Di tích lịch sử – PhuongVanAn – Cổng thông tin điện tử tỉnh Bắc Ninh

Tổng số di tích trên địa phận 14 di tích. Số di tích được Nhà nước xếp hạng có 05 di tích gồm : Di tích xếp hạng vương quốc có 03 di tích ( đình, chùa Thượng Đồng ), đình Thụ Ninh, di tích cấp tỉnh có 02 di tích ( Lò Gốm Đương Xá 1, chùa Thanh Lãng ) .

1. Di tích khu Đương Xá 1

1.1. Khu Lò gốm Đương Xá

– Lịch sử hình thành

Khu di chỉ khảo cổ học lò gốm Đương Xá nay thuộc xóm Soi Núi xã Vạn An thành phố TP Bắc Ninh tỉnh Thành Phố Bắc Ninh. Toàn bộ khu di chỉ nằm trên một dải đất cao tiếp giáp với thôn Quả Cảm, xã Hòa Long ( nay thuộc thành phố Thành Phố Bắc Ninh ) kề sát con sông Ngũ Huyện chảy ra sông Cầu. Đây là con đường thông thương thuận tiện cho việc luân chuyển mẫu sản phẩm đi mọi nơi. Khu di chỉ này cách thành phố Thành Phố Bắc Ninh khoảng chừng 3 km về phía Bắc theo đường chim bay và phân bổ tương đối rộng trên một khoảng chừng đất dọc theo sông Ngũ Huyện Khê. Khu di chỉ này trước đó nằm trong khu vực khai thác đất làm gạch, vì thế di tích lò gốm Đương Xá đã bị đào phá nghiêm trọng. Toàn bộ phần trên và khu vực ven sông đã bị hướng đến làm xuất lộ 1 số ít vết tích lò nung và rất nhiều di vật gốm .
Khu lò gốm Đương Xá được Ủy Ban Nhân Dân tỉnh xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa – Quyết định số 1055 / QĐ-UBND ngày 12/08/2008 –
– Cảnh quan môi trường tự nhiên, đất đai .
Lò gốm trưng bày thiện được tọa lạc trên diện tích quy hoạnh đất 1947 mét vuông, đã được cấp giấy ghi nhận quyền sử dụng đât, xung quanh chưa có tường bao bảo vệ, mặt hướng ra sông, xung quanh là khu dân cư đông đúc .
– khu công trình kiến trúc
Do đặc trưng di tích này nằm trong khu vực thấp ven sông nên sẽ bị ngập nước vào mùa mưa. Vì vậy sau khi kết thúc việc khai thác đợt 1, những nhà khoa học đã chuyển dời hai lò tiêu biểu vượt trội ( lò số 1 và lò số 2 Đương Xá 1 ) lên gò cao và thiết kế xây dựng tại đây một nhà dữ gìn và bảo vệ tọa lạc di vật khảo cổ lớn. Nhà tọa lạc trên có chiều dài 11 m, rộng 8 m, cấu trúc mái bằng vì sắt lợp tôn kém. Trong nhà Bảo tàng đào hố sâu khoảng chừng 50 cm, diện tích quy hoạnh 6 m x 8 m để đặt hai lò số 1 và 2 ( Đương Xá 1 ) chìm xuống dưới. Lò 1 lấy khoảng chừng 2/3 lò để cho khách du lịch thăm quan cũng như những nhà nghiên cứu xem những lớp cắt của lò như thành lò, nền lò …

Đương Xá 1: Hố đào được mở ở khu vực bãi đất bằng vốn là sân phơi gạch, cách mép sông hiện tại hơn 30m, phát hiện được dấu vết của 6 lò nung gốm nằm ở độ sâu từ 1-1,5m so với mặt đất hiện tại, phân bố khá liền nhau được quy định theo số thứ tự từ đông sang tây. Trong số này có lò số 1, 2 là còn khá nguyên vẹn, lò số 3 thì đã bị đào phá mất phần hậu lò, lò số 4 cũng bị phá chỉ còn một mảng vách tường phía đông, phần còn lại khá nguyên vẹn. Lò số 6 phát hiện sau cùng và phần hậu lò nằm sát phía trước cửa lò số 2, lò này chỉ còn lại phần hậu lò, phần thân và tường đã bị phá mất do lò gạch mới xây đè lên trên. Để tìm hiểu cấu trúc đã cho cắt đôi lò số 1. Bên trong lò này chứa đầy đất và hàng trăm đồ phế thải do người xưa vứt bỏ lại. Những sản phẩm gốm trong lò phần lớn có cùng phong cách với những sản phẩm bên ngoài phía trước cửa lò và tương đồng với những đồ gốm tìm được ở khu vực các lò xung quanh. Điều đó cho thấy rõ mối quan hệ về niên đại và tính truyền thống khá vững chắc của các lò gốm nơi đây. Về quy mô và cấu trúc giữa lò 1 và các lò xung quanh bộc lộ rõ sự tương đồng.

Đương Xá 2: Khu vực này hiện còn dấu vết của 3 lò gốm. Lò số 1 và số 3 đã bị phá gần hết chỉ còn lại phần nền, lò số 2 nằm ở phía đông gần như song song với lò số 1, chỉ cách nhau 20cm. Cũng như Đương Xá 1, các lò gốm ở khu vực này đều có cửa quay ra phía sông. Qua gò đất cao bên làng Quả Cảm thì các lò gốm này nằm sâu so với gò đất hiện tại khoảng 1,5-2m.

– Nền được đắp sửa hai lần. Lần thứ nhất nền hơi soải dốc và bức ngăn bầu đốt nằm sâu vào phía trong, có kích cỡ dài 1,37 m, Lần thứ hai lò được đắp tôn cao hơn ở phần hậu lò nhằm mục đích tạo mặt nền dốc hơn so với lần đầu. Đáng chú ý quan tâm là lần sửa này, bức ngăn bầu đốt được đẩy lùi ra phía ngoài và về size chênh lệch so với lần thứ nhất khoảng chừng 20 cm. Điều này cho thấy sau một thời hạn sử dụng, thợ gốm đã rút kinh nghiêm và kiểm soát và điều chỉnh không chỉ phần nền mà cả phần bầu đốt. Sự thu hẹp lại phần bầu đốt và nâng cao phần hậu lò có công dụng như thế nào trong việc nung đốt là điều đang được điều tra và nghiên cứu .
– Giữa cửa lò và thân lò ở phần bầu đốt đều có những bức ngăn. Bức ngăn này được tạo thấp xuống khoảng chừng 20 cm so với mặt nền. Tại đây đã tìm thấy 1 số ít đồ gốm còn nguyên và một số ít đồ gốm phế thải .
– Khoảng cách giữa cửa lò và bên ngoài cũng được phân biệt khá rõ qua phần đất bị nhiệt độ nung cứng và một bức ngăn rất thấp có hình vòng cung. Khu vực ngoài cửa đất mềm và có nhiều dấu vết than tro của loại củi gỗ hay tre nứa .
– Trong lớp đất nền có chứa nhiều cát và cả những mảnh gốm vỡ. Những mảnh gốm này tựa như như những mảnh gốm tìm thấy trong lòng lò và khu vực bên ngoài lò. Khi làm rõ nền lò số 2 Đương Xá 1 tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy những mảnh gốm vỡ nằm ở mặt nền có công dụng như thể những con kê. Trên mặt phẳng của những lớp nền người ta cũng dùng cát mịn để phủ lên. Lớp cát này có tính năng chốgn dính giữa những mẫu sản phẩm và nền lò .
Nhìn chung lò gốm Đương Xá đều thuộc dạng lò cóc, có cùng cấu trúc và kích cỡ khá tương đương, cửa lò đều quay ra phía đông nam. Lò có thân ngắn, đuôi tạo gần vuông và xuất hiện cắt ngang gần hình ô van, mắt cắt dọc gần hình trứng hay hình ống. Nền lò tạo dốc cao dần về phía sau và thấp dần ở phần cửa. Cấu trúc lò gồm 3 phần : Cửa lò là nơi ra vào loại sản phẩm đồng thời là nơi cho củi vào đốt nên gọi là bầu đốt ; thân lò nằm ở khoảng chừng giữa là nơi xếp chồng những loại sản phẩm mỗi khi nung ; sau cuối là phần hậu lò, nơi có những ống khói để thoát khí. Lò có chiều dài từ 4,6 – 5 m, chỗ rộng nhất từ 2,5 – 3 m, cửa lò rộng từ 1-1, 3 m và chiều cao còn lại 1,1 – 1,3 m. Hiện nay những ống khói của những lò đều đã bị sập hay bị phá vỡ, nhưng dựa vào dấu vết tường phần hậu lò số 5 chúng tôi nhận thấy những lò gốm ở đây đều có hai ống khói. Các ống khói được tạo liền với vòm lò, nên khi vỡ nó thường rơi vào phía trong lò. Kiểu ống khói này hoàn toàn có thể tưởng tượng qua những quy mô ống khói của lò Thanh Lãng và lò Chùa Đông ở Lũng Hòa ( Vĩnh Phúc ) có niên đại khoảng chừng thế kỷ 7-8 .
– Các hiện vật tiêu biểu vượt trội .
– 02 Lò gố
– 02 chậu xành
– 02 bát xành
– 04 vò 4 tai
– 06 bát men
– 0 nồi văn thừng … .
– Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích
Khu lò gốm Đương Xá từ khi được phát hiện khai thác đến nay đã được nhân dân nơi đây bảo lưu, gìn giữ. Mặc dù vậy, việc dữ gìn và bảo vệ di tích vẫn còn những sống sót như sau : Việc quy hoạch tái tạo khuôn viên khu dữ gìn và bảo vệ lò gốm chưa được chú trọng góp vốn đầu tư, khu dích hoang sơ, gần như là không phát huy được giá trị của di tích. Di tích đã xây dựng Ban quản trị di tích địa phương theo Quyết định số 242 / năm trước / / QĐ-UBND ngày 11 tháng 6 năm năm trước của Ủy Ban Nhân Dân tỉnh TP Bắc Ninh. Hàng ngày di tích có người dân gần di tích trông coi bảo vệ. Trong di tich chưa được lắp ráp mạng lưới hệ thống camera giám sát. Di tích chưa có tường bao bảo vệ rõ ràng tránh được sự xâm lấn đất đai. Công tác tuyên truyền tiếp thị di tích hầu hết qua mạng lưới hệ thống loa truyền thanh của khu. Thông những hoạt động giải trí diễn ra tại di tích cũng là một hình thức tuyên truyền giá trị di tích tới phần đông quần chúng nhân dân. Chưa có biển hướng dẫn và ra mắt tiếp thị về di tích .
– Đánh giá giá trị di tích
Giá trị về lịch sử, văn hóa : Đây một di tích khảo cổ vô cùng quý giá mà cha ông ta để lại, chứng tỏ đây là khu vực rất giầu di tích hứa hẹn nhiều so với việc nghiên cứu và điều tra lịch sử vùng này. Với việc phát hiện và khai thác khu lò gốm Đương Xá đã cho thấy năng lực phát minh sáng tạo của những người thợ thủ công làm gốm xưa. Điều đặc biệt quan trọng của khu lò gốm Đương Xá là được khoét trực tiếp trong lòng đất đã tạo cho lò có cấu trúc độc lạ. Nhiên liệu dùng cho việc nung gốm là gỗ và tre, nứa mà không phải là than đá. Đó là nguyên vật liệu lấy tại chỗ, vừa thuận tiện, vừa rẻ tiền tương thích với đặc thù tự cung tự túc tự cấp của những người thợ thủ công xưa. Rõ ràng tất cả chúng ta thấy giá trị lịch sử, giá trị khoa học là rất lớn lao, hơn thế nữa khu di chỉ lò gốm Đương Xá khá phong phú và đa dạng về số lượng cũng như mô hình. Qua quy trình khai thác khu lò gốm Đương Xá đã được cho phép ta khám phá loại nghề thủ công bằng tay này ở TP Bắc Ninh, một nghề vốn từ lâu đã nổi tiếng. Mặc dù loại nghề bằng tay thủ công này ngày này không còn nhiều, nhưng qua những tài liệu này đã được cho phép khám phá kĩ năng phát minh sáng tạo của người thợ thủ công xưa kia. Với bàn tay khôn khéo, đức tính kiên trì và phát minh sáng tạo, chỉ với đất, rơn, rạ, tre, gỗ đã tạo nên những loại sản phẩm gốm sành, ship hàng cho nhu yếu đời sống của xã hội. Đồng thời những tài liệu ấy còn góp thêm phần nghiên cứu và điều tra đặc thù mẫu sản phẩm, tổ chức triển khai sản xuất của những phường thợ thủ công xưa. Đây là một mặt rất quan trọng trong việc khám phá truyền thống cuội nguồn của TP Bắc Ninh trong lao động sản xuất .
– Phân loại di tích .
Loại hình di tích khảo cổ học

