Mỹ học là gì? – https://leading10.vn

Quan hệ nghệ thuật và thẩm mỹ và đời sống thẩm mỹ và nghệ thuật

Trong vô vàn quan hệ giữa con người với thế giới tự nhiên và xã hội: quan hệ kinh tế, chính trị, văn hóa, khoa học, đạo đức… có quan hệ thẩm mỹ. Một vừng trăng, một dòng sông, một cơn gió…, một lâu đài, một hành vi cao thượng, một bức tranh… là những hiện tượng tựu nhiên xã hội trong quan hệ với con người nó bộc lộ nhiều phẩm giá khác nhau: giá trị kinh tế, giá trị chính trị, giá trị văn hóa, giá trị khoa học… và giá trị thẩm mỹ.

Điều đó có nghĩa là, trong quy trình đồng điệu quốc tế, con người không chỉ biết đồng nhất quốc tế về cái có ích, mà còn biết đồng nhất quốc tế về cái nghệ thuật và thẩm mỹ. Vừng trăng, dòng sông, cơn gió, … con người không chỉ thấy ở nó những giá trị thực dụng cho hoạt động và sinh hoạt và đời sống như : ánh sáng soi đường, nước tưới cho đồng ruộng, gió làm căng buồm, đẩy thuyền ra khơi …, mà còn thấy nó đẹp, còn thú vị về nó – một sự thú vị vô tư, không vụ lợi. Nghĩa là, ánh trăng ấy, dòng sông ấy, ngọn gió ấy … không chỉ làm thỏa mãn nhu cầu nhu yếu thực dụng mà còn khơi dậy ở con người những rung cảm, những xúc động, những xao xuyến của tâm hồn – tạo ra ở con người những cảm hứng nghệ thuật và thẩm mỹ .

Đồng hóa quốc tế về mặt thẩm mỹ và nghệ thuật cũng chính là quan hệ thẩm mỹ và nghệ thuật so với quốc tế, cũng chính là đời sống thẩm mỹ và nghệ thuật của con người. Các phương diện con người đồng nhất quốc tế về mặt thẩm mỹ và nghệ thuật, gồm có :
Tiếp nhận, tận hưởng, sở hữu những phương diện thẩm mỹ và nghệ thuật của hiện thực .
Sáng tạo ra những giá trị thẩm mỹ và nghệ thuật qua :

• Hoạt động lao động sản xuất.
• Hoạt động khoa học
• Sinh hoạt và đời sống.
• Nghệ thuật.

Như thế, đồng điệu quốc tế về mặt nghệ thuật và thẩm mỹ, không đơn thuần chỉ tiếp đón, tận hưởng, mà quan trọng là con người phát minh sáng tạo ra những giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ mới cho hiện thực, bổ trợ, làm phong phú và đa dạng thêm mặt nghệ thuật và thẩm mỹ của hiện thực ; tạo ra một tự nhiên thứ hai trải qua hoạt động giải trí sáng tạo vật chất cũng như phát minh sáng tạo niềm tin : lao động sản xuất, hoạt động giải trí khoa học, hoạt động và sinh hoạt và đời sống. Đặc biệt, hoạt động giải trí phát minh sáng tạo thẩm mỹ và nghệ thuật là nơi biểu lộ tập trung chuyên sâu nhất, vừa đủ nhất, điển hình nổi bật nhất đời sống nghệ thuật và thẩm mỹ của con người .

Ý nghĩa của quan hệ thẩm mỹ, đời sống thẩm mỹ:

Đời sống con người có hai bộ phận : đời sống vật chất và đời sống niềm tin. Cả hai bộ phận đó đều có tầm quan trọng của mình .
Nếu thiếu đời sống vật chất thì con người chết ngay. Nhưng thiếu đời sống niềm tin thì con người chưa chết ngay. Con người ăn ở trước múa hát sau ( C.Mác ). Đối với một con người đang đói lả, không có hình thức tính người của thức ăn. Con người quẫn bách, nặng trĩu lo âu, không cảm nhận được gì dù trước một cảnh đẹp ( C.Mác ) .Tuy vậy, nếu nhu yếu vật chất được thỏa mãn nhu cầu, nhưng không có nhu yếu ý thức thì con người chỉ sống sót như thể một con người sinh vật chứ không như là con người xã hội. Đời sống ý thức, đặc biệt quan trọng là đời sống thẩm mỹ và nghệ thuật của con người là thước đo giống loài, là tiêu chuẩn để phân biệt con người với con vật, là sự chứng minh và khẳng định mình như thể một sức mạnh thực chất của con người ( C.Mác ) .
Nhà nghiên cứu và điều tra Biêlinski đã nhấn mạnh vấn đề tầm quan trọng của xúc cảm nghệ thuật và thẩm mỹ : Cảm xúc về cái kiều diễm là một điều kiện kèm theo tạo ra sự phẩm giá con người : phải có nó mới hoàn toàn có thể có được trí tuệ, phải có nó nhà bác học mới cất mình lên tới những tư tưởng tầm cỡ quốc tế, mới hiểu được thực chất và những hiện tượng kỳ lạ trong tính thống nhất của chúng ; phải có nó người cộng sản mới hoàn toàn có thể hiến dâng cho tổ quốc những hoài vọng cá thể, lẫn những quyền lợi riêng tư của mình ; phải có nó con người mới không qụy ngã dưới sức đè nặng trĩu của cuộc sống và tạo ra sự những chiến công. Thiếu nó, thiếu đi cái cảm hứng ấy, sẽ không có thiên tài, không có kĩ năng, không có trí mưu trí, mà chỉ còn lại một thứ đầu óc tỉnh táo một cách ti tiện thiết yếu cho thói hoạt động và sinh hoạt thường ngày trong nhà, cho những giám sát nhỏ nhen của bệnh ích kỉ. Kẻ nào khi nghe một bản nhạc nhảy, chỉ nhún nhảy đôi chân, mà lòng không rung động, lồng ngực không căng thẳng mệt mỏi, tâm hồn không xao xuyến ; kẻ nào khi nhìn một bức tranh chỉ thấy đấy là những vật phẩm của kho lưu trữ bảo tàng được dùng để trang hoàng căn phòng và chỉ thú vị với mỗi sự gia công tinh xảo của nó ; kẻ nào không yêu thơ hồi còn trẻ ; kẻ nào chỉ biết thấy vở kịch là một tiết mục sân khấu, còn tiểu thuyết là một chuyện kể cho khuây khỏa lúc buồn, kẻ đó không phải là người …

Định nghĩa mỹ học

Mỹ học là khoa học về thực chất của ý thức nghệ thuật và thẩm mỹ và hoạt động giải trí nghệ thuật và thẩm mỹ của con người, nhằm mục đích tò mò, ý tưởng ra những giá trị trên cơ sở quy luật của cái đẹp, trong đó có nghệ thuật và thẩm mỹ là giá trị cao nhất .

