Bảo tồn, phát huy giá trị di tích ở TP.Vinh: Những “lỗ hổng”

(Baonghean) – Các di tích, danh thắng là những di sản vật thể có giá trị tinh thần và lịch sử to lớn, tiền đề quan trọng để Thành phố Vinh trở thành trung tâm du lịch của tỉnh, điểm đến quan trọng trên con đường di sản miền Trung. Tuy nhiên, đến nay, việc phát huy giá trị các di tích ở TP. Vinh còn rất hạn chế. Nhiều di tích bị xâm hại, đến mức trở thành phế tích, hoặc bị quên lãng không được đầu tư tu bổ, tôn tạo, giữ gìn. Nguyên nhân là do lỗ hổng trong công tác quản lý; hạn chế trong khai thác giá trị di tích và nhận thức của người dân về bảo tồn, gìn giữ còn có nhiều bất cập…

Di tích bị xâm hại

Trên địa phận Thành phố Vinh có 76 di tích, danh thắng, trong đó có 11 di tích được xếp hạng vương quốc, 7 di tích cấp tỉnh ; 1 di tích được tỉnh Nghệ An quản trị, 17 di tích do Ủy Ban Nhân Dân thành phố trực tiếp quản trị và 56 di tích do phường, xã quản trị. Di tích Thành cổ Vinh còn gọi là Thành Nghệ An được kiến thiết xây dựng từ năm 1804 dưới thời Vua Gia Long, trải qua nhiều biến cố của lịch sử, đến nay Thành chỉ còn 3 cổng thành và khu hồ bao quanh. Năm 1998, Thành Cổ được công nhận là Di tích Lịch sử cấp Quốc gia, tuy nhiên đến nay chưa được cắm mốc khoanh vùng bảo vệ theo lao lý của Luật Di sản văn hóa truyền thống. Cách chưa đầy 1,5 m về phía Bắc cửa hữu Thành Cổ là cơ sở rửa xe của mái ấm gia đình bà Phạm Thị Hường, khối 3, phường Cửa Nam. Phần đất của bà Hường làm nhà ở từ năm 1980 và được Ủy Ban Nhân Dân Thành phố Vinh cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất vào năm 2005. Cuối năm 2013, Ủy Ban Nhân Dân Thành phố Vinh đã tịch thu, hủy bỏ bìa đất này, nhưng đến nay vẫn chưa làm xong thủ tục đền bù, tái định cư cho mái ấm gia đình bà Hường ra khỏi khu vực di tích. Cũng tương quan đến việc xâm hại di tích, cửa tiền Thành Cổ ( sát Sân bóng Vinh, hướng về phía Nam ) tuy đã được khoanh vùng bảo vệ, nhưng với vị trí thoáng rộng nên khu vực này liên tục được trưng dụng dựng rạp làm đám cưới, chân cổng thành trở thành nơi đặt nhà bếp nấu ăn …

Di tích Chùa Diệc – ngôi chùa lớn nhất TP. Vinh trước đây, được xây dựng từ năm 1742. Trong chiến tranh chống Mỹ, chùa Diệc bị trúng bom, đổ nát. Sau khi thành lập, Ban trị sự Phật giáo Nghệ An đã đề nghị phục dựng chùa và được UBND tỉnh ra quyết định phục hồi chùa Diệc vào năm 2011. Tuy nhiên, đến thời điểm này, việc phục hồi chùa Diệc đang dở dang. Anh Nguyễn Thái Quảng, Ban Truyền thông Phật giáo tỉnh cho hay: Chùa hiện có khu tam quan hình tháp, bia đá và một số công trình thô sơ mới dựng tạm. Đáng lý ra chùa sẽ nhanh chóng hoàn thành bề thế, là nơi quy tụ đông đảo phật tử của tỉnh, nhưng 3 năm qua tiến độ gần như dẫm chân tại chỗ, bởi khoảng khuôn viên phía sau nhà chùa bị một số người lấn chiếm để ở, kinh doanh, nên công trình xây dựng, trùng tu chưa thể tiếp tục. Các hộ dân, hộ kinh doanh này đang chờ đền bù mới di chuyển.

Tình trạng Cụm di tích Làng Đỏ Hưng Dũng cũng tương tự như. Đình Trung nơi diễn ra trào lưu đấu tranh của nhân dân Hưng Dũng những năm 30 – 31, lúc bấy giờ, mái ngói hư hỏng nặng, những khung cột gỗ của nhà bị mối, mọt tàn phá, xung quanh cỏ dại mọc sum sê. Ông Nguyễn Trung Hùng, nguyên Bí thư Đảng ủy xã Hưng Dũng cho biết : “ Đình hư hại nhiều là do thiếu chăm sóc góp vốn đầu tư ”.

