VĂN HOÁ HUYỆN THANH TRÌ – Thành phố Hà Nội trong quá trình ĐÔ THỊ HOÁ

Văn hoá phản ánh và bộc lộ một cách tổng quát sôi động mọi mặt của đời sống diễn ra trong quá khứ cũng như đang diễn ra trong hiện tại, trải qua bao nhiêu thế kỉ, nó đã cấu thành một mạng lưới hệ thống những giá trị truyền thống lịch sử, thẩm mĩ và lối sống mà dựa trên đó từng dân tộc bản địa chứng minh và khẳng định truyền thống riêng của mình. Văn hoá là thuộc tính thực chất của con người, con người vốn là quả tim đích thực của văn hoá. ( 1 )
Trong thời đại thời nay, quy trình đô thị hoá ngày càng diễn ra nhanh và can đảm và mạnh mẽ hơn ở những vương quốc, những khu vực trên quốc tế. Đây là một quy trình tất yếu của trái đất, nhưng cũng như bất kỳ sự hoạt động, tăng trưởng nào chúng đều có hai mặt, GS Ngô Văn Lệ có nói “ Tiến trình toàn cầu hoá và giao lưu Open là một tiến trình hai mặt, vừa làm tăng tính phong phú quốc tế của tăng trưởng đô thị vừa làm mất đi tính độc lạ của văn hoá địa phương ”. Vừa tăng trưởng lại vừa giữ được truyền thống, văn hoá của dân tộc bản địa mình, vừa hoà nhập mà không hoà tan vẫn là yếu tố được những vương quốc chăm sóc và trăn trở. Nước Ta cũng như những nước khác trong khu vực Khu vực Đông Nam Á, đang đứng trước những thử thách rất lớn trong việc tiếp xúc văn hoá với những nước khác, nhất là yếu tố bảo tồn, tăng trưởng văn hoá ở những thành phố lớn .
Thanh Trì là một huyện ngoài thành phố của thành phố TP.HN, một huyện giàu truyền thống cuội nguồn văn hoá, lịch sử. Đây là vùng đất tận mắt chứng kiến những chiến tích hào hùng của dân tộc bản địa và còn là một vùng đất giàu đẹp với nhiều làng nghề. Cùng với những truyền thống lịch sử đó, ở Thanh Trì còn có những liên hoan gắn với nền văn minh lúa nước, đó là nền văn minh của những con sông, đơn cử ở đây chính là văn minh sông Hồng. Đáng quan tâm hơn nữa, nơi đây tiềm ẩn nhiều cảnh đẹp mang dấu ấn của lịch sử như đình chùa, đền miếu, lăng mộ, văn chỉ, từ đường. Hiện nay, những di sản văn hoá trên đang dần bị mai một, bị hư hỏng do tác động ảnh hưởng của quy trình đô thị hoá. Chính vì thế, việc bảo tồn và phát huy những di tích lịch sử và văn hoá là điều rất là thiết yếu so với sự tăng trưởng của huyện Thanh Trì cũng như Thủ đô TP. Hà Nội nói riêng, cả nước nói chung .

_________
(1) Fvederio Mayor – Tổng Giám đốc UNESCO.

Bạn đang đọc: VĂN HOÁ HUYỆN THANH TRÌ – Thành phố Hà Nội trong quá trình ĐÔ THỊ HOÁ

