Diễn giải về di sản văn hóa

TÍNH XÁC THỰC VÀ DIỄN GIẢI DI SẢN – MỘT CÁCH TIẾP CẬN TRONG VIỆC PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA

Phạm Lan Hương – Nguyễn Thái Hòa

Trường Đại học Văn hóa Tp. Hồ Chí Minh

Trên quốc tế cũng như ở Nước Ta, càng ngày công tác làm việc phát huy giá trị những di sản nói chung, di tích lịch sử văn hóa nói riêng, càng được chú trọng, tăng cường. Trong quy trình quy hoạch, phát huy giá trị di sản, không hề không nhìn nhận về những giá trị của di sản đó. Trong bài viết này, chúng tôi muốn ra mắt vấn đề của Peter Howard về những giá trị và 2 yếu tố của di sản – như một tìm hiểu thêm trong việc quy hoạch và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa ở Nước Ta .

1. Di tích lịch sử văn hóa

Di tích là một khái niệm được sử dụng rất thông dụng trong nghành văn hóa cùng với những khái niệm khác như di sản, di vật. Và nghĩa của từ này đã được diễn giải qua 1 số ít tài liệu như sau :
Theo Hán Việt tự điển của Thiều Chửu, Di ( 遺 ) có nghĩa là sót lại, rớt lại, để lại [ 8 : 683 ], còn Tích ( 跡 ) có nghĩa là tàn tích, dấu vết [ 1 ]. Do đó, ghép lại, khái niệm Di tích ( 遺 跡 ) chính là tàn tích, dấu vết còn để lại của quá khứ. Từ điển tiếng Việt đại trà phổ thông của Viện Ngôn ngữ học Nước Ta định nghĩa “ Di tích là dấu vết của quá khứ còn lưu lại trong lòng đất hoặc trên mặt đất có ý nghĩa về mặt lịch sử, văn hóa ” [ 2 ] .
Công ước về Bảo vệ di sản văn hóa và vạn vật thiên nhiên quốc tế của UNESCO được trải qua vào ngày 16/11/1972, nhìn nhận di tích là một bộ phận nằm trong Di sản văn hóa, là “ Các khu công trình kiến trúc, điêu khắc hoặc hội hoạ hoành tráng, những yếu tố hay cấu trúc có đặc thù khảo cổ, những văn bản, những hang động và những nhóm yếu tố có giá trị quốc tế đặc biệt quan trọng về phương diện lịch sử, nghệ thuật và thẩm mỹ hay khoa học ” [ 3 ] .
Luật Di sản văn hóa được phát hành năm 2001, và sửa đổi năm 2009, “ Di tích lịch sử, văn hóa là khu công trình thiết kế xây dựng, khu vực và những di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc khu công trình, khu vực đó có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học ” [ 4 ]. Đây là định nghĩa chính thức và có tính pháp lý cao nhất được vận dụng làm địa thế căn cứ trong những hoạt động giải trí giáo dục, nghiên cứu và điều tra và quản trị di tích ở Nước Ta hiện hành .
Ngoài những định nghĩa nêu trên, trong thực tiễn còn có rất nhiều định nghĩa khác về di tích đã được những cơ quan, tổ chức triển khai và cá thể đưa ra. Tuy nhiên, dù có không ít khác nhau về cách nhìn nhận và diễn đạt, khái niệm di tích về cơ bản đều để chỉ những khu công trình kiến trúc, khu vực và những giá trị vật thể, phi vật thể gắn liền trong đó, tương quan đến những thời kỳ, quy trình tiến độ, sự kiện, nhân vật, … trong quá khứ, còn được lưu lại và có giá trị về lịch sử, văn hóa, khoa học .