Nội dung mỹ học

Mỹ học nghiên cứu ý thức thẩm mỹ của con người. Mỹ học nghiên cứu những cấp độ hoạt động của ý thức thẩm mỹ của con người với tư cách là chủ thể thẩm mỹ, bao gồm: những đặc điểm của ý thức thẩm mỹ, cảm xúc thẩm mỹ, thị hiếu thẩm mỹ, quan điểm thẩm mỹ, lí tưởng thẩm mỹ.

Mỹ học nghiên cứu và điều tra những phạm trù mỹ học. Mỹ học điều tra và nghiên cứu những phạm trù mỹ học như thể những công cụ của tư duy nhằm mục đích nhận thức, nhìn nhận những hiện tượng kỳ lạ thẩm mỹ và nghệ thuật trong đời sống và trong thẩm mỹ và nghệ thuật .

Mỹ học nghiên cứu nghệ thuật như là một lĩnh vực thẩm mỹ. Mỹ học nghiên cứu bản chất, đặc trưng của nghệ thuật- lĩnh vực hoạt động trung tâm của sự sáng tạo ra những giá trị theo quy luật của cái đẹp.

Đối tượng của mỹ học

Thế nào là đối tượng người tiêu dùng mỹ học

Một khoa học muốn sống sót, phải có 3 điều kiện kèm theo cơ bản :

• Có một phạm vi (đối tượng) nghiên cứu.
• Có nhu cầu nghiên cứu về đối tượng.
• Có phương pháp nghiên cứu về đối tượng.

Như vậy, đối tượng người tiêu dùng là một trong 3 điều kiện kèm theo xác lập sự sống sót của một khoa học. Xác định đối tượng người dùng của mỹ học là xác lập khoanh vùng phạm vi điều tra và nghiên cứu của mỹ học. Cũng tức là vấn đáp thắc mắc : mỹ học nghiên cứu và điều tra những gì ? Những phương diện nào của hiện thực thuộc khoanh vùng phạm vi điều tra và nghiên cứu của mỹ học ?

Các ý niệm khác nhau về đối tượng người dùng mỹ học

a. Những quan niệm của mỹ học trước Mác

• Aristote (384- 322 tr. CN), trong Thi học, cho rằng, mỹ học là triết học về nghệ thuật, là triết học nghiên cứu các luật lệ sáng tạo nghệ thuật. Mỹ học, với Aristote chưa phải là một khoa học, mà chỉ là một bộ phận của triết học.
• Baumgarten (1714- 1762) cho rằng, mỹ học có nhiệm vụ nghiên cứu những đặc điểm của con đường nhận thức thế giới bằng cảm xúc, để phân biệt với con đường nhận thức lí tính của triết học và khoa học.
• Kant (1724- 1804) cho rằng đối tượng của mỹ học là thị hiếu thẩm mỹ, là những phán đoán thẩm mỹ. Tức, mỹ học nghiên cứu cái chủ quan chứ không nghiên cứu cái khách
• Hégel (1770- 1831) cho rằng đối tượng của mỹ học là vương quốc bao la của cái đẹp, đúng hơn là lĩnh vực nghệ thuật, đúng hơn nữa là lĩnh vực sáng tạo nghệ thuật.
• Tchernychevski (1828- 1889) cho rằng đối tượng của mỹ học là quan hệ thẩm mỹ của nghệ thuật đối với hiện thực.

b. Quan niệm của mỹ học Mácxít

Mỹ học, ở phương Tây, theo nguyên nghĩa tiếng Hylạp là extêdix ( aisthèsis ), tiếng Pháp : esthétique, tiếng Anh : aesthetic, có nghĩa là trực giác học, tức khoa học về nhận thức của cảm xúc ( chỉ sự hoạt động giải trí tâm lí khi nhận thức sự vật bằng cảm tính, trực giác ). Ở phương Đông ( Trung Quốc, Nước Ta … ), mỹ học, theo nghĩa chiết tự của từ này là khoa học về thẩm mỹ và nghệ thuật. Khái niệm mỹ học, ở phương Đông, vì thế, lại thiên về chỉ đặc tính của sự vật, hiện tượng kỳ lạ khách quan .
Vậy, mỹ học điều tra và nghiên cứu cái gì ? Phương diện nào, chủ thể hay khách thể ? Con người, thực chất của nó là sự tổng hòa của rất nhiều mối quan hệ. Trước một hiện tượng kỳ lạ đời sống, con người thể hiện rất nhiều mối quan hệ : quan hệ kinh tế tài chính, quan hệ chính trị, quan hệ đạo đức, quan hệ pháp lí, quan hệ tôn giáo … và quan hệ nghệ thuật và thẩm mỹ. Trong từng quan hệ ấy, con người có những khoa học riêng để nghiên cứu và điều tra về nó. Ở quan hệ kinh tế tài chính, có khoa kinh tế tài chính học, ở quan hệ chính trị có khoa chính trị học, ở quan hệ đạo đức có khoa đạo đức học. v.v … và ở quan hệ thẩm mỹ và nghệ thuật có khoa mỹ học. Như vậy, mỹ học có trách nhiệm điều tra và nghiên cứu quan hệ nghệ thuật và thẩm mỹ, hay nghiên cứu và điều tra phương diện đời sống thẩm mỹ và nghệ thuật của con người .
Nói tới quan hệ là nói tới chủ thể và khách thể, nói tới chủ quan và khách quan. Nói quan hệ nghệ thuật và thẩm mỹ, đời sống nghệ thuật và thẩm mỹ, là nói tới chủ thể nghệ thuật và thẩm mỹ và khách thể nghệ thuật và thẩm mỹ. Vậy, chủ thể thẩm mỹ và nghệ thuật, khách thể thẩm mỹ và nghệ thuật là gì ?

