[E-Magazine] – Khu di tích lịch sử – văn hóa Hàm Rồng: Tỏa sáng một vùng danh thắng

Yên bình nằm trong lòng TP Thanh Hóa, từ lâu, Khu di tích lịch sử – văn hóa truyền thống Hàm Rồng đã nổi danh là một vùng thắng tích. Nơi đây không chỉ có cảnh sắc vạn vật thiên nhiên tươi đẹp, hài hòa sông – núi – ruộng đồng – xóm làng tựa hồ như bức tranh thủy mặc mà tạo hóa kì công sắp xếp. Hơn thế, mảnh đất này tiềm ẩn giá trị văn hóa truyền thống – lịch sử, cách mạng thâm thúy gắn liền với chiến công vang dội của quân và dân Thanh Hóa .

Dẫu chẳng phải người xứ Thanh nhưng mỗi khi nhắc tới Hàm Rồng – “ cây cầu sắt nhỏ bắc qua sông Mã ” đều gợi lên trong lòng những người con đất Việt niềm yêu dấu, tự hào. Bởi lẽ, cây cầu ấy gắn liền với lịch sử của dân tộc bản địa ta trong suốt hai cuộc kháng chiến trường kỳ, gian lao chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược .

Cầu Hàm Rồng được những kỹ sư người Pháp kiến thiết xây dựng năm 1904. Với vị trí kế hoạch quan trọng, trong những năm kháng chiến, cầu Hàm Rồng được ví như “ yết hầu ”, là trọng điểm đánh phá điên cuồng của giặc Mỹ nhằm mục đích cắt đứt “ mạch máu giao thông vận tải ” luân chuyển khí tài, lương thực chi viện cho mặt trận miền Nam. Trong gần 8 năm chiến đấu bảo vệ cầu Hàm Rồng, quân và dân Thanh Hóa cùng với lực lượng bộ đội nòng cốt của cả nước đã làm ra những kì tích vang dội, lẫy lừng .Sự kiện diễn ra trong 2 ngày 3, 4-4-1965 tại khu vực cầu Hàm Rồng mãi là “ cuộc đụng đầu ” ghi dấu ấn đậm nét trên những trang sử vàng của dân tộc bản địa. Trong hai ngày ( 3,4 – 4-1965 ), đế quốc Mỹ điên cuồng sử dụng hơn 300 lượt máy bay, tổ chức triển khai thành 12 đợt công kích kinh hoàng xuống cầu Hàm Rồng hòng “ cắt đứt mạch máu giao thông vận tải ” chi viện từ miền Bắc vào mặt trận miền Nam. Với khẩu hiệu “ Quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược ”, quân và dân Thanh Hóa đã kiên cường chống trả kinh khủng, tác dụng “ bắn rơi 47 chiếc máy bay, bắt sống giặc lái ”. Chiến công của quân và dân Thanh Hóa bên cây cầu Hàm Rồng được Bác Hồ gửi thư khen ngợi : “ Giỏi lắm ! Nhân dân Hàm Rồng giỏi, công nhân Hàm Rồng giỏi. Nông dân Hàm Rồng cũng giỏi. Cả bộ đội dân quân Hàm Rồng đều giỏi ” .

( Ảnh tư liệu )Trong suốt gần 8 năm kháng chiến ác liệt đó, có thời gian, quân và dân ta buộc phải “ quyết tử ” cầu. Thực hiện chủ trương “ tiêu thổ kháng chiến ”, cầu Hàm Rồng bị hủy hoại. Đến năm 1964, cầu được xây lại, trở thành cây cầu đường đi bộ và đường tàu, con đường huyết mạch giao thông vận tải Bắc – Nam, trọng điểm đánh phá của đế quốc Mỹ trong những năm 1964 – 1972. Năm 1972, đế quốc Mỹ phải dùng bom mưu trí ( bom laze ) mới hoàn toàn có thể làm tê liệt trọn vẹn cây cầu. Đến năm 1973, cầu được khôi lại và giữ nguyên hình dáng đó cho đến ngày thời điểm ngày hôm nay .

Chiến thắng Hàm Rồng ngày ấy là thắng lợi của toàn quân và dân, là hình ảnh đẹp của cuộc cuộc chiến tranh nhân dân cách mạng với sự góp mặt của đủ mọi lực lượng : không quân, thủy quân, bộ đội cao xạ, dân quân tự vệ và cả những người công nhân cầu trong đội cầu 19/5. Không ở đâu có được sự hiệp đồng sức mạnh phong phú như Hàm Rồng tất cả chúng ta có. Trang sử vàng lấp lánh lung linh chiến công của Hàm Rồng đã khép lại cùng lịch sử nhưng bản hùng ca ấy vẫn vang mãi cùng núi sông ; kết thành nguồn sức mạnh to lớn, khơi dậy ý chí, nỗ lực phấn đấu trong lòng mỗi người dân xứ Thanh nói riêng, Nước Ta nói chung trên con đường thiết kế xây dựng và bảo vệ Tổ quốc .