Chưa phát huy giá trị

Trong số 11 di tích lịch sử văn hóa truyền thống cấp vương quốc ở Thành phố Vinh hiện tại, có nhiều di tích mới đươc trùng tu, tôn tạo. Đó là đền Hồng Sơn ( Võ Miếu ), chùa Cần Linh, Nhà thờ họ Uông, Nhà thờ họ Hoàng, đền Trìa, Phượng Hoàng Trung Đô, Cồn Mô – Ngã ba Bến Thủy … Nhưng, ở những di tích này vẫn còn nhiều chưa ổn. Ở đền Hồng Sơn, nhiều năm nay, diện tích quy hoạnh khuôn viên không ngừng bị xâm lấn, nơi thờ phụng Đức Thánh Trần bị bao kẹp trong khu vực chợ Vinh – sông Vinh ô nhiễm, đầy rác rưởi. Di tích Cồn Mô – và Tượng đài công nông Xô viết Trường Thi – Bến Thủy vắng người thăm viếng, chăm nom. Quần thể Phượng Hoàng Trung Đô – Lâm viên Núi Quyết đơn điệu. Đầm Sen trước chùa Cần Linh hoang hóa, thực trạng ăn xin, bán hàng trước chùa gây phản cảm. Nhà thờ họ Uông, Nhà thờ họ Hoàng, đền Trìa ở xã Hưng Lộc chưa phát huy giá trị, … Thành phố Vinh là nơi có nhiều di tích kỷ niệm hai lần Bác Hồ về thăm quê : bia dẫn tích ở Khu Quản lý đường đi bộ 4, bia dẫn tích ở sân vận động TT, bia dẫn tích ở Sở Thương mại – nay là Sở Công Thương ; bia ở điểm di tích Bác Hồ trò chuyện với cán bộ, công nhân Nhà máy điện Vinh ( nay là Điện lực Nghệ An ) dẫu được bảo vệ chu đáo, nhưng rất khó phát huy tốt giá trị giáo dục truyền thống lịch sử do nằm trong khuôn viên những văn phòng. Một khu công trình di tích rất bề thế khác nằm ngay giữa TT thành phố là Nhà lưu niệm Nguyễn Thị Minh Khai. Công trình được kiến thiết xây dựng khang trang ngay trong khu vực thuộc nền móng cũ của mái ấm gia đình và lưu giữ nhiều hiện vật từng gắn bó với nữ chiến sỹ cách mạng trong quy trình hoạt động giải trí từ năm 1930 đến lúc quyết tử vào năm 1941. Đặc biệt, tại đây còn lưu giữ bút tích của Đại tướng Võ Nguyên Giáp gửi Thành ủy, Ủy Ban Nhân Dân Thành phố Vinh về việc xác lập lại khu vực ngôi nhà của cụ Hàn Bình – tức Nguyễn Huy Bình, bố của chiến sỹ Nguyễn Thị Minh Khai và Nguyễn Thị Quang Thái … Nhưng từ khi khánh thành đến nay, Nhà tưởng niệm luôn trong thực trạng “ cửa đóng then cài ”. Bên cạnh những di tích, khu công trình Quảng trường Hồ Chí Minh, Công viên Trung tâm, Công viên Nguyễn Tất Thành, Vườn hoa Cửa Bắc chính là những thắng cảnh, tạo điểm nhấn của Thành phố Vinh. Tuy nhiên, những điểm nhấn này cũng có “ yếu tố ” : Khu vực mô phỏng núi Chung phía sau trung tâm vui chơi quảng trường bị cấm thăm quan do ban quản trị ở đây không hề trấn áp người thăm quan ; Công viên Trung tâm – không được khai thác hiệu suất cao ; Vườn hoa Cửa Bắc thiếu người giữ gìn trật tự, nhiều đối tượng người dùng đến đây để tổ chức triển khai cờ bạc, chích hút ; phía Bắc Công viên Nguyễn Tất Thành, những quán bia rượu, nước giải khát chiếm giữ hiên chạy, vỉa hè ảnh hưởng tác động đến bảo đảm an toàn giao thông vận tải cho người đi bộ và những phương tiện đi lại qua lại.

