Quan điểm nào dưới đây của chủ nghĩa duy tâm khách quan

Chủ nghĩa duy vật, chủ nghĩa duy tâm là gì? Sự đối lập giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm trong việc giải quyết vấn đề cơ bản của triết học

Nội dung chính

• Chủ nghĩa duy vật, chủ nghĩa duy tâm là gì?
• Quan điểm về phạm trù vật chất
• a. Chủ nghĩa duy tâm
• b. Chủ nghĩa duy vật
• c. Quan niệm của triết học Mác Lênin về vật chất
• Quan điểm về phạm trù ý thức
• a. Về nguồn gốc ý thức
• b. Về bản chất ý thức
• Video liên quan

Chủ nghĩa duy vật, chủ nghĩa duy tâm là gì?

Theo Ăngghen, vấn đề cơ bản lớn của mọi triết học, đặc biệt là của triết học hiện đại là vấn đề quan hệ giữa tư duy và tồn tại. Vấn đề này được gọi là vấn đề cơ bản của triết học bởi vì: thứ nhất, nó nảy sinh cùng với sự ra đời của triết học và tồn tại trong tất cả các trường phái triết học cho tới tận ngày nay; thứ hai, giải quyết vấn đề này là cơ sở để giải quyết tất cả các vấn đề triết học khác còn lại và là tiêu chuẩn để xác định lập trường, thế giới quan của các nhà triết học cũng như các học thuyết của họ.

Vấn đề cơ bản này có hai mặt :

• Mặt thứ nhất: trả lời cho câu hỏi giữa vật chất và ý thức (tồn tại và tư duy), cái nào có trước, cái nào có sau, cái nào quyết định cái nào?
• Mặt thứ hai: trả lời cho câu hỏi: con người có khả năng nhận thức được thế giới hay không? (ý thức có thể phản ánh được vật chất hay không?).

Cách giải quyết mặt thứ nhất vấn đề cơ bản của triết học đã chia các triết gia làm hai phái cơ bản: chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm.

Những người cho rằng vật chất, giới tự nhiên là cái có trước và quyết định hành động ý thức của con người được gọi là những nhà duy vật. Học thuyết của họ hợp thành những môn phái khác nhau của chủ nghĩa duy vật, lý giải mọi hiện tượng kỳ lạ của quốc tế này bằng những nguyên do vật chất nguyên do tận cùng của mọi hoạt động của quốc tế này là nguyên do vật chất. Ngược lại, những người cho rằng ý thức, niềm tin, ý niệm, cảm xúc là cái có trước giới tự nhiên, được gọi là những nhà duy tâm. Các học thuyết của họ hợp thành những phái khác nhau của chủ nghĩa duy tâm, chủ trương lý giải hàng loạt quốc tế này bằng những nguyên do tư tưởng, niềm tin nguyên do tận cùng của mọi hoạt động của quốc tế này là nguyên do niềm tin .

Chủ nghĩa duy vật: Cho đến nay, chủ nghĩa duy vật đã được thể hiện dưới ba hình thức cơ bản: chủ nghĩa duy vật chất phác, chủ nghĩa duy vật siêu hình và chủ nghĩa duy vật biện chứng.

