Văn hoá tiền sơ sử Bà rịa – Vũng tàu trong không gian tiền sử đông nam bộ – Thành phố Bà Rịa

Bà Rịa – Vũng Tàu một tỉnh miền biển vùng Đông Nam Bộ có nhiều thuận lợi về điều kiện tự nhiên. Những tài liệu địa chất cho biết sau thời kỳ kiến tạo lâu dài, phức tạp hằng triệu năm, đến thời biển thoái cách nay hơn 3000 năm, cảnh quan địa hình cơ bản đã ổn định như ngày nay. Đó là điều kiện thuận lợi để diển ra quá trình chuyển dịch của các nhóm cư dân tù vùng cao xuống vùng thấp.

Văn hoá tiền sơ sử Bà Rịa – Vũng Tàu có nguồn gốc và tăng trưởng trong mối quan hệ gắn bó với truyền thống lịch sử văn hoá lưu vực sông Đồng Nai. Vào thời kỳ này, dân cư cổ Đông Nam Bộ, lan rộng ra địa phận c ­ ư trú trên nhiều vùng địa hình, sinh thái xanh khác nhau. Họ chuyển dời từ vùng đất cao xuống khám phá sinh sống trên vùng đất đầm lầy ven biển .

Riêng đối với Côn Đảo tuy cách đất liền tới 97 hải lý, nhưng khoảng 2000 đến 3000 năm cách ngày nay đã là một khu vực cư trú quan trọng của nhóm cư dân thuộc văn hoá Sa Huỳnh.

Mặc dù đến nay trên địa phận Bà Rịa Vũng Tàu chưa phát hiện dấu tích của con người và di vật thời đại đá cũ đến hậu kỳ đá mới. Nhưng những phát hiện khảo cổ học liên tục về tiến trình sơ kỳ thời đại sắt ( sắt sớm ) trong những năm gần đây, mang lại nhận thức mới thời kỳ tiền sơ sử và những giá trị văn hoá độc lạ của thời kỳ này trên đất Bà Rịa – Vũng Tàu. Trong đó :
– Nhóm di chỉ khảo cổ Gò Cá Sỏi và các gò ven sông Thị Vải, hòn đảo Long Sơn phân bổ trên vùng ngập mặn triền sông, cửa biển .
– Nhóm di chỉ Bư ­ ng Bạc, B ­ ưng Thơm, phân bổ trên vùng đầm lầy cận biển .
– Nhóm di tích phân bổ trên triền cát hải đảo Côn Đảo, được xem là những nhóm di tích tiêu biểu vượt trội, do đặc thù quy mô khu di tích và những đặc trưng độc lạ về mô hình di tích, di vật. Đây là cơ sở khoa học quan trọng trình làng, tọa lạc về văn hoá tiền sơ ­ sử Bà Rịa – Vũng Tàu .

Những s ­ ưu tập hiện vật quan trọng từ những di tích được khai thác phong phú về mô hình, vật liệu : sắt kẽm kim loại, đồ đá, đồ gốm, đồ gỗ, dấu tích động thực vật. Trong đó đặc trưng điển hình nổi bật là các công cụ đá, những khuôn đúc, vòng trang sức đẹp, gốm tô vẽ màu, công cụ là đồ gỗ và di tích nhà sàn, mộ vò và đồ tuỳ táng … nhiều di vật có giá trị về mô hình, vật liệu lần tiên phong đư ­ ợc tìm thấy ở khu vực. Những di vật đó vừa mang những nét chung với truyền thống lịch sử văn hoá lưu vực sông Đồng Nai, Sa Huỳnh và quy trình giao lưu tiếp xúc văn hoá trong vùng, trong khu vực Khu vực Đông Nam Á .

Gò cá Sỏi, Bưng Bạc, Bưng Thơm, Hòn Cau, Côn Đảo là những vật chứng hiển nhiên về những “ làng ” cổ cư trú trên địa phận cận biển. Từ những làng cổ này, hoàn toàn có thể điều tra và nghiên cứu để ra mắt về các mô hình hoạt động giải trí kinh tế tài chính sản xuất, đời sống vật chất, ý thức thần. Trong đó, khác với những làng nông nghiệp thuần tuý ở các tiểu vùng văn hoá khác, Bưng Bạc – Bưng Thơm được xem là những “ làng nghề ” cổ truyền thống trên cơ sở phối hợp sản xuất nông nghiệp và hoạt động giải trí bằng tay thủ công .