Những trăn trở

Theo khảo sát, trong số 74 di tích của Thành phố Vinh đã có 25 di tích đã trở thành phế tích. Trong đó, đáng tiếc nhất là Văn miếu Vinh. Văn miếu đã có từ truyền kiếp, thuộc địa phận phường Hồng Sơn, Thành phố Vinh. Đây là nơi thờ Khổng Tử, Đường Chu Văn An và những bậc hiền triết, cũng là nơi tôn vinh những nhà khoa bảng Nghệ An. Văn miếu Vinh ngoài giá trị lịch sử văn hóa truyền thống còn mang giá trị giáo dục to lớn. Tuy nhiên, hiện di tích này hầu hết không còn gì ngoài gian nhà đang được làm nhà kho cho Công ty CP in Nghệ An. Gian nhà này ngày càng mục nát, tàn tạ … Kế đến là đền thờ Trần Hưng Đạo ở phường Đội Cung cũng trong thực trạng tương tự như. Một phần khuôn khổ bị biến mất, phần khác quy đổi mục tiêu sử dụng …

Ông Bùi Quang Phương, Trưởng phòng Văn hóa – tin tức – Thể thao Ủy Ban Nhân Dân Thành phố Vinh cho biết : Những năm qua, thành phố đã chú trọng đến việc quản trị, tôn tạo những di tích, như thực thi tốt những dự án Bất Động Sản trùng tu, tôn tạo di tích với kinh phí đầu tư góp vốn đầu tư hàng chục tỷ đồng. Tuy nhiên, công tác làm việc quản trị, tôn tạo và phát huy những di tích lịch sử văn hóa truyền thống trên địa phận đang gặp nhiều khó khăn vất vả. Đơn cử như việc phục dựng Văn miếu Vinh, vài năm trước, khu công trình được dự trù 58 tỷ đồng, với mức góp vốn đầu tư này, thành phố không hề đảm đương được, mà rất cần sự tương hỗ, góp phần của tỉnh và những doanh nghiệp. Hay như đền Hồng Sơn, năm 2010, Thành phố Vinh đã sắp xếp ngân sách để lan rộng ra diện tích quy hoạnh đền, nhưng không hề triển khai được vì kinh phí đầu tư quá lớn, giải phóng mặt phẳng khó khăn vất vả. Việc trông chờ nguồn kinh phí đầu tư từ tỉnh để trùng tu, tôn tạo là điều thiếu thực tiễn khi Nghệ An vẫn là tỉnh nghèo, số lượng di tích xuống cấp trầm trọng hư hại trên địa phận cần trùng tu, tôn tạo là rất lớn. Thành phố Vinh hoàn toàn có thể lấy bài học kinh nghiệm về giữ gìn phát huy giá trị di tích của Thừa Thiên Huế để rút kinh nghiệm tay nghề. Năm 1993, khi được công nhận là Di sản văn hóa truyền thống quốc tế, Quần thể Di tích Cố đô Huế có 17 cụm di tích khác nhau phân chia ở nhiều khu vực ; trong đó nhiều di tích bị hư hại do ảnh hưởng tác động của cuộc chiến tranh, thiên tai và cả do ý thức của con người. Hơn 2 thập kỷ qua, Thừa Thiên Huế đã bỏ ra gần 800 tỷ đồng để hồi sinh, trùng tu, tôn tạo cho gần 100 khu công trình kiến trúc và dữ gìn và bảo vệ, chống xuống cấp trầm trọng cho hàng trăm khu công trình khác. Nguồn kinh phí đầu tư trùng tu, tôn tạo của Huế được lấy từ chương trình tiềm năng vương quốc, ngân sách địa phương, sự tương hỗ của quốc tế và nguồn tái đầu tư từ việc bán vé, công đức. Việc khai thác di tích được triển khai tốt đã tăng nguồn thu để có kinh phí đầu tư cho trùng tu di tích ; tạo mẫu sản phẩm ship hàng khách du lịch thăm quan ; tạo việc làm cho người dân địa phương và nâng cao đời sống của những người trực tiếp trông nom di tích. Từ năm 1996 đến 2012, nguồn thu trực tiếp của Trung tâm Di tích Cố đô Huế đạt gần 825 tỷ đồng ; lệch giá từ dịch vụ đạt hơn 50 tỷ đồng. Đối với những khu công trình di tích thuộc đất thổ cư những dòng họ đã được chuyển giao, giao nghĩa vụ và trách nhiệm dữ gìn và bảo vệ, khai thác cho chính dòng họ và mái ấm gia đình chiếm hữu. Như vậy, công tác làm việc gìn giữ phát huy di tích không dừng lại ở góc nhìn văn hóa truyền thống mà đó là một kế hoạch tăng trưởng kinh tế tài chính dài hơi. Để thiết kế xây dựng Vinh thành TT kinh tế tài chính, văn hóa truyền thống vùng Bắc Trung bộ điều bắt buộc Vinh phải mê hoặc, giữ chân khách nghỉ tại Vinh. Thực tế cho thấy, việc gắn du lịch với di tích lịch sử – văn hóa truyền thống ở Thành phố Vinh lúc bấy giờ rất hạn chế. Bởi có một tình hình là phần nhiều những công ty lữ hành trên địa phận tỉnh chưa mấy mặn mà với việc phối hợp tuyên truyền tiếp thị những điểm đến trên địa phận thành phố với những hành khách. Bà Hồng Nhung – Công ty lữ hành du lịch Minh Hồng, cho biết : Đúng là bấy lâu nay những công ty lữ hành mới chỉ chú tâm đến một số ít điểm chính của TP. Vinh như Quảng trường, đền Quang Trung, đền Hồng Sơn … chứ những điểm đến khác trên địa phận thành phố công ty chưa thực sự vào cuộc. Hay như quan điểm của đại diện thay mặt Công ty lữ hành du lịch quốc tế Thái Sơn – ông Nguyễn Hữu Bắc thì : Đúng là đến Vinh, khách du lịch chỉ mới dừng chân ở đền Hoàng Mười là đa phần, còn những điểm khác phần đông là không.

