Kênh Nhà Lê – Wikipedia tiếng Việt

Kênh Nhà Lê là hệ thống kênh đào cổ được hình thành từ thời Vua Lê Đại Hành để kết nối giao thông thủy từ kinh đô Hoa Lư tới Đèo Ngang – biên giới giữa Đại Cồ Việt với Chăm Pa nhằm mục đích vận tải quân lương, mở rộng lãnh thổ về phía Nam và phát triển kinh tế nông nghiệp nước nhà. Tuyến kênh nhà Lê gồm nhiều kênh đào mới hoặc khơi vét từ các sông tự nhiên mà các triều đại phong kiến nhà Tiền Lê, Hậu Lê, nhà Nguyễn và trong kháng chiến chống Mỹ đã sử dụng với mục đích giao thông, quân sự và phát triển nông nghiệp. Kênh Nhà Lê là tuyến đường thủy đầu tiên trong lịch sử Việt Nam và được coi là tuyến đường mòn Hồ Chí Minh trên sông vì những đóng góp cho các cuộc chiến tranh chống xâm lược của người Việt.[1][2] Hiện nay còn ít nhất 6 sông mang tên sông Nhà Lê ở cả 4 tỉnh Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An và Hà Tĩnh. Các sông Nhà Lê này vẫn được nối thông thủy với nhau và với nhiều sông tự nhiên khác. Nhiều đoạn sông Nhà Lê hiện nay được công nhận là tuyến đường thủy quốc gia và Kênh Nhà Lê tại Nghệ An được xếp hạng di tích quốc gia.[3]

Kênh nhà Lê là một mạng lưới hệ thống giao thông vận tải đường thủy quan trọng nối Tỉnh Ninh Bình – Thanh Hóa – Nghệ An và TP Hà Tĩnh, từ kinh đô Hoa Lư đến biên giới Đèo Ngang thời Tiền Lê. [ 4 ] Năm 983, Lê Hoàn cho đào kênh từ sông Mã qua núi Đồng Cổ đến sông Bà Hoà. Năm 1003, Lê Hoàn liên tục cho đào kênh Đa Cái nối tới thành phố Hà Tĩnh. Năm 1438, Lê Thái Tông liên tục cho khơi đào những kênh ở Thanh Hoá và Tỉnh Ninh Bình. Năm 1445, Lê Nhân Tông sai những quan đốc thúc quân lính đào những kênh ở lộ Thanh Hoá và Nghệ An. Năm 1744, vua Lê Hiển Tông liên tục cho khơi kênh từ Thanh Hoá vào Nghệ An. Hệ thống những tuyến sông này hiện vẫn được gọi là sông Nhà Lê. Đây được xem là tuyến đường giao thông vận tải thủy tiên phong trong lịch sử vẻ vang Nước Ta .

Những năm 1964, đế quốc Mỹ bắt đầu sử dụng máy bay ném bom để thực hiện cuộc chiến phá hoại miền Bắc, và một trong những mục tiêu hướng đến là cắt đứt các con đường tiếp vận của Việt Nam cho chiến trường miền Nam. Các tuyến giao thông huyết mạch đều bị máy bay dội bom phong toả. Trong bối cảnh đó, Cục Đường sông Việt Nam đã khảo sát các con sông lớn, nhỏ để mở luồng vận tải. Tuyến kênh đào Nhà Lê được khôi phục lại với chiều dài trên 500 km, bắt đầu từ huyện Yên Mô, Ninh Bình xuyên qua Thanh Hoá, Nghệ An đến huyện Cẩm Xuyên, Hà Tĩnh. Ngay sau đó, một ban chỉ đạo nạo vét toàn tuyến kênh đã được thành lập, với tên gọi tắt là Ban KT65. Các công trường nạo vét được đồng loạt mở ra ở 4 tỉnh Ninh Bình, Thanh Hoá, Nghệ An và Hà Tĩnh.[5]