Thông qua con đường giao l ­ ưu tiếp xúc kinh tế tài chính – văn hoá, họ đổi khác tập quán tự cung tự túc tự cấp để sống sót và tăng trưởng. Những loại sản phẩm của họ hoàn toàn có thể đã được dùng làm hàng hoá trao đổi với khu vực xung quanh. Đời sống vật chất và niềm tin của họ đã tăng trưởng ở một trình độ nhất định ..

 

1. Cộng đồng cư dân thời sơ kỳ kim khí.

Hoạt động khảo cổ học được biết đến gần một thế kỷ nay, các nhà nghiên cứu khảo cổ, địa chất người Pháp đã có những thành tựu trong bước đầu điều tra và nghiên cứu tiền sơ sử Bà Rịa – Vũng Tàu và miền Đông Nam Bộ. từ sau 1975, hoạt động giải trí điều tra và nghiên cứu khảo cổ thực thi trên quy mô lớn, nhịp điệu mạnh hơn và đạt được những thành tựu quan trọng, trong bước đầu làm rõ được 1 số ít tiến trình trong thời tiền sơ sử .

Vào hậu kỳ đồng, sơ kỳ sắt ,. cách nay khoảng chừng 3000 năm, tại Bà Rịa – Vũng Tàu đã Open những lớp dân cư mới từ vùng cao, theo dòng sông Đồng Nai về hạ lưu, Họ đã khởi dựng những làng trên các gò đất cao ven sông Thị Vải, Những làng nông nghiệp phong phú trên vùng đồng bằng ven biển ở Bưng Bạc, Bưng Thơm và cả ở Côn Đảo xa bờ .

Đất Bà Rịa – Vũng Tàu từ vạn vật thiên nhiên hoang sơ, nguyên thủy đã từ từ trở thành địa phận kinh tế tài chính dân cư phong phú, góp thêm phần tạo dựng một truyền thống lịch sử văn hoá lưu vực sông Đồng Nai tăng trưởng trong sơ kỳ thời đại sắt. nhiều di vật khảo cổ học tìm thất ở Bà Rịa – Vũng Tàu đã khẳng định chắc chắn đỉnh cao của tiến trình tăng trưởng văn hoá, kỹ thuật vào thời gian thời hạn giữa thiên niên kỷ thứ I trước công nguyên .

Từ một vùng đất tưởng chừng qúa hiếm di tích khảo cổ. Những phát hiện liên tục bởi các cuộc tìm hiểu, khảo sát, khai thác khảo cổ trong những năm gần đây, mang lại nhận thức mới về nghiên cứu và điều tra thời tiền sơ sử trên đất Bà Rịa – Vũng Tàu. trong đó : Nhóm di tích khảo cổ Bưng Bạc, Bưng Thơm ; Nhóm di tích Gò Cá Sỏi và các gò ven sông Thị Vải, Long Sơn ; Nhóm các di tích Côn Đảo được xem là những nhóm di tích tiêu biểu vượt trội, do đặc thù quy mô khu di tích và những đặc trưng độc lạ về mô hình di tích, di vật. Do vậy việc tọa lạc ở chủ đề này sẽ tập trung chuyên sâu trình làng những đặc trưng cơ bản về những làng cổ sơ khai với những di vật và tài liệu miêu tả hoạt động và sinh hoạt kinh tế tài chính, đời sống vật chất, ý thức của các cộng đồng cư dân cổ .

 

2. Làng cổ Bưng Bạc, Bưng Thơm

Hai làng di tích khảo cổ học Bưng Bạc, Bưng Thơm nằm kề gần nhau về cơ bản đều có những đặc trưng di tích, di vật giống nhau, hoàn toàn có thể sắp xếp chung cùng trong một mô hình di tích và văn hoá. Chúng được biết đến như một mô hình di tích tiêu biểu vượt trội, phân bổ trên vùng đầm lầy cận biển của vùng Đông Nam Bộ thuộc tiến trình sơ kỳ thời đại sắt .