1. Những di sản văn hoá truyền thống

Là một bộ phận của văn hoá Thăng Long – TP. Hà Nội, qua bao thăng trầm của lịch sử, nhân dân Thanh Trì luôn tự hào về nền văn hiến, truyền thống cuội nguồn cách mạng của quê nhà. Giá trị văn hoá truyền thống lịch sử của huyện được bộc lộ qua ý thức yêu nước chống giặc ngoại xâm ngay từ buổi đầu dựng nước và giữ nước : truyền thuyết thần thoại dân gian kể lại rằng có ba đồng đội giỏi đường cung nỏ, đã làm tướng cầm quân phù tá vua Hùng Vương thứ 18 bảo vệ quốc gia và được thờ ở đình Vĩnh Trung. Thanh Trì là vùng đất địa linh nhân kiệt Open nhiều hiền tài như Đô hồ Đại vương Phạm Tu đã giúp vua Lý Nam Đế đánh giặc Lương lập Nhà nước Vạn Xuân ( thế kỉ VI ) ; danh nhân Đường Chu Văn An ; Bảng nhãn Nguyễn Như Đổ ( ba lần đi sứ phương Bắc ). Vùng đất hiếu học đã góp phần cho dân tộc bản địa 4 Trạng nguyên, 3 Bảng nhãn, 1 Thám hoa và 58 Tiến sĩ. Thanh Trì là nơi sinh ra của Chi bộ Cộng sản tiên phong của khu vực ngoài thành phố Thành Phố Hà Nội. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, người dân Thanh Trì đã một lòng theo Đảng, cùng với Thủ đô và cả nước triển khai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, giành độc lập tự do cho Tổ quốc. Trong kháng chiến chống Mĩ nhân dân Thanh Trì vừa sản xuất vừa chiến đấu, thiết kế xây dựng hậu phương để chi viện cho tiền tuyến lớn miền Nam .
Hiện nay, người dân Thanh Trì còn duy trì được những hoạt động giải trí văn hoá, liên hoan nhiều mẫu mã, phong phú. Đó là những liên hoan nhằm mục đích đề cao tổ nghề, cầu mong thánh, thần, Phật, mẫu đem lại phúc lộc, cầu được mùa, để mừng công, nêu cao ý thức thượng võ để rèn luyện sức khoẻ và ý chí bảo vệ quê nhà. Đây là một trong những niềm tự hào chung về nét lịch sự hào hoa của người TP.HN :

Chẳng thơm, cũng thể hoa nhài
Dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An

1.1. Về phong tục, tập quán

Thanh Trì còn giữ được những tục lệ truyền thống như ma chay, cưới xin, thờ cúng gia tiên .

1.2. Nghề truyền thống

Thanh Trì là vùng đất tiềm ẩn nhiều ngành nghề truyền thống lịch sử như làng lúa gạo, làng làm rau, trồng hoa và một số ít cây ăn quả hoặc làng làm bánh cuốn, kẹo, cốm, chè lam. Các câu ca dao mà nhân dân đã truyền tụng như : “ Rượu hũ làng Ngâu, trâu làng Yên Mỹ ” ; tương quan đến làng lúa gạo có câu :

Làng em có luỹ tre xanh
Có sông Tô Lịch uốn quanh xóm làng
Con đường thiên lí thênh thang,
Gần đường lát gạch đàng hoàng người thăm.

Dân Huỳnh Cung đã có những lời ca đằm thắm :

Muốn ăn chiêm quýt mùa ri
Đem con gái mà gả nhân nhì Huỳnh Cung.