+ Chủ nghĩa duy vật chất phác là hiệu quả nhận thức của những nhà triết học duy vật thời Cổ đại. Chủ nghĩa duy vật thời kỳ này thừa nhận tính thứ nhất của vật chất nhưng như nhau vật chất với một hay một số ít chất đơn cử của vật chất và đưa ra những Tóm lại mà về sau người ta thấy mang nặng tính trực quan, ngây thơ, chất phác. Tuy hạn chế do trình độ nhận thức thời đại về vật chất và cấu trúc vật chất, nhưng chủ nghĩa duy vật chất phác thời Cổ đại về cơ bản là đúng vì nó đã lấy bản thân giới tự nhiên để lý giải quốc tế, không viện đến Thần linh, Thượng đế hay những lực lượng siêu nhiên .
+ Chủ nghĩa duy vật siêu hình là hình thức cơ bản thứ hai trong lịch sử dân tộc của chủ nghĩa duy vật, biểu lộ khá rõ ở những nhà triết học thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII và nổi bật là ở thế kỷ thứ XVII, XVIII. Đây là thời kỳ mà cơ học cổ xưa đạt được những thành tựu rực rỡ tỏa nắng nên trong khi liên tục tăng trưởng quan điểm chủ nghĩa duy vật thời Cổ đại, chủ nghĩa duy vật quá trình này chịu sự tác động ảnh hưởng can đảm và mạnh mẽ của chiêu thức tư duy siêu hình, cơ giới giải pháp nhìn quốc tế như một cỗ máy khổng lồ mà mỗi bộ phận tạo nên quốc tế đó về cơ bản là ở trong trạng thái khác biệt và tĩnh tại. Tuy không phản ánh đúng hiện thực trong toàn cục nhưng chủ nghĩa duy vật siêu hình đã góp thêm phần không nhỏ vào việc đẩy lùi thế giới quan duy tâm và tôn giáo, đặc biệt quan trọng là ở thời kỳ chuyển tiếp từ đêm trường Trung cổ sang thời Phục hưng .
+ Chủ nghĩa duy vật biện chứng là hình thức cơ bản thứ ba của chủ nghĩa duy vật, do C.Mác và Ph. Ăngghen kiến thiết xây dựng vào những năm 40 của thế kỷ XIX, sau đó được V.I.Lênin tăng trưởng. Với sự thừa kế tinh hoa của những học thuyết triết học trước đó và sử dụng khá triệt để thành tựu của khoa học đương thời, chủ nghĩa duy vật biện chứng, ngay từ khi mới sinh ra đã khắc phục được hạn chế của chủ nghĩa duy vật chất phác thời Cổ đại, chủ nghĩa duy vật siêu hình và là đỉnh điểm trong sự tăng trưởng của chủ nghĩa duy vật. Chủ nghĩa duy vật biện chứng không chỉ phản ánh hiện thực đúng như chính bản thân nó sống sót mà còn là một công cụ hữu hiệu giúp những lực lượng văn minh trong xã hội tái tạo hiện thực ấy .

Chủ nghĩa duy tâm: Chủ nghĩa duy tâm gồm có hai phái: chủ nghĩa duy tâm chủ quan và chủ nghĩa duy tâm khách quan.

+ Chủ nghĩa duy tâm chủ quan thừa nhận tính thứ nhất của ý thức con người. Trong khi phủ nhận sự sống sót khách quan của hiện thực, chủ nghĩa duy tâm chủ quan chứng minh và khẳng định mọi sự vật, hiện tượng kỳ lạ chỉ là phức tạp của những cảm xúc .
+ Chủ nghĩa duy tâm khách quan cũng thừa nhận tính thứ nhất của ý thức nhưng coi đó là là thứ ý thức khách quan có trước và sống sót độc lập với con người. Thực thể ý thức khách quan này thường được gọi bằng những cái tên khác nhau như ý niệm, ý thức tuyệt đối, lý tính quốc tế, v.v. .
Chủ nghĩa duy tâm triết học cho rằng ý thức, niềm tin là cái có trước và sản sinh ra giới tự nhiên. Bằng cách đó, chủ nghĩa duy tâm đã thừa nhận sự phát minh sáng tạo của một lực lượng siêu nhiên nào đó so với hàng loạt quốc tế. Vì vậy, tôn giáo thường sử dụng những học thuyết duy tâm làm cơ sở lý luận, luận chứng cho những quan điểm của mình, tuy có sự khác nhau đáng kể giữa chủ nghĩa duy tâm triết học với chủ nghĩa duy tâm tôn giáo. Trong thế giới quan tôn giáo, lòng tin là cơ sở đa phần và đóng vai trò chủ yếu so với hoạt động. Còn chủ nghĩa duy tâm triết học lại là mẫu sản phẩm của tư duy lý tính dựa trên cơ sở tri thức và năng lượng can đảm và mạnh mẽ của tư duy .
Về phương diện nhận thức luận, sai lầm đáng tiếc cố ý của chủ nghĩa duy tâm bắt nguồn từ cách xem xét phiến diện, tuyệt đối hóa, thần thánh hóa một mặt, một đặc tính nào đó của quy trình nhận thức mang tính biện chứng của con người .
Bên cạnh nguồn gốc nhận thức, chủ nghĩa duy tâm sinh ra còn có nguồn gốc xã hội. Sự tách rời lao động trí óc với lao động chân tay và vị thế thống trị của lao động trí óc so với lao động chân tay trong những xã hội trước kia đã tạo ra ý niệm về vai trò quyết định hành động của tác nhân ý thức. Trong lịch sử dân tộc, giai cấp thống trị và nhiều lực lượng xã hội đã từng ủng hộ, sử dụng chủ nghĩa duy tâm làm nền tảng lý luận cho những quan điểm chính trị xã hội của mình .
Học thuyết triết học nào thừa nhận chỉ một trong hai thực thể ( vật chất hoặc ý thức ) là bản nguyên ( nguồn gốc ) của quốc tế, quyết định hành động sự hoạt động của quốc tế được gọi là nhất nguyên luận ( nhất nguyên luận duy vật hoặc nhất nguyên luận duy tâm ) .
Trong lịch sử vẻ vang triết học cũng có những nhà triết học lý giải quốc tế bằng cả hai bản nguyên vật chất và ý thức, xem vật chất và niềm tin là hai bản nguyên hoàn toàn có thể cùng quyết định hành động nguồn gốc và sự hoạt động của quốc tế. Học thuyết triết học như vậy được gọi là nhị nguyên luận, nổi bật là Descartes ( Đề-các ). Những người nhị nguyên luận thường là những người, trong trường hợp xử lý một yếu tố nào đó, ở vào một thời gian nhất định, là người duy vật, nhưng ở vào một thời gian khác, và khi xử lý một yếu tố khác, lại là người duy tâm. Song, xét đến cùng nhị nguyên luận thuộc về chủ nghĩa duy tâm .
Xưa nay, những quan điểm, học phái triết học thực ra là rất đa dạng chủng loại và phong phú. Nhưng dù phong phú đến mấy, chúng cũng chỉ thuộc về hai lập trường cơ bản. Triết học do vậy được chia thành hai phe phái chính : chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm. Lịch sử triết học do vậy cũng đa phần là lịch sử dân tộc đấu tranh của hai phe phái duy vật và duy tâm .