Với diện tích quy hoạnh khai thác, đào thám sát 907 mét vuông, hoàn toàn có thể nói Bưng Bạc, Bưng Thơm là những di tích được nghiên cứu và điều tra trên quy mô lớn nhất ở Bà Rịa – Vũng Tàu và Đông Nam Bộ cho đến nay. Những sưu tập hiện vật quan trọng gồm nhiều vật liệu : Kim loại, Đồ đá, Đồ gốm, Đồ gỗ … Trong đó đặc trưng điển hình nổi bật là những khuôn đúc vòng trang sức đẹp, gốm tô, vẽ màu .. vừa mang nét chung với truyền thống cuội nguồn văn hoá lưu vực sông Đồng Nai và quy trình giao lưu tiếp xúc văn hoá trong vùng .

Sự phân bổ rộng của dấu tích nhà sàn và di vật cho thấy đặc thù quy mô, khoanh vùng phạm vi cư trú của những làng cổ thời tiền sơ sử ở vùng cận biển Đông Nam Bộ .

Đặc điểm cư trú : Làng sắp xếp khá rộng, ở nhà sàn trên đầm lầy vận động và di chuyển bằng thuyền ( độc mộc ). Đời sống kinh tế tài chính : sản xuất nông nghiệp : Biết trồng lúa, tích hợp khai thác tự nhiên hái lượm, săn bắt. Sản xuất bằng tay thủ công : Là “ xưởng ” chế tác khuôn đúc, vòng tay đá, biết đúc đồng, chế tác đồ gốm mà tiêu biểu vượt trội là kiểu gốm bát bồng, đồ có chân đế cao, nghề mộc ở trình độ tăng trưởng nhất định. Quan hệ : Có những nét tương đương với dân cư Dốc Chùa về kỹ thuật đúc đồng, tương đồng cư dân Cái Vạn, Cái Lăng về cách sống trên nhà sàn. Kỹ thuật vẽ màu trên gốm, sản xuất bát bồng là chính, sản xuất vòng tay đá, việc có quặng nguyên vật liệu để đúc đồng chứng tỏ người Bưng Bạc, Bưng Thơm biết giao lưu, trao đổi rất sớm hoàn toàn có thể tận Xứ sở nụ cười Thái Lan, Cămpuchia .
Niên đại : 2500 đến 2700 năm cách thời nay .

 

3. Làng cổ ven sông Thị Vải (Gò Cá Sỏi, Gò Cây Me)

Cư dân Gò Cá Sỏi, là những nhóm người tiên phong khám phá vùng đất ngập mặn ven biển ở Bà Rịa-Vũng Tàu. Nguời Gò Cá Sỏi sinh sống trên gò cao trong sinh thái xanh rừng ngập mặn giống với nhóm di tích Cần Giờ ( thành phố Hồ Chí Minh )

Do nằm trên một bình địa thấp, địa phận cư trú của dân cư Gò Cá Sỏi vẫn bị tác động ảnh hưởng của chính sách thủy triều. Họ sinh sống hầu hết bằng phương pháp kinh tế tài chính khai thác sản vật từ biển. Cùng khối lượng lớn vỏ nhuyễn thể sò, ốc biển tìm thấy trong di tích đã vật chứng điều đó .

 

Đặc điểm cư trú : Vùng gò nổi ven sông Thị Vải, nơi chịu tác động ảnh hưởng của chính sách thủy triều. Đời sống kinh tế tài chính : Kinh tế khai thác tự nhiên là chính : săn bắt, khai thác sản vật biển, đánh cá, tàn tích các vỏ ốc, sò điệp chi chít bên cạnh nhà bếp lửa cùng những công cụ chày đập đơn thuần chứng tỏ điều đó. Sản xuất thủ công bằng tay : Biết chế tác đồ gốm, nhưng còn ở trình độ thấp, gốm chỉ nặn bằng tay, chưa biết kỹ thuật bàn xoay, hoa văn đơn thuần, đa phần là khắc vạch. Đồ đá là công cụ đa phần, sử dụng : Ghè đập, chày, bàn nghiền. Niên đại : Khoảng 3000 năm cách ngày này .