1.2. Nghè Càn Sơn

Theo nhân dân địa phương cho biết nghè vốn được khởi dựng từ truyền kiếp trên đỉnh núi Càn Sơn. Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp bị hủy hoại trọn vẹn. Hòa bình lặp lại nhân dân thiết kế xây dựng lại nghè trong xóm Soi Núi gần với khu lò gốm. Năm 1990 nhân dân vận động và di chuyển nghè ra kiến thiết xây dựng tại vị trí lúc bấy giờ. Năm 2018 nhân dân và chính quyền sở tại đã góp công góp phần kiến thiết xây dựng lại nghè khang trang bề thế như hình dáng lúc bấy giờ .
– Cảnh quan thiên nhiên và môi trường, đất đai .
Nghè Càn Sơn hiện tọa lạc trên khu đất giữa TT thành phố với vị trí đẹp giáp với đường giao thông vận tải, xung quanh là khu dân cư sinh sống đông đúc, mặt quay hướng Tây. Với tổng diện tích quy hoạnh là 462 mét vuông
– Các khu công trình kiến trúc .
Nghè Càn Sơn hiện có kiến trúc kiểu chữ Đinh 5 gian 2 mái cột trụ lồng đèn. gồm Tiền tế 5 gian, Hậu cung 1 gian. Bộ khung làm bằng bê tông link bởi 6 hàng cột ngang 4 hàng cột dọc, phần hoành rui bằng gỗ. Bộ vì nóc kiểu “ con chồng giá chiêng ”, bộ vì nách kiểu “ kẻ ngồi ”. Trên những bộ phận hầu hết để trơn, ít trang trí đắp vẽ. Hệ thống cửa được mở ở 3 gian giữa theo kiểu “ thượng tuy nhiên hạ bản ”, hai hồi xây tường kín trổ hành lang cửa số tròn hình chữ Thọ .
– Nhân vật được thờ
Theo những cụ cao niên cho biết Nghè Càn Sơn thờ Vua Bà. Do địa phương không còn lưu được thần tích, sắc phong, phản ánh về nhân vật thờ nên không rõ lại lịch công trạng của nhân vật thờ ra làm sao, mà chỉ biết rằng những thế hệ trước truyền lại tên của bà là như vậy .
– Các hiện vật tiêu biểu vượt trội .

0. 1 ngai thờ thời
0. 1 bài vị thờ

01 Hương án
01 Hoành phi
01 Hương án
Các hiện vật đều là mới được bổ trợ năm 2018 sau khi thiết kế xây dựng lại di tích
– Di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích
Nghè Càn Sơn có những ngày sự lệ :
– Vào ngày mùng 4 tháng Giêng tổ chức triển khai tế lễ tại nghè. Xưa kia thì có tổ chức triển khai rước văn tế từ nghè về chùa sau đó lại rước quay trở lại nghè, ngày này thì không tổ chức triển khai rước chỉ tế lễ tại nghè .
– Lễ Tất niên ( chiều 30 ), năm mới ( mồng 1 Tết ), Tết nguyên tiêu ( 15 tháng Giêng ) .
Không tổ chức triển khai những game show dân gian chỉ tổ chức triển khai giao lưu văn nghệ do nhân dân địa phương trình diễn. Những ngày tiệc tùng ở đây đã thực sự lôi cuốn phần đông quần chúng nhân dân địa phương vào những hoạt động và sinh hoạt văn hóa văn nghệ vui vẻ, lành mạnh .
– Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích
Nghè Càn Sơn vốn được nhân dân nơi đây bảo lưu, gìn giữ, nhưng trải trường kỳ lịch sử, đặc biệt quan trọng trong kháng chiến chống Pháp bị phá huỷ. Với truyền thống cuội nguồn văn hiến, nhân dân địa phương đã sớm Phục hồi lại di tích. Cho đến nay di tích đã có diện mạo khang trang tố hảo. Toàn bộ khuôn viên di tích được xây tường bao bảo vệ, đất đai đã có giấy ghi nhận quyền sử dụng đất, tránh mọi sự xâm lấn vi phạm. Di tích hàng ngày có người trông coi đèn nhang, hương hoa, thờ cúng, cũng vì vậy mà di tích sạch sẽ và đẹp mắt, khang trang. Chính quyền địa phương cũng liên tục chăm sóc, quản trị những hoạt động giải trí tôn giáo diễn ra tại di tích .
Các ngày sự lệ và những hoạt động giải trí tôn giáo diễn ra tại di tích được phần đông nhân dân tham gia, góp thêm phần thực thi tốt việc phát huy giá trị của di tích .
– Đánh giá giá trị di tích
Giá trị về lịch sử, văn hóa : Nghè được khởi dựng từ truyền kiếp và đã được trùng tu tôn tạo nhiều lần, là nơi hoạt động và sinh hoạt tôn giáo tín ngưỡng trong đời sống niềm tin của biết bao thế hệ người dân quê nhà nơi đây góp thêm phần giáo dục và phát huy tình đoàn kết hội đồng làng xã, giúp con người hướng thiện trừ ác .
Giá trị về kiến trúc, nghệ thuật và thẩm mỹ, thẩm mỹ và nghệ thuật : lúc bấy giờ di tích có vị trí cảnh sắc, kiến trúc cùng khuôn viên đẹp. Các khu công trình kiến trúc được phong cách thiết kế, trang trí theo lối truyền thống cuội nguồn, khang trang ngăn nắp, thật sạch .
– Phân loại di tích
Di tích thuộc mô hình : Di tích lịch sử

2. Di tích khu phố Vạn Phúc

2.1. Đình Vạn Phúc

– Lịch sử hình thành
Theo những cụ cao niên địa phương cho biết đình Vạn Phúc là ngôi đình có niên đại vào thời Lê và tu sửa nhiều lần vào thời Nguyễn. Trên thượng lương toà Tiền tế còn ghi rõ niên đại tu sửa sau cuối của thời Nguyễn vào năm Bảo Đại thứ 6 ( 1930 ). Năm 1998 ngôi đình được trùng tu. Năm 2003 sửa chữa thay thế 1 số ít bộ phận gỗ bị mối mọt. Năm 2013 xây cổng đình. Năm 2017 hòn đảo ngói hàng loạt di tích .
– Cảnh quan môi trường tự nhiên, đất đai .
Đình Vạn Phúc hiện được tọa lạc trên diện tích quy hoạnh đất 553 mét vuông đã có hồ sơ giải thửa. Đình nằm ở vị trí TT của khu, mặt quay hướng Đông Nam, hướng ra sông Cầu, xung quanh là khu dân cư đông đúc .
– khu công trình kiến trúc
Đình làng Vạn Phúc có bình đồ kiến trúc kiểu chữ Nhị, toà Đại đình 5 gian 4 mái đao cong, Hậu cung 3 gian. Bộ khung tòa đại đình thay thế sửa chữa bằng những cột bê tông, phần mái là gỗ, vì nóc kiểu ” chồng rường giá chiêng “, vì nách kiểu “ ván mê ”. Cả hai toà đều biểu lộ chung một phong thái kiến trúc nhưng thẩm mỹ và nghệ thuật trang trí chạm khắc chỉ tập trung chuyên sâu đa phần ở toà Đại đình, trên những bộ phận đầu dư, xà, cốn, bẩy, đề tài “ tứ linh ”, “ tứ quý ”, mây lưỡi mác, con rồng là chủ yếu và được biến thể ở nhiều dạng, mang phong thái nghệ thuật và thẩm mỹ cuối thế kỷ 18 và thế kỷ 19. Ngăn cách Đại đình và Hậu cung là khoảng chừng hiên. Hậu cung 3 gian 2 mái bình đầu bít đốc, cấu trúc vì nóc kiểu “ chồng rường ”, vì nách “ kẻ ngồi ”. mạng lưới hệ thống cửa bức bàn mở gian giữa hai hồi để cửa trấn tuy nhiên
– Nhân vật được thờ
Đình Vạn Phúc cũng mang tín ngưỡng văn hoá chung của những làng xã nằm dọc tuyến sông Cầu, từ thượng Ngã Ba Xà hạ Lục đầu Giang là thờ Đức thánh Tam Giang ( Trương Hống, Trương Hát ). Đình thờ một vị thần nữa là Trịnh Phùng .
Các Thánh Tam Giang tên húy là Trương Hống, Trương Hát, Trương Lừng, Trương Lẫy và em gái là Đạm Nương. Các ngài quê ở Vân Mẫu ( Vân Dương – Quế Võ ). Thân mẫu của những ngài lúc còn trẻ rất đẹp lại nết na thuần thục. Một hôm bà nằm mộng ra sông Lục Đầu tắm và bị Long thần quấn vào người. Sau đó bà mang thai 14 tháng đến ngày 5 tháng giêng năm Nhâm Ngọ lên chùa lễ Phật về đến giữa xứ đồng Cửa Cữu thì sinh ra 1 bọc có 5 người con trai và 1 con gái. Bà hết lòng nuôi những con ăn học. Khi 5 bạn bè đến tuổi trưởng thành văn võ toàn tài .
Bấy giờ, nước ta có giặc Lương sang xâm lược, tàn nhiễu muôn dân, đau lòng trăm họ, hại người lấy của. Năm 542 – 548 Lý Nam Đế chỉ huy nhà nước, đã trao quyền cho tướng Triệu Quang Phục để liên tục lãnh đạo nhân dân ta kháng chiến chống quân Lương do thế yếu, quân mỏng dính nên ta phải rút quân chờ thời cơ. Lúc đó trong làng 4 bạn bè họ Trương đã chiêu mộ dân binh ông cùng với Triệu Quang Phục đã đánh tan quân giặc. Sau khi khải hoàn trở về vua ban sắc tài lộc, phong chức, những ngài âm phù đánh thắng giặc và đều có sắc phong ban tặng cho những Thần với mỹ tự “ Tam Giang thượng đẳng thần ”. Nhân dân 372 làng dọc sông Cầu thấy Thần linh thiêng đều thờ làm Thành hoàng làng gọi là “ Thánh Tam Giang ” .
– Các hiện vật tiêu biểu vượt trội .
– Tại toà Đại đình hiện còn lưu giữ 8 tấm bia đá có niên đại thời Nguyễn. Bia được dựng vào năm 1879, 1880, 1887, 1919, 1929, nội dung những tấm bia đá đều ghi chép việc hậu thần, gửi giỗ ở đình và được gắn vào tường .
01 long đình thời Nguyễn
Di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích
– Lễ hội truyền thống cuội nguồn : ngày 15 tháng Giêng
Sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của đình làng được tổ chức triển khai vào ngày 15 tháng giêng tiệc tùng diễn ra trong 2 ngày. Vào ngày 14 làm lễ mở cửa đình, bao sái đồ thờ tự, phong cờ quạt. Ngày 15 chính hội, nhân dân làm lễ tế Thành hoàng, lễ vật bao gồm : thịt lợn, xôi, rượu, hoa quả, tế 3 tuần. Sau phần lễ là đến phần hội xưa có tổ chức triển khai những game show dân gian, thời nay không tổ chức triển khai, chỉ tổ chức triển khai hát chèo, giao lưu văn nghệ trong khu vào hai buổi tối 14 và 15 tháng giêng .
– Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích
Đình Vạn Phúc là di tích chưa xếp hạng. Hàng ngày di tích có người trực tiếp trông coi, đèn nhang phụng thờ Thánh. Đình xây dựng Ban khánh tiết để trực tiếp quản trị những hoạt động giải trí tại đình. Hàng năm tiệc tùng truyền thống cuội nguồn được tổ chức triển khai tốt những hoạt động giải trí. Đất đai đã có giấy ghi nhận quyền sử dụng, được bảo vệ tốt, tránh mọi sự xâm lấn. Các đồ thờ tự trong di tích được bài trí ngăn nắp đúng lối truyền thống lịch sử và sử dụng đúng mục tiêu .
– Đánh giá giá trị di tích
Giá trị về lịch sử, văn hóa : Đình Vạn Phúc còn bảo lưu 1 số ít tài liệu cổ vật quý như 8 bia đá thời Nguyễn là nguồn tài liệu quý giúp cho việc điều tra và nghiên cứu khám phá về quê nhà và sự hình thành của di tích .
Đình Vạn Phúc thờ thành hoàng làng là thánh Tam Giang những ngài có công đánh giặc cứu dân giữ nước, bộc lộ đạo lý uống nước nhớ nguồn của nhân dân ta .
Từ xưa đến nay đình Vạn Phúc luôn là TT hoạt động và sinh hoạt văn hoá tín ngưỡng của nhân dân. Những ngày liên hoan của đình diễn ra hàng năm đã lôi cuốn được phần đông quần chúng nhân dân địa phương hướng về cuội nguồn, là dịp tốt để giáo dục truyền thống lịch sử uống nước nhớ nguồn, biết ơn những người có công với dân với nước, giáo dục thuần phong mỹ tục của nhân dân địa phương .
Giá trị về kiến trúc, thẩm mỹ và nghệ thuật, thẩm mỹ và nghệ thuật : Đình Vạn Phúc hiện còn bảo lưu nguyên vẹn từ vị trí, quy mô, cấu trúc và khu công trình kiến trúc 1 số ít mảng chạm khắc thời Nguyễn. Các hoạ tiết trang trí trên kiến trúc cũng như những hiện vật còn lưu giữ được tại đây tiềm ẩn những giá trị về nghệ thuật và thẩm mỹ điêu khắc, mỹ thuật trang trí, quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của thẩm mỹ và nghệ thuật dân gian qua những thời kỳ khác nhau .
– Phân loại di tích
Thuộc mô hình Di tích lịch sử .