Ngoài những nghề thô sơ, Thanh Trì còn có làng sản xuất vàng bạc Định Công, làng nghề giáp thiếc ở Giáp Lục. Mỗi loại sản phẩm thủ công bằng tay mĩ nghệ là một tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ là nét tiêu biểu vượt trội độc lạ mang yếu tố văn hoá truyền thống lịch sử của dân tộc bản địa, đồng thời bộc lộ những sắc thái riêng, đặc tính riêng của mỗi làng nghề. Các loại sản phẩm thủ công bằng tay chính là sự kết tinh của giao lưu và tăng trưởng văn minh truyền kiếp của dân tộc bản địa. Cơ cấu trong làng nghề bằng tay thủ công ở Thanh Trì cũng là một nền tảng cho truyền thống lịch sử đạo đức của người Nước Ta và còn là thiên nhiên và môi trường văn hoá, kinh tế tài chính, xã hội, kĩ thuật chế tác truyền thống cuội nguồn truyền kiếp. Là nơi bảo lưu những tinh hoa nghệ thuật và thẩm mỹ và kĩ thuật từ đời này sang đời khác góp thêm phần huấn luyện và đào tạo những thế hệ nghệ nhân giỏi kinh nghiệm tay nghề. Thông thường, việc huấn luyện và đào tạo kinh nghiệm tay nghề cho thế hệ sau ở huyện Thanh Trì trải qua việc “ cha truyền con nối ”. Do vậy, mỗi một người trong làng nghề đều có mối ràng buộc với nhau là cha – con, ông – cháu, thầy – trò, bà con khiến cho cách cư xử mối quan hệ có phép tắc, lễ nghĩa, … Trong quy trình đô thị tăng trưởng như lúc bấy giờ, hằng năm ở Thanh Trì tỉ lệ thất nghiệp vẫn còn cao. Vì vậy, vai trò xử lý việc làm của những làng nghề rất thiết yếu. Tình trạng thất nghiệp, thiếu việc làm là một vấn nạn của cả nước và cũng là một vấn nạn trầm trọng của quốc tế. Khả năng tạo được việc làm cho xã hội của làng nghề thủ công truyền thống phần nào cung ứng được nhu yếu cấp thiết đó, là một trong những giải pháp cho chương trình tìm kiếm việc làm làng nghề, vô cùng quý giá và đáng trân trọng .

1.3. Ẩm thực

Nói đến nét rực rỡ trong văn hoá của Thanh Trì không hề không kể tới văn hoá ẩm thực ăn uống. Trong khoảng trống đô thị văn minh, văn hoá nhà hàng siêu thị của Thanh Trì mang một nét rực rỡ riêng, đây là nơi có những đặc sản nổi tiếng siêu thị nhà hàng nổi tiếng như bánh cuốn “ Bánh cuốn Thanh Trì làm bằng bột gạo loại ngon, xay mịn như nước, được tráng từng lá bánh trên khuôn vải căng chụp lên một nồi nước sôi, khi chín là thành bánh cuốn. Lá cuốn mỏng tang như tờ giấy, mỗi lá bánh thoa thêm một chút ít mỡ phi với hành cho thơm. Khách ăn đến đâu, người bán hàng nhẹ nhàng khẽ bóc từng lá đến đấy như một thứ lụa mỏng mảnh mịn màng ” ( 1 ). Cùng với món bánh cuốn Thanh Trì, còn có những món ăn khác : làng Lủ nổi tiếng về làm kẹo bỏng, kẹo cốm, chè lam, bánh giầy Tranh Khúc ; giò Văn Điển, bún Sen Tứ Kỳ, bún ốc Pháp Vân. Nhờ kĩ năng của người dân phối hợp với những nguyên vật liệu sẵn có mà Thanh Trì vẫn giữ được những đặc sản nổi tiếng bộc lộ nét độc lạ của mình. Chính những đặc trưng nhà hàng này đã tạo nên nét riêng không liên quan gì đến nhau của Thanh Trì, những giá trị văn hoá nhà hàng trong một khoảng trống đô thị tân tiến là rất thiết yếu, thật khó để lưu giữ lại những mùi vị rực rỡ khi mà có quá nhiều món ăn từ những nơi khác gia nhập vào, cộng với đó là sự quay quồng, quay quồng của lối sống đô thị làm cho con người ta đôi lúc quên béng đi những món ăn truyền thống lịch sử của mình. Có lẽ ai trong tất cả chúng ta, khi đi xa mỗi khi nhớ về quê nhà đều hiện lên trong lòng những mùi vị đậm đà của những món ăn dân dã, đậm chất quê nhà. Cho đến giờ đây, cứ ai đi qua hoặc ghé xã Duyên Hà lúc về không quên mua thêm một túi bánh giầy. Bánh giầy Tranh Khúc, giò Văn Điển, … đã trở thành một món ăn không hề thiếu trong hành trang mang về làm quà tặng cho những người thân trong gia đình trong mái ấm gia đình .