Tọa lạc trên ngọn đồi Cánh Tiên yên bình soi bóng bên dòng sông Mã, Đền thờ Bà mẹ Nước Ta anh hùng và những anh hùng liệt sỹ là khu công trình trọng điểm nhân kỉ niệm 45 năm ngày Hàm Rồng thắng lợi ( 3-4 / 4/1965 – 3-4 / 4/2010 ) với tổng diện tích quy hoạnh thiết kế xây dựng những khuôn khổ là 150.000 mét vuông, gồm 16 khuôn khổ theo kiến trúc đền thờ truyền thống cuội nguồn : Cổng tứ trụ, cổng tam quan, bia tri ân, hồ bán nguyệt, đền thờ chính, tháp tụ linh, gác chuông, gác trống và một số ít khu công trình phụ trợ khác như : khu dịch vụ, nhà đón rước, sân đường nội bộ, chòi nghỉ …

Ngay từ những bước chân tiên phong khi đặt chân tới đền, cổng tứ trụ thay lời chào thân thiện, thân thiện, dẫn ta về với vòng tay mẹ ấm cúng, bao dung. Ngoài cổng tứ trụ, đền còn có cổng tam quan – cổng chính để lên đền. Đây được xem như ranh giới giữa khoảng trống tâm linh phía bên trong đền và khoảng trống thực tại đang diễn ra dưới chân đồi. Cổng tam quan được phong cách thiết kế kiểu cột trụ, vì kèo lợp mái. Ngôn ngữ kiến trúc dân gian truyền thống cuội nguồn với bộ vì có quá giang, kỷ bẩy ; mái có rui, mè, hoành tải, xà nóc, lợp ngói, sống mái có gắn đầu đao, đầu mái gắn kìm nóc, chân mái có diềm uốn cong vuốt theo đầu đao .

Loanh quanh trong những bộn bề xúc cảm, bước chân đã dừng ở cửa đền thờ chính tự khi nào. Đây được xem là linh hồn của toàn diện và tổng thể kiến trúc ngôi đền, quy mô kiến thiết xây dựng lớn nhất với tổng diện tích quy hoạnh là 2.410 mét vuông. Trong đó, diện tích quy hoạnh chính điện là 1309 mét vuông, diện tích quy hoạnh mái phủ là 2.718 mét vuông. Lối vào đền chia theo3 hướng. Hướng chính ( hướng Nam ) gồm 5 cửa và hai hướng phụ sắp xếp hai bên ( hướng đông và hướng tây ) cửa đền. Lan can những lối dẫn lên đền từ những hướng đều gắn rồng đá, lối lên ở cửa chính được phân 3 làn. Đền thờ chính có 3 gian thờ : Chính giữa là gian thờ Tổ quốc, bên tay phải là gian thờ những mẹ Nước Ta anh hùng, bên trái là gian thờ những anh hùng liệt sỹ. Ngoài ra, bài trí xung quanh 3 gian thờ chính là 27 ban thờ những mẹ Nước Ta anh hùng và những anh hùng liệt sỹ tương ứng với 27 huyện, thị của tỉnh Thanh Hóa. Cách bài trí này gợi lên trong lòng biết bao thế hệ cháu con ngày hôm nay niềm yêu quý, trân trọng trước sự quyết tử, mất mát của những bà mẹ Nước Ta anh hùng và những anh hùng liệt sỹ đã ngã xuống, vĩnh viễn gửi gắm lại thân mình trên con đường đi tới độc lập tự do của dân tộc bản địa Nước Ta .

Đền thờ những bà mẹ Nước Ta anh hùng và những anh hùng liệt sĩ không riêng gì góp thêm phần làm đẹp thêm cảnh sắc, phong phú những mô hình du lịch văn hóa truyền thống – lịch sử của Hàm Rồng nói riêng và Thanh Hóa nói chung mà trên hết, nó là một điểm đến mang ý nghĩa giáo dục, nêu cao truyền thống lịch sử “ uống nước nhớ nguồn ”, “ đền ơn đáp nghĩa ” và khơi dậy truyền thống cuội nguồn cách mạng vẻ vang của nhân dân những dân tộc bản địa tỉnh Thanh Hóa cũng như của cả nước .