2.2. Đền Vạn Phúc (Đền Cô Bơ)

– Lịch sử hình thành
Đền nằm liền kề bên phải đình làng. Theo tài liệu văn bia ở địa phương ghi niên hiệu tu sửa đền vào năm Tự Đức thứ 32 ( 1879 ). Thời kỳ kháng chiến chống Pháp đền bị phá huỷ, năm 1998 đền được phục sinh trên đất cũ nền xưa. Từ đó đến nay nhân dân chỉ tu sửa nhỏ cho ngôi đền. Năm 2008 làm thêm động sơn trang .
– Cảnh quan môi trường tự nhiên, đất đai .
Đền Vạn Phúc tọa lạc trên diện tích quy hoạnh đất 107 mét vuông, đất đã có hồ sơ giải thửa. Đền nằm ở vị trí cạnh đình, mặt quay hướng Đông Bắc, hướng mặt ra dòng sông Cầu, những phía còn lại giáp khu dân cư. Tổng thể những khu công trình kiến trúc và khuôn viên nhỏ bé được tu tạo nên khang trang, sạch sẽ và đẹp mắt .

• Các khu công trình kiến trúc

Đền Vạn Phúc được kiến trúc theo phong thái truyền thống cuội nguồn, vật tư kiến thiết xây dựng là gạch, ngói, gỗ. Mặt bằng kiến trúc đền kiểu chữ Đinh, là sự hợp thành của hai toà Tiền tế 3 gian và Hậu cung 1 gian. Kết cấu những bộ vì theo kiểu “ vì kèo ” bào trơn đóng bén không trang trí. Hậu cung mái đổ trần bê tông, trên tường có vẽ rồng mây, hoa lá bằng sơn màu .
– Nhân vật được thờ
Đền gắn với tục thờ Mẫu – thờ Mẫu thoải ( Mẫu thủy – nước ) và thờ Ngọc Hoàng. Hàng năm dân làng tổ chức triển khai dâng hương lễ bái vào ngày 10 tháng 8 âm lịch .
– Các hiện vật tiêu biểu vượt trội .
01 tượng bà chúa, 03 tượng tam tòa thánh mẫu, 05 tượng Ngũ vị tôn ông, 01 tượng Đức thánh Trần .
01 hoành phi
– Di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích
Đền không có tiệc tùng truyền thống lịch sử riêng, ngày tiệc cô Bơ ( 19 tháng 3 âm lịch ), ngày giỗ cô Bơ ( ngày mùng 2 tháng 6 ) và những ngày tuần rằm mồng một, những dịp lễ, tết nhân dân địa phương tới đền hành lễ cầu mong điều tốt đẹp cho mái ấm gia đình và bản thân .
– Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích
Đền lúc bấy giờ có cụ bà và những cô trông ban khánh tiết của khu trông coi trực tiếp tai di tích, liên tục trông nom, đèn nhang tụng kinh niệm phật nên cảnh đền luôn ấm cúng, sạch sẽ và đẹp mắt. Chính quyền và nhân dân địa phương tổ chức triển khai tốt những hoạt động giải trí tôn giáo tại di tích. Di tich đã được xây tường bao, bảo vệ đất đai và khuôn viên .
– Đánh giá giá trị di tích
Giá trị về lịch sử, văn hóa : Đền Vạn Phúc là khu công trình tôn giáo tiêu biểu vượt trội của nhân dân địa phương. Đây cũng là TT hoạt động và sinh hoạt trong đời sống ý thức của nhân dân góp thêm phần bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống cuội nguồn, thiết kế xây dựng mối đoàn kết hội đồng dân cư .
Giá trị về kiến trúc, nghệ thuật và thẩm mỹ, nghệ thuật và thẩm mỹ : đền vạn Phúc là khu công trình tiêu biểu vượt trội theo lối kiến trúc truyền thống cuội nguồn. Hệ thống tượng thờ và những đồ thờ tự, những mảng trang trí trên kiến trúc tiềm ẩn những giá trị về nghệ thuật và thẩm mỹ điêu khắc, mỹ thuật trang trí, quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của thẩm mỹ và nghệ thuật dân gian .
– Phân loại di tích
Thuộc mô hình Di tich lịch sử

2.3. Các công trình khác.

Ngoài 2 di tích đình và đền Vạn Phúc, trên địa phận khu còn có 1 nhà thời thánh Thiên Chúa giáo và 1 Miếu Vạn Phúc :
– Nhà thờ Thiên Chúa Giáo ( giáo xứ Nguyệt Đức ), thiết kế xây dựng năm 1930, kiến thiết xây dựng trọn vẹn bằng đá. Khu Vạn Phúc có khoảng chừng 3-4 mái ấm gia đình theo đạo, còn đa phần dân theo đạo thuộc Việt yên Bắc Giang ) .
– Miếu 1 gian xây mái đổ bằng, khuôn viên khoảng chừng 10 mét vuông, thiết kế xây dựng trên vị trí đất đình xưa. Đã có tường bao bảo vệ