Chủ thể thẩm mỹ là con người xã hội với tư cách là kẻ đồng hóa thế giới về mặt thẩm mỹ. Những phương diện của chủ thể thẩm mỹ, mà mỹ học cần nghiên cứu, bao gồm:

– Ý thức nghệ thuật và thẩm mỹ : Ý thức thẩm mỹ và nghệ thuật là một bộ phận của ý thức xã hội. Nó là một hình thức phản ánh cấp cao riêng có ở con người. Ý thức thẩm mỹ và nghệ thuật là hàng loạt quy trình tâm lí tích cực tham gia vào sự hiểu biết của con người so với quốc tế khách quan và sự sống sót thực sự của nó về phương diện nghệ thuật và thẩm mỹ. Ý thức nghệ thuật và thẩm mỹ gồm có :

• Cảm xúc thẩm mỹ
• Thị hiếu thẩm mỹ
• Quan điểm thẩm mỹ
• Lí tưởng thẩm mỹ

– Hoạt động nghệ thuật và thẩm mỹ : Hoạt động thẩm mỹ và nghệ thuật là tổng thể những nghành nghề dịch vụ hoạt động giải trí phát minh sáng tạo và đảm nhiệm của con người nói chung, mà cái đẹp luôn là thước đo đi liền bên cạnh những thước đo thực dụng khác, gồm có :

• Hoạt động thực tiễn vật chất
• Hoạt động khoa học
• Hoạt động sinh hoạt và đời sống
• Hoạt động sáng tạo nghệ thuật

Chủ thể thẩm mỹ được phân chia ra làm 2 loại: chủ thể sáng tạo và chủ thể thưởng thức. Chủ thể sáng tạo trước hết là các nghệ sĩ (người sáng tác và người biểu diễn). Ngoài ra, chủ thể sáng tạo còn là con người lao động nói chung. Vì họ là những người sáng tạo thế giới theo quy luật của cái đẹp. Chủ thể thưởng thức là tất cả những con người với tư cách những kẻ tiếp nhận, hưởng thụ những giá trị thẩm mỹ.

Khách thể thẩm mỹ là toàn bộ hiện thực khách quan trong quan hệ với con người bộc lộ những giá trị thẩm mỹ. Cơ sở để các nhà mỹ học Mácxít xem xét đối tượng mỹ học là phản ánh luận của Lênin: tồn tại thẩm mỹ là tính thứ nhất, ý thức thẩm mỹ là tính thứ hai. Không thể có ý thức thẩm mỹ, nếu không có khách thể thẩm mỹ, những thuộc tính thẩm mỹ trong hiện thực. Những thuộc tính thẩm mỹ tồn tại một cách khách quan, độc lập với ý thức con người cảm thụ chúng. Tuy vậy, quan niệm này của mỹ học hiện đại khác hẳn quan niệm của phái duy tự nhiên. Phái duy tự nhiên cho rằng những thuộc tính thẩm mỹ của hiện thực là những thuộc tính tự nhiên, có sẵn trong tự nhiên, có trước con người. Những thuộc tính đó bao gồm: sự hài hòa, cân đối, sự thống nhất trong cái đa dạng…, tức, những thuộc tính toán học, vật lí học của tự nhiên.

Mỹ học hiện đại quan niệm tính thẩm mỹ và nghệ thuật là một thuộc tính xã hội của hiện thực. Điều đó có nghĩa là, thuộc tính nghệ thuật và thẩm mỹ của hiện thực không phải là những thuộc tính tự nhiên, vốn có của sự vật, sống sót bên ngoài xã hội, có trước xã hội. Không phải mọi thuộc tính của hiện thực đều có sẵn, có trước xã hội loài người. Những thuộc tính xã hội của hiện thực chỉ Open cùng với sự Open của xã hội loài người. Ngọn núi kia có từ trước khi có con người, nhưng chỉ từ khi có con người, trong quan hệ với con người nó mới thể hiện thuộc tính xã hội của mình :
Núi cao chi lắm núi ơiChe lấp mặt trời chẳng thấy người thương
Cái gian ác : cao, che lấp mặt trời, che mất người thương của núi là một thuộc tính khách quan của nó, và chỉ thể hiện trong quan hệ với con người mà thôi .
Mặt trăng kia có trước con người, nhưng chỉ khi có con người, trăng mới có tính người :
Đêm qua trăng sáng Cổ Ngư

Trăng vờn mặt nước, trăng như mặt người

Ở đây, ta không được hiểu khách thể thẩm mỹ và nghệ thuật như là sống sót khách quan, đánh đồng khách thể thẩm mỹ và nghệ thuật với sống sót khách quan. Song cũng không phải vì vậy mà hiểu tính nghệ thuật và thẩm mỹ không có tính khách quan. Cần phân biệt tính khách quan và tính tự nhiên của đối tượng người dùng. Tính tự nhiên của đối tượng người dùng thì có trước con người, đó là những thuộc tính vật lí, hóa học, toán học … Còn tính khách quan của đối tượng người tiêu dùng là xét nó trong quan hệ với con người ( quan hệ khách thể – chủ thể ). Những thuộc tính tự nhiên ấy trong quan hệ với con người có tính năng khác nhau so với sự tân tiến của xã hội, và do đó thể hiện những thuộc tính nghệ thuật và thẩm mỹ khác nhau. Như vậy, những thuộc tính tự nhiên của đối tượng người tiêu dùng có ý nghĩa như thể cơ sở vật chất, tự nhiên, khách quan của thuộc tính nghệ thuật và thẩm mỹ .
Thuộc tính thẩm mỹ và nghệ thuật là một giá trị xã hội. Luận điểm này dựa trên học thuyết Mác – Lênin về vai trò của thực tiễn xã hội trong quy trình con người đồng nhất quốc tế. Những thuộc tính thẩm mỹ và nghệ thuật của những sự vật, hiện tượng kỳ lạ của quốc tế phát sinh trong quy trình thực tiễn, mà nguyên do là lao động xã hội. Quá trình lao động tái tạo tự nhiên, bắt tự nhiên Giao hàng mình chính là quy trình nhân hóa tự nhiên của con người. Tức, quy trình tự nhiên thể hiện những thuộc tính xã hội của mình, trong đó có thuộc tính thẩm mỹ và nghệ thuật. Do đó, tuy nói giá trị xã hội của tự nhiên nhưng giá trị ấy vẫn sống sót khách quan .
Khách thể nghệ thuật và thẩm mỹ có một khoanh vùng phạm vi vô cùng to lớn và phức tạp. Tuy nhiên cũng hoàn toàn có thể chia khách thể nghệ thuật và thẩm mỹ ra làm 2 phương diện. Phương diện tự nhiên thứ nhất và phương diện tự nhiên thứ hai. Khách thể nghệ thuật và thẩm mỹ, về phương diện tự nhiên thứ nhất, gồm có những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên trong quan hệ với con người thể hiện những thuộc tính nghệ thuật và thẩm mỹ. Khách thể thẩm mỹ và nghệ thuật, về phương diện tự nhiên thứ hai, là những loại sản phẩm do con người làm ra theo quy luật của cái đẹp, trong đó có thẩm mỹ và nghệ thuật là nơi bộc lộ tập trung chuyên sâu nhất, cao nhất quy luật của cái đẹp .
Tóm lại, đối tượng người tiêu dùng của mỹ học là đời sống nghệ thuật và thẩm mỹ của con người .