2. Luận điểm của Peter Howard về vấn đề của di sản

Peter Howard là một nhà địa lý học tiếp cận với di sản từ những nghiên cứu và điều tra về cảnh sắc. Ông là biên tập viên của tạp chí quốc tế “ Nghiên cứu di sản ” ( Heritage Studies ). Ông đã có nhiều năm giảng dạy về di sản tại Trường Đại học Plymouth. Hiện nay, ông đảm nhiệm việc điều tra và nghiên cứu và giảng dạy tại 1 số ít viện nghiên cứu và điều tra ở Vương quốc Anh. Các khu công trình đã xuất bản của ông như : The Artists ’ Vision ( 1991 ), European Heritage Planning and Management ( 1999 ), Heriatge : Mangement, Interpretation, Identity ( 2003 ) .

Một trong những luận điểm Peter Howard đưa ra là: Di sản rõ ràng là một vấn đề và nó trở nên như vậy ngay khi người ta gắn cho nó những giá trị khác nhau. Những giá trị mà chúng ta có thể được thấy trước như là một loạt các lăng kính đặt trước mắt chúng ta, phù hợp với một vài thuộc tính của chúng ta, làm thay đổi nhận thức của chúng ta về di sản. Những khác biệt về giá trị này chịu trách nhiệm chủ yếu đối với những vấn đề lớn trong lĩnh vực di sản và 2 vấn đề khác biệt được xem xét ở đây là: tính xác thực; sự diễn giải[5].

Theo cách nhìn của Peter Howard, những giá trị của di sản được nhìn nhận trải qua những yếu tố : Dân tộc, Tôn giáo, Sắc tộc, Giai cấp, Cộng đồng, Giới, Thời gian. Điều quan trọng ở đây là 2 yếu tố của di sản. Nghiên cứu, nhìn nhận và quản trị tốt những yếu tố này, công tác làm việc phát huy giá trị của di sản mới thực sự hiệu suất cao .