Năm 1965, Bộ Giao thông vận tải đường bộ chỉ huy những địa phương có kênh chảy qua hàng loạt thực thi đợt nạo vét kênh quy mô lớn. Đến ngày 14.1.1966, Hội đồng nhà nước xây dựng Ban khai thác kênh nhà Lê, gọi tắt là Ban KT66, thường trực Cục Vận tải đường sông. Ban KT66 vừa chỉ huy những lực lượng nạo vét kênh, tổ chức triển khai vận tải đường bộ, vừa trực tiếp bắn máy bay địch và rà phá bom mìn từ trường bảo vệ tuyến giao thông vận tải đường thủy trong nước được thông suốt .Cuối năm 1965, trên toàn tuyến đã nạo vét được 365.000 m3. Những đoạn cạn nhất được khoét sâu từ 50 – 60 cm và khi thuỷ triều lên đạt mức nước 1-1, 2 m, bảo vệ cho những loại thuyền có trọng tải trên 10 tấn đi lại thông suốt. Đồng thời, có 3 đại đội người trẻ tuổi xung phong với tổng số gần 1.000 đội viên nam, nữ được điều động chốt tại những khúc kênh quan trọng như kênh Son, kênh Ma Đa, kênh Cấm, kênh Sắt, kênh Gâm, kênh Than, kênh Nhồi, kênh Lấp, kênh De, kênh Choáng .
Dưới đây là thủy trình tuyến kênh Nhà Lê, khởi đầu từ cố đô Hoa Lư và kết thúc ở khu kinh tế tài chính Vũng Áng thuộc khu vực Đèo Ngang vốn là ranh giới của Đại Cồ Việt và Chiêm Thành ( dấu * để chú thích địa điểm tuyến đường thủy đi qua )

Cố đô Hoa Lư*- sông Sào Khê – sông Vạc – Đức Hậu* – sông Nhà Lê (Yên Mô*) – Cửa Thần Phù – sông Tống – Ba Đình* – sông Lèn – Đò Lèn* – sông Mã – sông Nhà Lê (Nông Cống*) – sông Yên – sông Thị Long – sông Cây Giang – sông Vực Hùng – sông Thạch Luyện – sông Mỏ Đá – Hoàng Mai* – Cửa Cờn* – sông Mi Giang – sông Hàu – sông Me – sông Bùng – sông Nhà Lê (Diễn Châu*) – cầu Cấm* – sông Cấm – sông Đào – sông Lam – sông Nhà Lê (Hồng Lĩnh*) – Nghèn* – sông Nghèn – sông Đò Diệm – sông Cầu Phú – sông Gia Hội – sông Rác – sông Nhà Lê (Kỳ Anh*)- Thiên Cầm* – Đèo Ngang*.

Điểm đặc biệt quan trọng là tuyến kênh nhà Lê cắt ngang qua hầu hết những sông tự nhiên của 4 tỉnh nói trên, do đó ngoài việc tạo thuận tiện liên kết giao thông vận tải đường thủy nó còn có vai trò điều tiết dòng chảy tự nhiên và tăng trưởng kinh tế tài chính nông nghiệp .

Các tuyến sông địa phương[sửa|sửa mã nguồn]

Kênh Nhà Lê có tổng chiều dài 500 km [ 6 ] hiện mang nhiều tên địa phương như :

• Kênh Nhà Lê ở Ninh Bình được gọi là sông Bút hay sông Yên Mô. Từ kinh đô Hoa Lư theo sông Sào Khê, sông Vạc để vào kênh Nhà Lê.
• Kênh Nhà Lê ở Thanh Hóa hiện gồm: sông Nhà Lê – sông Yên – sông Thị Long – sông Cây Giang – sông Vực Hùng – sông Thạch Luyện và các tuyến kênh đào liên kết từ thời Tiền Lê. Từ thời Hậu Lê có thêm tuyến kết nối gần hơn về phía biển là các kênh Than, kênh Ma Đa.
• Kênh Nhà Lê ở Nghệ An gồm các dòng sau: Kênh Mơ – nối liền sông Hoàng Mai và sông Thơi. Kênh Dâu – nối sông Thơi với sông Hàu. Kênh Mi Giang – nối sông Thơi với sông Bùng. Kênh Đạu và Kênh Sắt – nối sông Bùng với sông Cấm. Kênh Gai – Kênh Chính Đích – sông Vinh nối sông Cấm với sông Lam.
• Kênh Nhà Lê ở Hà Tĩnh gồm có hai con sông Nhà Lê và các sông nối gồm: sông Nghèn rồi sông Đò Diệm, sông Phú, sông Đạo, sông Ngàn Mo, sông Thương Long, sông Quèn, sông Rác.

