Di sản văn hóa và thiên nhiên Ninh Bình

Di sản văn hóa truyền thống vật thể ở Ninh Bình khá đa dạng chủng loại, gồm có các di tích lịch sử văn hóa truyền thống, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật, bảo vật vương quốc. Đến thời gian năm 2017, toàn tỉnh có gần 1500 di tích lịch sử văn hóa truyền thống, 354 di tích đã xếp hạng, trong đó có 81 di tích được xếp hạng cấp vương quốc, vương quốc đặc biệt quan trọng và 01 di sản văn hóa truyền thống và vạn vật thiên nhiên quốc tế, có 273 di tích được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa truyền thống cấp tỉnh. Ninh Bình cũng lưu giữ 03 bảo vật vương quốc cùng hàng ngàn di vật, cổ vật được lưu giữ tại kho lưu trữ bảo tàng tỉnh, các kho lưu trữ bảo tàng tư nhân và các di tích lịch sử, văn hóa truyền thống của tỉnh .

DI SẢN VĂN HÓA VÀ THIÊN NHIÊN NINH BÌNH

 

Ninh Bình nằm ở cựcNamđồng bằng châu thổ sông Hồng, tiếp giáp với đồng bằng sông Mã qua vùng núi Tam Điệp, có tuyến đường huyết mạch vương quốc chạy qua. Vị trí địa lý đặc biệt quan trọng ấy đã khiến Ninh Bình được chiếm hữu nhiều cảnh sắc vạn vật thiên nhiên kỳ thú, cũng là nơi giao thoa văn hóa truyền thống giữa các vùng, miền, khu vực từ bắc vào nam, từ miền núi đến đồng bằng và vùng ven biển, tạo nên sắc tố văn hóa truyền thống độc lạ, ghi dấu trong các di sản văn hóa truyền thống vật thể, phi vật thể được người dân Ninh Bình trao truyền, gìn giữ từ hàng ngàn năm nay .
Di sản văn hóa truyền thống vật thể ở Ninh Bình khá đa dạng và phong phú, gồm có các di tích lịch sử văn hóa truyền thống, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật, bảo vật vương quốc. Đến thời gian năm 2017, toàn tỉnh có gần 1500 di tích lịch sử văn hóa truyền thống, 354 di tích đã xếp hạng, trong đó có 81 di tích được xếp hạng cấp vương quốc, vương quốc đặc biệt quan trọng và 01 di sản văn hóa truyền thống và vạn vật thiên nhiên quốc tế, có 273 di tích được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa truyền thống cấp tỉnh. Ninh Bình cũng lưu giữ 03 bảo vật vương quốc cùng hàng ngàn di vật, cổ vật được lưu giữ tại kho lưu trữ bảo tàng tỉnh, các kho lưu trữ bảo tàng tư nhân và các di tích lịch sử, văn hóa truyền thống của tỉnh .

Long sàng đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng – Ảnh Bùi Tuấn Hải
Các di tích khảo cổ học trên địa phận tỉnh như Thung Lang ( Tam Điệp ), hang Đăng Đắng ( Cúc Phương ), di chỉ Mán Bạc ( Yên Mô ) …. đã cho thấy Ninh Bình là vùng đất cổ có con người cư trú từ rất sớm. Qua nghiên cứu và điều tra các hiện vật và dấu ấn địa chất, địa mạo ở các di tích khảo cổ học, các nhà khoa học trong bước đầu đã chứng minh và khẳng định Ninh Bình có sự tăng trưởng khá phong phú, nhiều mẫu mã, vừa có vùng đất cổ, vừa có vùng đất mới, vừa có vùng núi, vừa có đồng bằng và vùng biển bồi tụ, giữa các vùng có sự phát minh sáng tạo, thừa kế, giao lưu, tiếp biến văn hóa truyền thống, tạo nên sự đa dạng và phong phú cho văn hóa truyền thống Ninh Bình .