Lược sử mỹ học

1. Mỹ học trước chủ nghĩa Mac

a. Mỹ học thời Hy Lạp – La Mã cổ đại: Tư tưởng mỹ học Hy-La cổ đại đóng một vai trò rất quan trọng trong quá trình phát triển cả về sau này. Nhiều vấn đề quan trọng nhất về bản chất, vai trò xã hội của đã được đặt ra. Học thuyết về sự bắt chước của nghệ thuật đã nhấn mạnh sự tuỳ thuộc của nghệ thuật đối với thế giới thực tại. Tư tưởng về ý nghĩa giáo dục của nghệ thuật được phát triển rộng rãi. Những vấn đề về loại hình và loại thể, về nội dung và hình thức của tác phẩm nghệ thuật cũng được giải quyết.

Aristote ( 384 – 322 trước CN ), ngả theo con đường triết học duy vật, tư tưởng mỹ học của Aristote là tư tưởng mỹ học duy vật. Cuốn Thi học của ông hoàn toàn có thể coi là khu công trình tổng hợp tư tưởng mỹ học phương Tây cổ đại. Ông ý niệm cái đẹp gắn liền với hiện thực khách quan : Những hình thái hầu hết của cái đẹp là trật tư trong khoảng trống và thời hạn, là tính tương ứng và tính đúng chuẩn .
Học thuyết về sự bắt chước của ông đã xem nghệ thuật và thẩm mỹ như thể một hành vi phát minh sáng tạo, không quy nghệ thuật và thẩm mỹ vào sự sao chép máy móc tự nhiên, giản đơn. Aristote nhấn mạnh vấn đề vai trò nhận thức to lớn của phát minh sáng tạo thẩm mỹ và nghệ thuật, do chỗ, thẩm mỹ và nghệ thuật không phải bắt chước cái đơn thuần nhất mà là cái hoàn toàn có thể xảy ra, nghệ thuật và thẩm mỹ chú ý quan tâm tập trung chuyên sâu vào cái chung, cái hợp quy luật chứ không phải cái đơn nhất, cái ngẫu nhiên. Aristote còn lý giải một cách thâm thúy việc phân loại nghệ thuật và thẩm mỹ ra thành ba loại : tự sự, trữ tình và kịch. Cách phân loại này đến thời nay vẫn còn ý nghĩa .

b. Mỹ học thời Trung cổ: Thời Trung cổ, triết học duy tâm chủ nghĩa chiếm địa vị thống trị, mỹ học và lý luận nghệ thuật tiến bộ bị thần học duy tâm bóp nghẹt.

Augustin ( 354 – 430 ) là cha đẻ của giáo hội, cho rằng Chúa là nguồn gốc mọi cái đẹp và Chúa là cái đẹp cao quý nhất. Ông cho rằng nghệ thuật và thẩm mỹ không nên gợi lên một hứng thú gì khác mà phải tìm hứng thú trong ý niệm gắn với chúa .

c. Mỹ học thời Phục hưng: Thời Phục hưng là thời kỳ nảy sinh quan hệ tư bản chủ nghĩa ở châu Âu. Đây là thời kỳ tư tưởng mỹ học duy vật được phát triển mạnh trên cơ sở tiếp thu tư tưởng duy vật thời Cổ đại. Thời kỳ này sinh ra những con người khổng lồ đấu tranh chống văn hóa Phong kiến- giáo hội Trung cổ. Tư tưởng mỹ học của những nhà nhân văn thời kỳ này thấm nhuần những nguyên lý khẳng định cuộc sống, lạc quan, tích cực. Điểm nổi bật về lý luận thời kỳ này là xem sáng tạo nghệ thuật như là một hoạt động bắt chước với ý nghĩa tái hiện chính xác thực tại cụ thể lịch sử với tất cả dáng vẻ huy hoàng và hình thức cảm tính của nó.

Anberti ( 1404 – 1472 ) yên cầu tái hiện hiện thực một cách đúng mực, nhưng ông lạ lẫm với lối sao y nguyên đối tượng người dùng theo lối tự nhiên chủ nghĩa : Chúng ta lựa chọn một loạt vật thể đẹp nhất theo quan điểm những kẻ thông thuộc về mặt này, và ở những vật thể đó, tất cả chúng ta mượn lấy những size cần cho tất cả chúng ta, rồi sau đó, so sánh chúng với nhau và gạt bỏ những gì thái quá về mặt này, mặt nọ, tất cả chúng ta rút ra được những độ lớn, bé, trung bình, cao thấp, sao cho, những độ này ăn khớp với hàng loạt việc thống kê giám sát dựa vào giải pháp tuyển chọn ấy .

d. Mỹ học chủ nghĩa Cổ điển: Nước Pháp thế kỷ XVII là tổ quốc của những tư tưởng mỹ học chủ nghĩa Cổ điển. Công lao cơ bản của mỹ học Cổ điển là ở chỗ họ tôn sùng lý trí, đặt lý trí lên cương vị thẩm phán tối cao đối với sáng tạo nghệ thuật. Họ giáng một đòn chí mạng vào nghệ thuật phong kiến vô chính phủ và tôn giáo.