Quan điểm về phạm trù vật chất

a. Chủ nghĩa duy tâm

Các nhà triết học duy tâm, cả chủ nghĩa duy tâm khách quan và chủ nghĩa duy tâm chủ quan, từ thời cổ đại đến văn minh tuy buộc phải thừa nhận sự sống sót của những sự vật, hiện tượng kỳ lạ của quốc tế nhưng lại phủ nhận đặc trưng tự thân sống sót của chúng. Chủ nghĩa duy tâm khách quan thừa nhận sự sống sót hiện thực của giới tự nhiên, nhưng lại cho rằng nguồn gốc của nó là do sự tha hoá của ý thức quốc tế. Chủ nghĩa duy tâm chủ quan cho rằng đặc trưng cơ bản nhất của mọi sự vật, hiện tượng kỳ lạ là sự sống sót phụ thuộc vào chủ quan, tức là một hình thức sống sót khác của ý thức. Do đó về mặt nhận thức luận, chủ nghĩa duy tâm cho rằng con người hoặc là không hề, hoặc là chỉ nhận thức được cái bóng, cái hình thức bề ngoài của sự vật, hiện tượng kỳ lạ. Thậm chí quy trình nhận thức của con người, theo họ, chẳng qua chỉ là quy trình ý thức đi tìm lại chính bản thân mình dưới hình thức khác mà thôi. Như vậy, về thực ra, những nhà triết học duy tâm đã phủ nhận đặc tính sống sót khách quan của vật chất. Thế giới quan duy tâm rất gần với thế giới quan tôn giáo và tất yếu dẫn họ đến với thần học .