Di chỉ khảo cổ Mán Bạc – Ảnh Tư liệu
Các di tích lịch sử và kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật của Ninh Bình cũng rất phong phú với các mô hình đình, đền, chùa, phủ, nhà thời thánh họ, nhà thời thánh công giáo … Các mô hình di tích này vừa có giá trị về lịch sử văn hóa truyền thống, vừa có giá trị về kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật. Một số khu công trình được kiến thiết xây dựng, tạo tác công phu đã trụ vững với thời hạn qua hàng trăm năm như đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng, đền thờ vua Lê Đại Hành ( xã Trường Yên, huyện Hoa Lư ), đền thờ Nguyễn Minh Không ( Gia Viễn ), nhà thời thánh đá Phát Diệm ( Kim Sơn ) … Đó đều là những mẫu sản phẩm kiến trúc tiêu biểu vượt trội trong thẩm mỹ và nghệ thuật chạm khắc gỗ và đá của các nghệ sĩ dân gian ViệtNamở thế kỷ XVII – XIX. Bên cạnh đó, Ninh Bình còn lưu giữ rất nhiều ngôi chùa cổ kính được thiết kế xây dựng từ thế kỷ X và được nhân dân trùng tu, tôn tạo, giữ gìn đến thời nay như : chùa Bà Ngô, chùa Cổ Am, chùa Am Tiên, chùa Tháp, chùa Bàn Long, chùa và động Thiên Tôn, chùa Hoa Sơn ( nhà Đinh ), chùa Kim Ngân, chùa Nhất Trụ, chùa Đẩu Long ( nhà Tiền Lê ) … .
Với vị trí đủ cả rừng, biển, trung du, miền núi và đồng bằng, Ninh Bình “ là nơi chứa những vật báu của trời, nơi nổi tiếng có nhiều thắng cảnh ”. Các di tích danh lam thắng cảnh kỳ thú ở Ninh Bình đã được ghi dấu trong các áng thiên cổ hùng văn của dân tộc bản địa, và được hành khách trong nước, quốc tế đặc biệt quan trọng thương mến như : Tam Cốc – Bích Động, động Địch Lộng, động Vân Trình, khu du lịch sinh thái xanh Vân Long, Tràng An, suối nước nóng Kênh Gà, động Thiên Hà, rừng vương quốc Cúc Phương, hồ Yên Thắng … Những danh lam thắng cảnh đã và đang được Ninh Bình bảo vệ, khai thác để tăng trưởng du lịch, ship hàng nhân dân trong tỉnh, trong nước và quốc tế .

Bích Động – Ảnh tư liệu
Với lợi thế là vùng đất cổ, có con người cư trú từ rất sớm, đặc biệt quan trọng, Ninh Bình có gần nửa thế kỷ là kinh đô của triều đại phong kiến TW tập quyền khá đầy đủ tiên phong của nước ta, Ninh Bình lưu giữ nhiều dấu tích lịch sử quan trọng. Các di vật, cổ vật còn lại đến thời nay là nguồn tư liệu quý giá, phản ánh bức tranh nhiều sắc màu và giàu sức sống của văn hóa truyền thống ViệtNam. Đó là các trống đồng, thư tịch Hán Nôm, di vật gốm sứ thời Đinh – Lê, Lý, Trần … Tiêu biểu trong mạng lưới hệ thống di vật cổ vật đó là cột kinh Phật chùa Nhất Trụ được dựng từ thế kỷ X, đã được Thủ tướng nhà nước công nhận là bảo vật vương quốc năm năm ngoái, Long sàng trước Bái dường và Long sàng trước nghi môn ngoại đền thờ vua Đinh Tiên Hoàng được công nhận là bảo vật vương quốc năm 2017 .
Khối lượng các di sản văn hóa truyền thống phi vật thể ở Ninh Bình cũng rất đa dạng chủng loại với trên 300 di sản thuộc không thiếu các mô hình di sản văn hóa truyền thống phi vật thể .
Nghệ thuật trình diễn dân gian ( còn gọi là nghệ thuật và thẩm mỹ diễn xướng ), có 91 mô hình gồm có âm nhạc, múa, hát, sân khấu và các hình thức trình diễn dân gian khác. Ninh Bình được biết đến là cái nôi của thẩm mỹ và nghệ thuật chèo truyền thống lịch sử, bà tổ của thẩm mỹ và nghệ thuật chèo là Ưu bà Phạm Thị Trân ( thời Đinh ). Hiện nay, mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ này đã trở nên quen thuộc với người dân Ninh Bình, không riêng gì được lưu giữ tại Nhà hát Chèo Ninh Bình mà tại các câu lạc bộ chèo của các huyện, thành phố, các khu dân cư trên địa phận tỉnh, tập trung chuyên sâu nhiều nhất ở các xã thuộc huyện Yên Khánh, Yên Mô và Kim Sơn. Riêng huyện Yên Mô còn lưu giữ mô hình hát Xẩm của cố nghệ nhân Hà Thị Cầu, là một trong những mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ dân gian đặc biệt quan trọng của Nước Ta, cạnh bên đó, thẩm mỹ và nghệ thuật hát chầu văn, nghệ thuật và thẩm mỹ diễn xướng dân gian thực hành thực tế tín ngưỡng thờ Mẫu … cũng được tỉnh chăm sóc bảo tồn, phát huy giá trị, được phần đông nhân dân hưởng ứng, lưu giữ, truyền dạy, thông dụng .
Di sản tri thức dân gian ở Ninh Bình có 24 mô hình gồm có tri thức về vạn vật thiên nhiên, đời sống con người, lao động sản xuất, y dược học truyền thống, ẩm thực ăn uống, phục trang và các tri thức dân gian khác .
Di sản làng nghề truyền thống cuội nguồn ở Ninh Bình cũng rất phong phú và đa dạng. Đó là các nghề đã có từ truyền kiếp, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, trong quá trình lúc bấy giờ vẫn liên tục phát huy giá trị kinh tế tài chính, văn hóa truyền thống, góp phần vào sự tăng trưởng chung của tỉnh như nghề thêu ren Văn Lâm, nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân, nghề cói Kiến Thái, nghề mộc Phúc Lộc, nghề nấu rượu Lai Thành … Không chỉ lưu giữ nghề truyền thống lịch sử, mỗi làng nghề còn lưu giữ một kho tàng đa dạng chủng loại các tuyệt kỹ nghề, tri thức về vạn vật thiên nhiên, đời sống, lao động sản xuất, và siêu thị nhà hàng truyền thống cuội nguồn của dân tộc bản địa …