Boileau ( 1636 – 1711 ) là nhà lập pháp, nhà lý luận nổi tiếng của chủ nghĩa Cổ điển. Tiếp thu truyền thống lịch sử duy vật thời Cổ đại và thời Phục hưng, chịu tác động ảnh hưởng trực tiếp triết học duy lý của Descartes, Boileau cho thẩm mỹ và nghệ thuật là sự bắt chước tự nhiên, gạt bỏ đề tài tôn giáo thần bí. Nhưng tự nhiên theo ông ý niệm, là tự nhiên đã được thanh khiết hóa bởi lý trí. Ông tôn vinh hơn hết lý trí trong nghệ thuật và thẩm mỹ. Vì vậy, tính đúng chuẩn của nổi bật, tính trong sáng của hình tượng, tính nghiêm chỉnh của ngôn từ, tính đáng an toàn và đáng tin cậy của những gì được miêu tả. v.v … là tiêu chuẩn của nghệ thuật và thẩm mỹ. Đề cao thái quá lý trí trong nghệ thuật và thẩm mỹ, ông đã gạt bỏ xúc cảm ra ngoài cái đẹp. Ông còn chủ trương một thứ đẳng cấp trong nghệ thuật và thẩm mỹ. Chân lý thẩm mỹ và nghệ thuật, theo ông, là tương thích với thị hiếu của giới quí tộc ; ông đã gạt bỏ nhân dân ra ngoài thẩm mỹ và nghệ thuật cả về mặt đối tượng người tiêu dùng phản ánh và cả về mặt chủ thể nhận thức .

đ. Mỹ học thời Khai sáng: Chủ nghĩa Khai sáng ra đời ở thế kỷ XVIII trong cuộc đấu tranh chống lại các khuynh hướng lý tưởng hóa của Chủ nghĩa Cổ điển. Đại biểu của nó là những người mang tư tưởng khai sáng – ủng hộ việc khai hóa cho nhân dân. Đây là thời kỳ đã hình thành những cơ sở lý luận mỹ học, mỹ học được tách ra khỏi triết học để tồn tại với tư cách là một khoa học độc lập. Người có công đầu trong việc này là giáo sư mỹ học người Đức, tên là Baumgarten.

Diderot ( 1713 – 1784 ) lan rộng ra đối tượng người dùng cho thẩm mỹ và nghệ thuật, ông lôi kéo người làm nghệ thuật và thẩm mỹ phải đi tìm những gì xẩy ra ở đường phố, quan sát việc làm ở chợ búa … Ông đã có kiến giải về nổi bật nghệ thuật và thẩm mỹ – nghệ thuật phải qua cái riêng, cái đơn cử để phản ánh cái chung, cái khái quát .Lessing ( 1729 – 1787 ) cũng đòi lan rộng ra diện phản ánh cho thẩm mỹ và nghệ thuật. Trước đây, nghệ thuật và thẩm mỹ chỉ miêu tả cái đẹp trong đời sống. Nhưng ngày này, thẩm mỹ và nghệ thuật có quyền miêu tả cái xấu. Tiến gần đến cách xử lý duy vật và biện chứng những yếu tố cơ bản của mỹ học, ông đã khắc phục được phần nhiều những quan điểm siêu hình về phát minh sáng tạo nghệ thuật và thẩm mỹ, chống lại những người theo chủ nghĩa Cổ điển – xem nghệ thuật và thẩm mỹ Cổ điển là mẫu mực và nhu yếu bắt chước thẩm mỹ và nghệ thuật đó .
Goethe ( 1740 – 1832 ) gắn chặt nghệ thuật và thẩm mỹ với thời đại. Nghệ sĩ là con đẻ của thời đại. Tác phẩm là tấm gương thời đại. Đây là tư tưởng cơ bản xuyên suốt những khu công trình nghiên cứu và điều tra và sáng tác của ông. Đồng thời, ông chống lại việc lặp lại thời đại, sao chép một cách nô lệ tổng thể những mẫu tự thuộc mạng lưới hệ thống mẫu tự vĩ đại nhất của vạn vật thiên nhiên. Bởi vì, ông lý giải : Tất cả những gì mà ta trông thấy quanh mình mới chỉ là nguyên vật liệu mà thôi. Cống hiến lớn lao nhất của Goethe là ông đã tiến gần đến nhận thức đúng đắn về tính biện chứng giữa cái chung và cái riêng : Cái riêng vĩnh viễn thuộc vào cái chung ; cái chung vĩnh viễn được lĩnh hội qua cái riêng .

e. Mỹ học Duy tâm Cổ điển Đức: Với tư tưởng mỹ học và lý luận nghệ thuật Đức cuối XVIII đầu XIX, tư tưởng mỹ học nhân loại đạt tới mức phát triển cao. Sự cống hiến cơ bản của các nhà triết học duy tâm Đức là ở chỗ họ đã tìm cách lý giải bằng phép biện chứng những vấn đề chủ yếu nhất của mỹ học, mặc dù sự lý giải đó dựa trên một cơ sở duy tâm. Đến đây, lý luận nghệ thuật nhân loại đã tồn tại với tư cách là một khoa học độc lập.

Hégel ( 1770 – 1831 ), mỹ học của ông là đỉnh điểm của mỹ học duy tâm cổ xưa Đức và là đỉnh điểm của mỹ học duy tâm trước C.Mác. Tư tưởng mỹ học của ông vừa mang yếu tố duy tâm vừa mang yếu tố biện chứng, ông xem cái đẹp là hiện thân của ý niệm tuyệt đối và khi nào ý niệm của nó trực tiếp với hiện tượng kỳ lạ bên ngoài của nó trong một thể thống nhất thì ý niệm không những thật mà còn đẹp nữa. Nếu gạt bỏ đi cái vỏ duy tâm, trong ý niệm về cái đẹp của mình, Hégel thấy được sự thống nhất giữa lý tính và cảm tính, giữa nội dung và hình thức. Ông đã dự cảm được sự tăng trưởng của thẩm mỹ và nghệ thuật mà ưu điểm là thấy được sự thù địch của chủ nghĩa tư bản với thẩm mỹ và nghệ thuật .

f. Mỹ học Dân chủ Cách mạng Nga: Đây là giai đoạn cao nhất của quá trình phát triển lý luận nghệ thuật duy vật trước Mác. Nhiều kiến giải của các nhà dân chủ cách mạng Nga về đối tượng, về chức năng về tính đặc trưng của nghệ thuật.v.v… tiếp cận với mỹ học Mácxít.