b. Chủ nghĩa duy vật

Quan điểm nhất quán từ xưa đến nay của những nhà triết học duy vật là thừa nhận sự sống sót khách quan của quốc tế vật chất, lấy bản thân giới tự nhiên để lý giải tự nhiên. Lập trường đó là đúng đắn, tuy nhiên chưa đủ để những nhà duy vật trước C. Mác đi đến một ý niệm hoàn hảo về phạm trù nền tảng này. Tuy vậy, cùng với những tân tiến của lịch sử vẻ vang, ý niệm của những nhà triết học duy vật về vật chất cũng từng bước tăng trưởng theo hướng ngày càng thâm thúy và trừu tượng hoá khoa học hơn .
Chủ nghĩa duy vật thời Cổ đại. Thời Cổ đại, đặc biệt quan trọng là ở Hy Lạp La Mã, Trung Quốc, Ấn Độ đã Open chủ nghĩa duy vật với ý niệm chất phác về giới tự nhiên, về vật chất. Nhìn chung, những nhà duy vật thời Cổ đại quy vật chất về một hay một vài dạng đơn cử của nó và xem chúng là khởi nguyên của quốc tế, tức quy vật chất về những vật thể hữu hình, cảm tính đang sống sót ở quốc tế bên ngoài, ví dụ điển hình, nước ( Thales ), lửa ( Heraclitus ), không khí ( Anaximenes ) ; đất, nước, lửa, gió ( Tứ đại Ấn Độ ), Kim, mộc, thủy, hỏa, thổ ( Ngũ hành Trung Quốc ). Một số trường hợp đặc biệt quan trọng, họ quy vật chất ( không riêng gì vật chất mà quốc tế ) về những cái trừu tượng như Không ( Phật giáo ), Đạo ( Lão Trang ) .
Một bước tiến mới trên con đường kiến thiết xây dựng ý niệm duy vật về vật chất được biểu lộ trong ý niệm của nhà triết học Hy Lạp cổ đại Anaximander. Ông cho rằng, cơ sở tiên phong của mọi vật trong thiên hà là một dạng vật chất đơn nhất, vô định, vô hạn và sống sót vĩnh viễn, đó là Apeirôn. Theo ông, Apeirôn luôn ở trong trạng thái hoạt động và từ đó phát sinh ra những mặt trái chiều chất chứa trong nó, như nóng và lạnh, khô và ướt, sinh ra và chết đi v.v.. Đây là một cố gắng nỗ lực muốn thoát ly cách nhìn trực quan về vật chất, muốn tìm một thực chất thâm thúy hơn đang ẩn dấu phía sau những hiện tượng kỳ lạ cảm tính vẻ bên ngoài những sự vật. Tuy nhiên, khi Anaximander cho rằng, Apeirôn là một cái gì đó ở giữa nước và không khí thì ông vẫn chưa vượt khỏi hạn chế của những ý niệm trước đó về vật chất .
Bước tiến quan trọng nhất của sự tăng trưởng phạm trù vật chất là định nghĩa vật chất của hai nhà triết học Hi Lạp cổ đại là Lơxíp ( khoảng chừng 500 440 trước CN ) và Đêmôcrít ( khoảng chừng 427 374 trước CN ). Cả hai ông đều cho rằng, vật chất là nguyên tử. Nguyên tử theo họ là những hạt nhỏ nhất, không hề phân loại, không khác nhau về chất, sống sót vĩnh viễn và sự đa dạng chủng loại của chúng về hình dạng, tư thế, trật tự sắp xếp quy định tính muôn vẻ của vạn vật. Theo Thuyết Nguyên tử thì vật chất theo nghĩa bao quát nhất, chung nhất không đồng nghĩa tương quan với những vật thể mà con người hoàn toàn có thể cảm nhận được một cách trực tiếp, mà là một lớp những thành phần hữu hình thoáng rộng nằm sâu trong mỗi sự vật, hiện tượng kỳ lạ. Quan niệm này không những biểu lộ một bước tiến khá xa của những nhà triết học duy vật trong quy trình tìm kiếm một định nghĩa đúng đắn về vật chất mà còn có ý nghĩa như một dự báo khoa học tài tình của con người về cấu trúc của quốc tế vật chất nói chung .
Chủ nghĩa duy vật thế kỷ XV XVIII. Bắt đầu từ thời kỳ Phục hưng ( thế kỷ XV ), phương Tây đã có sự cải tiến vượt bậc so với phương Đông ở chỗ khoa học thực nghiệm sinh ra, đặc biệt quan trọng là sự tăng trưởng mạnh của cơ học ; công nghiệp. Đến thế kỷ XVII – XVIII, chủ nghĩa duy vật mang hình thức chủ nghĩa duy vật siêu hình, máy móc. Thuyết nguyên tử vẫn được những nhà triết học và khoa học tự nhiên thời kỳ Phục Hưng và Cận đại ( thế kỷ XV XVIII ) như Galilê, Bêcơn, Hốpxơ, Xpinôda, Hônbách, Điđơrô, Niutơn liên tục nghiên cứu và điều tra, khẳng định chắc chắn trên lập trường duy vật. Đặc biệt, những thành công xuất sắc kỳ diệu của Niutơn trong vật lý học cổ xưa ( nghiên cứu và điều tra cấu trúc và thuộc tính của những vật thể vật chất vĩ mô mở màn tính từ nguyên tử trở lên ) và việc khoa học vật lý thực nghiệm chứng tỏ được sự sống sót thực sự của nguyên tử càng làm cho ý niệm trên đây được củng cố thêm .
Song, do chưa thoát khỏi giải pháp tư duy siêu hình nên nhìn chung những nhà triết học duy vật thời kỳ cận đại đã không đưa ra được những khái quát triết học đúng đắn. Họ thường giống hệt vật chất với khối lượng, coi những định luật cơ học như những chân lý không hề thêm bớt và lý giải mọi hiện tượng kỳ lạ của quốc tế theo những chuẩn mực thuần tuý cơ học ; xem vật chất, hoạt động, khoảng trống, thời hạn như những thực thể khác nhau, không có mối liên hệ nội tại với nhau Cũng có 1 số ít nhà triết học thời kỳ này cố gắng nỗ lực vạch ra những sai lầm đáng tiếc của thuyết nguyên tử ( ví dụ điển hình như Đềcáctơ, Cantơ ) nhưng không nhiều và không hề làm biến hóa cơ bản cái nhìn cơ học về quốc tế, không đủ đưa đến một định nghĩa trọn vẹn mới về phạm trù vật chất .