 

4.  Khu mộ táng Giồng Lớn (Long Sơn)

Táng thức là những tư liệu quan trọng để nghiên cứu và điều tra đời sống niềm tin của người xưa. Ngoài khu mộ vò tại Côn Đảo. Di chỉ Giồng Lớn, xã Long Sơn ( được nhìn nhận như mô hình Giồng Phệt, Cần Giờ, Thành phố Hồ Chí Minh ). Cuộc khai thác Giồng Lớn, xã Long Sơn vào tháng 4 năm 2003 và tháng 6 năm 2005 cho thấy trên một khu vực khu mộ táng, có cả mộ nồi, mộ đất cùng nhiều di vật được chôn theo. Có thể nhận xét một số ít đặc thù :

– Khu mộ táng khá khác biệt nơi cư trú : Trong khi vào thời đại này, việc chôn người chết bằng vò, chum lớn khá thông dụng ở những địa phận ảnh hưởng tác động văn hoá Sa Huỳnh gần kề, thì tại Bà Rịa – Vũng Tàu chưa phát hiện mô hình mộ chum .

– Những di vật chôn theo khá đa dạng và phong phú, phong phú, cho thấy đời sống vật chất niềm tin của dân cư Long Sơn bấy giờ đã đạt một trình độ tăng trưởng khá cao, nhờ sự tăng trưởng tự thân, nội tại và giao lưu tiếp xúc kinh tế tài chính văn hoá trong khu vực …

– Có thể chứng minh và khẳng định đặc thù của di tích Giồng Lớn là một khu mộ táng, gồm có hai mô hình : mộ nồi và mộ đất, trong đó mộ đất chiếm lợi thế. Quy mô khu mộ táng được xác định trên sườn phía Nam của Giồng Lớn, diện tích quy hoạnh trong khoảng chừng 1000 mét vuông ( chiều dài khoảng chừng 50 m, chiều rộng khoảng chừng 20 m ) .

– Vấn đề gia chủ khu mộ táng Giồng Lớn : gia chủ của khu mộ rất hoàn toàn có thể chính là gia chủ của các di tích Giồng Ông Trượng, Bãi Cá Xỉu, Bãi Cá Sóng trên hòn đảo Long Sơn .

– Với 2.310 hiện vật thu được trong các đợt khai thác ( lần 1 : 672 hv, lần 2 : 1.638 hv ) di tích Giồng Lớn đã có một sưu tập lớn rất nhiều mẫu mã về vật liệu và mô hình. Đây là một sưu tập quý giá có giá trị nhiều mặt trong nghiên cứu và điều tra và tọa lạc. Đồ trang sức đẹp ở Giồng Lớn được làm từ nhiều vật liệu khác nhau như : thuỷ tinh, đá quý và vàng … có được chắc như đinh trải qua con đường giao thương mua bán kinh doanh .

– Về văn hóa truyền thống, qua di tích và di vật hoàn toàn có thể xếp di tích Giồng Lớn thuộc văn hoá Óc Eo. Về niên đại, đồng xu tiền Ngũ Thù thời Tây Hán ( 206 TCN đến năm 25 SCN ) được cho phép khẳng định chắc chắn niên đại của di tích này vào thời gian xấp xỉ 2000 năm cách thời nay .

 

5.  Làng cổ Hòn Cau

Đặc điểm cư trú : Sống trên cồn cồn ven biển. Là hòn đảo có nguồn nước ngọt, thung lũng hẹp nhưng có điều kiện kèm theo sản xuất trồng trọt. Làng cổ Hòn Cau có mối liên hệ với các làng cổ trên hòn đảo Côn Đảo, thuộc văn hoá Sa Huỳnh. Đời sống, kinh tế tài chính : Kinh tế khai thác tự nhiên là chính : Săn bắt, khai thác sản vật biển, biết đánh cá bằng lưới, chì lưới được làm bằng đá, sinh vật biển đục lỗ để buộc dây lưới ( hoàn toàn có thể dây rừng ) tàn tích các vỏ ốc núi, xương vích rậm rạp bên cạnh nhà bếp lửa cùng những công cụ chày đập đơn thuần chứng tỏ điều đó .

Sản xuất bằng tay thủ công : biết chế tác đồ gốm, trang trí nhiều kiểu hoa văn khắc vạch, chạm, nhiều gốm tô thổ hoàng. Đồ đá là công cụ hầu hết, nhiều công cụ ghè đẽo thô sơ cùng sống sót với những công cụ mài tinh xảo. Đặc biệt nhiều công cụ, vũ khí được làm từ xương vích. Niên đại khoảng chừng 2500 năm cách ngày này .