Sông Nhà Lê ở Tỉnh Ninh Bình[sửa|sửa mã nguồn]

Sông Nhà Lê ở Tỉnh Ninh Bình là nơi khởi đầu của mạng lưới hệ thống sông Nhà Lê. Sông còn có tên là sông Yên Mô hay sông Bút, là một trong 4 tuyến sông ở Tỉnh Ninh Bình được đưa vào list những tuyến đường sông vương quốc. Từ kinh đô Hoa Lư, xuôi dòng sông Sào Khê – sông Vạc thẳng hướng về phía nam 30 km đến ngã ba Đức Hậu là điểm khởi đầu của sông Nhà Lê .Đại Việt sử ký toàn thư không thấy nói đến Lê Hoàn đào sông ở Tỉnh Ninh Bình nhưng theo thần tích những đền thờ vua Lê Đại Hành tại những xã nằm bên sông này như ở Yên Thái, Yên Lâm, huyện Yên Mô hoàn toàn có thể suy đoán sông này được đào từ thời Tiền Lê, tại những xã này hiện còn vết tích thành đắp từ thời Tiền Lê. Đến thời Hậu Lê, việc đào Kênh Nhà Lê ở Tỉnh Ninh Bình vẫn được triển khai .Sông Nhà Lê ở Tỉnh Ninh Bình dài 14 km, từ ngã ba Đức Hậu đến cửa Thần Phù, chảy qua 6 xã Yên Từ, Yên Nhân, Yên Mỹ, Yên Mạc, Yên Thái, Yên Lâm thuộc huyện Yên Mô rồi nối với mạng lưới hệ thống sông Tống, sông Mã của Thanh Hóa tại vị trí cửa Thần Phù và điểm đầu của sông Càn .Bên tuyến Kênh Nhà Lê ở Yên Mô có rất nhiều di tích cổ của người Việt như : Đền Thượng Bình Hải ( xã Yên Nhân ) ; Miếu Quyết Trí ; Chợ Bút, Nhà thờ Ninh Tốn ; Đình Từ Đường và đình Quảng Công thờ Vua Lê Đại Hành ; Đền Nhân Phẩm và Đình làng Yên Tốt thờ Ấp Lãng Chân Nhân ; Cửa Thần Phù, …

Sông Nhà Lê ở Thanh Hóa[sửa|sửa mã nguồn]

Thanh Hóa hiện vẫn còn hai sông mang tên sông Nhà Lê. Sông nhà Lê thứ nhất là tuyến sông cổ dài ~ 65 km với 1 nhánh từ xã Xuân Phú đi vào ranh giới giữa Thọ Xuân và Triệu Sơn hợp với nhánh nối từ sông Vị Giang tại xã Dân Quyền ( gần Đồng Cổ ) rồi đi theo sát quốc lộ 47C về phía nam tới xã Tế Nông huyện Nông Cống thì nhập vào sông Yên. Sông nhà Lê thứ hai khác là tuyến kênh dài ~ 25 km cũng nối với sông Vị Giang tại ngã 3 Nông Cống – Đông Sơn – Quảng Xương rồi đi sát quốc lộ 45 làm ranh giới giữa huyện Quảng Xương với Đông Sơn và Tp Thanh Hóa rồi hợp lưu vào sông Mã .Từ những nhánh sông Nhà Lê nói trên, khi qua địa phận xã Đông Nam, Đông Sơn đều hợp lưu vào sông Yên và liên tục xuống hướng nam. Tuyến đường thủy liên tục đi theo những sông là sông Yên – sông Thị Long – sông Cây Giang – sông Vực Hùng – sông Thạch Luyện chảy qua những huyện Nông Cống – Như Xuân – Tĩnh Gia trước khi đến địa phận Nghệ An .Từ thời nhà Hậu Lê, tuyến sông Nhà Lê mới ở Thanh Hóa được những thế hệ người Việt khơi mở nằm gần ven biển hơn tuyến cũ từ Đồng Cổ đến Ba Hòa, tuyến này đi qua những huyện Nga Sơn, Hậu Lộc, Hoằng Hóa, Quảng Xương, Tĩnh Gia. Nhiều ngôi chùa được dựng xây dọc trên những làng, ấp theo tuyến kênh nhà Lê, như chùa Hương Nghiêm ở giáp Bối Lý, chùa Báo Ân, chùa An Hoạch ở Đông Sơn, chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh ở Duy Tinh ( Hậu Lộc ), chùa Hưng Phúc ở Hương Yên Duyên ( Quảng Xương ) .