Biélinski ( 1811 – 1848 ), người sáng lập nên nền mỹ học dân chủ cách mạng Nga. Ông coi nghệ thuật và thẩm mỹ là cái tái hiện hiện thực ; đời sống là đối tượng người dùng của nghệ thuật và thẩm mỹ. Ông xem thẩm mỹ và nghệ thuật là một sự nghiên cứu và phân tích xã hội, một tiếng kêu đau khổ, một lời ca sung sướng, một câu hỏi đặt ra hay một câu vấn đáp. Đặc biệt ông thấy được đặc trưng của nghệ thuật và thẩm mỹ là tái hiện đời sống bằng hình tượng. Ông cũng có kiến giải thâm thúy về nổi bật, về tính nhân dân và tính dân tộc bản địa của thẩm mỹ và nghệ thuật .
Tchernuchevski ( 1828 – 1889 ). Cống hiến quan trọng của ông là đặt nền tảng cho quan điểm duy vật về thẩm mỹ và nghệ thuật. Ông tìm cái đẹp trong thực tại, cái đạp là đời sống, nghệ thuật và thẩm mỹ là phương tiện đi lại nhận thức đời sống. Từ đó ông rất căm thù loại nghệ thuật và thẩm mỹ thuần tuý, duy tâm .

2. Mỹ học từ C.Mac – PH Ăngghen-V. I.Lenin đến nay

a. Các trào lưu, phe phái phi hiện thực và phản hiện thực : Nửa sau thế kỷ XIX chủ nghĩa tư bản Tây Âu đạt tới thời kỳ phồn thịnh. Phong trào vô sản cũng tăng trưởng mạnh. Để củng cố vị thế thống trị của mình trước sức mạnh của trào lưu công nhân, giai cấp tư sản đã trở thành một lực lượng bảo thủ, chủ nghĩa tư bản đi vào con đường phản động. Trên nghành văn hóa truyền thống, tư tưởng, diễn ra sự khủng hoảng cục bộ của triết học và lý luận thẩm mỹ và nghệ thuật. Nhiều phe phái nghiên cứu và điều tra nghệ thuật và thẩm mỹ với quan điểm suy đồi, phản động sinh ra .
– Trường phái Văn hóa – lịch sử vẻ vang : Người khởi xướng là H.Taine ( 1828 – 1893 ) nhà sử học và nghệ thuật và thẩm mỹ học người Pháp. Ông muốn đưa giải pháp của khoa học tự nhiên vào nghiên cứu và điều tra thẩm mỹ và nghệ thuật. Nhà mỹ học có thiện cảm với tổng thể những hình thái nghệ thuật và thẩm mỹ và toàn bộ mọi phe phái, ngay cả khi chúng trái chiều nhau … Nó hành vi giống như khoa thực vật học, điều tra và nghiên cứu cây cam và cây nguyệt quế, cây thông và cây bạch dương với một hứng thú ngang nhau … Quan niệm này dẫn đến chủ nghĩa chủ quan trong điều tra và nghiên cứu thẩm mỹ và nghệ thuật và san bằng mọi trào lưu thẩm mỹ và nghệ thuật. Taine cho rằng có ba nguyên do quyết định hành động sự tăng trưởng của thẩm mỹ và nghệ thuật. Đó là, chủng tộc, môi trường tự nhiên và thời gian. Nhưng ông đã lý giải những nguyên do này theo quan điểm duy vật dung tục hoặc theo quan điểm sinh vật học chứ không phải theo quan điểm xã hội – giai cấp .
– Chủ nghĩa so sánh : Người sáng lập là T.Benfei ( 1809 – 1881 ) nhà điều tra và nghiên cứu ngữ văn người Đức. Ông đề xướng lý luận về sự vay mượn, sự vận động và di chuyển những diễn biến từ Đông sang Tây. Quan niệm đó cho rằng nghệ thuật và thẩm mỹ dân tộc bản địa này do bắt chước, mô phỏng dân tộc bản địa khác mà có. Từ đó, điều tra và nghiên cứu nghệ thuật và thẩm mỹ là đi so sánh để tìm sự ảnh hưởng tác động, sự vay mượn. Quan niệm đó phạm phải sai lầm đáng tiếc tai hại là tách nghệ thuật và thẩm mỹ ra khỏi đời sống xã hội, biến nó thành một vòng tuần hoàn khép kín Một vòng tuần hoàn những ý niệm và những môtíp .
– Trường phái tâm lý học : Người tiêu biểu vượt trội là A.Potebnia ( 1856 – 1918 ) người Nga là nhà nghiên cứu ngữ văn nổi tiếng. Ông cho rằng : Sáng tác thẩm mỹ và nghệ thuật là sự tự biểu lộ quốc tế nội tâm của tác giả ; mọi tác phẩm đều mang tính tự thuật ; tự quan sát là nguồn mạch xác nhận và có ý nghĩa nhất của sự phát minh sáng tạo … tâm hồn duy nhất quan sát được và hoàn toàn có thể biết được là tâm hồn riêng của tất cả chúng ta. Nếu như tất cả chúng ta hiểu biết lẫn nhau, thì đó chỉ là tất cả chúng ta hiểu biết được tâm hồn mình … theo nghĩa này, những tác phẩm thơ ca mang tính tự thuật ở mức độ cao nhất. Tuyệt đối hóa sự pháp luật của trạng thái tâm ý so với sáng tác của nghệ sĩ, phe phái này đã thu hẹp đối tượng người tiêu dùng diễn đạt của nghệ thuật và thẩm mỹ vào trong khuôn khổ bộc lộ quốc tế nội tâm của chính nghệ sĩ, do đó, tước bỏ thực chất, công dụng xã hội của nghệ thuật và thẩm mỹ .
– Chủ nghĩa trực giác là trào lưu mỹ học có ảnh hưởng tác động nhất trong xã hội tư sản thế kỷ XX. Ông tổ của nó là H.Bergson ( 1859 – 1941 ) nhà triết học duy tâm thần bí của Pháp. Ông cho rằng lý tính là người dẫn đường đáng an toàn và đáng tin cậy cho con người trong đời sống thực tiễn bởi nó phân loại đối tượng người tiêu dùng dưới góc nhìn vụ lợi, có ích. Nó bỏ lỡ thuộc tính không vụ lợi của đối tượng người dùng – thuộc tính nghệ thuật và thẩm mỹ. Thuộc tính này chỉ có trực giác mới mày mò ra được. Vì ông cho trực giác không theo đuổi mục tiêu vụ lợi, thực chất của nó là vô tư, do đó, nó chớp lấy và bao quát được sắc thái thành viên của đối tượng người dùng. Tuyệt đối hóa vai trò nhận thức cảm tính trong nghệ thuật và thẩm mỹ, chủ nghĩa trực giác đã phủ nhận lý trí trong sáng tạo nghệ thuật và thẩm mỹ, trái chiều thẩm mỹ và nghệ thuật và đạo đức, phủ nhận khuynh hướng tư tưởng trong thẩm mỹ và nghệ thuật .
– Chủ nghĩa Freud ( Phân tâm học ) rất được thông dụng ở những nước tư bản thế kỷ Người đề xướng là D.Freud ( 1856 – 1939 ) bác sĩ tinh thần người Áo. Ông cho rằng động lực chi phối con người từ lúc sinh ra cho đến lúc chết là bản năng. Bản năng điều khiển và tinh chỉnh hàng loạt hoạt động giải trí con người trong đó có cả hoạt động giải trí thẩm mỹ và nghệ thuật. Trong bản năng, yếu tố đa phần là bản năng tính dục. Tất cả đều bắt nguồn từ sự xung đột giữa cái tôi và cái tính dục. Áp dụng vào nghệ thuật và thẩm mỹ, Freud cho rằng sáng tác chính là sự thăng hoa của ẩn ức tính dục. Do đó, nghiên cứu và điều tra thẩm mỹ và nghệ thuật là trình diện cho được những hình tượng hình tượng ôm chứa trọng điểm tính dục. Chủ nghĩa Freud đã tách nghệ thuật và thẩm mỹ khỏi đời sống, khỏi ý thức .
– Chủ nghĩa cấu trúc là một khuynh hướng phổ cập trong văn học tư sản tân tiến. Đại biểu là Bendơ, Caidơ, Xtaigơ, Bactơ. Họ ý niệm tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật là một cấu trúc ngôn từ khép kín. Nó là một hộp đen không tương quan đến chủ thể và khách thể. Họ trái chiều nội dung và hình thức. Cái được diễn đạt tương tự với nội dung, cái diễn đạt là nghành nghề dịch vụ tùy hứng, tùy thích không có cơ sở nào. Không chăm sóc đến người sáng tác, trái chiều nghệ thuật và thẩm mỹ với đời sống, tổng thể hướng vào hình thức, chủ nghĩa cấu trúc thực ra là một loại chủ nghĩa hình thức .
Mỹ học phương Tây tư sản tân tiến có rất nhiều phe phái, nhiều loại, ta hoàn toàn có thể thu gom được đôi điều hài hòa và hợp lý ở phe phái này, chủ nghĩa nó, nhưng, cơ bản là duy tâm, siêu hình, phiến diện, cực đoan .