 

6. Làng cổ Côn Đảo và khu mộ vò cồn Hải Đăng, Miếu Bà

Là một quần đảo cách xa đất liền, những di vật phong phú, nhiều mẫu mã, mức độ rậm rạp các di tích khảo cổ học tại đây cho thấy vào sơ kỳ thời đại kim khí, con người đã tìm hiểu và khám phá, lập nên những làng nông nghiệp phong phú. Các làng cổ Côn Đảo phân bổ trên những cồn cát quanh hồ nước ngọt ( hồ Sen ) ở vùng TT hòn đảo. Đến nay tuy chưa khai thác một di chỉ cư trú nhưng đã phát hiện nhiều dấu tích, di vật đồ đá, gốm cổ thuộc thời đại kim khí. Các di tích tiền sơ sử Côn Đảo ảnh hưởng văn hoá Sa Huỳnh .

Khu mộ vò cồn Hải Đăng, Miếu Bà có quy mô khá rộng và tỷ lệ xum xê. Hiện vật chôn theo bên trong hoặc bên ngoài vò là những công cụ lao động, vật dụng hoạt động và sinh hoạt của họ như : Nồi, bình, bát, đồ trang sức đẹp .. mộ vò, mộ chum là một táng thức độc lạ của văn hoá Sa Huỳnh .

Việc phác dựng lại thời tiền sơ sử Bà Rịa – Vũng Tàu là rất khó khăn vất vả vì hạn chế về tư liệu, tuy nhiên với những phát hiện khảo cổ học có được, việc phục dựng, cung ứng thông tin về những giá trị lịch sử, văn hoá thời kỳ này, cần huớng tới một cái nhìn tổng thể và toàn diện, tìm thấy những đặc trưng, đặc trưng của Bà Rịa – Vũng Tàu thời kỳ tiền sơ sử .

TÀI LIỆU THAM KHẢO

– Các báo cáo giải trình khai thác KCH di chỉ Bưng Bạc ( Long Phước, Bà Rịa ), đợt 1 – 1994, đợt 2 – 2002 ; Bưng Thơm ( Long Tân, Đất Đỏ ) – 1997 ; Gò Cá Sỏi ( Tân Thành ) – 1998 ; Di chỉ Hòn Cau ( Côn Đảo ) – 1999 ; Mộ Vò Cồn Hải Đăng ( Côn Đảo ) – 2001 ; Cồn Miếu Bà ( Côn Đảo ) – 2002 ; Gò Cây Me ( Tân Thành ) – 2004 ; Giồng Lớn ( Long Sơn ), đợt 1-2004, đợt 2-2005 ; Điều tra KC Côn Đảo, đợt 1 ( 3/2001 ), đợt 2 ( 1999 – 2000 )

–  Bảo tàng Bà Rịa Vũng Tàu. Đề cương Trưng bày Nhà Bảo tàng Bà   Rịa – Vũng Tàu. Vũng Tàu, 2006.

– Đặng Văn Thắng. Khảo cổ học tiền sử và sơ sử TP.HCM. Nxb Trẻ, 1998

– Hoàng Xuân Chinh. Miền Đông Nam Bộ một trung tâm thời đại  kim khí ở  nước ta. Nxb Long Xuyên, 1984.

– Lê Xuân Diệm, Phạm Quang Sơn, Bùi Chí Hoàng. Khảo cổ Đồng  Nai  thời  tiền sử.  Nxb Đồng Nai, 1991

– Nguyễn Trung Chiến. Khảo cổ học trên các vùng biển Việt Nam.Viện Khảo cổ học, 2001

– Phạm Đức Mạnh. Di tích khảo cổ học B­ưng Bạc, Bà Rịa Vũng  Tàu.Nxb Khoa học Xã hội, 1996.

– Phạm Quang Minh. Diện mạo thời Tiền Sơ sử Bà Rịa Vũng Tàu qua di chỉ Bưng Thơm. Thông tin Khoa học Công nghệ Bà Rịa – Vũng Tàu. Số 4-2005

– Trần Quốc V­ượng. Việt Nam cái nhìn địa – văn hoá. Nxb Văn hoá Dân tộc, Tạp chí Văn hoá Nghệ thuật, 1998.