Sông Nhà Lê ở Nghệ An[sửa|sửa mã nguồn]

Sách ” Đại Việt sử ký toàn thư ” có chép rằng : ” Quý Mão ( ứng Thiên ) năm thứ 10 ( 1003 ) Tống Hàm Bình ( năm thứ 6 ) vua đi Hoan Châu vét kênh Đa Cái ( nay là Hoa Cái ) thẳng đến Tư Củng trường ở Ám Châu “Các kênh đào thời nhà Tiền Lê đã nối thông với những sông tự nhiên thành một mạng lưới hệ thống đường thuỷ thông suốt từ Quỳnh Lưu ở phía Bắc cho đến sông Lam ở phía Nam. Tàu thuyền vận tải đường bộ hoàn toàn có thể từ những bến cảng : Cửa Cờn, Cửa Quèn, Cửa Thơi, Cửa Vạn, Cửa Lò, Cửa Hội … đến những vùng đồng bằng Diễn Châu – Yên Thành – Quỳnh Lưu và Nam Đàn – Hưng Nguyên – Nghi Lộc, lại hoàn toàn có thể đi thông ra tận Thanh Hoá, đến Kinh đô Hoa Lư, ra Bắc. [ 7 ]Từ ranh giới phía Bắc Nghệ An, thuộc địa phận thị xã Q. Hoàng Mai, Lê Hoàn cho đào kênh Bà Hòa ( thuộc xã Tân Trường, Tĩnh Gia, Thanh Hoá ) theo hướng Nam, rồi men theo chân núi Xước, nối với sông Quận Hoàng Mai – Hà Nội và Kênh Xước. Kênh này chạy từ Sòi Trẹ ( xã Quỳnh Lộc ) đổ vào sông Quận Hoàng Mai – Hà Nội ở phía Bắc làng Ngọc Huy và gọi là Kênh Son. Từ Ngọc Huy, kênh chảy qua những xã vùng Bãi Ngang gọi là Kênh Mơ ( còn gọi là kênh Mai Giang, kênh Ngọc Để ) rồi đổ ra Lạch Quèn. Dòng kênh này men theo dòng nước chảy là khe Nước Lạnh, là đường ranh giới phía Nam Thanh Hoá, Bắc Nghệ An, thuộc huyện Quỳnh Lưu .Những đoạn sông Nhà Lê ở Nghệ An đều nằm ở những huyện ven biển, thường mang những tên địa phương. Đoạn còn mang tên sông Nhà Lê chảy qua huyện Diễn Châu, Nghi Lộc, Hưng Nguyên và Vinh .
Trong lịch sử dân tộc thiết kế xây dựng và tăng trưởng Nghệ An, Kênh Nhà Lê tại địa phận này đã có nhiều góp phần về mặt giao thông vận tải, thủy lợi, góp thêm phần hình thành nên nhiều làng quê đông đúc phong phú như làng Ngọc Huy, làng Xuân Úc ( Thị xã Quận Hoàng Mai – Hà Nội ), làng Phú Đa ( huyện Quỳnh Lưu ), làng Đức Thịnh, làng Vạn Phần ( huyện Diễn Châu ) và góp thêm phần đáng kể vào việc tăng trưởng nền kinh tế tài chính nông nghiệp, thương nghiệp, thủ công nghiệp … [ 8 ]

Trong chiến tranh, chỉ tính riêng tuyến kênh nhà Lê tại Nghệ An (từ năm 1965 – 1968) không quân Mỹ đã tiến hành công kích trên 190.000 trận, ném hơn 700.000 tấn bom vào các mục tiêu quân sự, đầu mối giao thông, cơ sở kinh tế và khu dân cư trên địa bàn tỉnh Nghệ An.[9]

Sông Nhà Lê ở thành phố Hà Tĩnh[sửa|sửa mã nguồn]