2.1. Tính xác thực

Theo cách giải nghĩa của Bách khoa toàn thư mở Wikipedia, xác nhận ( Authentication ) là “ thật hoặc chính cống ” [ 6 ]. Xác thực là thuật ngữ được “ bắt nguồn từ chữ Hy Lạp : authentes, có nghĩa là được làm bởi chính tay một người, tiên phong, chính cống ” [ 7 ]. Tính xác nhận được sử dụng trong nghành di sản ( đơn cử so với những di tích ) thường được đề cập đến như thể tính nguyên gốc. Tiêu chí của UNESCO trong việc xếp hạng di sản quốc tế có sự phân biệt giữa di sản vạn vật thiên nhiên và di sản văn hóa. Các tiêu chuẩn văn hóa, do ICOMOS ( Hội đồng Quốc tế những Di tích và Di chỉ ) đưa ra, có khẳng định chắc chắn về tính xác nhận ; còn IUCN ( Liên minh Quốc tế Bảo tồn Thiên nhiên và tài nguyên vạn vật thiên nhiên ), khi xem xét những di sản vạn vật thiên nhiên, nhu yếu tính tổng lực hoặc tính nguyên vẹn. Thực tế, quan điểm về tính xác nhận của di sản rất phong phú và được chia thành nhiều loại, với nhiều cách tiếp cận khác nhau .
Quan điểm của Peter Howard về tính xác nhận dựa trên sự tổng hợp những quan điểm của Viollet Le Duc ( 1814 – 1879 ) nhà kiến trúc sư, triết lý gia Pháp, nổi tiếng với cách diễn giải về việc hồi sinh những tòa nhà cổ [ 8 ] ; John Ruskin ( 1819 – 1900 ) nhà phê bình nghệ thuật và thẩm mỹ Anh [ 9 ] ; William Morris ( 1834 – 1896 ) nghệ sĩ, nhà hoạt động giải trí xã hội Anh, là một trong những người sáng lập Thương Hội bảo vệ những tòa nhà cổ [ 10 ] ; G.J. Ashworth – giáo sư về quản trị di sản và du lịch đô thị, Trường Đại học Groningen, Hà Lan [ 11 ] .
Nếu như Viollet le duc cho rằng việc phục sinh những tòa nhà, những khu công trình kiến trúc cổ nên có sự đổi khác và phát minh sáng tạo, đặc biệt quan trọng là nội thất bên trong những khu công trình này thì ngược lại, John Ruskin và William Morris phản đối quan điểm hồi sinh như vậy. Quan điểm của Ruskin và Morris là bảo tồn như vốn có, không nên cố tái tạo cái đã từng ở đó và không nên che dấu sự sửa chữa thay thế thiết yếu. “ Giả vờ và mô phỏng là không hề đồng ý được ” [ 12 ] .
Peter Howard đống ý với quan điểm của G. J. Ashworth về sự phong phú của tính xác nhận. Dưới đây là nguyên văn cách nghiên cứu và phân tích của Howard :
Nơi một tượng đài gồm một toà nhà được dựng lên cùng một lúc, hoàn toàn có thể sử dụng ngày nó được dựng lên tiên phong làm mốc thời hạn và tổng thể mọi nỗ lực để Phục hồi hay thay thế sửa chữa nó đều được nhìn nhận tương quan đến mốc thời hạn đó. Điều này hiếm thấy trong những nghành di sản khác cũng như với nhiều toà nhà. Đây là tính xác nhận của niên đại. Song song ngặt nghèo với điều này là tính xác nhận của vật tư. Liệu loại đá được sử dụng để thay thế sửa chữa có được lấy từ cùng một mỏ như loại đá gốc không ? Trong một chuyến viếng thăm gần đây tới một ngôi nhà được kiến thiết xây dựng lần tiên phong vào khoảng chừng năm 1400, nhưng đã được sửa đổi mỗi thế kỷ từ đó đến nay, người hướng dẫn khảo cổ vỗ vào một lò sưởi bằng đá lớn và nói “ tất yếu nó là thật ” – có nghĩa là nó sống sót từ thế kỷ 18 sử dụng nguyên vật liệu thông dụng thời đó. Những lao lý tân tiến dẫn đến lệnh rằng toà không được đâm thủng những bức tường cổ, thế cho nên nỗ lực xây một cái nhà bếp và những công trình phụ khác tương thích với người dân sống trong thế kỷ 20 dẫn đến việc xây những mảng tường vữa không giá đỡ, trọn vẹn không ăn khớp với một toà nhà có chất lượng .
Hầu như toàn bộ mọi thứ đều biểu lộ những yếu tố xác nhận. Thế giới Disney ( Disney World ) trọn vẹn là một khu vui chơi giải trí công viên chuyên đề xác nhận của thế kỷ 20. Tương tự, rất ít thứ xác nhận một cách trọn vẹn. Rất ít người bảo tồn xe xe hơi, ví dụ, lắp phụ kiện vào. Nếu chúng, trên thực tiễn, giống trọn vẹn khi rời nhà máy sản xuất và chưa lái đi một dặm nào, thì đó là loại xác nhận nào ?
Cũng có sự xác nhận của khu vực. Liệu toà nhà, hay bất kỳ di sản nào khác, bị đưa ra khỏi vị trí bắt đầu của nó và mang cấy vào nơi nào khác, như cây Cầu Luân Đôn, được dựng ở miền Tây nước Mỹ, có xác nhận không ? Đồng thời có tính xác nhận của công dụng và rất nhiều kho lưu trữ bảo tàng lúc bấy giờ hoàn toàn có thể công nhận rằng việc tọa lạc một cái rìu tay như nó là một tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ làm giảm đi nhiều giá trị của tính xác nhận của hiện vật, giống như trường hợp với nhà thời thánh thời trung cổ được biến hóa thành văn phòng thao tác hoặc thậm chí thành một kho lưu trữ bảo tàng .

Cũng có thể có tính xác thực của sự trải nghiệm. Ít nhất có thể tưởng tượng rằng công viên chuyên đề có thể tạo ra một trải nghiệm sống trong một ngôi nhà Viking (của người Xcangđinavi – Bắc Âu) thực tế hơn nhiều là ở trong một ngôi nhà Viking thực sự.  Tương tự như vậy, tuy nhiên, dù người ta có nỗ lực đến mấy để tái tạo các nhạc cụ của thế kỷ 15 và phong cách chơi nhạc thời đó, trải nghiệm của việc nghe những nhạc cụ đó rõ ràng là không xác thực vì chúng ta nghe chúng với cái tai của thế kỷ 21[13].

