lực vượt qua chính mình để trở thành những thiên tài như vậy. Hoặc là khiến họ nhận ra thiên tài đúng là “không tưởng”. Ngay cả những công trình nổi tiếng nhất của Wright như Fallingwater và Guggenheim cũng có sai sót. Tuy nhiên, thế giới sẽ trở nên thật nhàm chán nếu thiếu chúng.

Tác giả bài viết Rowan Moore là một nhà phê bình kiến trúc. Anh đã được trao tặng giải thưởng “Nhà phê bình của năm” tại UK press award 2014. 

Theo The guardian

Biên dịch: Hà Ngô | kienviet.net

Source: https://evbn.org
Category: Góc Nhìn