Cuộc cách mạng trong khoa học tự nhiên cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX và sự phá sản của các quan điểm duy vật siêu hình về vật chất:

Năm 1895, Rơnghen phát hiện ra tia X. Năm 1896, Béccơren phát hiện ra hiện tượng kỳ lạ phóng xạ của nguyên tố Urani. Năm 1897, Tômxơn phát hiện ra điện tử. Năm 1901, Kaufman đã chứng tỏ được khối lượng của điện tử không phải là không bao giờ thay đổi mà biến hóa theo tốc độ hoạt động của nguyên tử. Năm 1898 1902, nhà nữ vật lý học Ba Lan Mari Scôlôđốpsca cùng với chồng là Pie, nhà hoá học người Pháp, đã mày mò ra chất phóng xạ mạnh là pôlôni và rađium. Những phát hiện vĩ đại đó chứng tỏ rằng, nguyên tử không phải là thành phần nhỏ nhất mà nó hoàn toàn có thể bị phân loại, chuyển hoá. Năm 1905, Thuyết Tương đối hẹp và năm 1916, Thuyết Tương đối Tổng quát của A Anhxtanh sinh ra đã chứng tỏ : khoảng trống, thời hạn, khối lượng luôn đổi khác cùng với sự hoạt động của vật chất. Thế giới vật chất không có và không hề có những vật thể không có cấu trúc, tức là không hề có đơn vị chức năng ở đầu cuối, tuyệt đối đơn thuần và không bao giờ thay đổi để đặc trưng chung cho vật chất. Thế giới ấy còn nhiều điều kỳ lạ mà con người đã và đang liên tục mày mò, ví dụ điển hình như : sự chuyển hoá giữa hạt và trường, sóng và hạt, hạt và phản hạt, hụt khối lượng, quan hệ bất định, v.v.. Điều này đã chứng minh và khẳng định Dự kiến thiên tài của V.I.Lênin : điện tử cũng vô cùng tận như nguyên tử, tự nhiên là vô tận là trọn vẹn đúng đắn .
Đứng trước những phát hiện trên đây của khoa học tự nhiên, không ít nhà khoa học và triết học đứng trên lập trường duy vật tự phát, siêu hình đã hoang mang lo lắng, xê dịch, không tin tính đúng đắn của chủ nghĩa duy vật. Họ cho rằng, nguyên tử không phải là thành phần nhỏ nhất, mà hoàn toàn có thể bị phân loại, tan rã, bị mất đi. Do đó, vật chất cũng hoàn toàn có thể biến mất ; có hiện tượng kỳ lạ không có khối lượng cơ học, hạt chuyển thành trường, cũng có nghĩa là vật chất chỉ còn là nguồn năng lượng, là sóng phi vật chất ; quy luật cơ học không còn tính năng gì trong quốc tế vật chất kỳ lạ, quốc tế sống sót không có quy luật, mọi khoa học trở thành thừa và nếu có chăng cũng chỉ là sự phát minh sáng tạo tuỳ tiện của tư duy con người ; khách thể tiêu tan, chủ thể trở thành cái có trước, cái còn lại duy nhất là tất cả chúng ta và cảm xúc cùng tư duy của tất cả chúng ta để tổ chức triển khai những cảm xúc đó. Theo đó, E.Makhơ phủ nhận tính hiện thực khách quan của điện tử. Ốtvan phủ nhận sự sống sót trong thực tiễn của nguyên tử và phân tử. Còn Piếcsơn thì định nghĩa : Vật chất là cái phi vật chất đang hoạt động ( ! ). Đây chính là cuộc khủng hoảng cục bộ vật lý học văn minh mà thực ra của nó, như V.I.Lênin khẳng định chắc chắn : là ở sự đảo lộn của những quy luật cũ và những nguyên tắc cơ bản, ở sự sửa chữa thay thế chủ nghĩa duy vật bằng chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa bất khả tri .
Tình hình trên đã làm cho nhiều nhà khoa học tự nhiên trượt từ chủ nghĩa duy vật máy móc, siêu hình sang chủ nghĩa tương đối, rồi rơi vào chủ nghĩa duy tâm. V.I.Lênin gọi đó là chủ nghĩa duy tâm vật lý học và coi đó là một bước ngoặt nhất thời, là thời kỳ ốm đau ngắn ngủi, là chứng bệnh của sự trưởng thành, là một vài mẫu sản phẩm chết, một vài thứ cặn bã nào đó phải vứt vào sọt rác. Để khắc phục cuộc khủng hoảng cục bộ này ; V.I.Lênin cho rằng : Tinh thần duy vật cơ bản của vật lý học, cũng như của toàn bộ những khoa học tự nhiên văn minh, sẽ thắng lợi tổng thể mọi thứ khủng hoảng cục bộ, nhưng với điều kiện kèm theo tất yếu là chủ nghĩa duy vật biện chứng phải sửa chữa thay thế chủ nghĩa duy vật siêu hình

