Bài 3: Những dấu tích của người xưa – Báo Đồng Nai điện tử

Sự phân chia giữa các đơn vị hành chính thuộc về các thể chế quản lý nhưng sông thì không có, sông cứ chảy theo dòng của nó từ thượng nguồn và xuôi ra biển.

Sông Đồng Nai đoạn chảy qua cầu Hóa An (TP.Biên Hòa)

Và cứ gắn với con sông nơi bến nước, bãi bồi hay gò nổng, núi cao là con người nương theo vị trí đó mà sống sót bằng nhiều cách như lập làng cư trú, săn bắn, hái lượm, trồng trọt, đánh bắt cá và thực hành thực tế tín ngưỡng với quốc tế thần linh của mình .

Người xưa ở ven sông…

Dấu tích của con người cổ hàng nhiều thế kỷ trước Công nguyên ven sông vẫn còn nhiều, ẩn giấu đâu đó trong những tầng đất mà những phát hiện khảo cổ chỉ là một trong những số ít phản ánh sự hiện hữu của con người xưa. Những nhà địa chất người Pháp và nghiên cứu và điều tra khảo cổ học của Nước Ta đã phát hiện, khai thác những khu vực cư trú, công xưởng … của con người xưa trên lưu vực sông Đồng Nai. Trong đó có những di chỉ đáng chú ý quan tâm như Suối Linh, cù lao Rùa, Bến Đò, Mỹ Lộc, Dốc Chùa, An Sơn, Rạch Núi, Phước Tân, Bình Đa, Gò Me, Cái Vạn, Rạch Lá, Rạch Lăng …
Rất nhiều hiện vật được tích lũy từ các vật liệu đá, gốm, xương, sừng, đồng … phản ánh sự phong phú về mô hình công cụ, vũ khí, trang sức đẹp của người xưa. Họ đã Open, tụ cư trong những khu vực ven đồi, ven sông, nơi cửa sông “ giao nước ” với các hoạt động giải trí săn bắn, hái lượm, trồng trọt, đánh bắt cá … trong một thời đoạn lịch sử vẻ vang khá dài .

Những vết tích cư trú của người cổ ven sông rất nhiều và được biết đến ở các địa phận thuộc nhiều tỉnh Đông Nam bộ qua khai thác khảo cổ học, được đúc rút để khái quát về một nền văn hóa của dân cư thời nguyên thủy. Những gì còn lại của người xưa là những sưu tập trong các kho lưu trữ bảo tàng địa phương và còn ẩn khuất đâu đó chưa tìm thấy .
Một dấu tích khá độc lạ ở cù lao Rùa giữa sông Đồng Nai ( nay thuộc xã Thạnh Hội, TX.Tân Uyên, tỉnh Tỉnh Bình Dương ). Trên cù lao Rùa, từ thế kỷ XIX, các nhà địa chất Pháp đã phát hiện 1 số ít di vật về người cổ. Sau năm 1975, qua các những lần thám sát, và đặc biệt quan trọng hai cuộc khai thác khảo cổ đã thu nhận được hàng ngàn hiện vật các chủng loại về dấu tích cư trú, mộ táng của con người tiền sử với niên đại : quy trình tiến độ sớm từ 3.500 – 3.000 và muộn từ 3.000 – 2.700 năm cách ngày này. Di chỉ khảo cổ cù lao Rùa được xếp hạng vào list các di tích khảo cổ học cấp vương quốc vào năm 2009 .

Chính dòng sông Đồng Nai là điều kiện thuận lợi để cư dân xưa tạo nên nguồn sống. Đặc biệt, nơi một làng cổ ven sông có địa danh Bình Đa (nay thuộc P.An Bình, TP.Biên Hòa), cuộc khai quật vào năm 1979 đã phát hiện một sưu tập những thanh đoạn đàn đá có niên đại cách đây hơn 3.000-2.700 năm. Nhiều di chỉ khảo cổ khác ven sông còn tìm thấy những dấu ấn tiêu biểu với những hiện vật khá độc đáo… Nhưng ở đây, chúng ta chỉ nhắc đến con người xưa ven sông Đồng Nai với loại nhạc cụ đàn đá. Chắc chắn, người cổ đã vất vả, cực nhọc giữa muôn trùng khó khăn để đảm bảo sự sinh tồn và chính trong cuộc sống đó, cũng chính họ đã làm nảy sinh sự cảm thụ về âm nhạc bởi những thanh đá được chế tác thời “nguyên thủy, hồng hoang”.

Cách đây hơn 3.000 năm, để làm cho những thanh đá vang lên đúng tiếng nhạc, chắc như đinh những người chủ tâm chế tác có bàn tay khôn khéo, sự cảm thụ tinh tế về âm thanh, đã trải qua những tìm tòi, thử nghiệm, dày công đục đẽo, chỉnh hình, chỉnh âm. Chúng ta hoàn toàn có thể tưởng tượng về một hội đồng dân cư ven sông của Đồng Nai, sau những mùa vụ trồng trọt, cùng hòa niềm vui với nhau những dịp liên hoan với điệu nhảy, âm thanh từ dàn nhạc đàn đá vang lên trong ánh lửa bập bùng. Chính đó là môi trường tự nhiên xã hội được nâng cao của người cổ, phản ánh sự cảm thụ văn hóa, nghệ thuật và thẩm mỹ tinh xảo .

