Ý nghĩa và những nét độc đáo trong lễ hội đua voi của đồng bào dân tộc Tây Nguyên

Nói đến Tây Nguyên chắc hẳn chúng ta đều hình dung đây là mảnh đất nổi tiếng với những cánh rừng cà phê bạt ngàn, cái nắng và gió cháy da thịt và còn cả những chú voi khổng lồ nữa. Vào mùa xuân, tại Tây Nguyên có rất nhiều lễ hội truyền thống, nổi tiếng nhất phải kể đến là lễ hội đua voi. Với người dân Tây Nguyên nói riêng, voi không chỉ là động vật giúp sức trong lao động mà chúng còn được xem là thành viên trong mỗi gia đình. Có lẽ vì vậy mà lễ hội đua voi lại càng được xem trọng hơn cả. Ngay sau đây, chúng ta hãy cùng tìm hiểu đôi nét về ý nghĩa và những hoạt động thú vị của ngày lễ lớn này nhé.

Voi luôn được xem là thành viên quan trọng của buôn làng

Từ lâu đời người M’nông ở Buôn Đôn đã biết săn bắt; thuần dưỡng voi rừng để trở thành vật nuôi của gia đình. Đồng bào nuôi voi trước tiên là để lấy sức kéo, chuyên chở hàng hóa. Sau đó họ coi voi như một tài sản lớn của gia đình. Voi có vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần. Khi voi rừng đã được thuần hóa, chủ voi sẽ tổ chức một nghi lễ nhập buôn. Kể từ đó, voi được coi như một thành viên trong gia đình, trong cộng đồng buôn làng. Chúng được chủ voi làm lễ cúng sức khỏe hằng năm.

Theo tư liệu lịch sử tại Bảo tàng Dân tộc tỉnh Đăk Lăk thì ông Y Thu K’ Nul (hay còn gọi là Khu sa nup- sinh năm 1827, mất năm 1938) ở Buôn Đôn chính là người đã gây dựng nên nghề săn bắt, thuần dưỡng voi rừng trở thành voi nhà của người M’nông. Trong suốt cuộc đời của mình, ông Y Thu K’ Nul đã bắt được gần 500 con voi rừng về thuần dưỡng. Vì thế ông được người dân trong vùng tôn vinh là “Vua săn voi”.

Với truyền thống săn bắt và thuần dưỡng voi rừng nổi tiếng, từ lâu Buôn Đôn được coi như thủ phủ của loài voi. Đây cũng là nơi diễn ra Lễ hội đua voi độc đáo. Lễ hội nhằm tôn vinh sự mưu trí, sức mạnh, sự khéo léo của những nhà thuần dưỡng voi. Đồng thời nó còn phản ánh những nét văn hóa đặc sắc của người M’nông.

Lễ hội đua voi được tổ chức vào thời gian nào?

Hội đua voi ở Tây Nguyên thường được tổ chức 2 năm một lần. Đây là dịp để quy tụ, tôn vinh trí tuệ, sức mạnh, sự khéo léo của những nhà thuần dưỡng voi người dân M’Nông. Lễ hội thường được tổ chức tại Buôn Đôn, Đắk Lắk. Đây là nơi được mệnh danh là thủ phủ của loài voi.

Tháng 3 cũng là thời điểm các vụ mùa ở Tây Nguyên đã được thu hoạch xong. Lúc này người dân có nhiều thời gian nghỉ ngơi để chuẩn bị cho vụ mùa mới sắp tới. Vậy nên tổ chức lễ hội vào dịp này được coi như mình hình thức ăn mừng, cầu bình an; đem đến những may mắn, mùa màng bội thu trong năm mới. Đây cũng là thời gian rất thích hợp để đi du lịch tại khu vực Tây Nguyên vì thời tiết mát mẻ, không có mưa, nắng không quá gắt rất thuận tiện cho việc di chuyển đi lại, nhất là cho khách du lịch.

Đến Buôn Đôn vào những ngày đầu tháng Ba (âm lịch), du khách sẽ bắt gặp sự nhộn nhịp, náo nức của người dân diễn ra khắp các buôn làng. Những chàng quản tượng đưa voi đến vùng cỏ xanh để chăm sóc, trong khi đó những cô gái Buôn Đôn sắm sửa lễ vật để thực hiện nghi lễ trong các lễ hội truyền thống cùng diễn ra với lễ hội đua voi.