3. Di tích khu phố Thụ Ninh

3.1. Đình Thụ Ninh

– Lịch sử hình thành
Căn cứ vào dòng chữ Hán “ Bảo Đại lục niên tam nguyệt thập nhất nhật ” khắc trên câu đầu gian giữa tòa Đại đình cho biết Đình Thụ Ninh được trùng tu lớn năm 1930. Đến năm 1945, do trận lụt lịch sử, Nghi môn đình làng bị sụp hỏng. Trong quá trình kháng chiến chống Pháp, năm 1949 quân giặc về tháo dỡ sàn gỗ Đại đình và khám thờ Hậu cung mang đi làm vật tư xây bốt. Năm 1958, địa phương đã hạ giải 2 nhà Dải vũ để làm sân kho của hợp tác xã và nhà Gà bị hư hỏng nặng không hề phục sinh. Năm 1992 nhân dân liên tục hạ giải tòa Tiền tế và tu sửa tòa Đại đình. Năm 1997, kiến thiết xây dựng lại 1 nhà Gà 3 gian và Nghi môn với hình dáng truyền thống lịch sử. Năm 2009, hòn đảo ngói tòa Đại đình, Hậu cung và lát lại nền tòa Đại đình, sân đình .
Đình Thụ Ninh được xếp hạng vương quốc, năm năm nay
– Cảnh quan môi trường tự nhiên, đất đai .
Đình Thụ Ninh hiện được tọa lạc trên diện tích quy hoạnh đất 802 mét vuông, đã được cấp giấy ghi nhận quyền sử dụng đât .
Đình Thụ Ninh tọa lạc trên khu đất đẹp giữa làng, phía trước có ao đình, nơi tụ phúc tụ thủy, xung quanh là khu dân cư trù mật. Đình quay mặt hướng Đông Nam. Theo những cụ cao niên địa phương, làng Thụ Ninh nằm trên thế đất hình chim phượng. Trong đó, ngôi đình được dựng trên dải đất cao ở giữa làng ( trên mình chim phượng ), xa về phía Tây là ngôi chùa làng ( nằm trên đầu chim phượng ). Di tích Đình Thụ Ninh cùng với cảnh sắc xung quanh tạo thành một khoảng trống hòa giải .
– khu công trình kiến trúc
Đình Thụ Ninh là một quần thể kiến trúc, gồm : Nghi môn, tòa Đại đình và Hậu cung được nối tiếp với nhau tạo thành mặt phẳng kiến trúc hình chữ Đinh. Phía sau tòa Đại đình là nhà Gà và công trình phụ. Đại đình 7 gian 2 dĩ. Kết cấu hệ chịu lực ( hệ vì ) được làm bằng gỗ lim với 8 bộ vì, mỗi bộ vì có 4 hàng chân cột đặt trên tảng kê hình quả bồng bằng đá xanh nguyên khối. Các bộ vì có phương pháp link khác nhau. Cách thức link những cấu kiện vì nóc theo kiểu “ con chồng giá chiêng ”. vì nách theo kiểu “ vì ván mê ” còn gọi là “ cốn ”. Hậu cung 3 gian, mỗi bộ vì hai hàng chân cột cấu trúc vì nóc “ thượng chồng rường, hạ giá chiêng ”. Với đề tài trang trí “ tứ linh, tứ quý ” khá tỉ mỉ rực rỡ trên từng cấu kiện kiến trúc, được những nghệ nhân xưa triển khai khá tỉ mỉ, tốn nhiều sức lực lao động. Nghi môn dạng tứ trụ
– Nhân vật được thờ
Qua nội dung những đạo sắc phong cho biết thông tin về 3 vị Thành hoàng thờ tại Đình Thụ Ninh, được phong mỹ tự là :
– Uy Minh tôn thần ;
– Trinh Thuận cung phi phu nhân tôn thần ;
– Đoan Trang công chúa tôn thần .
Lai lịch và công trạng của những Ngài được tóm lược như sau :
Vào thời vua Lý Thái Tổ, ở trang Thọ Ninh, xã An Xá, huyện Yên Phong, phủ Từ Sơn, xứ Kinh Bắc có mái ấm gia đình họ Nguyễn Chân – Trần Thanh sinh hạ được một người con gái ( ngày 21 tháng 3 ) đặt tên là Trinh Nương. Đến năm 15 tuổi, nàng có hình dáng thanh tú, yểu điệu thục nữ, giỏi âm luật, thuộc văn chương, mọi người đều khen là bậc nữ trung văn nhân. Trong trang có rất nhiều người đến hỏi làm vợ, nhưng nàng một mình giữ lòng trinh tiết. Năm Trinh Nương 20 tuổi, bấy giờ có Hoàng tử thứ 8 của vua Lý Thái Tổ tên là Uy Minh Vương đưa binh trấn thủ những xứ Nghệ An, Thanh Hoá, Kinh Bắc. Khi Minh Vương qua đất bản trang thì trời đã tối bèn truyền lệnh lập đồn binh cung thường trực đây. Một hôm, nửa đêm Minh Vương mơ thấy một người con gái mặt mũi hồng hào đứng bên cạnh xin sánh đôi với Vương làm phi. Sáng ra, Vương bèn triệu nhân dân phụ lão trong trang đến hỏi sự tình, nhân dân tâu rõ vấn đề. Vương cho là linh ứng trong mộng, lập tức đến nhà vợ chồng họ Nguyễn Chân – Trần Thanh hỏi cưới người con gái làm Đệ nhị cung phi .
Trải qua được 1 năm, bỗng có giặc Chiêm Thành dấy binh xâm phạm, nhà vua lệnh cho Minh Vương cất quân dẹp giặc, đánh một trận lớn quân giặc đại bại chạy tán loạn tự rút lui. Sau quân Chiêm lại dấy binh cùng với Vương cự chiến nhiều phen, quân giặc vẫn thất bại. Một hôm, Minh Vương tiến binh về triều bị phục binh của quân Chiêm chém một nhát rụng đầu. Vương bèn cưỡi ngựa, tay cầm long đao đem quân quay về triều đình. Bấy giờ, đi cùng Vương có bà Trinh Nương và con gái là Mỹ Nương. Khi về đến núi Quả Sơn ( thuộc làng Bạch Đường, huyện Thiên Lộc, tỉnh Nghệ An ) thì Vương hóa tại đây ( mùng 10 tháng Giêng ). Sau khi Vương hoá tự nhiên trời đất mù mịt, gió mưa ập đến làm thành linh mộ .
Từ lúc Minh Vương mất, tại trang Thọ Ninh Open nhiều dịch bệnh, làm chết nhiều người. Nhân dân trong trang cùng mơ thấy Đệ nhị cung phi của Vương ( Trinh Nương ) và Mỹ Nương cưỡi ngựa về cung sở bản trang. Nhân dân liền lập đàn hành lễ cầu đảo 3 ngày, từ đó trong trang tất thảy đều yên ổn, không còn phải lo ngại bệnh tật, cùng hưởng phúc thái bình. Nhân dân liền lập miếu thờ cúng, đồng thời làm biểu tâu lên triều đình. Nhà Vua lệnh cho đình thần đón sắc chỉ về bản trang, truyền cho nhân dân lập đền phụng sự thờ cúng, tặng phong mỹ tự là “ Thượng đẳng thần ”. Chuẩn cho trang Thọ Ninh, xã An Xá, huyện Yên Phong, phủ Từ Sơn muôn đời hương hỏa phụng thờ .
– Các hiện vật tiêu biểu vượt trội .
01 bia “ Thượng đẳng tối linh ” tạo tác niên hiệu Tự Đức 31 ( 1878 )
01 bia “ Ký kỵ hậu đình ” dựng năm Duy Tân 7 ( 1913 )
01 bia “ Ký kỵ tự hậu ” dựng năm Khải Định 7 ( 1922 )
– 01 ngai thờ, 01 bài vị, 01 hòm sắc, 01 ống hương, lọ hoa 1 đôi, 01 bảng chúc văn, 01 mâm bồng, 01 biển gỗ, sập thờ, 03 hoành phi, 10 đôi câu đối thời Nguyễn …
– Di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích
– Lễ hội truyền thống lịch sử : Theo những cụ cao niên địa phương, trước năm 1945 tiệc tùng truyền thống cuội nguồn của địa phương được tổ vào ngày 10 đến 15 tháng 8 ( là ngày kỳ phước ). Trong ngày sự lệ này có tổ chức triển khai đoàn rước Thánh từ nghè về đình để tế lễ. Đến ngày 10 tháng 2, làng Yên Mẫn ( phường Kinh Bắc ) xuống đình Thụ Ninh rước sắc phong về thờ tại đình. Sau làng Thị Chung ( Phường Kinh Bắc ) lại rước về đình Thị Chung để thờ. Đến năm sau, ngày 10 tháng 8 nhân dân Thụ Ninh lại rước sắc về thờ tại đình Thụ Ninh ( do trước đây làng Thụ Ninh, Yên Mẫn, Thị Chung cùng thuộc xã An Xá, đạo sắc niên hiệu Đồng Khánh 2 ( 1887 ) sắc chung cho Thành hoàng của Thụ Ninh, Yên Mẫn, Thị Chung ). Ngoài việc tổ chức triển khai rước Thánh, sắc phong địa phương còn tổ chức triển khai nhiều tục trò dân gian trong dịp liên hoan .
Về sau, địa phương tổ chức triển khai tiệc tùng truyền thống cuội nguồn vào ngày 10 tháng Giêng là ngày hóa của Đức Thánh. Để chuẩn bị sẵn sàng cho ngày sự lệ, địa phương đã xây dựng Ban tổ chức triển khai liên hoan, đồng thời phân công trách nhiệm cho những thành viên. Chiều ngày 9 tháng Giêng, đội tế nam tổ chức triển khai lễ khai quang nhập tịch, lễ vật gồm : thịt lợn, xôi nếp, hoa quả, hương đăng … Sáng ngày mùng 10 tháng Giêng khai mạc hội làng, tổ chức triển khai tế lễ, nhân dân làm lễ dâng lên Đức Thánh. Ngoài hoạt động giải trí có đặc thù nghi lễ, trong ngày hội truyền thống cuội nguồn còn tổ chức triển khai nhiều game show dân gian như : cờ tướng, kéo co, bịt mắt bắt dê – lợn, bắt vịt, đi cầu khỉ, đập niêu và hát quan họ dưới thuyền. Trong ngày này, nhân dân địa phương tổ chức triển khai gói bánh trưng ăn “ tết lại ”. Lễ hội truyền thống cuội nguồn của địa phương đã lôi cuốn phần đông nhân dân và khách thập phương đến tham gia tạo thành không khí vui mừng phấn khởi .
– Ngày kỵ nhật Đức Thánh ( Ngày mùng 10 tháng Giêng ) : xưa kia, địa phương sẵn sàng chuẩn bị lễ dùng một mâm cỗ chay đặt ở ban trong, lại sửa thịt lợn, xôi rượu đặt ở ban ngoài làm lễ cúng tế, cấm ca hát. Hiện nay, địa phương đang tổ chức triển khai ngày sự lệ truyền thống cuội nguồn vào ngày kỵ nhật của Đức Thánh .
– Ngày sinh nhật Đức Thánh ( Ngày 21 tháng 3 ) : xưa địa phương tổ chức triển khai ca hát văn nghệ 3 ngày, lễ dùng mâm cỗ chay, bánh ; nay lễ Thánh tại đình, lễ vật gồm : xôi, thịt, hương đăng, hoa quả … sau buổi lễ những cụ thụ lộc tại di tích .
– Lễ cầu mát : Hàng năm vào dịp 15 tháng 4, những cụ trong hội người cao tuổi tổ chức triển khai cúng cầu mát tại đình làng, cầu cho mùa màng xanh tươi, dân làng yên lành, con cháu học hành tiến bộ .
Xưa kia, địa phương còn tổ chức triển khai ngày Khánh hạ ( 11 tháng 10 ) lễ vật dùng tam sinh ( lợn, gà, dê ), xôi rượu, ca hát văn nghệ 10 ngày. Xuân thu ngày Đinh quốc tế lễ dùng tam sinh ( lợn, gà, dê ), xôi rượu ca hát 1 tháng .
Ngoài những ngày lễ hội chính, vào những ngày tuần rằm, mùng một nhân dân địa phương đều sắm sửa hương đăng, trà quả thắp hương lễ Thánh .
Trải qua bao biến thiên của lịch sử, bao thế hệ người dân, Đình Thụ Ninh đã trở thành TT tín ngưỡng, hoạt động và sinh hoạt văn hóa hội đồng, nơi kết nối tình làng nghĩa xóm ngày càng bền chặt .
– Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích
Đình Thụ Ninh vốn được nhân dân nơi đây bảo lưu, gìn giữ, nhưng trải trường kỳ lịch sử cũng bị hư hại và hỏng hóc nhiều bộ phận của khu công trình. Vốn là quê nhà văn hiến, ngay sau hòa bình nhân dân đã cùng nhau trùng tu, tôn tạo và gần đây trùng tu, tôn tạo lại di tích. Hiện nay di tích cũng đang xuống cấp trầm trọng nghiêm trọng, cần được nhà nước chăm sóc góp vốn đầu tư nhằm mục đích bảo lưu được nguyên vẹn di tích. Di tích đã xây dựng Ban quản trị di tích địa phương theo Quyết định số 242 / năm trước / / QĐ-UBND ngày 11 tháng 6 năm năm trước của Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Thành Phố Bắc Ninh. Hàng ngày di tích có cụ Từ trông coi bảo vệ, đèn nhang phụng thờ Thánh, nên có ngủ trực tiếp tai di tích di tích hiện có khá nhiều tài liệu hiện vật cổ có giá trị cần được bảo vệ. Trong di tich chưa được lắp ráp mạng lưới hệ thống camera giám sát. Di tích có tường bao bảo vệ rõ ràng tránh được sự xâm lấn đất đai. Công tác tuyên truyền tiếp thị di tích đa phần qua mạng lưới hệ thống loa truyền thanh của khu. Thông những hoạt động giải trí diễn ra tại di tích cũng là một hình thức tuyên truyền giá trị di tích tới phần đông quần chúng nhân dân .
– Đánh giá giá trị di tích
Giá trị về lịch sử, văn hóa : Đình Thụ Ninh hiện còn bảo lưu nhiều cổ vật có giá trị như thần phả, bia đá, sắc phong, đồ thờ tự thời Nguyễn khá nhiều. Đặc biệt thần phả, đã cho biết khá rõ lai lịch công trạng người được thờ ở di tích. Những tài liệu cổ vật này vừa là chứng tích của ngôi đình trong lịch sử, vừa là di sản văn hóa quý giá của quê nhà. Đình làng cùng liên hoan truyền thống lịch sử và những hoạt động giải trí tâm linh tín ngưỡng đã góp thêm phần bảo tồn phát huy những giá trị văn hóa truyền thống cuội nguồn, thiết kế xây dựng tình đoàn kết hội đồng dân cư .
Giá trị về kiến trúc, thẩm mỹ và nghệ thuật, nghệ thuật và thẩm mỹ : Đình Thụ Ninh còn lưu giữ được rất nhiều mảng chạm khắc tại Đại đình và Hậu cung từ thời Nguyễn có giá trị về kiến trúc nghệ thuật và thẩm mỹ. Các đồ thờ tự, sắc phong là những mẫu sản phẩm tiêu biểu vượt trội cho những quan điểm và phong thái kỹ – mỹ thuật của những thời kỳ khác nhau trong lịch sử .
– Phân loại di tích .
Loại hình di tích Kiến trúc – Nghệ thuật

