Giới thiệu về Thành cổ Sơn Tây – Sự Nghiệp Học

Thủ đô TP. Hà Nội là nơi có nhiều di tích thành cổ nhất nước ta, ngoài hai di tích thành cổ là Hoàng thành Thăng Long và Thành Cổ Loa nổi tiếng, còn có thành cổ Sơn Tây với lối kiến trúc độc lạ và cổ kính .Sơn Tây là một trong số 13 tỉnh được xây dựng sớm nhất ở Bắc Kỳ ( năm 1831 ), dưới thời vua Minh Mạng ), gồm hầu hết địa phận những tỉnh Vĩnh Phúc, phía bắc tỉnh Phú Thọ, một phần tỉnh Tuyên Quang và tây-bắc thành phố TP. Hà Nội ngày này. Vốn trước đó là trấn Sơn Tây ( chữ Hán : 山西 ), tục gọi là trấn Tây hay trấn Đoài ( Đoài nghĩa là Tây ). Tỉnh lị là thị xã Sơn Tây .
Ngược dòng lịch sử tất cả chúng ta biết, năm 1461, đời vua Lê Thánh Tông, đơn vị chức năng hành chính “ Sơn Tây thừa tuyên ” chính thức được khai sinh. Ban đầu trấn sở đặt tại xã La Phẩm, huyện Tiên Phong, phủ Quảng Oai ( nay thuộc xã Tản Hồng, huyện Ba Vì ) .

Đến đời Lê Cảnh Hưng (1740-1786), do nước ngập làm lở thành nên dời trấn sở về khu đất cao hơn, có nhiều đồi gò thoai thoải thuộc địa phận làng Mông Phụ, tổng Cam Giá, huyện Phúc Lộc, phủ Quốc Oai (nay thuộc xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây).

Đến năm Minh Mạng thứ ba ( 1822 ) mới dời trấn sở về địa phận những xã Mai Trai, Thuần Nghệ, huyện Minh Nghĩa ( sau gọi là Tùng Thiện ), tức vùng TT thị xã Sơn Tây thời nay .

Thành cổ Sơn Tây được kiến thiết xây dựng ở TT tỉnh Sơn Tây cũ. Thành chính được thiết kế xây dựng năm 1822, bờ hào được xây năm 1849 đời vua Minh Mệnh .
Theo sách Văn khắc Hán Nôm Nước Ta, thì trong thành trước đây có tấm bia dựng năm Ất Sửu, niên hiệu Khải Định thứ 10 ( năm 1925 ). Có 13 vị quan thời đó đã góp phần công của tu sửa hành cung thành Sơn Tây như : Tuần phủ Sơn Tây Hoàng Thuy Chi, Tri phủ Nguyễn Đình Hoè …
Trong thành, những khu công trình quan trọng đều được kiến thiết xây dựng đối xứng nhau trên trục TT bắc – nam. Sách Sơn Tây dư địa chí của Phạm Xuân Độ viết năm 1941 đã ghi chép khá cụ thể. Phần viết về thành trì ( thành Sơn Tây ) có đoạn :

“Thành Sơn Tây xây hình tứ giác, cao 5 thước tây, chu vi dài 1.304 thước. Mỗi mặt vào khoảng giữa, nơi có cổng ra vào, tường lại vùng ra theo hình bán nguyệt. Cửa Đông và cửa Tây đã lấp kín, chỉ còn cửa tiền (hướng nam) trông ra phố Ba Vì, cửa hậu trông ra phố Courbet, tức là phố Hậu An.

Quanh thành có hào sâu 3 thước, rộng 20 thước và dài 1.795 thước, về mạn trái cửa hậu – nơi dinh quan Chánh sứ trông sang – có thả sen, về mùa hạ, lá nở đầy mặt nước, trông như một chiếc bè xanh, điểm hoa mầu đỏ lạt. Lúc gió thoảng hương sen đưa lên thơm mát như dư hương của một dĩ vãng thời xưa …
Ngày xưa, trong thành có dinh những đường quan và kho lương. Bây giờ ( 1941 ) về phía tây là Giám thành, giữa là Vọng cung, Võ miếu và Thuỷ tháp. Phía đông là ngục thất, dinh quan Dự thần ( ? ) và trường học .
Phía trên cửa Tiền trông vào là chiếc Vọng lâu cao 18 thước, làm năm 1822. Ngày 01/7/1940 hàng tỉnh cho đặt trên Vọng lâu một chiếc còi điện, có 6 loa toả đi những phía. Ngày nào còi cũng báo ngọ cho nhân dân .

Hai bên vọng lâu có 2 chiếc giếng to, xung quanh xây gạch, mầu nước trong xanh, hiện nay (1941) để làm cảnh. Trước kia vốn có 4 giếng của 4 quan: Tổng đốc, Án sát, Đốc học và Đề đốc. Sau vì không dùng đến nữa nên huỷ đi hai.

Hàng tỉnh đã mấy lần định lấp hào, phá tường thành, một là để khỏi cho nước tù hãm, hai là để lan rộng ra thành phố. Mãi đến năm 1902, những Đại tướng Bichot và Cornat ngỏ lời thỉnh cầu bảo tồn nơi này làm một cổ tích kỷ niệm tỉnh Đoài xưa, cơ quan chính phủ mới nhất định để lại ” .
Thành Sơn Tây là một toà thành to đẹp nhưng trải qua những bước thăng trầm của lịch sử, thành cổ Sơn Tây không còn nguyên vẹn như xưa. Ngay từ những năm 70 của thế kỷ XX, nhiều tấm ảnh do người Pháp và Viện Viễn Đông Bác cổ chụp thành cổ Sơn Tây đã được sưu tầm. Vào những năm cuối thập kỷ 80 của thế kỷ XX, tư liệu đã có 3 bản vẽ : mặt phẳng, chính điện và đầu đốc toà Vọng cung .
Nguồn tư liệu cho thấy những khu công trình kiến trúc trong thành cổ Sơn Tây là những khu công trình kiến trúc thời Nguyễn với kiểu thức kiến trúc quen thuộc, phảng phất bóng hình những toà Đại bái của những ngôi đình làng thời Nguyễn .

Source: https://evbn.org
Category: Địa Danh