Nét đặc sắc của lễ hội đua voi

Những chú voi tham gia lễ hội đua đều được tuyển chọn kỹ càng

Lần đầu tiên tôi được chứng kiến Lễ hội đua voi thật hoành tráng, thật hấp dẫn và ấn tượng đó là dịp Kỷ niệm 20 năm Ngày giải phóng TP. Buôn Ma Thuột, tỉnh Đăk Lăk vào tháng 3/1995. Hôm ấy, tại sân vận động TP. Buôn Ma Thuột, sau hồi tù và hiệu lệnh vang lên, hòa trong tiếng cồng chiêng và sự hò reo cổ vũ cuồng nhiệt của hàng ngàn khán giả, hàng chục con voi khỏe mạnh, oai phong được các quản tượng điều khiển chạy rầm rập trên đường đua để về đích.

Sau này, có dịp đến Buôn Đôn, tôi được ông Y Thế Knul một quản tượng lâu năm trong nghề cho biết, những con voi được lựa chọn để tham gia lễ hội phải là những con voi thật khỏe mạnh, dẻo dai và thông minh. Mỗi một lần tổ chức Lễ hội đua voi chỉ có khoảng 20- 30 con voi được lựa chọn đủ tiêu chuẩn tham gia. Chính vì thế, quá trình chăm sóc, chuẩn bị của người huấn luyện voi rất công phu. Nó đòi hỏi nhiều thời gian và khá tốn kém.

Trước ngày thi đấu, voi sẽ được tắm rửa sạch sẽ. Chúng được cho ăn những loại cỏ xanh tươi hoặc mía. Chúng cũng được huấn luyện thêm một số bài để tham gia các hoạt động trong lễ hội. Cụ thể gồm: Lễ cúng bến nước, lễ cúng sức khỏe cho voi, lễ ăn mừng mùa màng, các trò chơi thi voi đá bóng, thi voi chạy, thi voi bơi, cuối cùng là lễ tắm voi sau khi kết thúc lễ hội.

Những chú voi được thực hiện lễ cúng sức khỏe và trải qua nhiều thử thách

Trong ngày thi đấu, trước giờ khai cuộc, voi sẽ được già làng thực hiện nghi lễ cúng sức khỏe. Sau đó, mọi người cùng ca hát, nhảy múa để chính thức bước vào lễ hội.

Địa điểm được chọn để đua voi trong lễ hội là một bãi đất trống bằng phẳng. Bãi đất phải đủ cho 5 – 10 con voi lớn đứng giàn thành hàng ngang cùng tham gia. Trên lưng voi là hai chàng quản tượng có nhiệm vụ điều khiển voi. Người ngồi trước tiếng M’nông gọi là mơ-gát. Họ có nhiệm vụ điều khiển voi đi đúng đường đua bằng một thanh sắt (kreo) dài khoảng 1 mét. Người ngồi sau là man-gát với chiếc búa gỗ (kốc). Họ nện mạnh vào mông voi để tăng tốc về vạch đích đến.

Sau một hồi tù hiệu lệnh vang lên; đàn voi đua thường phóng nhanh về phía trước một cách thật dũng mãnh. Những bước chạy của đàn voi nghe rầm rập làm rung động cả đường đua. Trong cuộc đua đàn voi không chỉ thể hiện sức bền khi chạy trên đường thẳng, mà còn có sự linh hoạt, khôn khéo khi đi trên những đoạn đường dốc, quanh co hoặc bơi qua những đoạn sông lớn… Để voi thực hiện được những thử thách ấy, cả hai người mơ – gát và man – gát điều khiển phải có tài huấn luyện một cách thuần thục. Họ cũng cần có sự phối hợp thật ăn ý, nhịp nhàng nhuần nhuyễn với nhau mới hy vọng có kết quả tốt nhất.

Kết luận

Có thể thấy hòa trong tiếng cồng chiêng thúc giục, cùng với tiếng vỗ tay cổ vũ cuồng nhiệt của hàng ngàn khán giả đến từ nhiều buôn làng trong vùng và du khách thập phương tham gia càng làm cho Lễ hội đua voi trở nên náo nhiệt, rộn rã, cuốn hút đến lạ thường.

Lễ hội đua voi chỉ diễn ra trong một ngày. Thế nhưng đó là một ngày ý nghĩa với đồng bào các dân tộc Tây Nguyên. Hiện nay, Lễ hội đua voi được tỉnh Đăk Lăk tổ chức 2 năm một lần. Mục đích nhằm giới thiệu đến du khách những nét đẹp trong phong tục; tập quán văn hóa của đồng bào các dân tộc ở Tây Nguyên.

Lễ hội đua voi có một vị trí rất quan trọng trong hệ thống các lễ hội cổ truyền của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên nói chung, người Mnông nói riêng nhằm tôn vinh tinh thần thượng võ và tài nghệ săn bắt, thuần dưỡng voi. Đây là một lễ hội độc đáo, hấp dẫn được tổ chức hai năm một lần vào tháng Ba âm lịch, tại Buôn Đôn (Đăk Lăk) nơi được mệnh danh là thủ phủ của loài voi.