b. Sự ra đời và phát triển của mỹ học C.Mác- Ph.Ăngghen- I.Lênin.

Cơ sở triết học của mỹ học Mácxít : Sự sinh ra của chủ nghĩa Mác là cuộc cách mạng vĩ đại nhất trong khoa học xã hội của trái đất. Cơ sở lý luận chủ nghĩa Mác – Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ nghĩa duy vật lịch sử dân tộc – Open là khởi đầu cho một thời đại mới trong quy trình tăng trưởng nhận thức quả đât. Và, đó là góp phần lớn lao nhất, quan trọng nhất, trước nhất của Mác-Ăngghen cho nền mỹ học quả đât .

Quan điểm mỹ học của C.Mác- Ph. Ăngghen- V.I.Lênin: Dưới ánh sáng của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, Mác- Ăngghen, và sau này Lênin, đã giải quyết một loạt những vấn đề chủ yếu của mỹ học. Cống hiến của Mác- Ăngghen là:

• Nguồn gốc của nghệ thuật: Cản xúc thẩm mỹ, cái đẹp, nghệ thuật, nảy sinh do thực tiễn của con người- thực tiễn lao động sản xuất.
• Bản chất xã hội của nghệ thuật: Nghệ thuật là một hình thái ý thức xã hội do cơ sở kinh tế sinh ra và bị cơ sở kinh tế quyết định. Đến lượt mình, nghệ thuật tác động trở lại cơ sở kinh tế.
• Bản chất nhận thức nghệ thuật: Bất kỳ một nhận thức nào về hiện thực cũng là một sự phản ánh hiện thực vào đầu óc con người. Nghệ thuật là một trong những biện pháp phản ánh hiện thực. Nghệ thuật là một hình thức nhận thức có ý nghĩa to lớn.

Kế thừa di sản mỹ học và lý luận nghệ thuật và thẩm mỹ của C.Mác và Ph. Ăngghen, tư tưởng của giai cấp vô sản đã được định hình một cách hoàn hảo, ở Lênin. Những góp phần trực tiếp của Lênin là :

• Nguyên lý tính đảng trong nghệ thuật. Đây cống hiến vĩ đại nhất của Lênin vào kho tàng lý luận Mácxít. Nguyên tắc cơ bản là: nghệ thuật là một bộ phận trong sự nghiệp của giai cấp vô sản, do giai cấp vô sản lãnh đạo, và giai cấp vô sản phải lãnh đạo nghệ thuật theo đặc trưng của nó để hướng nghệ thuật phục vụ mình.
• Phản ánh luận là cống hiến quan trọng thứ hai của Lênin vào kho tàng lý luận nghệ thuật Mácxít. Xem vật chất là cái có trước, tinh thần là cái có sau, vật chất quyết định tinh thần, ý thức là sự phản ánh thế giới khách quan, con người có khả năng nhận thức được bản chất thế giới…, Lênin đã đặt ra một cơ sở khoa học để giải quyết hàng loạt vấn đề lý luận nghệ thuật như: khả năng nhận thức, phản ánh hiện thực của nghệ thuật; tác dụng cải tạo của nghệ thuật; mối quan hệ giữa nghệ thuật và thực tại đời sống.v.v…
• Vấn đề kế thừa và sáng tạo của nghệ thuật: Nghệ thuật kế thừa những gì tốt đẹp của quá khứ. Nhưng kế thừa không phải là sự bắt chước mà là kế thừa có phê phán, đồng thời kế thừa không phải là cứu cánh của nghệ thuật mới, mà là bàn đạp sáng tạo ra nghệ thuật mới.