__________
(1) Huyện uỷ, Uỷ ban nhân dân huyện Thanh Trì, Truyền thống lịch sử, văn hoá và cách mạng huyện Thanh Trì, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2007, tr. 38.

Ngoài những di sản văn hoá tinh thần, các di sản văn hoá vật thể còn lại ở Thanh Trì tới nay rất nhiều như: trường học, đình, đền, miếu chùa, lăng mộ, văn chỉ, từ đường gắn với những vấn đề về giáo dục, kiến trúc, nghệ thuật và những vấn đề tôn giáo. Người dân Thanh Trì đã xây dựng và lưu giữ được 53 di tích, cụm di tích được Nhà nước, thành phố xếp hạng. Trong đó, các di tích nổi tiếng là đình Vĩnh Ninh thờ Bà Tía (nữ tướng của Hai Bà Trưng); đình Tả Thanh Oai thờ vua Lê Đại Hành và bà Chúa Hến; đình Triều Khúc thờ Bố Cái Đại Vương Phùng Hưng; khu di tích chiến thắng Ngọc Hồi – Đầm Mực trong chiến dịch vua Quang Trung đưa quân ra Bắc đánh đuổi quân xâm lược Mãn Thanh giải phóng kinh thành Thăng Long Xuân Kỉ Dậu (1789).

Xem thêm: Thành Điện Hải Đà Nẵng & KINH NGHIỆM tham quan chi tiết

2. Sự biến đổi văn hoá huyện Thanh Trì trong quá trình đô thị hoá

Ngày nay, văn hoá đang có một vai trò quan trọng chưa từng có trong lịch sử. Có thể nói, sự văn minh hay lỗi thời của một cá thể, sự tăng trưởng hay ngưng trệ của một dân tộc bản địa, thành công xuất sắc hay thất bại của một kế hoạch nhờ vào rất nhiều vào việc nhận thức văn hoá và việc sử dụng văn hoá như thế nào trong việc tăng trưởng kinh tế tài chính xã hội. Hội nghị lần thứ 10 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá IX đã Kết luận và nhìn nhận việc triển khai Nghị quyết Trung ương 5 khoá VIII về “ Xây dựng và tăng trưởng văn hoá Nước Ta tiên tiến và phát triển, đậm đà truyền thống dân tộc bản địa ”. Đây là một Tóm lại có vai trò đặc biệt quan trọng quan trọng so với sự tăng trưởng bền vững và kiên cố của quốc gia ta trong tiến trình mới. Qua những năm triển khai đường lối thay đổi ( 1986 – 2011 ) tổ chức triển khai thực thi nghị quyết Trung ương 5 khoá VIII, Thanh Trì đã đạt được một số ít thành tựu đánh kể. Bên cạnh những thành tựu đó là những khó khăn vất vả do sự gia nhập của những lối sống văn hoá mới, lối sống công nghiệp từ từ được hình thành, sự tác động ảnh hưởng của văn hoá phương Tây gia nhập vào rất nhanh, do đó, việc giữ gìn truyền thống văn hoá cần được chăm sóc .
Trước những dịch chuyển khách quan của quy trình đô thị hoá, của nền kinh tế thị trường, của đời sống công nghiệp tân tiến đã làm một bộ phận nhân dân trong huyện có lối sống thực dụng, chạy theo quyền lợi kinh tế tài chính, quyền lợi của chính bản thân mình mà bỏ lỡ những giá trị niềm tin, những giá trị của cha ông đã để lại. Một số cán bộ, đảng viên và 1 số ít cá thể khác còn chưa chuẩn mực trong tiếp xúc và ứng xử nơi công cộng. Ngày nay trong xu thế hội nhập và toàn cầu hoá cũng như sự tăng trưởng nhảy vọt của những phương tiện đi lại thông tin giới trẻ hoàn toàn có thể đảm nhiệm nhanh gọn những trào lưu văn hoá cũng như cách sống, cách ứng xử của giới trẻ những vương quốc trên quốc tế. Trong việc đảm nhiệm những luồng văn hoá có mặt tích cực và cả mặt xấu đi dẫn đến những yếu tố nhức nhối của xã hội .
Tình hình trong nước và quốc tế trong những năm qua có nhiều diễn biến phức tạp, tác động ảnh hưởng và tác động ảnh hưởng trực tiếp đến cửa ngõ phía Nam của Thành Phố Hà Nội, với vị trí là trấn giữ con đường huyết mạch ra Bắc vào Nam nên hàng năm, vẫn có những vụ án phức tạp, ma tuý, đánh bạc, mại dâm …
Do toàn cảnh lịch sử và điều kiện kèm theo kinh tế tài chính, xã hội trước đây, những di tích lịch sử, văn hoá ở huyện Thanh Trì đã bị xuống cấp trầm trọng rất nhiều. Trong quy trình đô thị hoá, những di tích này còn nhanh gọn xuống cấp trầm trọng hơn do nhiều nguyên do như diện tích quy hoạnh quá chật hẹp, những phương tiện đi lại tham gia giao thông vận tải liên tục qua lại gây rung động dẫn đến nền móng bị lún, khung cấu trúc bị xô lệch, … Ngoài ra, sự quản lí, trùng tu, tôn tạo một số ít di tích của huyện, còn lỏng lẻo nên những di tích này ngày càng bị xuống cấp trầm trọng .