Sông Nghèn thuộc tuyến kênh Nhà Lê, đoạn chảy qua thị xã Can LộcTại TP Hà Tĩnh có 2 đoạn còn mang tên sông Nhà Lê ở nửa phía bắc và nửa phía nam tỉnh. Kênh Nhà Lê ở thành phố Hà Tĩnh chảy quanh co qua làng mạc của những huyện Đức Thọ, Hồng Lĩnh, Can Lộc, Thạch Hà, Cẩm Xuyên, thị xã Kỳ Anh rồi đổ ra biển ở Đèo Ngang. [ 10 ]Sông Nhà Lê ở phía bắc TP Hà Tĩnh mở màn tại ranh giới Nghệ An và TP Hà Tĩnh trên sông Lam. Vị trí này giữa xã Đức Vĩnh và phường Trung Lương ( Thị xã Hồng Lĩnh ). Sông là ranh giới tự nhiên giữa huyện Đức Thọ và thị xã Hồng Lĩnh. Khi qua thị xã Nghèn ( Can Lộc ), Kênh Nhà Lê đổi tên thành sông Nghèn rồi sông Đò Diệm, sông Phú, sông Đạo, sông Ngàn Mo, sông Thương Long, sông Quèn, sông Rác .Đoạn sông Nhà Lê phía nam TP Hà Tĩnh là đoạn sau cuối mang tên sông Nhà Lê, nó khởi đầu từ sông Rác tại xã Cẩm Lạc, Cẩm Xuyên chảy qua xã Cẩm Minh rồi đi vào huyện Kỳ Anh ( qua những xã : Kỳ Phong, Kỳ Tiến, Kỳ Giang, Kỳ Phú, Kỳ Đồng, Kỳ Khang, Kỳ Thọ, Kỳ Ninh rồi đổ ra biển tại cửa khẩu vịnh Vũng Áng. Khu vực này nằm sát chân Đèo Ngang, vốn là ranh giới giữa Đại Cồ Việt và Chiêm Thành thời Tiền Lê .

Lịch sử hình thành[sửa|sửa mã nguồn]

Trước thế kỷ X đường đi bộ Thanh Hóa đã hình thành nối tiếp với Bắc Bộ. Nhưng do những điều kiện kèm theo tự nhiên và xã hội mà nó chưa trở thành vai trò nòng cốt trong mạng lưới hệ thống giao thông vận tải giữa hai vùng thì đường giao thông vận tải thuỷ từ TT của Q. Giao Chỉ đến Q. Cửu Chân – châu Ái đã trở thành quan trọng nhất. Đó là từ sông Hồng rẽ phía hữu ngạn vào sông Phủ Lý hoặc sông Tỉnh Nam Định đến sông Đáy rẽ sông Vạc, sông Nhà Lê vùng Tỉnh Ninh Bình đến cửa Thần Phù vào Thanh Hoá .Năm 981, Lê Hoàn lên ngôi nhà vua, kinh đô vẫn liên tục đóng ở Hoa Lư ( Trường Yên, Hoa Lư, Tỉnh Ninh Bình ). Vào thế kỷ X, đất Hoa Lư có núi đá cao bảo phủ xung quanh, núi sông tạo thành những phòng tuyến liên hoàn, rất lợi hại trong việc phòng thủ và tiến công và tiếp giáp với châu Ái .

Sau khi tiến hành “kháng Tống, bình Chiêm” thắng lợi, Lê Đại Hành đã thi hành nhiều biện pháp tích cực để phát triển kinh tế và củng cố quốc phòng. Trong xây dựng đất nước, Lê Đại Hành đã tiến hành hàng loạt các biện pháp để thúc đẩy kinh tế, văn hoá xã hội phát triển. Với sự kiện mùa xuân 987, vua lần đầu tiên cày ruộng tịch điền ở Đọi Sơn, Lê Đại Hành đã mở đầu cho một lễ nghi mà các vương triều sau tiếp tục noi theo để khuyến khích phát triển sản xuất nông nghiệp. Một công trình kết hợp để phát triển kinh tế với quốc phòng là: Công trình đào sông từ Đồng Cổ đến Bà Hoà. Toàn thư chép: “Khi nhà vua đi đánh Chiêm Thành, từ núi Đồng Cổ đến sông Bà Hoà, đường núi hiểm trở khó đi, người ngựa mỏi mệt, đường biển thì sóng to khó đi lại, bèn sai đào kênh, đến đây (Quý Mùi-năm 983) thì xong, công tư đều lợi“.

