DI TÍCH KIẾN TRÚC NGHỆ THUẬT CẤP QUỐC GIA THÁP BẰNG AN

1.Tên di tích: Tháp Bằng An

2.Loại công trình: Tháp cổ

3.Loại di tích: Kiến trúc nghệ thuật

4.Quyết định: Được Bộ Văn hóa thông tin công nhận di tích theo quyết định số 100-VH/QĐ ngày 21 tháng 01 năm 1989.

5.Địa chỉ di tích: Khối phố Bằng An Trung, Phường Điện An, thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam.

6. Tóm lược thông tin về di tích:

Tháp Bằng An là một trong những tháp Chăm cổ còn sót lại ở tỉnh Quảng Nam. Về niên đại của tháp Bằng An vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau. Đầu Thế kỷ XX, H. Parmentier cho rằng niên đại của tháp chính là niên đại của tấm bia. Còn P. Stern thì xếp Bằng An vào phong thái chuyển tiếp giữa phong thái Mỹ Sơn A1 và phong thái Tỉnh Bình Định ( niên đại từ đầu thế kỷ XI đến giữa thế kỷ XII ). Nhưng chính P. Stern cũng đã thừa nhận tháp Bằng An rất khó xác lập niên đại bằng phong thái học. Gần đây, Trần Kỳ Phương định niên đại thế kỷ XII và xếp Bằng An vào phong thái Tỉnh Bình Định. Còn Ngô Văn Doanh, sau nhiều lần tìm hiểu điền dã và điều tra và nghiên cứu bia ký, thì cho rằng niên đại của Bằng An là cuối thế kỷ IX – đầu thế kỷ X .

Theo văn bia ghi lại, vào khoảng thế kỷ XII, Vua Bhadravarman II cho xây dựng 1 đền thờ tên là Linga Paramesvara (Thượng đế tuyệt đỉnh – 1 tên hiệu của thần Siva) để dâng lên thần Siva, đó là tháp Bằng An ngày nay.

Kiến trúc : Tháp Bàng An là tháp duy nhất có mặt phẳng hình bát giác, – một kiến trúc độc lạ mang hình một linga thẳng đứng, trọn vẹn không giống bất kỳ ngôi tháp Champa nào còn sống sót đến thời nay, là hình tượng về một đời sống luôn sống sót và tăng trưởng .Tháp được kiến thiết xây dựng theo hình bát giác, mỗi cạnh tường dài 4 m. Chóp tháp nhọn, thon. Tháp cao 21,5 m ( gồm phần thân và mái tháp ) ; thân cao 12,7 m được bọc kín chỉ có một lối đi vào qua tiền sảnh dài 6 m, rộng 1,55 m. Phần sảnh lê dài thành cửa, cửa tháp chính mở về hướng đông để đón Mặt Trời, hai bên tiền sảnh có 2 cửa phụ. Năm 1940, công chánh Pháp sửa lại bịt phần dưới 2 cửa phụ thành 2 hành lang cửa số, nên tháp này là tháp Chăm duy nhất có hành lang cửa số theo kiểu ấy !

Tường tháp phẳng, không có cửa, không có trụ áp tường và hoa văn trang trí. Vòm mái hình chóp, thu nhỏ dần trên đỉnh. Ở phần chân tường có các đường gờ kỷ hà loe dần ra tiếp xúc với phần đế tháp, trên đỉnh tường cũng được xây những đường gờ kỷ hà loe dần ra đỡ lấy vòm mái hình chóp, gồm 8 mái cong thu nhỏ dần và nhọn ở trên đỉnh. Trên các đường gờ dọc theo mái tháp còn để lại dấu vết của những vật trang trí kiến trúc bằng sa thạch.

Ngay giữa tháp có một bàn thờ nhỏ thờ Linh vật Linga nhỏ bằng đá – biểu tượng của thần Siva tượng trưng cho sức mạnh, một Linga sứt mẻ mất một góc, và đứng trơ trọi mà không có Yoni hứng đỡ (nay chỉ còn bệ thờ).
Trước cửa Bằng An có tượng hai con thú bằng sa thạch, gọi là Gajasimha, hình nửa như sư tử, nhưng lại có cái vòi ngắn quay lên trên như voi.. Mỗi con đều có cái diềm đeo cổ khá rộng.

Vào đầu thế kỷ XX theo tài liệu vẽ ghi kiến trúc của H. Parmentier thì toàn diện và tổng thể Bằng An gồm ba ngôi tháp. Bên cạnh ngôi tháp chính mặt phẳng bát giác còn hai tháp nhỏ mặt phẳng hình vuông vắn nằm về phía Đông Bắc và Tây Nam, nhưng thời nay dấu vết của hai kiến trúc phụ này đã bị biến mất vì lũ lụt .

Cấu trúc tháp Bằng An được chia làm hai phần: Tiền sảnh và Điện thờ. Mọi ấn tượng của Bằng An được tập trung ở Điện thờ. Khác hẳn với các dạng thường gặp ở những tháp Chămpa khác, Điện thờ của tháp Bằng An có mặt bằng bát giác, không có các yếu tố trang trí đặc trưng như: cột ốp, cửa giả, hoa văn. Nhìn từ xa, Điện thờ của Bằng An được thấy ba phần rõ rệt: đế, thân bát giác và mái hình chóp tạo bởi tám mặt cong thu dần về phía đỉnh. Tỷ lệ và hình dáng của Điện thờ như một khối Linga khổng lồ cao gần 21m, còn mặt bằng của toàn bộ tháp lại gợi lên hình ảnh Yoni. Có thể coi Bằng An chính là một tác phẩm điêu khắc bằng gạch lớn nhất trong lịch sử điêu khắc Chămpa thể hiện bộ ngẫu tượng sinh thực khí Linga – Yoni. Theo sự đánh giá của các nhà nghiên cứu văn hóa Chăm thì tháp Bằng An là một di tích có giá trị cao về mặt lịch sử liên quan đến tôn giáo, tín ngưỡng của người Chăm.

Source: https://evbn.org
Category: Địa Danh