Đồng thời, Peter Howard đưa ra những phiên bản của tính xác nhận trên cơ sở chỉnh lý và tăng trưởng từ biểu đồ của G. Ashworth và chính ông :

( Nguồn : Peter Horward ( 2003 ), Heriatge : Mangement, Interpretation, Identity ; Continuum, London – New York, trang 209 )

2.2. Diễn giải

“ Diễn giải ” gồm có một vài phương tiện đi lại truyền tải di sản đến với người dân. Gồm cả diễn giải trực tiếp, sử dụng hướng dẫn viên du lịch và 1 số ít phương tiện đi lại trung gian khác của con người, và diễn giải sử dụng phong cách thiết kế. Tuy nhiên, 1 số ít di sản hoàn toàn có thể tự nói cho mình và một cách lựa chọn là luôn không sử dụng sự diễn giải nào cả. Cũng có rủi ro tiềm ẩn lớn của việc diễn giải rơi vào sự truyền bá [ 14 ] .
Nghĩa sát nhất với cách dùng của thuật ngữ “ diễn giải ” trong di sản là đưa ra cách lý giải về một điều gì đó, hoặc trình bày những hiện vật, di vật và kiến thức và kỹ năng dưới dạng một “ ngôn từ ” mà khách thăm quan hoàn toàn có thể hiểu được. Có lẽ mấu chốt chính để hiểu được nghĩa của thuật ngữ “ diễn giải ” trong di sản là tìm hiểu và khám phá gốc gác của từ này. Trong tiếng Anh, từ “ diễn giải ” ( interpretation ) có gốc Latin là interpres, có nghĩa là người thương lượng hay trung gian giữa hai bên [ 15 ]. Tương tự, mục tiêu của những cơ quan, tổ chức triển khai quản trị di sản là đóng vai trò trung gian giữa di sản và công chúng .
Vì sao lại cần phải nhấn mạnh vấn đề yếu tố diễn giải ? Nguyên nhân là do thiên chức giáo dục của những di sản ngày càng trở nên quan trọng hơn, bộc lộ rõ nét qua việc nhấn mạnh vấn đề đến vai trò của giáo dục và tiếp cận so với công chúng .
Quá trình diễn giải yên cầu năng lực đồng cảm cách truyền đạt những sáng tạo độc đáo và thông tin. Theo minh họa, hướng đi của việc diễn giải là từ người gửi đến người nhận, rồi lại quay trở lại người gửi. Một góc nhìn quan trọng của quy trình này là cách lộ trình quay ngược quay trở lại với chính nó. Nếu như không có góc nhìn đặc biệt quan trọng này, người gửi sẽ không có cách nào để biết được liệu thông điệp đã đi được đến đích hay chưa .
Thông qua việc hiểu rõ quy trình học hỏi của con người và nỗ lực không ngừng để chớp lấy được mối chăm sóc của hội đồng, những cơ quan, tổ chức triển khai quản trị di sản hoàn toàn có thể tiếp cận có hiệu suất cao hơn và lưu giữ được nhiều khách du lịch thăm quan hơn rất nhiều so với trước. Các cơ quan, tổ chức triển khai quản trị di sản có nghĩa vụ và trách nhiệm trình độ trong việc tìm kiếm và thử nghiệm những chiêu thức mới để ngày càng hoàn toàn có thể mang lại những thưởng thức có giá trị và mê hoặc đến với phần đông công chúng .