3. Xây dựng nền văn hoá huyện Thanh Trì trong quá trình đô thị hoá

Như tất cả chúng ta biết, khi những tiềm năng tăng trưởng kinh tế tài chính tách rời khỏi môi trường tự nhiên văn hoá thì hiệu quả thu được sẽ rất khập khiễng, mất cân đối về cả mặt kinh tế tài chính lẫn văn hoá, đồng thời tiềm năng phát minh sáng tạo của mỗi dân tộc bản địa sẽ bị yếu đi rất nhiều. Để văn hoá là nền tảng ý thức của xã hội, theo tôi những tiềm năng mà huyện Thanh Trì cần phấn đấu trong thời hạn tới là :
Thứ nhất, nhìn nhận một cách không thiếu, có mạng lưới hệ thống tầm quan trọng của những di tích, lịch sử văn hoá. Tầm quan trọng của việc bảo tồn và tăng trưởng những di sản văn hoá truyền thống cuội nguồn .
Thứ hai, phát huy lòng tự trọng, ý thức dân tộc bản địa, trân trọng tự hào về truyền thống lịch sử vẻ vang của quê nhà như tính trung thực, thẳng thắn, giàu nghĩa khí coi trọng trí tuệ và đạo đức hơn tài lộc và danh lợi .
Thứ ba, nhìn nhận thực trạng việc quản lí, bảo tồn phát huy những di tích trên địa phận huyện ; xu thế quy hoạch bảo tồn tôn vinh, phát huy giá trị mạng lưới hệ thống di sản văn hoá ; tăng cường công tác làm việc xã hội hoá hoạt động giải trí bảo tồn, tôn tạo di tích trải qua việc tuyên truyền giáo dục nhân dân, đặc biệt quan trọng là người dân sinh sống quanh khu vực có di tích về ý nghĩa của những di tích, về quyền hạn và nghĩa vụ và trách nhiệm của họ trong việc bảo vệ và tổ chức triển khai khai thác giá trị từ những di tích lịch sử văn hoá của thành phố mình “ Kinh nghiệm về những thành phố châu Á cho thấy cấu trúc đô thị giàn trải theo truyền thống lịch sử của xã hội nông nghiệp là phương ngang nay bất ngờ đột ngột chuyển thành phương đứng với sự sinh ra hàng loạt cao ốc đã khiến người ta ngán ngẩm những khoảng trống sống trong beton kính, thép, … chọc trời giống nhau như hệt, vô hồn, mất cảnh sắc vạn vật thiên nhiên, mất cả truyền thống văn hoá ” ( 1 ) .
Thứ tư, cần thiết kế xây dựng nếp sống văn hoá ngay trong từng mái ấm gia đình, từng tổ dân phố, từng cơ quan, trường học, doanh nghiệp. Cần phải triển khai những quy định, những quy ước dân chủ cơ sở, quy ước nếp sống trong việc cưới, việc tang, tiệc tùng. Từng bước xoá bỏ những hủ tục lỗi thời, mê tín dị đoan dị đoan, đẩy lùi những tệ nạn ma tuý, mại dâm, quản lí trấn áp, tư vấn những đối tượng người tiêu dùng nhiễm HIV .
Thứ năm, kiến thiết xây dựng những nhà truyền thống lịch sử tọa lạc những tư liệu lịch sử qua những thời kì để dân cư hoàn toàn có thể tưởng niệm lại những giá trị văn hoá của cha ông để lại .
Tất cả những yếu tố trên, đang chờ sự nghiên cứu và điều tra liên ngành của nhiều cơ quan khác nhau, trong đó vai trò điều tra và nghiên cứu của khảo cổ học đô thị cần triển khai đi một bước “ cải tiến vượt bậc ” để tạo cơ sở khoa học cho công tác làm việc bảo tồn trùng tu và phát huy tính năng mạng lưới hệ thống di sản ở Thanh Trì một cách tốt nhất, góp thêm phần vào việc bảo tồn và phát huy truyền thống văn hoá dân tộc bản địa Nước Ta trong toàn cảnh toàn cầu hoá .