Một góc Lễ hội Hoa Lư – Ảnh Mạnh Dũng
Di sản tiệc tùng truyền thống cuội nguồn ở Ninh Bình cũng rất phong phú, theo số liệu kiểm kê sơ bộ năm 2012 cho thấy Ninh Bình có khoảng chừng 260 tiệc tùng diễn ra ở toàn bộ các mùa trong năm, ở khắp nơi trên địa phận tỉnh với nhiều hình thức, phương pháp khác nhau. Lễ hội Hoa Lư được ghi nhận là Di sản phi vật thể vương quốc, được tổ chức triển khai hàng năm lôi cuốn hàng triệu lượt người dân và hành khách đến tham gia, các liên hoan khác cũng có sức ảnh hưởng tác động rộng khắp trong tỉnh, trong nước và quốc tế như : L hội đền Thái Vi, lễ hội chùa Bái Đính, lễ hội Báo bản Nộn Khê, tiệc tùng đền Nguyễn Công Trứ, tiệc tùng đền Đức Thánh Nguyễn …

Ninh Bình được ghi nhận có gần 50 di sản tập quán xã hội chủ yếu là các phong tục tập quán của người Kinh và người Mường như: tục thờ cúng tổ tiên, tục lệ tang ma, đám cưới, phong tục lễ tết…

Ninh Bình là vùng đất có 2 tộc người sinh sống gồm người Kinh ( Việt ) và người Mường, do vậy, di sản ngôn từ ở Ninh Bình có 02 ngôn từ gồm tiếng Kinh và tiếng Mường. Đặc biệt, người Mường Kỳ Lão ( xã Kỳ Phú ) còn duy trì tiếng “ Mường cổ ” với nhiều âm tiết, ngôn từ, giọng nói khác so với tiếng “ Mường chung ” ở các nơi khác trên địa phận tỉnh và trong nước .
Là vùng đất cuối sông đầu núi, nơi gắn với nhiều sự kiện trọng đại của dân tộc bản địa, Ninh Bình có một kho tàng văn học dân gian rực rỡ. Đó là khối lượng truyền thuyết thần thoại về các nhân vật lịch sử gắn liền với vùng đất này như vua Đinh, vua Lê, vua Lý, vua Trần ( truyền thuyết thần thoại Mả táng hàm rồng, truyền thuyết thần thoại Kiện ma Liễu Thăng …. ) ; truyền thuyết thần thoại về đề tài phép thuật ( Sự tích Núi Sậu, Khách để của, Hang giấu vàng … ), truyền thuyết thần thoại địa điểm ( Hai đồng đội họ Quách, Bắn phải voi quý của nhà vua …. ). Các mô hình tục ngữ về đề tài lịch sử, những câu phương ngôn về vùng đất, về con người và sản vật quê nhà cũng làm ra nét riêng của văn học dân gian Ninh Bình .
Với một tiềm năng to lớn về mạng lưới hệ thống di sản văn hóa truyền thống và di sản vạn vật thiên nhiên như vậy, di sản Ninh Bình đang được chăm sóc, bảo tồn tốt trải qua việc thực thi các dự án Bất Động Sản bảo tồn di sản văn hóa truyền thống trên địa phận toàn tỉnh. Chắc chắn, đó sẽ là một nguồn lực quan trọng không hề thiếu so với sự tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội của tỉnh Ninh Bình trên đường hội nhập và tăng trưởng quốc gia .

Source: https://evbn.org
Category: Địa Danh