Đồng Cổ nằm ở hữu ngạn sông Mã ( Yên Thọ, Yên Định, Thanh Hoá ). Sông Bà Hoà ở phía cực nam tỉnh Thanh Hoá ( xã Tân Trường, Tĩnh Gia ), giáp huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An đổ ra cửa Lạch Bạng. Như vậy, Lê Đại Hành đã cho thực thi đào sông nối sông Mã ở bắc Thanh Hoá với sông Bà Hoà ở nam Thanh Hoá – bắc Nghệ An. Nhưng điều đó không có nghĩa là đào một con sông trọn vẹn mới. Lê Hoàn đã tận dụng những chi lưu nhỏ của những sông Mã, sông Cầu Chày, sông Chu, sông Hoàng, sông Yên … khơi sâu, nắn thẳng và đào một số ít đoạn thiết yếu để hình thành một tuyến giao thông vận tải thuỷ trong nước thuận tiện từ bắc đến nam Thanh Hoá .Công trình đào sông thời Tiền Lê do Lê Hoàn khởi dựng đã ” mở màn cho sự nghiệp tăng trưởng mạng lưới hệ thống giao thông vận tải thuỷ trong nước Nước Ta dưới thời phong kiến ” của Nước Ta vào thế kỷ X biểu lộ sự vững mạnh của vương quốc độc lập tự chủ trong việc thực thi tính năng quản trị những khu công trình công cộng của nhà nước phương Đông. Giáo sư Văn Tân cho rằng : ” Trong trận viễn chinh này ( Lê Đại Hành đi đánh Chiêm Thành ), Lê Đại Hành nhìn thấy con đường đi bộ đi vào Nghệ Tĩnh là con đường khó đi, làm nhọc sức quân đội và nhọc cả sức dân, gây nhiều tổn phí cho nhà nước. Vì vậy nhà vua đã ra lệnh đào một con kênh từ Bố Hạ, Quảng Xương ngày này đến sông Bà Hoà ( Tĩnh Gia ) để hoàn toàn có thể từ sông Mã cứ theo đường thuỷ mà vào đến tận Nghệ An rồi từ Nghệ An liền ra biển “. [ 11 ]Sông Bà Hoà là tên gọi khi chảy qua địa phận xã Tân Trường đến Hải Thượng theo hướng Bắc gọi là sông Yên Hoà đổ ra cửa Bạng. Từ khu vực xã Trường Lâm một dòng sông chảy theo hướng nam đi men theo chân núi Xước nối với sông Q. Hoàng Mai ( huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An ). Đó là kênh Bà Hoà mà Lê Đại Hành cho khơi đào. Trên cơ sở dòng chảy tự nhiên của những sông, Lê Đại Hành đã kêu gọi lực lượng cho đào kênh từ cửa Thị Long nối với sông Cầu Hang để xuôi ra cửa Bạng. Sông này phải đi qua những núi đá Liên Xá, Am Các, Hậu Trạch nên gọi là kênh Than – kênh Trầm. Gia phả họ Ngô chép : Ngô Tử Án là con trai Ngô Xương Sắc. ông làm quan triều Tiền Lê Lý, được Lê Đại Hành sai đào vét những kênh sông từ Yên Định đến Tĩnh Gia … Trên kênh Sắt ( nay thuộc Quỳnh Lưu ) thời nay còn dấu vết một chiếc ghế đá tạc trong hang sát với kênh Sắt. Chỗ tựa có ba chữ ” Thuỷ Thạch Tiên “, trên vách đá có bài thơ. Tương truyền ghế đá và bài thư của Ngô Tử Án. [ 12 ]Từ sông Bà Hoà đổ ra cửa Bạng, quân lính Lê Đại Hành đã đào một đoạn kênh thẳng ở vùng Mai Lâm, dài khoảng chừng 1,5 km, để uốn thẳng dòng sông vốn đi theo hình vòng thúng, men theo dòng nước chảy ở khe nước lạnh. Khe nước lạnh ở phía bắc huyện Quỳnh Lưu là chỗ phân địa giới