__________
(1) Nguyễn Đăng Sơn, Đô thị hoá và văn hoá truyền thống, Văn hoá truyền thống trong phát triển đô thị, NXB Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, 2004.

THƯ MỤC THAM KHẢO

Nguyễn Đăng Duy – Trịnh Minh Đức, Bảo tồn di tích lịch sử văn hoá, Trường Đại học Văn hoá Hà Nội xuất bản, 1993.
Dương Phú Hiệp (chủ biên), Những thay đổi về văn hoá, xã hội trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường ở một số nước châu Á, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1998.
Đặng Thái Hoàng, Lịch sử đô thị, NXB Xây dựng, Hà Nội, 2000.
Huyện uỷ, Uỷ ban nhân dân huyện Thanh Trì, Truyền thống lịch sử, văn hoá và cách mạng huyện Thanh Trì, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2007.
Phan Khanh, Bảo tàng di tích lễ hội, NXB Thông tin, Hà Nội, 1992.
Phan Khanh, Nghĩ về không gian văn hoá tưởng niệm Chu Văn An ở Hà Nội, Hội thảo khoa học về “Xây dựng khu tưởng niệm danh nhân Chu Văn An”, ngày 14 tháng 3 năm 2006.
Đàm Trung Phường, Đô thị Việt Nam tập 1, NXB Xây dựng, Hà Nội, 1995.
Nguyễn Đăng Sơn, “Đô thị hoá và văn hoá truyền thống”, Văn hoá truyền thống trong phát triển đô thị, NXB Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, 2004.
Hà Văn Tấn, Thời đại Hùng Vương, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1973.
Hoàng Đạo Thuý, Hà Nội thanh lịch, NXB Giáo dục, Hà Nội, 1996.
Tôn Nữ Quỳnh Trân, Những giá trị văn hoá đô thị Sài Gòn – Thành phố Hồ Chí Minh, NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh, 2010.
Trung tâm nghiên cứu phát triển đô thị và cộng đồng,

Xem thêm: Vén màn bí ẩn những thành cổ chìm dưới đáy biển

Văn hoá truyền thống trong phát triển đô thị, NXB Đại học Quốc gia, TP Hồ Chí Minh, 2004 .