Có một nghịch lý là tại sao hệ thống di tích – danh thắng của Vinh dày dặn, đầy tiềm năng, lại rất thuận lợi để thu hút khách, thế nhưng chúng ta vẫn chưa làm được? Bởi thực ra, Vinh mới chỉ là điểm dừng chân, Vinh chưa giữ được chân du khách. Có thể phần nào so sánh các tiềm năng giữa Vinh và Huế, hay Đà Nẵng chẳng hạn. Tại sao, khi đến Huế, khách du lịch phải nghỉ ở đó 2 – 3 ngày, và phải đi bằng hết những điểm du lịch trong và ngoài Thành phố Huế, phải thưởng thức hết tất cả các món ăn ở Huế, rồi còn mua bằng được những sản vật của Huế về làm quà? Còn khi đến Nghệ An, khách du lịch nghỉ ở Cửa Lò 2 – 3 ngày, về quê Bác tham quan, thì chúng ta chưa kết hợp để quảng bá, giới thiệu cho du khách biết ở Vinh còn rất nhiều di tích, danh thắng hấp dẫn khác để kéo họ đến tham quan? Là vì do cách “làm” du lịch của chúng ta, hay tại di tích của chúng ta chưa hấp dẫn để hướng dẫn viên giới thiệu?

Thiết nghĩ, với những di tích đã được trùng tu, tôn tạo lại to đẹp như đền Hồng Sơn, Nhà lưu niệm Nguyễn Thị Minh Khai, 3 cổng thành, những bia dẫn tích Bác Hồ hai lần về thăm quê, Tượng đài công – nông – binh Bến Thủy, nhà Đại tướng Chu Huy Mân … TP. Vinh cần có kế hoạch đơn cử để phát huy. Trước mắt, phối hợp với những công ty lữ hành trên địa phận thành phố, và phát huy hơn nữa sự link vùng Vinh – Cửa Lò – Nam Đàn để phát huy điểm đến. Còn so với những di tích đang bị xuống cấp trầm trọng, Vinh cần xác lập di tích nào trùng tu trước, di tích nào tôn tạo sau, không nên nhỏ giọt, giàn trải, và hơn hết là tất cả chúng ta phải phát huy công tác làm việc xã hội hóa. Bên cạnh đó, những địa phương có mạng lưới hệ thống di tích cũng cần phải kinh khủng, trăn trở vào cuộc để bảo tồn, phát huy giá trị di tích. Có một tình hình đáng buồn lúc bấy giờ đang diễn ra ở Thành phố Vinh, đó là khi hỏi chuyện thì khá nhiều công dân thành phố đều không biết nguồn tích, vị trí những di tích – niềm tự hào của thành phố thế nào, hiện ở đâu ? Một di tích được phục sinh, tôn tạo, trùng tu thì nhu yếu đặt ra không riêng gì dừng lại ở việc nó được giữ nguyên bản mà điều cần phải làm cho nó mê hoặc, lôi cuốn và trở thành bài học kinh nghiệm lịch sử, thành kinh nghiệm tay nghề do cha ông truyền lại, thành nơi giáo dục truyền thống cuội nguồn yêu nước, ý chí vươn lên trong đời sống từ chính những anh hùng trong lịch sử …

Thành Chung – Thanh Thủy

Source: https://evbn.org
Category: Địa Danh