Văn miếu Xích Đằng – biểu tượng của tinh thần hiếu học và nền văn hiến Hưng Yên

05/02/2021 13:36:07      668 lượt xem

Nằm cạnh con sông Hồng quanh năm đỏ nặng phù sa, văn miếu Xích Đằng được biết đến là một di tích quan trọng nằm trong quần thể di tích Phố Hiến, thuộc phường Lam Sơn, thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên. Sở dĩ Văn miếu có tên như vậy là do được khỏi dựng trên đất làng Xích Đằng từ thế kỷ 17 ( thời Hậu Lê ) với qui mô bắt đầu nhỏ, đến năm Minh Mệnh thứ 20 ( 1839 ), triều Nguyễn, được kiến thiết xây dựng lại có quy mô như lúc bấy giờ trên nền của chùa Nguyệt Đường ( chùa Xích Đằng ) .

Với hơn 400 năm tồn tại, ghi danh 161 vị đại khoa, văn miếu Xích Đằng đã thể hiện tinh thần hiếu học của con người trên mảnh đất “Nhất Kinh kỳ, Nhì Phố Hiến”.

Theo từ điển Địa danh văn hóa và thắng cảnh Nước Ta của Nguyễn Như Ý và Nguyễn Thành Chương ghi rõ văn miếu Xích Đằng là một trong sáu văn miếu còn sống sót cho đến thời nay của quốc gia và văn miếu Hưng Yên cũng là một trong hai văn miếu truyền kiếp nhất ( đứng sau văn miếu Văn Miếu ) .
Thế kỷ 17 dưới thời vua Lê Thánh Tông, để chấn hưng lại đạo Nho, triều đình đã cho xây dựng nhiều trường học bên ngoài trường Văn Miếu ở những trấn. Ở trấn Sơn Nam ( gồm những tỉnh Hà Nam, Tỉnh Nam Định, Tỉnh Ninh Bình, Tỉnh Thái Bình và một phần đất của Thành Phố Hà Nội và Hưng Yên ) có văn miếu Xích Đằng ( hay còn có tên là văn miếu Sơn Nam ) được thiết kế xây dựng vừa làm nơi để thờ tự những bậc hiền nho, vừa là nơi tổ chức triển khai những kỳ thi của trấn .
Sau nhiều biến chuyển trong việc chia tách lại địa lý những trấn dưới những triều Hậu Lê, Tây Sơn, nhà Nguyễn, văn miếu Xích Đằng trở thành văn miếu của trấn Sơn Nam thượng và sau này là của tỉnh Hưng Yên .
Dù nằm trong khu dân cư, nhưng đi ngay trên cầu Yên Lệnh, thuộc quốc lộ 38 nối Hà Nam với Hưng Yên hoàn toàn có thể quan sát được văn miếu Xích Đằng từ hai cây gạo đã có hàng trăm năm tuổi được trồng trước cổng. Nằm trên đường dẫn vào còn có tượng hai con nghê đá lớn được tạc từ thế kỷ 18 .
Tam quan ( hay còn gọi là cổng Nghi môn ) của văn miếu Xích Đằng là một trong những khu công trình còn giữ được những nét kiến trúc độc lạ trong những văn miếu còn lại ở Nước Ta. Được dựng theo lối kiến trúc chồng diêm, hai tầng tám mái có lầu gác. Hai bên Tam quan có hai bục loa, dùng để xướng danh sĩ tử và thông tin những pháp luật trong những kỳ thi hương .
Thay vì lầu trống như ở những văn miếu Quốc tử giám, văn miếu Mao Điền, ở văn miếu Xích Đằng lầu trống được thay vào bằng lầu chuông. Tiếng chuông và tiếng khánh vang lên chính là lúc báo hiệu giờ thi đã khởi đầu và kết thúc, đồng thời nó cũng là tiếng cầu thỉnh tỏ lòng biết ơn, tri ân với những bậc hiền nho trong mỗi dịp liên hoan. Hai chiếc chuông và khánh của văn miếu cũng là những di vật cổ được đúc và tạo dựng từ thế kỷ 18 .

Khu nội tự kết cấu theo kiểu chữ Tam: gồm Tiền tế, Trung từ và Hậu cung. Hệ thống mái được kết cấu theo kiểu “trùng thiềm địa ốc”. Mặt chính quay về hướng nam. Bên trong khu nội tự tỏa sáng với hệ thống các đại tự, cấu đối, cửa võng và một hệ thống các trụ, kèo được sơn son thếp vàng phủ kim hoàn toàn.

Hiện vật quý giá nhất trong văn miếu còn lưu giữ được đến thời nay đó chính là 9 tấm bia đá khắc tên tuổi, quê quán, chức vụ của 161 vị đỗ đại khoa ở trấn Sơn Nam thượng xưa. Trong đó có 138 vị ở Hưng Yên và 23 vị ở Tỉnh Thái Bình .
Từ những khoa thi tiên phong dưới thời nhà Trần đến khoa thi ở đầu cuối vào cuối thời nhà Nguyễn, tỉnh Hưng Yên đều có người đỗ đạt cao. Thời nào cũng có người tài của đất Hưng Yên đỗ đạt ra giúp việc nước, việc dân .

Học vị cao nhất được ghi danh ở những bia đá còn lưu lại là trạng nguyên Tống Trân, thời nhà Trần ; trạng nguyên Nguyễn Kỳ, triều nhà Mạc ; trạng nguyên Dương Phúc Tư, triều nhà Lê. Chức vụ cao nhất được biết đến là tiến sỹ Lê Như Hổ, quận công triều nhà Mạc …
Ở văn miếu Xích Đằng hiện tại đang thờ hai pho tượng của Đức Khổng Tử và những bậc chư hiền nho gia. Cùng với đó là pho tượng của người thầy giáo lỗi lạc, người hiệu trưởng tiên phong của văn miếu Văn Miếu Đường Chu Văn An .
Năm 1992, Văn miếu Xích Đằng được Bộ Văn hóa – tin tức ( nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ) xếp hạng là di tích lịch sử dân tộc văn hoá vương quốc .

Văn miếu xưa có hai mùa lễ hội. Trọng hội là ngày 10/2 và 10/8. Cứ vào các ngày trọng hội, những vị nho học và quan đầu tỉnh phải đến Văn miếu tế lễ để thể hiện nề nếp nho phong, tôn sư trọng đạo làm gương cho con cháu, cầu mong sự nghiệp giáo dục ngày càng tiến bộ.

Ngày nay, hàng năm, vào dịp mùng 4-5 Tết, Văn miếu lại tổ chức triển khai liên hoan với những hoạt động giải trí như cho chữ đầu xuân, tổ chức triển khai tế lễ, dâng hương, triển lãm thư pháp, hát ca trù, từng bước Phục hồi lại tiệc tùng xưa. Ngoài ra vào mùa thi, thanh thiếu niên, học viên về văn miếu tìm hiểu và khám phá truyền thống cuội nguồn hiếu học của cha ông và thắp nhang cầu mong cho sự học tập ngày càng tăng trưởng .
Văn miếu Xích Đằng cũng như quần thể di tích Phố Hiến trở thành địa chỉ quen thuộc của hành khách gần xa khi đến thăm Phố Hiến. Đó cũng là niềm tự hào của mỗi người con xứ nhãn khi được sinh ra, lớn lên trên quê nhà văn hiến, cách mạng anh hùng .

Source: https://evbn.org
Category: Địa Danh