3.2. Chùa Thụ Ninh ( Linh Quang tự )

– Lịch sử hình thành
Theo những cụ cao niên cho biết chùa Thụ Ninh có từ thời Lý, trải qua nhiều thế kỷ diện mạo di tích biến hóa nhiều lần. Cho đến nay chùa vẫn sừng sững uy nghi, kiến trúc nghệ thuật và thẩm mỹ thời Lê và Nguyễn. Năm 1939 trùng tu lớn tòa Tam bảo. Năm 2000 thiết kế xây dựng nhà tổ, nhà Mẫu. Năm 2002 trùng tu tam quan. Năm 2006 trùng tu thượng điện. Năm 2007 thiết kế xây dựng nhà vong, nhà Ni .
– Cảnh quan thiên nhiên và môi trường, đất đai .
Chùa Thụ Ninh hiện tọa lạc trên diện tích quy hoạnh đất 4404 mét vuông, đất đã có giấy ghi nhận quyền sử dụng đất. Chùa nằm phía Đông Nam làng, phía trước là 2 giếng cổ, xung quanh là khu dân cư đông đúc .
– Các khu công trình kiến trúc .
Chùa Thụ Ninh hiện bao gồm những khu công trình kiến trúc như : Tam bảo, nhà tổ, nhà Mẫu, nhà Ni, nhà Vong, lầu Quan Âm, cổng tam quam. Tòa Tam bảo có kiến trúc kiểu chữ Đinh, toà Tam bảo gồm 5 gian Tiền đường và 2 gian Thượng điện sâu 6 m, bộ khung nhà bằng gỗ lim được bào trơn trau chuốt và lắp ghép chắc như đinh theo những bộ vì kèo và mạng lưới hệ thống cột. Trên những bức cốn được chạm trổ tinh xảo, những đề tài “ tứ linh ”, “ tứ quý ”, mây lửa ngoài những còn hình tượng con cua, con cá, hoa cúc, hoa chanh …
– Nhân vật được thờ
Giống như toàn bộ những ngôi chùa khác, chùa Thụ Ninh được khởi dựng từ truyền kiếp để thờ Phật, thờ Mẫu, thờ những vị tổ sư là TT hoạt động và sinh hoạt tôn giáo đạo Phật của nhân dân địa phương .
– Các hiện vật tiêu biểu vượt trội .
03 tượng tam thế, 03 bộ tượng tam tôn, 01 quan âm chuẩn đề, tượng An Nam, Ca Diếp, bộ tượng Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu, tượng Cửu Long, thời Nguyễn ,
01 Bia đá thời Nguyến
01 tượng Hậu Phật thời Nguyễn
– Di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích
Chùa không có ngày hội riêng, vào những ngày như : lễ Phật Đản, lễ Vu Lan, tuần rằm, mùng một, dịp liên hoan truyền thống lịch sử, tết nguyên đán. Các phật tử, những vãi và hành khách thập phương về dự lễ hội chùa. Trong những ngày liên hoan là ngày về với tín ngưỡng tâm linh, lễ phật, tế lễ dâng hương trước cửa phật, bộc lộ lòng tôn kính dâng lên đức phật những tấm lòng từ bi, luôn thao tác thiên cho đời
– Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích
Chùa Thu Ninh vốn là khu công trình được nhân dân khởi dựng từ truyền kiếp nhưng trải trường kỳ lịch sử nhân dân vẫn bảo lưu và gìn giữ. Cho đến nay di tích đã có diện mạo khang trang tố hảo. Toàn bộ khuôn viên di tích được xây tường bao bảo vệ, đất đai đã có giấy ghi nhận quyền sử dụng đất, tránh mọi sự xâm lấn vi phạm. Chùa đã có sư trụ trì hàng ngày đèn nhang, hương hoa dâng lên Tam bảo, tụng kinh niệm Phật, cảnh chùa cũng cho nên vì thế mà sạch sẽ và đẹp mắt, khang trang. Chính quyền địa phương cũng liên tục chăm sóc, quản trị những hoạt động giải trí tôn giáo diễn ra tại di tích .
– Đánh giá giá trị di tích
Giá trị về lịch sử, văn hóa : Chùa Thụ Ninh hiện còn bảo lưu được bia đá, một số ít đồ thờ tự và tượng Phật thời Nguyễn có giá trị về lịch sử. Ngôi chùa từ truyền kiếp là TT hoạt động và sinh hoạt tôn giáo tín ngưỡng trong đời sống niềm tin của biết bao thế hệ người dân quê nhà nơi đây góp thêm phần giáo dục và phát huy tình đoàn kết hội đồng làng xã, giúp con người hướng thiện trừ ác .
Giá trị về kiến trúc, thẩm mỹ và nghệ thuật, thẩm mỹ và nghệ thuật : Chùa Thụ Ninh là di tích có vị trí cảnh sắc, kiến trúc cùng khuôn viên đẹp. Các khu công trình kiến trúc được phong cách thiết kế, trang trí theo lối truyền thống lịch sử, chạm khắc trang trí tinh xảo, thẩm mỹ và nghệ thuật ..
– Phân loại di tích
Di tích thuộc mô hình : Di tích lịch sử – Kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật

3.3. Các di tích khác.

Có 1 nhà thời thánh họ Nguyễn Đình. Có nguồn gốc từ Thành Phố Hà Nội định cư tại khu Thụ Ninh từ năm 1750 đến nay là đời thứ 14. Hiện nhà thời thánh có 4 gian kiểu bình đầu bít đốc. bảo lưu được ngai thờ, hoành phi, câu đối, thời Nguyễn .

4. Di tích khu phố Thượng Đồng

4.1. Đình Thượng Đồng- Đình Sắc

– Lịch sử hình thành
Vốn là một làng cổ có bề dầy lịch sử, những khu công trình tín ngưỡng văn hoá ở Thượng Đồng đều được thiết kế xây dựng sớm, quy mô và giá trị thẩm mỹ và nghệ thuật cao. Đình, chùa Thượng Đồng là một quần thể di tích nằm trên khu đất đắc địa phía Đông Bắc làng, bố cục tổng quan theo lối tiền Thần hậu Phật. Trong lịch sử đã trải qua những lần trùng tu tôn tạo như. Năm 1962 – 1971 tu sửa nhỏ như thay hoành rui mối mọt, hòn đảo ngói. Năm 1987 xây lại tường hồi và hòn đảo lại ngói .
Đình làng Thượng Đồng được Bộ VHTT xếp hạng là di tích kiến trúc nghệ thuật và thẩm mỹ – Quyết định số 372 – VH / QĐ ngày 10/03/1994 .
– Cảnh quan môi trường tự nhiên, đất đai .
Đình Thượng Đồng hiện được tọa lạc trên diện tích quy hoạnh đất 3435 mét vuông, đã được cấp giấy ghi nhận quyền sử dụng đât. Đình nằm ở vị trí phía Đông Bắc của thành phố, nằm vị trí trước chùa, mặt quay hướng Đông Nam, phía trước mặt là ao, những phía còn lại giáp khu dân cư .
– khu công trình kiến trúc
Hiện nay Đình Thượng Đồng có bình đồ kiến trúc kiểu chữ Đinh, là sự link của hai toà Đại đình và Hậu cung, mặt quay hướng chếch Đông Nam. Toà Đại đình 5 gian chia không đều link 4 hàng cột ngang và 6 hàng cột dọc, Hậu cung 2 gian chạy sâu 5 m. Bộ khung toà Đại đình được chia thành 6 bộ vì theo kiểu “ thượng chồng giường, hạ câu đầu, kẻ bẩy ”, mạng lưới hệ thống cột to khoẻ, toà Hậu cung có những bộ vì kiểu “ kẻ truyền ”. Toàn bộ khung đình được gia công bào trơn, đóng bén. Hệ thống cửa thượng tuy nhiên hạ bản mở 3 gian giữa hai hồi trổ cửa nhỏ hình chữ thọ. Đặc điểm kiến trúc lúc bấy giờ của đình mang phong thái thẩm mỹ và nghệ thuật thời Nguyễn .
– Nhân vật được thờ
Theo tấm bia đá “ Thượng đẳng tối linh ”, dựng năm 1868, ghi chép khá rõ về nhân vật thờ ở đình là 2 vị thần : Bà chúa Lẫm người làng Quả Cảm vợ vua Trần Anh Tông được vua ban 72 trang ấp làm bổng riêng. Sau khi mất được nhân dân 72 trang ấp thờ làm phúc thần. Vị thần nữa được thờ ở đình Thượng Đồng là Cao Sơn chúa thượng – “ Ngài họ Cao tên là Hiến người Bảo Sơn, thời Minh thi đỗ Tiến sĩ làm đến chức Nguyên Soái – khi mất vua phong làm Cao Sơn hoàng thượng – lệnh cho những chư hầu lập đền thờ. Thời vua Tương Dực, Cao Sơn phù cho nghiệp vua, vua lệnh cho những nơi có tên là Cao Sơn đều lập đền thờ .
– Các hiện vật tiêu biểu vượt trội .
Trong đình có 10 đạo sắc thời Lê – Nguyễn niên đại sớm nhất năm 1783 và sắc phong sau cuối năm 1924 .
01 Hoành phi, 01 câu đối, 01 bát hương, 01 hương án, 1 đôi chân nến là những hiện vật thời Nguyễn .

– Di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích

Lễ hội làng Thượng Đồng tổ chức triển khai vào ngày 10 tháng Giêng âm lịch hàng năm .
Hàng năm cứ đến ngày 10 tháng giêng đình Thượng Đồng lại được mở hội. Ba năm lại tổ chức triển khai rước sắc 1 lần. Còn những năm không rước thì chỉ tế lễ thành hoàng tại đình làng. Ngày 10 là chính hội diễn ra tục rước sắc từ đình sắc ra đình mới. Đám rước có khá đầy đủ cờ, kiệu, tàn lọng, ngai thờ, siêu đao, bát bửu, trống, chiêng, bát âm, sinh tiền. Sau đó tổ chức triển khai tế lễ tại đình lễ vật tế thánh gồm có xôi, gà, lợn, hoa quả, hương đăng, trầu rượu, nghi lễ tổ chức triển khai rất là trang nghiêm. Sau phần tế lễ rước Thành hoàng làng là đến phần hội với nhiều tục trò dân gian đi dạo vui chơi như : hát Quan họ tại ao đình, tổ chức triển khai những game show dân gian như : chọi gà, tổ tôm, cờ người, cầu thùm, bắt vịt, đập niêu … Những ngày tiệc tùng ở đây đã thực sự lôi cuốn phần đông quần chúng nhân dân địa phương vào những hoạt động và sinh hoạt văn hóa văn nghệ vui mừng, lành mạnh .
– Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích
Hiện trạng của di tích tại thời gian thống kê : Đã có sổ đỏ chính chủ, có tường bao quanh khu di tích. Không xảy ra thực trạng trộm cắp và xâm lấn đất đai tại di tích, nằm cùng với khuôn viên chùa nên di tích được nhà chùa trông nom, hương khói thờ phụng thành hoàng. Di tích đã xây dựng Ban quản trị di tích địa phương theo Quyết định số 242 / năm trước / / QĐ-UBND ngày 11 tháng 6 năm năm trước của Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Thành Phố Bắc Ninh. Hiện nay di tich chưa được lắp ráp mạng lưới hệ thống camera giám sát, và thiết bị phòng cháy chữa cháy. Công tác tuyên truyền tiếp thị di tích đa phần qua mạng lưới hệ thống loa truyền thanh của khu chưa được tiếp thị thoáng rộng trên những thông tin đại chúng, trên internet. Thông những hoạt động giải trí diễn ra tại di tích cũng là một hình thức tuyên truyền giá trị di tích tới phần đông quần chúng nhân dân .
– Đánh giá giá trị di tích
Giá trị về lịch sử, văn hóa : Đình Thượng Đồng được khởi dựng trong lịch sử. Đình hiện còn bảo lưu nhiều tài liệu hiện vật có giá trị như thần phả, sắc phong, bia đá, đồ thờ tự. Đặc biệt thần phả, sắc phong đã cho biết khá rõ lai lịch công trạng người được thờ ở di tích. Đình làng cùng liên hoan truyền thống cuội nguồn và những hoạt động giải trí tâm linh tín ngưỡng đã góp thêm phần bảo tồn phát huy những giá trị văn hóa truyền thống lịch sử, kiến thiết xây dựng tình đoàn kết hội đồng dân cư .
Giá trị về kiến trúc, nghệ thuật và thẩm mỹ, thẩm mỹ và nghệ thuật : Đình Thượng Đồng còn lưu giữ được tòa Đại đình từ thời Nguyễn có giá trị về kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật. Các đồ thờ tự, sắc phong là những mẫu sản phẩm tiêu biểu vượt trội cho những quan điểm và phong thái kỹ – mỹ thuật của những thời kỳ khác nhau trong lịch sử .
– Phân loại di tích .
Loại hình di tích kiến trúc-nghệ thuật

4.2. Chùa Thượng Đồng- (NguyênThiền tự)

– Lịch sử hình thành .
Theo những cụ cao niên trong khu cho biết những khu công trình tín ngưỡng văn hoá ở Thượng Đồng đều được thiết kế xây dựng sớm, quy mô và giá trị thẩm mỹ và nghệ thuật cao. Đình, chùa Thượng Đồng là một quần thể di tích nằm trên khu đất đắc địa phía Đông Bắc làng, bố cục tổng quan theo lối tiền Thần hậu Phật. Nhân dân trong vùng gọi là chùa Lẫm. Chùa nằm phía sau đình, mặt quay hướng Đông Nam .

Đặc biệt vào những năm gần đây chùa luôn được tu tạo, tuy vậy vẫn không làm mất đi dáng vẻ cổ kính của ngôi chùa xưa. Năm 1993 làm lại nhà Tổ. Năm 2001 tu bổ cổng Tam quan. Năm 2003 sửa chữa tòa tam bảo (tô tượng, sửa chữa ban thờ, bệ tượng). Năm 2005 xây nhà Oản. Năm 2011 làm nhà tăng.