giữa Nghệ An và Thanh Hoá. Nước khe từ trong hang núi vọt ra lạnh buốt ghê người, nên gọi tên thế [ 13 ]Sông đào từ Đồng Cổ đến Bà Hoà ở thế kỷ X do Lê Đại Hành tổ chức triển khai thực thi là con đường giao thông vận tải thuỷ trong nước tiên phong của Nước Ta. Con đường đó đã góp phần không nhỏ vào sự nghiệp bảo vệ vững chãi và mở mang bờ cõi phía nam và còn thôi thúc sự tăng trưởng kinh tế tài chính xã hội Thanh Hoá trong suốt tiến trình đi lên của lịch sử vẻ vang dân tộc bản địa .Mười năm sau khi đào sông từ Đồng Cổ đến Bà Hoà, năm ” Quý Mão ( 1003 ), Lê Đại Hành đi Hoan Châu ( Nghệ An ) sai đào kênh Đa Cái ” [ 14 ] Đó là tuyến nối kênh Sắt ở bắc Nghệ An với sông Lam. Như vậy, từ đó đi từ vùng sông Mã ( Thanh Hoá ) đến vùng sông Lam ( Nghệ An ) ngoài tuyến đường đi bộ và đường thủy có một tuyến đường thuỷ trong nước bảo đảm an toàn, thuận tiện .
Trước thế kỷ X và cả sau này đường đi bộ đi từ Giao Châu đến Ái Châu ( Thanh Hoá ) hết 10 ngày, từ Ái Châu đi về đông nam đến Diễn Châu hết 5 ngày. Đi ngựa mỗi ngày 70 dặm, đi bộ mỗi ngày 50 dặm [ 15 ]. Như thế, tính từ Giao Châu đến Thanh Hoá đường đi dài 500 dặm, Thanh Hoá đến Diễn Châu là 250 dặm. Con đường thuỷ từ bến TP. Hà Nội vào đến Thanh Hoá là 416 dặm. Trên đất Thanh Hoá, đường thuỷ từ Tống Giang đến tỉnh Thanh Hoá có 77 dặm còn đến Diễn Châu là 140 dặm [ 16 ] Con đường đó không những ngắn mà rất thuận tiện bởi dùng thuyền bè nặng hay nhẹ thì mỗi ngày cũng đi được 70 dặm, thuận tiện và rảnh rỗi hơn nhiều so với đi đường đi bộ .Những con kênh đào đó đã góp công không nhỏ giúp cho Lê Đại Hành, Lê Long Đĩnh ra quân dẹp những cuộc nổi dậy ở Thanh Hoá trong những năm 999, 1001, 1005. Các dòng sông đào trên đất Thanh Hoá có từ thời Lê Đại Hành và những thời Lý, Trần, Hồ. Lê, Nguyễn tiếp tục khơi đào, thực sự ” có lợi cho hàng vạn năm sau ” .Trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ, những dòng sông đào từ Yên Mô – Nga Sơn đến Tĩnh Gia lại trở thành tuyến luân chuyển nhân tài vật lực của cả miền bắc vào miền Nam. Chính thế cho nên mà những sông đào trên đất Thanh Hoá có từ thời Lê Đại Hành luôn được nạo vét, trùng tu. Lê Đại Hành là vị vua tiên phong của nhà nước độc lập tự chủ tổ chức triển khai đào sông. Sự nghiệp khởi đầu vĩ đại đó của thời Tiền Lê đã trở thành mục tiêu hành vi của những thời Lý, Trần, Lê, Nguyễn sau này. Các thời đại tiếp nối nhau không chỉ luôn khơi đào, nạo vét những dòng sông cũ mà còn liên tục đào thêm những sông mới. Từ con sông đào do Lê Đại Hành tiên phong đào trên đất Thanh Hoá thời Tiền Lê, đến thời Lý, Trần sông đào đã Open ở đồng bằng Bắc Bộ đến Thanh-Nghệ-Tĩnh … Đến thời Lê đã rộng khắp dải miền Trung Bộ và đến thời Nguyễn thì sông đào xuất hiện ở khắp mọi miền Nước Ta .