Như đã trình bày ở trên, việc trình làng vấn đề của Peter Howard về những giá trị và yếu tố của di sản ở bài viết này, như một tìm hiểu thêm, gợi ý cho những di tích lịch sử văn hóa trong việc kiến thiết xây dựng kế hoạch phát huy giá trị di tích. Chiến lược đó hoàn toàn có thể dựa vào cách lý giải của tác giả về tính xác nhận cũng như sự diễn giải của di tích. Theo quan điểm cá thể, phát huy giá trị di tích nên xem xét trước hết trên những góc nhìn của di tích : công dụng, lịch sử, thưởng thức, ấn tượng và toàn cảnh. Đó như thể một khu vực để ghi nhớ về lịch sử, về truyền thống lịch sử giáo dục của cha ông ta .

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Thiều Chửu (1998), Hán Việt tự điển, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh.
2. Công ước về Bảo vệ di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới của UNESCO (1972), Điều 1, Phần I.
3. Luật di sản văn hóa năm 2001, sửa đổi bổ sung 2009, Nxb. Chính trị Quốc Gia.
4. Peter Horward (2003), Heriatge: Mangement, Interpretation, Identity; Continuum, London – New York.
5. Lê Thị Thảo (2016), Tiếp cận lịch sử qua di sản văn hóa, Tạp chí Di sản văn hóa, số 4 (57) – 2016, tr 61 – 66.
6. Viện Nghiên cứu Văn hóa (Ngô Đức Thịnh – Frank Proschan chủ biên), (2005), Folklore Một số thuật ngữ đương đại, Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội.

[ 1 ] Thiều Chửu ( 1998 ), Hán Việt tự điển, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, trang 651
[ 2 ] Chu Quang Trứ ( 1996 ), Di sản văn hóa dân tộc bản địa trong tín ngưỡng – tôn giáo dân gian ở Nước Ta, Nxb. Thuận Hóa, Huế, trang 229
[ 3 ] Công ước về Bảo vệ di sản văn hóa và vạn vật thiên nhiên quốc tế của UNESCO ( 1972 ), Điều 1, Phần I .
[ 4 ] Luật di sản văn hóa năm 2001, sửa đổi bổ trợ 2009, Nxb. Chính trị Quốc Gia
[ 5 ] Peter Horward ( 2003 ), Heriatge : Mangement, Interpretation, Identity ; Continuum, London – New York, trang 216
[ 6 ] http://vi.wikipedia.org/wiki/X%C3%A1c_th%E1%BB%B1c, truy vấn lúc 01 g23, ngày 6 tháng 12 năm 2017
[ 7 ] Viện Nghiên cứu Văn hóa ( Ngô Đức Thịnh – Frank Proschan chủ biên ), ( 2005 ), Folklore Một số thuật ngữ đương đại, NXB Khoa học Xã hội, Thành Phố Hà Nội, trang 295
[ 8 ] http://en.wikipedia.org/wiki/Eug%C3%A8ne_Viollet-le-Duc, truy vấn lúc 3 g20, ngày 6/12/2017
[ 9 ] http://en.wikipedia.org/wiki/John_Ruskin, truy vấn lúc 3 g27, ngày 6/12/2017
[ 10 ] http://www.william-morris.co.uk/, truy vấn lúc 3 g32, ngày 6/12/2017
[ 11 ] http://www.goodreads.com/author/show/1052793.G_J_Ashworth, truy vấn lúc 3 g40, ngày 6/12/2017
[ 12 ] Peter Horward ( 2003 ), Heriatge : Mangement, Interpretation, Identity ; Continuum, London – New York, trang 206 .

[13] Peter Horward (2003), Heriatge: Mangement, Interpretation, Identity; Continuum, London – New York, trang 207, 208

[ 14 ] Peter Horward ( 2003 ), Heriatge : Mangement, Interpretation, Identity ; Continuum, London – New York, trang 309
[ 15 ] Bài giảng “ Khóa Mùa hè Nghiên cứu và Thực hành ” ( 2007 ), Trung tâm Nghiên cứu, Hỗ trợ và Phát huy giá trị Văn hóa A&C, TP. Hà Nội .

Source: https://evbn.org
Category: Địa Danh