c. Quan niệm của triết học Mác Lênin về vật chất

Theo Ph. Ăngghen, để có một ý niệm đúng đắn về vật chất, cần phải có sự phân biệt rõ ràng giữa vật chất với tính cách là một phạm trù của triết học, một phát minh sáng tạo của tư duy con người trong quy trình phản ánh hiện thực, tức vật chất với tính cách là vật chất, với bản thân những sự vật, hiện tượng kỳ lạ đơn cử của quốc tế vật chất. Bởi vì vật chất với tính cách là vật chất, một phát minh sáng tạo thuần tuý của tư duy, và là một trừu tượng thuần tuý Do đó, khác với những vật chất nhất định và đang sống sót, vật chất với tính cách là vật chất không có sự sống sót cảm tính. Đồng thời, Ph. Ăngghen cũng chỉ ra rằng, bản thân phạm trù vật chất cũng không phải là sự phát minh sáng tạo tuỳ tiện của tư duy con người, mà trái lại, là tác dụng của con đường trừu tượng hoá của tư duy con người về những sự vật, hiện tượng kỳ lạ hoàn toàn có thể cảm biết được bằng những giác quan. Đặc biệt, Ph. Ăngghen khẳng định chắc chắn rằng, xét về thực ra, nội hàm của những phạm trù triết học nói chung, của phạm trù vật chất nói riêng chẳng qua chỉ là sự tóm tắt trong tất cả chúng ta tập hợp theo những thuộc tính chung của tính đa dạng chủng loại, muôn vẻ nhưng hoàn toàn có thể cảm biết được bằng những giác quan của những sự vật, hiện tượng kỳ lạ của quốc tế vật chất. Ph. Ăngghen chỉ rõ, những sự vật, hiện tượng kỳ lạ của quốc tế, dù rất đa dạng và phong phú, muôn vẻ nhưng chúng vẫn có một đặc tính chung, thống nhất đó là tính vật chất tính sống sót, độc lập không phụ thuộc vào ý thức. Để bao quát được hết thảy những sự vật, hiện tượng kỳ lạ đơn cử, thì tư duy cần phải nắm lấy đặc tính chung này và đưa nó vào trong phạm trù vật chất. Ph. Ăngghen lý giải : Ête có tính vật chất không ? Dù sao nếu ête sống sót thì nó phải có tính vật chất, nó phải nằm trong khái niệm vật chất .
Kế thừa những tư tưởng thiên tài đó, V.I.Lênin đã triển khai tổng kết tổng lực những thành tựu mới nhất của khoa học, đấu tranh chống mọi bộc lộ của chủ nghĩa không tin, duy tâm ( đang lầm lẫn hoặc xuyên tạc những thành tựu mới trong nhận thức đơn cử của con người về vật chất, mưu toan bác bỏ chủ nghĩa duy vật ), qua đó bảo vệ và tăng trưởng ý niệm duy vật biện chứng về phạm trù nền tảng này của chủ nghĩa duy vật .
Để đưa ra được một ý niệm thực sự khoa học về vật chất, V.I.Lênin đặc biệt quan trọng chăm sóc đến việc tìm kiếm phương pháp định nghĩa cho phạm trù này. Thông thường, để định nghĩa một khái niệm nào đó, người ta triển khai theo cách quy khái niệm cần định nghĩa vào khái niệm rộng hơn nó rồi chỉ ra những tín hiệu đặc trưng của nó. Nhưng, theo V.I.Lênin, vật chất thuộc loại khái niệm rộng nhất, rộng đến cùng cực, vì vậy không hề có một khái niệm nào rộng hơn nữa. Do đó, không hề định nghĩa khái niệm vật chất theo giải pháp thường thì mà phải dùng một giải pháp đặc biệt quan trọng định nghĩa nó trải qua khái niệm trái chiều với nó trên phương diện nhận thức luận cơ bản, nghĩa là phải định nghĩa vật chất trải qua ý thức. V.I.Lênin viết : Không thể đem lại cho hai khái niệm nhận thức luận này một định nghĩa nào khác ngoài cách chỉ rõ rằng trong hai khái niệm đó, cái nào được coi là có trước .
Với giải pháp nêu trên, trong tác phẩm Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm tay nghề phê phán, V.I.Lênin đã đưa ra định nghĩa về vật chất như sau : Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm xúc, được cảm xúc của tất cả chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh, và sống sót không phụ thuộc vào cảm xúc. Đây là một định nghĩa hoàn hảo về vật chất mà cho đến nay được những nhà khoa học văn minh coi là một định nghĩa tầm cỡ .
Định nghĩa vật chất của V.I.Lênin bao hàm những nội dung cơ bản sau đây :

