[Đề xuất Kỷ lục Việt Nam] Làng làm dũa thủ công độc nhất Việt Nam

(Kỷ lục – VietKings) Đây là ngôi làng duy nhất ở Việt Nam và cả thế giới chuyên sản xuất các con dũa, từ dũa cưa đến dũa móng tay.

Làng Đại Phu, xã An Đổ, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam là một trong những làng nghề làm dũa sắt thủ công bằng tay khan hiếm còn sót lại ở Việt Nam, từng xuất khẩu số lượng dũa lớn nhất trên quốc tế .

Nghề dũa có ở làng Đại Phu cho đến giờ cũng ngót nghét đến gần trăm năm. Nghề được truyền lại từ cụ Vũ Khánh, một thợ mộc gốc làng Đại Phu sau thời hạn làm ăn xa thấy thợ mộc người Nhật có con dũa để mài cưa, nhìn theo mẫu của họ, cụ Khánh về nhà tự mày mò để làm cho mình một con dũa giống như thế từ thanh sắt bỏ đi .

Lúc đầu, cụ Khánh chỉ nghĩ con dũa là một vật dụng đơn thuần, ít được sử dụng, nhưng càng ngày, cụ càng thấy nó rất thiết yếu trong đời sống. Cho tới thời gian đó ở Việt Nam vẫn chưa có ai làm ra mẫu sản phẩm này nên cụ về làng hô hào con cháu nghiên cứu và điều tra nghề làm dũa. Ban đầu, tận dụng những thanh sắt bỏ đi, cụ Khánh làm ra những con dũa 3 cạnh thô sơ. Rồi sau khi bắt được những mối đặt hàng thì nghề làm dũa ở Đại Phu mở màn tăng trưởng. Khi cả quốc tế đang dùng loại dũa 3 cạnh mà thì cụ Khánh còn sáng tạo ra những loại dũa dẹt, tròn, bán nguyệt … để bán ra thị trường .

Đã có một thời dũa ở làng Đại Phu xuất đi nhiều nước trên quốc tế. Nhiều nước đã phải đặt mua để sử dụng vì chất lượng dũa của làng Đại Phu hơn hẳn chất lượng bên họ rất nhiều .

Theo đó, từ năm 1957, làng dũa nơi đây mở màn thịnh vượng và thao tác như một công xưởng khổng lồ với cả trăm hộ dân trong làng đều làm nghề dũa. Khi đó, Đại Phu đã trọn vẹn Giao hàng công nghiệp, trong khi cả nước còn đang trung thành với chủ với nông nghiệp lúa nước. Ngoài việc xuất hàng đi những tỉnh thành trong nước, nhiều đầu mối thu mua quốc tế cũng đặt hàng với Đại Phu. Cho tới năm 1981 thì dũa của làng Đại Phu đã xuất hiện tại nhiều nước Đông Âu như Ba Lan, Tiệp Khắc … Nơi đây xây dựng những hợp tác xã khổng lồ với hàng trăm lao động thao tác liên tục nhưng vẫn không đủ hàng để xuất sang những nước bạn .

Tuy nhiên lúc bấy giờ, làng đã quy đổi mô hình thành tiểu thủ công nghiệp. Các hộ mái ấm gia đình quay trở lại với việc làm bằng tay thủ công tại nhà, chỉ có khoảng chừng 10 hộ đứng ra thu mua và chuyển vào miền Nam cho một đầu mối khác để xuất đi quốc tế .

Điểm đặc biệt quan trọng của làng Đại Phu là không hề có một nhà máy sản xuất hay công xưởng, cũng không có những mẫu sản phẩm đặc trưng bày la liệt từ cổng làng như nhiều làng nghề khác. ” Xưởng ” sản xuất dũa của người làng Đại Phu chỉ đơn thuần là một gian nhà bếp nhỏ gọn để nấu nướng giống như những vùng nông thôn khác, ở đó chỉ có 1-2 lò than nhỏ lửa đang hồng rực vừa để nấu nướng, vừa để tôi thép .

Nguyên liệu làm dũa có 2 nguồn : một là thép cây đặc chủng Y12A của Liên Xô ( cũ ), hai là những loại vòng bi đã hết hạn sử dụng. Dụng cụ để làm dũa khá đơn thuần, gồm đe, búa, khuôn, dao băm, lò luyện, bễ rèn, đôi càng nạo ( nay được thay bằng máy mài chạy điện ), axít và xút để tẩy rửa. Nghề làm rũa ở đây đã đi vào chuyên môn hoá, theo 6 khâu cơ bản : tạo phôi, tạo mặt phẳng, tạo răng, tôi luyện, kiểm hoá và đóng gói .

Đầu tiên là dùng lò rèn để xẻ nguyên vật liệu, tạo phôi bằng khuôn, tạo phôi xong phải mài mặt phẳng ( trước kia phải dùng nạo để tạo mặt phẳng vừa lâu vừa tiêu tốn sức lao động, nay đã sử dụng máy mài tạo mặt phẳng ), mài xong đến quy trình băm răng dũa. Công đoạn này cũng làm bằng tay thủ công. Bởi lẽ băm dũa bằng tay thì gai sắc và gợn hơn băm bằng máy. Khâu ở đầu cuối trong sản xuất dũa là tôi luyện tạo độ cứng của dũa. Những người thợ tay nghề cao trọn vẹn tôi luyện dũa bằng kinh nghiệm tay nghề của mắt – nhìn dũa chuyển màu để biết tôi luyện thế nào cho dũa cứng đủ độ, không non quá mà cũng không già quá. Bởi nếu non quá thì dũa kém chất lượng, mà già quá thì hay gãy. Mỗi mái ấm gia đình làm dũa ở đây đều tự nâng cao vào một quy trình sản xuất, nhờ vậy loại sản phẩm làm ra chất lượng tốt hơn .

Các loại sản phẩm dũa ở đây gồm có : dũa tam giác, dũa bán nguyệt, dũa vuông, dũa tròn, dũa chữ nhật, dũa dẹt … với hàng trăm chủng loại từ cỡ 1 mm đến 350 mm. Những hộ làm dũa ở đây còn nhận làm dũa mỹ nghệ cho những công ty chuyên trạm khắc gỗ, kỹ nghệ vàng bạc .

Gần 50 năm qua, nghề dũa làng Đại Phu đã từng bước tự chứng minh và khẳng định mình, tạo uy tín trên thị trường, tăng thu nhập cho người lao động, góp thêm phần quy đổi cơ cấu tổ chức kinh tế tài chính trong sự nghiệp công nghiệp hoá nông nghiệp, nông thôn .

Source: https://evbn.org
Category: Kỷ Lục Việt Nam