Tọa lạc trên cao điểm 74, thuộc đồi C4 lịch sử của dãy Hàm Rồng – nơi gắn với những trang sử vẻ vang của quân và dân Thanh Hóa ; Thiền viện Trúc Lâm Hàm Rồng có tổng diện tích quy hoạnh 40.000 mét vuông, gồm 12 khuôn khổ khu công trình : Tam quan ( hai lớp trong và ngoài ), tam bảo, nhà thời thánh tổ, lầu chuông, trống, nhà tăng, trai đường, nhà giảng kinh, thiền đường, bến thuyền và những công trình phụ khác. Thiền viện được phủ bọc xung quanh bởi rừng thông xanh ngút ngàn, trải dài trên sườn đồi thoai thoải. Đi qua những thang bậc dẫn lên thiền viện, càng lên cao con người như cảm thấy mình đang đi vào cõi thoát tục. Kiến trúc của Thiền viện Trúc Lâm Hàm Rồng mang đậm yếu tố Phật giáo, là một thể thống nhất với mạng lưới hệ thống Thiền viện thuộc thiền phái Trúc Lâm Yên Tử .

Thiền viện không chỉ là điểm du lịch thăm quan, vãn cảnh ; chốn tu tập của những tăng ni, phật tử mà hơn hết, nó còn là nơi hoạt động và sinh hoạt ngoại khóa của phần đông những tầng lớp thanh, thiếu niên và phần đông quần chúng nhân dân. Thông qua những buổi giảng pháp cho những khóa tu của phật tử, Thiền viện tập trung chuyên sâu vào những bài giảng phật pháp cơ bản, kinh thư, những lời phật dạy và ứng dụng của những lời dạy ấy vào đời sống thực tiễn. Các bài học kinh nghiệm về “ tứ vô lượng tâm ”, “ bát quan trai giới ”, “ tam quy ngũ giới ” đều hướng con người đến những giá trị chân – thiện – mỹ, răn dạy con người biết yêu thương đồng loại, yêu cuộc sống, vì cuộc sống mà biết làm những điều tốt đẹp .

Làng cổ Đông Sơn là một ngôi làng nhỏ, bình yên nằm bên bờ sông Mã, bao quanh bởi những núi đá nhỏ, đồi đất thấp nằm xen kẽ lẫn nhau. Tại ngôi làng cổ này, những nhà khảo cổ học đã tìm thấy trống đồng Đông Sơn – hình tượng bùng cháy rực rỡ của văn minh thời đại Hùng Vương .

Cho đến thời gian hiện tại, làng cổ Đông Sơn vẫn còn lưu giữ được những nét kiến trúc, văn hóa truyền thống tiêu biểu vượt trội của làng quê Nước Ta truyền thống cuội nguồn với giếng cổ hơn 2000 năm tuổi và 13 ngôi nhà cổ. Mỗi ngôi nhà ấy không chỉ có giá trị về mặt kiến trúc, văn hóa truyền thống thẩm mĩ mà ẩn sâu trong đó còn là sự bảo tồn và phát huy nề nếp gia phong, phong tục tập quán … Trong số ngôi những ngôi nhà cổ đó, ngôi nhà cổ của mái ấm gia đình ông Lương Trọng Duệ – nổi bật cho kiến trúc nhà gỗ ở thế kỷ XIX vẫn được gìn giữ tương đối nguyên vẹn qua nhiều thế hệ. Vì lẽ đó, ngôi nhà đã được xếp hạng là di tích kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật cấp tỉnh .

Trải qua đằng đẵng thời gian với biết bao biến thiên của lịch sử, Hàm Rồng xứng đáng trở thành một bảo tàng văn hóa – lịch sử đồ sộ, tầm vóc và giá trị vô cùng to lớn. Mỗi ngọn núi, dòng sông hay từng tấc đất, ngôi nhà, công trình… đều là những hiện vật có sức sống lâu bền, ghi lại quá trình phát triển, chiến công vang dội của quân và dân Thanh Hóa suốt những năm tháng kháng chiến trường kỳ, khốc liệt. Hàm Rồng – một vùng danh thắng – anh hùng – nơi kết đọng tinh hoa văn hóa dân tộc, vẻ vang lịch sử: “Cánh chim Lạc Việt bay từ thuở ấy/Nâng ta lên cánh én bạc ngày nay/Đánh quỷ Mĩ với sức bốn ngàn năm đứng dậy/Đồng Đông Sơn là xương cốt núi sông này”.

Nội dung : Thảo LinhTrình bày và Ảnh : Phạm Nam

Source: https://evbn.org
Category: Địa Danh