• Thứ nhất, vật chất là thực tại khách quan cái tồn tại hiện thực bên ngoài ý thức và không lệ thuộc vào ý thức.
• Thứ hai, vật chất là cái mà khi tác động vào các giác quan con người thì đem lại cho con người cảm giác.
• Thứ ba, vật chất là cái mà ý thức chẳng qua chỉ là sự phản ánh của nó.

Xem thêm về nội dung của phạm trù vật chất : Vật chất Triết học Mác Lenin

Quan điểm về phạm trù ý thức

a. Về nguồn gốc ý thức

Quan điểm của chủ nghĩa duy tâm

Khi lý giải nguồn gốc sinh ra của ý thức, những nhà triết học duy tâm cho rằng, ý thức là nguyên thể tiên phong, sống sót vĩnh viễn, là nguyên do sinh thành, chi phối sự sống sót, biến hóa của hàng loạt quốc tế vật chất. Chủ nghĩa duy tâm khách quan với những đại biểu tiêu biểu vượt trội như ­ Platôn, G. Hêghen đã tuyệt đối hoá vai trò của lý tính, chứng minh và khẳng định quốc tế ý niệm, hay ý niệm tuyệt đối là bản thể, sinh ra hàng loạt quốc tế hiện thực. Ý thức của con người chỉ là sự hồi tưởng về ý niệm, hay tự ý thức lại ý niệm tuyệt đối. Còn chủ nghĩa duy tâm chủ quan với những đại biểu như G.Béccơli, E.Makhơ lại tuyệt đối hoá vai trò của cảm xúc, coi cảm xúc là sống sót duy nhất, tiên thiên, sản sinh ra quốc tế vật chất. Ý thức của con người là do cảm xúc sinh ra, nhưng cảm xúc theo ý niệm của họ không phải là sự phản ánh quốc tế khách quan mà chỉ là cái vốn có của mỗi cá thể sống sót tách rời, khác biệt với quốc tế bên ngoài. Đó là những ý niệm rất là phiến diện, sai lầm đáng tiếc, của chủ nghĩa duy tâm, cơ sở lý luận của tôn giáo .

Quan điểm của chủ nghĩa duy vật siêu hình

Đối lập với những ý niệm của chủ nghĩa duy tâm, những nhà duy vật siêu hình phủ nhận đặc thù siêu tự nhiên của ý thức, ý thức. Họ xuất phát từ quốc tế hiện thực để lý giải nguồn gốc của ý thức. Tuy nhiên, do trình độ tăng trưởng khoa học của thời đại mà họ đang sống còn nhiều hạn chế và bị ph ­ ương pháp siêu hình chi phối nên những ý niệm về ý thức còn nhiều sai lầm đáng tiếc .
Các nhà duy vật siêu hình đã như nhau ý thức với vật chất. Họ coi ý thức cũng chỉ là một dạng vật chất đặc biệt quan trọng, do vật chất sản sinh ra. Chẳng hạn, từ thời cổ đại, Đêmôcơrít ý niệm ý thức là do những nguyên tử đặc biệt quan trọng ( hình cầu, nhẹ, linh động ) link với nhau tạo thành .
Các nhà duy vật tầm th ­ ường thế kỷ XVIII ( Phôgtơ, Môlétsốt, Buykhơne ) lại cho rằng : Óc tiết ra ý thức như gan tiết ra mật. Một số nhà duy vật khác thuộc phái Vật hoạt luận ( Rôbinê, Hếchken, Điđơrô ) lại ý niệm ý thức là thuộc tính phổ cập của mọi dạng vật chất từ giới vô sinh đến giới hữu sinh, mà cao nhất là con người. Có chăng sự khác nhau giữa những giống, loài chỉ là ở Lever bộc lộ ra vẻ bên ngoài bằng ngôn từ hay không mà thôi. Theo nhà triết học Pháp Điđơrô : Cảm giác là đặc tính chung của vật chất hay là loại sản phẩm của tính tổ chức triển khai của vật chất [ 1 ] .
Những sai lầm đáng tiếc, hạn chế của chủ nghĩa duy tâm, duy vật siêu hình trong ý niệm về ý thức đã được những giai cấp bóc lột, thống trị triệt để tận dụng, lấy đó làm cơ sở lý luận, công cụ để nô dịch niềm tin quần chúng lao động .

Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng

Trong khi phê phán chủ nghĩa duy tâm khách quan cho rằng ý niệm có trước, phát minh sáng tạo ra quốc tế, Các Mác đồng thời khẳng định chắc chắn quan điểm duy vật biện chứng về ý thức : ý niệm chẳng qua chỉ là vật chất được đem chuyển vào trong đầu óc con người và được cải biến đi ở trong đó .
Dựa trên những thành tựu mới của khoa học tự nhiên, nhất là sinh lý học thần kinh tân tiến, những nhà tầm cỡ của chủ nghĩa Mác Lênin đã chứng minh và khẳng định rằng, xét về nguồn gốc tự nhiên, ý thức chỉ là thuộc tính của vật chất ; nhưng không phải của mọi dạng vật chất, mà là thuộc tính của một dạng vật chất sống có tổ chức triển khai cao nhất là bộ óc người. Óc người là khí quan vật chất của ý thức. Ý thức là tính năng của bộ óc người. Mối quan hệ giữa bộ óc ng ­ ười hoạt động giải trí thông thường và ý thức là không hề tách rời. Tất cả những ý niệm tách rời hoặc như nhau ý thức với óc người đều dẫn đến quan điểm duy tâm, thần bí hoặc duy vật tầm thường. Ý thức là tính năng của bộ óc người hoạt động giải trí thông thường. Sinh lý và ý thức là hai mặt của một quy trình quy trình sinh lý thần kinh trong bộ óc người mang nội dung ý thức, cũng giống như tín hiệu vật chất mang nội dung thông tin .
Xem thêm quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng về nguồn gốc ý thức Tại đây

b. Về bản chất ý thức

Chủ nghĩa duy tâm, do không hiểu được nguồn gốc sinh ra của ý thức nên đã có những ý niệm sai lầm đáng tiếc về thực chất của ý thức. Chủ nghĩa duy tâm đã cường điệu vai trò của ý thức một cách thái quá, trừu tượng tới mức thoát ly đời sống hiện thực, biến nó thành một thực thể sống sót độc lập, thực tại duy nhất và nguồn gốc sinh ra quốc tế vật chất .
trái lại, chủ nghĩa duy vật siêu hình đã tầm thường hoá vai trò của ý thức. Họ coi ý thức cũng chỉ là một dạng vật chất ; hoặc coi ý thức chỉ là sự phản ánh giản đơn, thụ động quốc tế vật chất, tách rời thực tiễn xã hội rất đa dạng và phong phú, sinh động. Những ý niệm sai lầm đáng tiếc đó đã không được cho phép con người hiểu được thực chất của ý thức, cũng như biện chứng của quy trình phản ánh ý thức .
Chủ nghĩa duy vật biện chứng, trên cơ sở nhận thức đúng đắn nguồn gốc sinh ra của ý thức và nắm vững thuyết phản ánh đã luận giải một cách khoa học thực chất của ý thức. Vật chất và ý thức là hai hiện tượng kỳ lạ chung nhất của quốc tế hiện thực, mặc dầu khác nhau về thực chất, nhưng giữa chúng luôn có mối liên hệ biện chứng. Do vậy, muốn hiểu đúng thực chất của ý thức cần xem xét nó trong mối quan hệ qua lại với vật chất, mà hầu hết là đời sống hiện thực có tính thực tiễn của con người. Bản chất ý thức là hình ảnh chủ quan của quốc tế khách quan, là quy trình phản ánh tích cực, phát minh sáng tạo hiện thực khách quan của óc người .

Xem thêm quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng về bản chất ý thức Tại đây