Chùa Thượng Đồng được Bộ VHTT cấp bằng công nhận là Di tích kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật – Quyết định số 372 – VH / QĐ ngày 10/03/1994
– Cảnh quan môi trường tự nhiên, đất đai .
Đình Thượng Đồng hiện được tọa lạc trên diện tích quy hoạnh đất 2677 mét vuông, đã được cấp giấy ghi nhận quyền sử dụng đât. Chùa có vị trí phía Đông Bắc của thành phố, nằm vị trí sau đình làng, mặt quay hướng Đông Nam, những phía còn lại giáp khu dân cư .
– khu công trình kiến trúc
Chùa Lẫm lúc bấy giờ bao gồm những khuôn khổ khu công trình như : tam bảo, nhà tả vu, hữu vu, nhà Tổ, nhà Tăng, cổng tam quan cùng xung quanh sân vườn cây cối thâm nghiêm xanh tốt. Tòa tam bảo có cấu trúc kiến trúc mặt phẳng hình chữ Đinh, 5 gian Tiền đường, 3 gian Thượng điện sâu vào trong 6 m. Toàn bộ phía trước cửa để thoáng thông với đình. Bộ khung gỗ được cấu trúc bởi những cấu kiện gỗ to mập, với sự trợ lực của 42 chiếc cột to khoẻ, cột cái chu vi 1,4 m. Ở đây người thợ hầu hết chỉ gia công kỹ thuật bào trơn, soi gờ, lắp ghép, còn phần chạm trổ trang trí lại chỉ tô điểm một vài dải mây lửa, rồng hoá trên 1 số ít bức cốn, bẩy, kẻ …
– Nhân vật được thờ
Giống như hầu hết những ngôi chùa trên làng quê Nước Ta chùa Thượng Đồng khởi dựng lên từ truyền kiếp để thờ Phật, thờ Mẫu, thờ những vị tổ sư là TT hoạt động và sinh hoạt tôn giáo đạo Phật của nhân dân địa phương .
– Các hiện vật tiêu biểu vượt trội .
Hầu hết những pho tượng tại thượng điện đều được tạo tác thời Nguyên như : 03 tượng tam thế, 03 tượng Adida tam tôn, 01 tượng Mẫu, 01 tượng Tổ
08 hoành phi, 09 đôi câu đối
05 bia đá thời Nguyễn .
– Di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích
Chùa Thượng Đồng từ xưa đến nay luôn là TT hoạt động và sinh hoạt tôn giáo thờ đạo Phật của nhân dân địa phương. Nhà chùa không có ngày hội riêng Vào ngày mùng 10 hội chung với đình làng nhà chùa cũng làm lễcúng phật và ngày 15 tháng giêng tết thượng nguyên là chùa làm lễ dâng hương, phóng sinh, cầu an cho nhân dân. Ngoài ra vào những ngày tuần rằm, mồng một, những dịp nghỉ lễ, tết nguyên đán, tết nguyên tiêu, vu lan báo hiếu, ngày Phật đản ( 15 tháng 4 ) rằm tháng Bảy, tết nguyên đán .. nhân dân địa phương tới chùa dâng lễ phật, gửi gắm ước vọng cho bản thân và mái ấm gia đình .
– Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích
Chùa Thượng Đồng là khu công trình tôn giáo thờ Phật của nhân dân địa phương, chùa đã được xây tường bao bảo vệ, đất đai có giấy ghi nhận được bảo vệ tránh sự xâm lấn. Trong chùa có sư trụ trì cùng chính quyền sở tại và nhân dân địa phương luôn chăm sóc, bảo vệ, gìn giữ tôn tạo cảnh chùa thêm khang trang tố hảo. Các hoạt động giải trí tôn giáo được thực thi tốt. Hệ thống tượng Phật cùng những đồ thờ tự được bài trí đúng theo lối truyền thống lịch sử. Di tích đã xây dựng Ban quản trị di tích địa phương theo Quyết định số 242 / năm trước / / QĐ-UBND ngày 11 tháng 6 năm năm trước của Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Thành Phố Bắc Ninh. Trong di tich chưa được lắp ráp mạng lưới hệ thống camera giám sát và trang thiết bị phòng cháy chữa cháy .
– Đánh giá giá trị di tích
Giá trị về lịch sử, văn hóa : Chùa Thượng Đồng là khu công trình tôn giáo được khởi dựng truyền kiếp, hiện trong chùa còn bảo lưu được mạng lưới hệ thống tượng thờ thời Nguyễn, hoành phi, câu đối, bia đá phản ánh quy trình sống sót của ngôi chùa và quê nhà trong quy trình tăng trưởng .
Giá trị về kiến trúc, nghệ thuật và thẩm mỹ, thẩm mỹ và nghệ thuật : Các khu công trình kiến trúc của chùa mang những nét tiêu biểu vượt trội đặc trưng của lối kiến trúc truyền thống lịch sử. Các cổ vật, hiện vật, đặc biệt quan trọng mạng lưới hệ thống tượng thờ mang giá trị về thẩm mỹ và nghệ thuật điêu khắc và mỹ thuật trang trí .
– Phân loại di tích : Thuộc mô hình di tích kiến trúc – nghệ thuật và thẩm mỹ .

4.3. Đình Thượng Đồng- Đình Lẫm

– Lịch sử hình thành .
Đình Thượng Đồng vốn được khởi dựng từ truyền kiếp. Trong kháng chiến chống Pháp, đình đã bị tàn phá. Năm 2003 nhân dân và chính quyền sở tại địa phương phục dựng lại ngôi đình trên vị trí nền xưa đất cũ .
Đình chưa được xếp hạng
– Cảnh quan môi trường tự nhiên, đất đai .
Đình Thượng Đồng hiện tọa lạc trên diện tích quy hoạnh đất 758 mét vuông. Đất đã có giấy ghi nhận quyền sử dụng. Nằm vị trí đầu làng, mặt quay hướng Tây Nam phía trước là trường Tiểu học Vạn An, xung quanh là khu dân cư đông đúc .
– Các khu công trình kiến trúc
Đình lúc bấy giờ bao gồm có những khu công trình : Đại đình, hậu cung, nhà thời thánh Bác Hồ 3 gian, nhà Khách 3 gian, cổng nghi môn. Công trình chính có kiến trúc kiểu chữ Đinh gồm tòa Đại đình 3 gian 2 chái và Hậu cung 2 gian. Bộ khung được làm bằng vật liệu bê tông với những cột gỗ to khỏe vững chãi link bởi 6 hàng cột ngang và 4 hàng cột dọc. Bộ vì cấu trúc theo kiểu “ con chồng giá chiêng ”. Hệ thống cửa mở ở 3 gian giữa theo kiểu “ thượng tuy nhiên hạ bản ”. Phần mái lợp ngói 2 mái. Phía trước đình có cổng nghi môn nhưng không xây tường bao để thông thoáng với xung quanh .
– Nhân vật được thờ
Vị thần được thờ ở đình Thượng Đồng là Cao Sơn chúa thượng – “ Ngài họ Cao tên là Hiến người Bảo Sơn, thời Minh thi đỗ Tiến sĩ làm đến chức Nguyên Soái – khi mất vua phong làm Cao Sơn hoàng thượng – lệnh cho những chư hầu lập đền thờ. Thời vua Tương Dực, Cao Sơn phù cho nghiệp vua, vua lệnh cho những nơi có tên là Cao Sơn đều lập đền thờ .
– Các hiện vật tiêu biểu vượt trội .
01 bia đá thời Nguyễn
07 đạo sắc phong : 1821, 1844, 1887, 1909, 1924
02 sắc phong : 1783. 1850
– Di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích
Lễ hội làng Thượng Đồng tổ chức triển khai vào ngày 10 tháng Giêng âm lịch hàng năm .
Hàng năm cứ đến ngày 10 tháng giêng đình Thượng Đồng lại được mở hội. Ba năm lại tổ chức triển khai rước sắc 1 lần. Còn những năm không rước thì chỉ tế lễ thành hoàng tại đình làng. Ngày 10 là chính hội diễn ra tục rước sắc từ đình sắc ra đình mới. Đám rước có rất đầy đủ cờ, kiệu, tàn lọng, ngai thờ, siêu đao, bát bửu, trống, chiêng, bát âm, sinh tiền. Sau đó tổ chức triển khai tế lễ tại đình lễ vật tế thánh gồm có xôi, gà, lợn, hoa quả, hương đăng, trầu rượu, nghi lễ tổ chức triển khai rất là trang nghiêm. Sau phần tế lễ rước Thành hoàng làng là đến phần hội với nhiều tục trò dân gian đi dạo vui chơi như : hát Quan họ tại ao đình, tổ chức triển khai những game show dân gian như : chọi gà, tổ tôm, cờ người, cầu thùm, bắt vịt, đập niêu … Những ngày liên hoan ở đây đã thực sự lôi cuốn phần đông quần chúng nhân dân địa phương vào những hoạt động và sinh hoạt văn hóa văn nghệ vui vẻ, lành mạnh .
– Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích
Đình Thượng Đồng là khu công trình văn hóa tín ngưỡng có lịch sử hình thành. Trải qua những bước thăng trầm của lịch sử dân tộc bản địa, những dịch chuyển của xã hội và vạn vật thiên nhiên, nhưng di tích luôn được nhân dân chăm sóc bảo vệ, trùng tu, tôn tạo làm cho khu di tích ngày càng khang trang tố hảo. Hàng ngày những cụ trong hội người cao tuổi vẫn thay phiên bảo vệ, quét dọn và hương khói phụng thờ Thánh. Những ngày hội và sự lệ của đình cũng được chính quyền sở tại và nhân dân địa phương tổ chức triển khai tốt, tạo không khí vui vẻ phấn khởi trong nhân dân. Đất đai di tích được xây tường bao bảo vệ và có giấy ghi nhận đủ cơ sở pháp lý để chống lại sự xâm lấn .
– Đánh giá giá trị di tích
Giá trị lịch sử, văn hóa : Đình còn bảo lưu được tài liệu hiện vật có giá trị thời Nguyễn bia đá, sắc phong là chứng tích cho quy trình tăng trưởng của lịch sử ngôi đình trong lịch sử. Đình thờ Thành hoàng vị anh hùng có công lao to lớn với dân, với nước là truyền thống cuội nguồn tốt đẹp của dân tộc bản địa ta, biểu lộ đạo lý “ uống nước nhớ nguồn ”. Các hoạt động giải trí diễn ra ở đình có một vị trí quan trọng trong hoạt động và sinh hoạt văn hóa hội đồng của làng xã từ rất lâu rồi, cho ngày hôm nay và cả tương lai .
Giá trị về kiến trúc, thẩm mỹ và nghệ thuật, nghệ thuật và thẩm mỹ : Công trình kiến trúc mới được Phục hồi lại, có quy mô to lớn, khang trang tố hảo nhằm mục đích phân phối nhu yếu tâm linh tín ngưỡng của nhân dân địa phương .
– Phân loại di tích .
Đình Thượng Đồng thuộc mô hình Di tích lịch sử

4.4. Đền Bà Chúa (Bà Chúa Lẫm)