Đường Hồ Chí Minh trên sông[sửa|sửa mã nguồn]

Khởi nguồn từ thời tiền Lê, khi Lê Hoàn cho đào Kênh nhà Lê từ Hoa Lư ( Tỉnh Ninh Bình ) vào tận tới Đèo Ngang ( TP Hà Tĩnh ) với tham vọng nối những con sông trong nước lại với nhau, mở ra tuyến vận tải đường bộ thủy cho mục tiêu giao thương mua bán và quân sự chiến lược. Các triều đại lịch sử vẻ vang sau đó, từ Lý, Trần, Hậu Lê tới thời nhà Nguyễn, Kênh nhà Lê đều được mở mang và là chứng nhân của nhiều sự kiện lịch sử vẻ vang .Đến năm 1964, đế quốc Mỹ leo thang cuộc chiến tranh ra miền Bắc Nước Ta, những tuyến đường tàu, đường đi bộ vào Quảng Bình, Quảng Trị thường bị ùn tắc, tiêu diệt. Bộ Giao thông vận tải đường bộ đã cho khai thông lại tuyến Kênh nhà Lê, làm con đường vận tải đường bộ thủy hữu hiệu đưa sản phẩm & hàng hóa qua trọng điểm đánh phá miền trung, giao Cục Đường thủy trong nước tiến hành. Chừng 500 km kênh từ Tỉnh Ninh Bình vào TP Hà Tĩnh được nạo vét, khơi thông lập bến bãi rộng lớn, rà phá bom, thủy lôi, bảo vệ bảo đảm an toàn cho tàu bè qua lại. Năm 1965, chuyến tàu tiên phong đã xuất hành khởi đầu cho hành trình dài luân chuyển đến khi tự do lập lại ở miền bắc cuối 1972 .

Kênh nhà Lê được coi như tuyến đường mòn Hồ Chí Minh trên sông về đóng góp cho sự nghiệp chống giặc Mỹ xâm lược, thống nhất nước Việt Nam.

Hoạt động bảo tồn[sửa|sửa mã nguồn]

Ông Lê Bá Hạnh, Phó giám đốc Bảo tàng Hà Tĩnh cho biết: “Những dấu tích, hiện trạng nguyên vẹn của kênh nhà Lê cần được bảo tồn để thế hệ sau biết được giá trị của một công trình ghi dấu ấn lịch sử, tồn tại qua nhiều thế kỷ và hiểu rõ truyền thống hào hùng của cha ông” và cho biết thời gian tới Hà Tĩnh sẽ chú trọng cải tạo kênh, lắp đặt bia chỉ dẫn ở nơi khởi nguồn của kênh Nhà Lê tại ngã ba sông Lam để khẳng định giá trị lịch sử. Năm 2015, Hà Tĩnh cũng đã phê duyệt dự án: Cải tạo, nâng cấp hệ thống thủy lợi kênh Nhà Lê, đoạn qua huyện Đức Thọ, thị xã Hồng Lĩnh và huyện Can Lộc.

Ngày 2/12/2015, tại xã Nghi Yên, Nghi Lộc, Nghệ An, Sở GTVT Nghệ An đã tổ chức triển khai Lễ khánh thành công trình tôn tạo di tích Kênh Nhà Lê, nơi tưởng niệm 130 liệt sĩ ngành giao thông vận tải vận tải đường bộ hi sinh trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Kỷ niệm ngày Thương binh – liệt sĩ 27/7, Cục trưởng Cục Đường thủy trong nước Nước Ta Hoàng Hồng Giang cùng tập thể Lãnh đạo Cục, Công đoàn Cục tổ chức triển khai đi thị sát kênh đào nhà Lê, tới đặt vòng hoa, dâng hương tưởng niệm những anh hùng liệt sĩ tại đài tưởng niệm – Kênh Nhà Lê – Nghệ An .Tại Quyết định số 2405 / QĐ-BVHTTDL về việc xếp hạng di tích vương quốc, do Thứ trưởng Nguyễn Ngọc Thiện ký ngày 7/7/2016. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định hành động xếp hạng di tích vương quốc so với di tích lịch sử vẻ vang Kênh Nhà Lê tại Nghệ An, thành phố Vinh, huyện Hưng Nguyên, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An .

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://evbn.org
Category: Địa Danh