Bí ẩn của đền đài

Sông Đồng Nai ở khu vực ranh giới giữa Lâm Đồng – Đồng Nai vốn là rừng núi, nhiều đỉnh núi nên từ trên cao nhìn xuống, sông như con rắn màu trắng uốn lượn quanh co giữa đại ngàn xanh thẳm. Những đồi núi ven sông của miệt rừng này – giờ đây nằm trong khoanh vùng phạm vi của rừng vương quốc Cát Tiên để lại những dấu tích khảo cổ quan trọng của những con người sinh sống cách đây hàng ngàn năm. Nhiều dấu tích của đền đài về con người kiến thiết xây dựng dưới chân núi, ven đồi hay lưng chừng hoặc trên đỉnh điểm đã được phát hiện qua thám sát, khai thác khảo cổ như : Rạch Đông, Cây Gáo, Miễu Ông Chồn, Nam Cát Tiên, Đạ Lắk … ( Đồng Nai ), đặc biệt quan trọng là quần thể di tích Cát Tiên trên địa phận H.Cát Tiên, tỉnh Lâm Đồng, tả ngạn khu vực sông Đồng Nai .

Du khách tham quan Linga – Yoni lớn nhất Đông Nam Á tại di tích khảo cổ Cát Tiên, tỉnh Lâm Đồng. Ảnh: TL

Tôi đến với khu di tích này 2 lần trong những ngày đang khai thác và nhiều lần khi dẫn sinh viên thực tập, điền dã. Một quần thể đền đài với kiến trúc được phát lộ trải dài trên một diện tích quy hoạnh khá rộng. Trên đỉnh đồi núi cao là phế tích của một đền tháp với bệ thờ Linga – Yoni lớn bằng đá ( hình tượng sinh thực khí ) trong tín ngưỡng Balamôn được cho là ảnh hưởng tác động của nền văn hóa Ấn Độ cổ đại. Bộ ngẫu tượng với size lớn và ước nặng khoảng chừng 4 tấn này được xác lập lớn nhất trong các số Linga – Yoni phát hiện ở Khu vực Đông Nam Á. Phía dưới những trảng đất bằng hoặc gò thấp là kiến trúc hỗn hợp gạch, đá của một mạng lưới hệ thống các đền tháp lê dài được phát lộ. Trong các khu đền đài này, phát hiện nhiều hiện vật bằng đá, đồng, gốm, thủy tinh, vàng, bạc … Nhiều mảng được khắc họa hoa văn tỉ mỉ với nhiều đề tài. Các mảnh vàng mỏng dính được khắc hoa, tượng linh thú, vật linh, thần linh và những bệ tượng Linga – Yoni nhiều vật liệu ( đá, vàng, đồng, thủy tinh ) …
Không ít người sẽ đặt câu hỏi, tại sao giữa vùng núi bạt ngàn cách đây hơn mười mấy thế kỷ, những dân cư nào đã thiết kế xây dựng nên đền tháp, làm thế nào hoàn toàn có thể chuyển đến, đưa lên những bệ đá lớn, số lượng gạch nhiều đến chóp núi như vậy … Nhiều lý giải nhưng toàn bộ đều ngưỡng mộ về sức mạnh đoàn kết, sự tài hoa và tín niệm can đảm và mạnh mẽ của con người xưa. Từ trên đỉnh điểm của chóp núi tôi nhìn về phía sông Đồng Nai uốn lượn quanh các thung lũng, chắc như đinh, chính từ dòng sông này là huyết mạch, phương tiện đi lại để kéo dân cư trụ lại, chuyên chở nguyên vật liệu, lựa chọn khu vực kiến thiết xây dựng đền thiêng trong vùng đất thánh Cát Tiên .

Khu di chỉ Cát Tiên có thể được xem là trung tâm và ngoại vi của nó có thể tìm thấy một hệ thống đền tháp khác đã giấu mình trong sự vần xoay của thời cuộc, sự che mờ bởi thời gian và môi trường… cho đến khi con người phát hiện. Dọc sông Đồng Nai là một ngoại vi của Cát Tiên với nhiều đền tháp mà tôi đã có lần đến công trường khai quật Đạ Lắk bên hữu ngạn Đồng Nai gần đó cũng như một số di chỉ khác qua tư liệu.

Những ngọn núi, đồi, gò ven sông Đồng Nai trải dài trong dòng chảy cho đến bờ thác Trị An xưa có nhiều vết tích đền tháp. Một số đã khai thác, tích lũy nhiều hiện vật ở các cơ quan điều tra và nghiên cứu, nhiều hiện vật quý và hiếm góp thêm phần làm rõ những dấu tích văn hóa cổ. Dưới lòng hồ Trị An, một số ít di chỉ ở khu vực Cây Gáo đã được khai thác trước khi bị nhấn chìm bởi lớp nước bát ngát khi hoàn tất đập ngăn nước của khu công trình thủy điện lớn nhất miền Nam kiến thiết xây dựng từ thập niên 80 của thế kỷ XX. ..

Ghi chép của Phan Đình Dũng

Bài 4: Những bộ sưu tập dưới lòng sông

Source: https://evbn.org
Category: Địa Danh