Tóm lại : Sự góp sức vĩ đại của Lênin không chỉ là ở chỗ trong điều kiện kèm theo mới, Người đã làm đa dạng chủng loại, đào sâu và tăng trưởng thêm những yếu tố cơ bản của mỹ học Mácxít và đặt cơ sở triết học, khoa học và mỹ học cho đường lối của đảng Mácxít, mà còn là ở chỗ, bằng hoạt động giải trí thực tiễn của mình, Người đã làm nên những mẫu mực về việc nghiên cứu và phân tích một cách đơn cử lịch sử vẻ vang, duy vật biện chứng một số ít hiện tượng kỳ lạ nghệ thuật và thẩm mỹ đơn cử .

c. Tư tưởng văn nghệ của Đảng ta: Vận dụng tài tình tư tưởng văn nghệ Mác- Lênin vào hoàn cảnh cụ thể của nước ta, phát huy truyền thống văn nghệ quý báu của dân tộüc ta, đảng ta đã đề cập một cách toàn diện và sâu sắc các vấn đề lý luận nghệ thuật cơ bản .Các quan điểm của đảng ta được thể hiện tập trung trong các văn kiện đại hội Đảng, Đại hội văn nghệ, Hội nghị văn hóa, các bài phát biểu của các vị lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta. Những nội dung căn bản của tư tưởng văn nghệ của đảng ta là:

– Về trách nhiệm, tính năng của nghệ thuật và thẩm mỹ, đảng ta nhu yếu phải ship hàng Cách mạng và giáo dục nhân dân, kiến thiết xây dựng con người mới theo ý thức yêu nước XHCN. đảng ta coi nghệ thuật và thẩm mỹ là yếu tố quan trọng của cách mạng tư tưởng văn hóa truyền thống, là vũ khí sắc bén của giai cấp công nhân, của Đảng trong cuộc đấu tranh để hoàn thành xong trách nhiệm cách mạng do Đảng đề ra. Đối với anh chị em văn nghệ sĩ của ta, chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản phải là mục tiêu và lý tưởng đẹp tươi nhất, Tổ quốc, nhân dân và cách mạng là đối tượng người tiêu dùng ship hàng cao qúy nhất, văn hóa truyền thống tư tưởng là mặt trận, tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ là vũ khí sắc bén
– Về tính khuynh hướng của thẩm mỹ và nghệ thuật, Đảng ta nhu yếu thẩm mỹ và nghệ thuật phải có tính dân tộc bản địa đậm đà, tính đảng và tính nhân dân thâm thúy. Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ III : Phát triển một nền văn nghệ với nội dung XHCN và đặc thù dân tộc bản địa, có tính đảng và tính nhân dân thâm thúy .
– Về tính đặc trưng của thẩm mỹ và nghệ thuật, Đảng ta nhu yếu nghệ thuật và thẩm mỹ phải có tính hiện thực thực trong sáng, phản ánh đời sống xã hội một cách chân thực và sinh động, kiến thiết xây dựng được những nổi bật cao đẹp và con người mới. Xuất phát từ phản ánh luận của Lênin, coi nghệ thuật và thẩm mỹ là một hình thái ý thức xã hội, Đảng ta nhu yếu : nghệ thuật và thẩm mỹ là công cụ để hiểu biết, mày mò, phát minh sáng tạo ( Phạm Văn Đồng ) và phải : miêu tả cho hay, cho chân thực và cho hùng hồn ( Hồ quản trị ) với : nội dung chân thực và đa dạng chủng loại, hình thức trong sáng và vui mừng ( Hồ quản trị ), phải Điển hình hóa cao độ ( Trường Chinh )
– Về chiêu thức sáng tác, Đảng ta xem chủ nghĩa hiện thực XHCN là chiêu thức sáng tác tốt nhất. Phương pháp hiện thực XHCN là giải pháp sáng tác tốt nhất, nhưng không phải là duy nhất ( … ) Phương pháp hiện thực XHCN lôi cuốn và bao dung toàn bộ những yếu tố tích cực của những giải pháp sáng tác khác ( … ) Trong thực sự khách quan nó phải làm điển hình nổi bật lên những tính cách nổi bật trong thực trạng nổi bật. Hơn nữa, nó làm cho người ta thấy được lẽ chuyển biến tất yếu của xã hội, cái khuynh hướng khách quan của sự vật ( Trường Chinh )

– Về kế thừa và tiếp thu nghệ thuật dân tộc và nhân loại, Đảng ta yêu cầu nghệ thuật phải tiếp thu một cách có phê phán và phát huy một cách sáng tạo những tinh hoa dân tộc và những thành tựu tốt đẹp của nghệ thuật thế giới xưa và nay, Đảng nêu lên phương châm: Học xưa vì nay, học cũ để biết mới (Thư BCH Trung ương Đảng gửi Đại hội văn nghệ toàn quốc lần thứ III). Đối với nước ngoài, một mặt tránh thái độ bài ngoại, dân tộc hẹp hòi, mặt khác tránh thái độ tự ti theo đuôi bắt chước nước ngoài một cách nô lệ (Phạm Văn Đồng)

– Về người sáng tác, Đảng ta luôn chăm sóc thiết kế xây dựng một đội ngũ những người làm công tác làm việc vừa hồng vừa chuyên, tập hợp những người làm công tác làm việc văn nghệ vào những tổ chức triển khai thích hợp ( hội nghệ sĩ, hội thẩm mỹ và nghệ thuật … ) tạo điều kiện kèm theo cho nghệ sĩ đi vào đời sống, trau dồi quốc tế quan lập trường chính trị, đạo đức, nhiệt tình cách mạng, lý tưởng thẩm mỹ và nghệ thuật, tình cảm thẩm mỹ và nghệ thuật .

Source: https://evbn.org
Category: Góc Nhìn