– Lịch sử hình thành
Năm 2009, ngôi đền được xây với hình dáng khang trang nhằm mục đích ship hàng nhu yếu tâm linh của nhân dân địa phương .
Đền chưa được xếp hạng
– Cảnh quan thiên nhiên và môi trường, đất đai .
Đền Bà Chúa hiện tọa lạc tại thửa đất 352 có diện tích quy hoạnh 380 mét vuông, đất đã có giấy ghi nhận quyền sử dụng đất. Mặt trước là đường giao thông vận tải. Các phía còn lại giáp khu dân cư. Đền được kiến thiết xây dựng giữa ao làng .
– Các khu công trình kiến trúc
Hiện đền bao gồm những khu công trình như đền chính, lầu cô, lầu cậu, nhà khách, cổng dạng tứ trụ. Đền chính 3 gian 2 dĩ chồng diêm hai tầng 8 mái trên đỉnh mái đắp nổi rồng chầu mặt nguyệt, 2 dĩ hai bên để thoáng kiểu hiên. bộ vì nóc cấu trúc kiểu “ chồng rường giá chiêng ”, bộ khung chịu lực bê tông cốt thép, cửa mở gian giữa, 2 hồi trổ hành lang cửa số chữ thọ
– Nhân vật được thờ
Bà chúa Lẫm người làng Quả Cảm vợ vua Trần Anh Tông được vua ban 72 trang ấp làm bổng riêng. Sau khi mất được nhân dân 72 trang ấp thờ làm phúc thần .
– Các hiện vật tiêu biểu vượt trội .
02 sắc phong bản sao
01 tượng Bà Chúa cùng những hiện vật như hương án, hoành phi, câu đối, những đồ thờ tự hầu hết mới bổ trợ sau này có niên đại thế kỷ XXI
– Di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích
Đền không có liên hoan truyền thống lịch sử riêng mà tổ chức triển khai chung với bên đình vào ngày mùng 10 tháng Giêng, Đền mở của làm lễ dâng hương, sẵn sàng chuẩn bị lễ vật dâng Bà, ngoài ra vào những ngày những ngày tuần rằm mồng một, những dịp lễ, tết phật tử địa phương tới chùa hành lễ cầu mong điều tốt đẹp cho mái ấm gia đình và bản thân .
– Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích
Đây là khu công trình tín ngưỡng của nhân dân địa phương, đền đã được xây tường bao bảo vệ, đất đai có giấy ghi nhận được bảo vệ tránh sự xâm lấn. Hiện nay cùng chính quyền sở tại và nhân dân địa phương luôn chăm sóc, bảo vệ, gìn giữ tôn tạo cảnh đền thêm khang trang tố hảo. Các hoạt động giải trí tôn giáo được triển khai tốt. Hiện nay tại đền có ban khánh tiết quản trị, cắt cử cho hai cụ bà tiếp tục trông nom, hương khói, bảo vệ hàng ngày tại đền .
– Đánh giá giá trị di tích
Giá trị lịch sử, văn hóa : Đền Bà Chúa là TT hoạt động và sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của nhân dân địa phương, nơi con người gửi gắm bao ước vọng, là chốn sinh hoạt tinh thần giúp tăng cường tình đoàn kết hội đồng
Giá trị về kiến trúc, nghệ thuật và thẩm mỹ, thẩm mỹ và nghệ thuật : Các khu công trình kiến trúc của Đền mang những nét tiêu biểu vượt trội đặc trưng của lối kiến trúc truyền thống lịch sử. Các hiện vật đa phần là mới bổ trợ .
– Phân loại di tích
Thuộc mô hình di tích lịch sử .

5. Di tích khu phố  Đương Xá 3

5.1. Chùa Linh Quang (Chùa Đặng)

– Lịch sử hình thành
Chùa Đặng còn gọi là chùa Đường gọi theo tên tự là chùa Linh Quang – chùa thuộc xóm Chanh thành phố Đương Xá 3. Theo nhân dân địa phương thì xưa chùa chỉ là một ngôi chùa tranh nhỏ để thờ Phật. Năm 1937 dân làng chuyển một toà nhà của đình làm chùa, nay là toà Tam bảo. Năm 1999 kiến thiết xây dựng nhà Tổ, nhà Mẫu. Năm 2008 tăng cấp nền chùa .
Chùa chưa được xếp hạng
– Cảnh quan thiên nhiên và môi trường, đất đai .
Chùa Linh Quang hiện tọa lạc trên thửa đất số 503 với diện tích quy hoạnh đất 1984 mét vuông, đất đã có giấy ghi nhận quyền sử dụng đất. Chùa nằm vị trí TT của thành phố, mặt quay hướng Đông Nam, xung quanh là khu dân cư đông đúc. Toàn bộ khuôn viên chùa được xây tường bao bảo vệ, những khu công trình kiến trúc khang trang tố hảo .
– Các khu công trình kiến trúc .
Chùa Linh Quang lúc bấy giờ bao gồm những khu công trình như : Tam bảo, nhà Mẫu 7 gian 2 dĩ, nhà Khách 4 gian, phòng bếp 4 gian : Toà Tam bảo cấu trúc mặt phẳng hình chữ Đinh 5 gian hai mái cột trụ cánh phong, 5 gian Tiền đường và 2 gian Thượng điện chạy sâu vào trong 8 m, quay theo hướng Đông Nam, bộ khung gỗ bào trơn đóng bén soi gờ chỉ, cấu trúc vì nóc kiểu “ thượng chồng rường hạ kẻ chuyền ”. Nhà Tổ 7 gian, hướng Đông Bắc kiến thiết xây dựng năm 1999 .
– Nhân vật được thờ
Giống như hầu hết những ngôi chùa trên làng quê Nước Ta chùa Linh Quang khởi dựng lên từ truyền kiếp để thờ Phật, thờ Mẫu, thờ những vị tổ sư là TT hoạt động và sinh hoạt tôn giáo đạo Phật của nhân dân địa phương .
– Các hiện vật tiêu biểu vượt trội .
03 tượng tam thế, 01 tượng Ngọc Hoàng, 01 tượng Nam Tào, 01 tượng Bắc Đẩu, 01 hoành phi, tạo tác thế kỷ XX .
– Di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích
Chùa Linh Quang là TT hoạt động và sinh hoạt tôn giáo thờ Phật của nhân dân địa phương. Hội chùa tổ chức triển khai vào ngày mùng 2 tháng 2 âm lịch hàng năm vào ngày lễ hội sư trụ trì cùng nhân dân hành lễ dâng hương cúng phật cầu mong cho nhà chùa cùng toàn thể nhân dân năm mới bình an, niềm hạnh phúc, làm ăn suôn sẻ. Trong liên hoan có tổ chức triển khai hát quan họ giao lưu văn nghệ trong khu, tổ chức triển khai những game show dân gian lôi cuốn phần đông nhân dân tham gia như : chọi gà, đánh đu, kéo co, cờ tướng … Ngoài ra những ngày tuần rằm, mồng một, những dịp nghỉ lễ, tết nguyên đán, tết nguyên tiêu, vu lan báo hiếu, ngày Phật đản ( 15 tháng 4 ) rằm tháng Bảy, tết Nguyên đán … nhân dân địa phương tới chùa dâng lễ phật, gửi gắm ước vọng cho bản thân và mái ấm gia đình .
– Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích
Chùa Linh Quang vốn được nhân dân địa phương khởi dựng để ship hàng nhu yếu tâm linh của nhân dân từ rất sớm, ngày một được nhà chùa và nhân dân chăm sóc trùng tu tạo. Cho đến nay di tích đã có diện mạo khang trang tố hảo. Toàn bộ khuôn viên di tích được xây được tường bao bảo vệ, đất đai đã có giấy ghi nhận quyền sử dụng đất, tránh mọi sự xâm lấn vi phạm. Chùa đã có sư trụ trì hàng ngày đèn nhang, hương hoa dâng lên Tam bảo, tụng kinh niệm Phật, cảnh chùa cũng do đó mà sạch sẽ và đẹp mắt, khang trang. Chính quyền địa phương cũng tiếp tục chăm sóc, quản trị những hoạt động giải trí tôn giáo diễn ra tại di tích. Các ngày sự lệ và những hoạt động giải trí tôn giáo diễn ra tại di tích được phần đông nhân dân tham gia, góp thêm phần thực thi tốt việc phát huy giá trị của di tích
– Đánh giá giá trị di tích
Giá trị về lịch sử, văn hóa : Ngôi chùa từ truyền kiếp là TT hoạt động và sinh hoạt tôn giáo tín ngưỡng trong đời sống ý thức của biết bao thế hệ người dân quê nhà nơi đây góp thêm phần giáo dục và phát huy tình đoàn kết hội đồng làng xã, giúp con người hướng thiện .
Giá trị về kiến trúc, thẩm mỹ và nghệ thuật, nghệ thuật và thẩm mỹ : Chùa Linh Quang là di tích có vị trí cảnh sắc, kiến trúc cùng khuôn viên đẹp. Hệ thống tượng Phật cùng những đồ thờ tự trong chùa cách được bổ trợ ngày một khá đầy đủ đó là đặc trưng của mỗi thời kỳ
– Phân loại di tích
Di tích thuộc mô hình : Di tích lịch sử

5.2. Đền tường niệm Bác Hồ và các lính sĩ của làng Đặng

– Lịch sử hình thành
Theo những cụ cao niên cho biết ngôi đền được kiến thiết xây dựng năm 2018 với hình dáng khang trang tố hảo nhằm mục đích Giao hàng nhu yếu tâm linh của nhân dân địa phương .
Đền chưa được xếp hạng
– Cảnh quan môi trường tự nhiên, đất đai .
Đền hiện tọa lạc khu TT của thành phố Đương Xá 3. Mặt quay hướng Đông Nam. Các phía còn lại giáp khu dân cư đông đúc .
– Các khu công trình kiến trúc .
Hiện đền có kiến trúc là một tòa nhà 3 gian 2 chái 4 mái đao cong, trên đỉnh đắp nổi đôi rồng chầu mặt nhật. Bộ khung chịu lực bằng vật liệu bê tông, còn phần mái làm bằng gỗ. Kết cấu vì nóc kiểu “ thượng chồng rường giá chiêng, hạ kẻ ngồi ”, những câu đầu chạm khắc vân mây hoa lá cách điệu .
– Nhân vật được thờ
Đền thờ anh hùng dân tộc bản địa danh nhân văn hóa quốc tế Hồ Chí Minh .
– Các hiện vật tiêu biểu vượt trội .
01 tượng Bác Hồ, 01 hoành phi, 01 câu đối và những đồ thờ tự đều mới được bổ trợ mới có niên đại thế kỷ XXI .
– Di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích
Đền thờ bậc danh nhân có công với dân tộc bản địa Nước Ta. Các ngày sự lệ được tổ chức triển khai vào những ngày như : 19 tháng 5 ngày sinh Bác Hồ và ngày mùng 2 tháng 9 quốc khánh nước Nước Ta, đền thờ Open làm lễ tại đền .
– Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích
Di tích đã có diện mạo khang trang tố hảo. Toàn bộ khuôn viên di tích được xây tường bao bảo vệ, tránh mọi sự xâm lấn vi phạm. Nhân dân và chính quyền sở tại địa phương cũng liên tục chăm sóc di tích nhằm mục đích phát huy giá trị của di tích. Các ngày sự lệ và những hoạt động giải trí tôn giáo diễn ra tại di tích được phần đông nhân dân tham gia, góp thêm phần triển khai tốt việc phát huy giá trị của di tích
Giá trị lịch sử, văn hóa : Đền thờ vị anh hùng danh nhân có công lao to lớn với dân, với nước là truyền thống lịch sử tốt đẹp của dân tộc bản địa ta, bộc lộ đạo lý “ uống nước nhớ nguồn ”. Các hoạt động giải trí diễn ra ở đình có một vị trí quan trọng trong hoạt động và sinh hoạt văn hóa hội đồng của làng xã từ thời xưa, cho ngày hôm nay và cả tương lai .
Giá trị về kiến trúc, nghệ thuật và thẩm mỹ, thẩm mỹ và nghệ thuật : Đền thờ lúc bấy giờ được kiến thiết xây dựng theo lối kiến trúc truyền thống lịch sử. Trang trí, chạm khắc trên kiến trúc và những đồ thờ tự mang những giá trị nhất định về nghệ thuật và thẩm mỹ và thẩm mỹ và nghệ thuật .
– Phân loại di tích .
Đền thờ thuộc mô hình Di tích lịch sử

5.3. Đình làng Đặng

– Lịch sử hình thành
Theo những cụ cao niên trong làng cho biết đình xưa thiết kế xây dựng ở vị trí dốc Đặng ngày này với quy mô to lớn vào thời Lê, đến năm 1928 thì di tán về vị trí thời nay. Thật đáng tiếc ngôi đình bị hủy hoại trọn vẹn do thiên tai và cuộc chiến tranh. Hòa bình lặp lại nhân dân dựng tạm ngôi đình nhỏ để thờ thánh. Năm 2018 nhân dân địa phương góp công góp của kiến thiết xây dựng lại ngôi chùa mới mặt quay hướng ĐôngNam .
Đình chưa được xếp hạng
– Cảnh quan môi trường tự nhiên, đất đai .
Đình hiện có tổng diện tích quy hoạnh 979 mét vuông, đất đã có hồ sơ giải thửa. Mặt quay hướng Đông Nam, xung quanh là khu dân cư đông đúc
– Nhân vật được thờ
Theo những cụ truyền lại thì đình làng Đặng thờ thánh Cao Sơn Đại Vương. Hiện đình không còn bảo lưu được thần tích, sắc phong, nên không rõ lai lịch công trạng của nhân vật thờ .
– khu công trình kiến trúc
Hiện nay, đình làng Đặng có mặt bằng kiến trúc kiểu Đinh. Toà Đại đình 3 gian 2 chái 4 mái đao cong, hậu cung 3 gian bộ khung gỗ lim, vì kiểu ” chồng rường giá chiêng “. Trên những đầu dư con rường, trụ trốn, chạm hình rồng vân mây hoa lá cách điệu, những kẻ bẩy hiên chạm khắc tinh xảo thẩm mỹ và nghệ thuật .
– Các hiện vật tiêu biểu vượt trội .
01 bia “ Thừa tự bi ” Chính Hòa 20 ( 1699 )
01 bia “ Ký kị bi ký ” Bảo Đại 3 ( 1927 )
01 bia “ Ký kị bi ký ” Tự Đức 31 ( 1878 )
01 Ngai bài vị, 02 án gian, 1 bộ bát biểu được tạo tác thế kỷ XX .
– Di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích
Đình làng Đặng có những ngày sự lệ :
– Lễ hội truyền thống cuội nguồn : Ngày 10 tháng 2 và mùng 10 tháng 8 vào dịp xuân thu nhị kỳ
– Ngày giỗ Hậu thần ngày 20 tháng giêng
– Lễ Tất niên ( chiều 30 ), năm mới ( mồng 1T ết ), Tết nguyên tiêu ( 15 tháng Giêng ) .
Hàng năm cứ đến ngày 10 tháng 2 ( âm lịch ) đình làng Đặng lại được mở hội. Ngày 10 là chính hội những cụ tổ chức triển khai tế thánh tại đình làng lễ vaath dâng thánh gồm có xôi, gà, thủ lơn, hương đăng, trầu rượu. Sau phần tế lễ là phần tổ chức triển khai lễ hôi có hát giao lưu Quan họ với những bài ca Quan họ nghe đằm thắm, sâu nặng tình nghĩa, buổi tối có hát giao lưu văn nghệ trong khu, hát chèo … lôi cuốn phần đông nhân dân tham gia tạo không vui vui mừng, phấn khởi .
– Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích
Đình làng Đặng vốn được nhân dân khởi dựng từ truyền kiếp trong lịch sử, trải trường kỳ lịch sử, đặc biệt quan trọng trong kháng chiến chống Pháp bị phá huỷ, tài liệu hiện vật thất lạc. Vốn là quê nhà văn hiến, ngay sau cuộc chiến tranh nhân dân đã cùng nhau trùng tu, tôn tạo và gần đây năm 2018 trùng tu, tôn tạo thêm khang trang, tố hảo .. Nhiều cổ vật quý của đình còn bị thất lạc như thần phả, sắc phong, bia đá. Hàng ngày di tích có cụ Từ trông coi bảo vệ, đèn nhang phụng thờ Thánh. Trong di tich chưa lắp ráp mạng lưới hệ thống camera giám sát, chưa có thiết bị phòng cháy chữa cháy. Di tích có tường bao bảo vệ rõ ràng tránh được sự xâm lấn đất đai .
– Đánh giá giá trị di tích
Giá trị về lịch sử, văn hóa : Đình làng Đặng là nơi diễn ra, nơi lưu giữ nhiều sự kiện lịch sử, nhiều kỷ niệm của những thế hệ người dân trong suốt quy trình tăng trưởng. Đình hiện còn bảo lưu nhiều cổ vật có giá trị như bia đá, đồ thờ tự. Những tài liệu cổ vật này vừa là chứng tích của ngôi đình trong lịch sử, vừa là di sản văn hóa quý giá của quê nhà. Đình làng cùng liên hoan truyền thống lịch sử và những hoạt động giải trí tâm linh tín ngưỡng đã góp thêm phần bảo tồn phát huy những giá trị văn hóa truyền thống cuội nguồn, kiến thiết xây dựng tình đoàn kết hội đồng dân cư .
Công trình mới được Phục hồi lại có quy mô, khang trang tố hảo tương thích với khoảng trống và cảnh sắc khu di tích
– Phân loại di tích .
Loại hình di tích lịch sử .

5. Miếu Thổ Kỳ:

– Lịch sử hình thành
Theo những cụ cao niên cho biết từ thời xưa miếu thờ chỉ là một khu đất chỉ có bàn thờ cúng lộ thiên. Năm 1998 nhân dân và chính quyền sở tại địa phương đã thiết kế xây dựng miếu nhỏ khoảng chừng 1 gian để thờ thần ông thổ ông địa .
– Cảnh quan môi trường tự nhiên, đất đai .

• hiện tọa lạc tại thửa đất 147 có diện tích quy hoạnh 132 mét vuông, đất đã có giấy ghi nhận quyền sử dụng đất. Mặt quay hướng Tây Nam giáp với đê Ngũ Huyện Khê

– Nhân vật được thờ
Theo những cụ truyền lại miếu thờ Thần đất. Hiện đình không còn bảo lưu được thần tích, sắc phong, nên không rõ lai lịch công trạng của nhân vật thờ .
– khu công trình kiến trúc
Hiện nay, miếu có 1 gian mái đổ trần bê tông phía trước đắp hai cột trụ, giữa mái cuốn vòm đắp nổi hình hổ phù, lưỡng long chầu nguyệt .
– Các hiện vật tiêu biểu vượt trội .
Các hiện vật như ngai thờ, bát hương, chân nến, lọ hoa, đều là hiện vật mới tạo tác .
– Di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích
Không có ngày liên hoan riêng, chỉ có ngày sự lệ chung của làng Open hương khói phụng thờ, ngoài những còn ngày tuần rằm mùng một Open hương khói .
– Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích
Miếu Thổ kỳ được nhân dân khởi dựng từ truyền kiếp trong lịch sử, trải trường kỳ lịch sử được tôn tạo thêm khang trang, tố hảo. Hàng ngày di tích có cụ Từ trông coi bảo vệ, đèn nhang phụng thờ Thánh. Trong di tich chưa lắp ráp mạng lưới hệ thống camera giám sát, chưa có thiết bị phòng cháy chữa cháy. Di tích có tường bao bảo vệ rõ ràng tránh được sự xâm lấn đất đai .
– Đánh giá giá trị di tích
Giá trị về lịch sử, văn hóa : Đây là khu công trình khởi dựng từ truyền kiếp và được tôn tạo để thờ phụng. Công trình mới được Phục hồi lại tương thích với khoảng trống và cảnh sắc khu di tích
– Phân loại di tích .
Loại hình di tích lịch sử .

6. Di tích khu phố  Đương Xá 2

6.1. Chùa Thanh Lãng (Chùa Láng)

Chùa Láng là gọi theo tên xóm vì chùa thuộc xóm Láng, làng Đương Xá. Nay thuộc thành phố Đương Xá 2. Hiện chùa toạ lạc trên khu đất cao phía Đông Nam làng. Đây là khu công trình kiến trúc cổ duy nhất còn lại của làng Đương Xá bao gồm toà Tam bảo, nhà Tổ, nhà khách. Trùng tu tôn tạo vào thời Nguyễn năm 1878. Năm năm trước trùng tu tòa Tiền đường, Thượng điện, cổng tam quan, nhà Tổ, gác chuông, được nhà nước tương hỗ chống xuống cấp trầm trọng cho di tích 200 triệu .
Chùa được Ủy Ban Nhân Dân tỉnh xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa – Quyết định số 1054 / QĐ-UBND ngày 12/08/2008
– Cảnh quan thiên nhiên và môi trường, đất đai .
Chùa hiện có tổng diện tích quy hoạnh 2547 mét vuông nằm trên thửa đất số 151, đất đã có ghi nhận quyền sử dụng đất. Chùa tọa lạc vị trí cuối làng Mặt quay hướng Đông, phía trước hướng ra sông Ngũ Huyện Khê, xung quanh là khu dân cư đông đúc .
– Các khu công trình kiến trúc .
Hiện chùa bao gồm những khu công trình như : Tiền đường 5 gian 2 chái, Thiêu hương 3 gian, Thượng điện 5 gian, Tam quan 3 gian 2 chái, nhà Tổ 5 gian, nhà Mẫu 5 gian. Toà Tam bảo là khu công trình khá đồ sộ có mặt bằng kiến trúc chữ Công ( I ) hướng Tây – là sự link của 5 gian Tiền đường, 3 gian Thiêu hương và 5 gian Thượng điện. Bộ khung gỗ lim đồ sộ được link bởi những bộ vì với những cấu kiện gỗ to mập .
Trên câu đầu gian giữa toà Tiền đường khắc dòng chữ Hán “ Tự Đức tam thập nhất niên tuế thứ Mậu Dần tu tạo ”. Như vậy chùa Láng được tu tạo vào năm Mậu Dần, niên hiệu Tự Đức thứ 31 ( 1878 ). Hầu hết những bức cốn, đầu dư, nghé bẩy đều được chạm trổ hoa văn theo đề tài “ tứ linh ”, “ tứ quý ” lá đề, vân lưỡi mác, vân lửa mang phong thái thẩm mỹ và nghệ thuật thời Lê và Nguyễn .
– Nhân vật được thờ
Giống như hầu hết những ngôi chùa trên làng quê Nước Ta chùa Thanh Lãng là khu công trình tôn giáo khởi dựng lên từ truyền kiếp để thờ Phật, thờ Mẫu, thờ những vị tổ sư là TT hoạt động và sinh hoạt tôn giáo đạo Phật của nhân dân địa phương .

• Các hiện vật tiêu biểu vượt trội .

02 bia Vô đề thời Nguyễn
Hệ thống tượng : 01 tượng Thánh Tăng, 01 tượng Đức Ông, 01 bộ tượng Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu, 02 tượng Hậu, hoành phi, câu đối, tạo tác thời Nguyễn .
– Di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích
Chùa có ngày hội riêng vào ngày 15 tháng giêng, nhà chùa cùng toàn thể nhân dân sắm sửa lễ vật cúng phật cầu cho toan thể nhân dân, hành khách thập phương được bình an, sức khỏe thể chất và suôn sẻ, ngoài ra vào những ngày như : lễ Phật Đản, lễ Vu Lan, tuần rằm, mùng một, dịp tiệc tùng truyền thống cuội nguồn, tết nguyên đán. Các phật tử, những vãi và hành khách thập phương về dự lễ hội chùa. Trong những ngày liên hoan là ngày về với tín ngưỡng tâm linh, lễ phật, tế lễ dâng hương trước cửa phật, biểu lộ lòng tôn kính dâng lên đức phật những tấm lòng từ bi, luôn thao tác thiên cho đời
– Công tác bảo vệ, phát huy giá trị di tích .

Chùa Thanh Lãng đã được xếp hạng là di tích cấp tỉnh năm 2008 có quyết định thành lập Ban quản lý di tích địa phương theo quyết định 242/QĐ-UBND năm 2014 của UBND tỉnh. Từ xưa ngôi chùa vẫn được nhân dân gìn giữ, bảo tồn. Di tích đã được xây dựng tường bao bảo vệ, có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất là căn cứ pháp lý bảo vệ di tích khỏi mọi sự xâm lấn. Chùa có nhà sư trụ trì hàng ngày ở tại di tích nên cảnh quan, không gian trong chùa luôn ấm cúng, sạch đẹp. Hiện chùa đã có thiết bị phòng cháy chữa cháy.

– Đánh giá giá trị di tích
Giá trị về lịch sử, văn hóa : Ngôi chùa là chứng tích lịch sử sống sót và tăng trưởng của quê nhà có giá trị lớn về nhiều mặt. Những cổ vật tiêu biểu vượt trội bảo lưu tại chùa có giá trị về kho lưu trữ bảo tàng, điều tra và nghiên cứu khoa học như bia đá, mạng lưới hệ thống tượng thờ, hoành phi, câu đối. Chùa là TT hoạt động và sinh hoạt tôn giáo của hội đồng làng xã, nơi bảo tồn, phát huy những thuần phong mỹ tục và đoàn kết hội đồng
Giá trị về kiến trúc, thẩm mỹ và nghệ thuật, thẩm mỹ và nghệ thuật : Chùa Thanh Lãng được khởi dựng từ truyền kiếp cho đến nay vẫn còn bảo lưu được quy mô, kiến trúc từ thời Nguyễn cùng với mạng lưới hệ thống những cổ vật có giá trị lớn về thẩm mỹ và nghệ thuật, nghệ thuật và thẩm mỹ đại diện thay mặt cho đặc trưng mỹ thuật mỗi thời kỳ khác nhau .

Source: https://evbn.org
Category: Địa Danh