Vai trò của tín dụng khách hàng cá nhân đối với nền kinh tế?

Mục Lục

1. Khái niệm tín dụng khách hàng cá nhân tại ngân hàng thương mại

Trong hoạt động kinh doanh ngân hàng, tín dụng được định nghĩa là một giao dịch về tài sản giữa bên cho vay và bên đi vay, trong đó bên cho vay chuyển giao tài sản cho bên đi vay sử dụng trong một thời gian nhất định theo thỏa thuận, bên đi vay có trách nhiệm hoàn trả vô điều kiện vốn gốc và lãi cho bên vay khi đến hạn thanh toán (Hồ Diệu 2003). Hoạt động tín dụng được xem là hoạt động kinh doanh mang lại lợi nhuận chủ yếu cho ngân hàng, thường đối với hầu hết các ngân hàng, dư nợ tín dụng chiếm đến hơn ½ tổng tài sản có và thu nhập từ hoạt động tín dụng chiếm khoảng từ ½ đến hơn 70% tổng thu nhập của ngân hàng. Vì tín dụng là khoản mục sinh lợi chủ yếu trong hoạt động ngân hàng nên đây cũng chính là khoản mục rủi ro chủ yếu của ngân hàng thương mại (Lê Văn Tề 2009).

Theo đó, tín dụng ngân hàng có những đặc điểm như dựa trên cơ sở lòng tin, là sự chuyển nhượng một tài sản có thời hạn hay có tính hoàn trả, dựa trên nguyên tắc không chỉ hoàn trả gốc mà phải trả lãi và cam kết hoàn trả vô điều kiện và là hoạt động tiềm ẩn rủi ro cao cho ngân hàng.

Tín dụng KHCN tại NHTM là một phạm trù kinh tế phản ánh mối quan hệ giữa hai đối tượng: ngân hàng và KHCN của ngân hàng. Mối quan hệ này được công nhận dựa trên hợp đồng tín dụng, trong đó ngân hàng chuyển giao một lượng tiền tệ nhất định cho KHCN được sử dụng trong một thời gian nhất định, đồng thời cam kết hoàn trả lại theo thời gian đã thỏa thuận.

Khách hàng cá nhân tại ngân hàng thương mại là toàn bộ các cá thể trong xã hội có năng lực pháp luật dân sự và năng lực hành vi dân sự.

Theo Bộ Luật Dân sự năm 2015, năng lực pháp luật dân sự là năng lực pháp luật dân sự của cá nhân là khả năng của cá nhân có quyền dân sự và có nghĩa vụ dân sự, mọi cá nhân đều có năng lực pháp luật dân sự khác nhau, năng lực pháp luật dân sự của cá nhân có từ khi cá nhân đó mới sinh ra và chấm dứt khi cá nhân đó chết đi, năng lực pháp luật dân sự của cá nhân không bị hạn chế trừ một số trường hợp do pháp luật quy định (cá nhân bị truy nã, đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự…).

Khách hàng cá nhân là đối tượng vô cùng đa dạng, tạo nên một thị trường đầy tiềm năng và “màu mỡ” cho các ngân hàng. Đây là một nguồn khách hàng cực kỳ quan trọng và chiếm tỷ lệ lớn trong các hoạt động của ngân hàng. Tuy nhiên, KHCN luôn là những vị khách “khó chiều” khi những thông tin tài chính và phi tài chính của họ rất khó xác định một cách chính xác vì có những nguồn thu ổn định có cơ sở để xác định, nhưng cũng có những nguồn thu nhập không ổn định và không có cơ sở để xác định. Bên cạnh đó, họ còn rất hay thay đổi nơi cư trú, địa bàn hoạt động và nghề nghiệp. Một điểm quan trọng làm nên sự khác biệt của khách hàng cá nhân là đối tượng này phải chịu trách nhiệm dân sự vô hạn bằng toàn bộ tài sản của chính mình. Chính điều này, là một trở ngại lớn khiến nhóm này khá e dè với các sản phẩm tín dụng của ngân hàng hơn là khách hàng doanh nghiệp.

2. Đặc điểm tín dụng khách hàng cá nhân

Ngoài những đặc điểm chung của tín dụng thì tín dụng KHCN mang những nét khác biệt so với các loại hình tín dụng doanh nghiệp như sau:

2.1 Quy mô các món vay thường nhỏ, nhưng số lượng các món vay lại lớn

Mục đích vay của KHCN chủ yếu như sau:

– Bổ sung vốn kinh doanh. Thường các hoạt động sản xuất kinh doanh này đều không có quy mô lớn, bên cạnh đó hầu hết khách hàng tìm đến ngân hàng khi đã có số vốn tương đối nên chỉ bổ sung phần thiếu tương đối nhỏ.

– Phục vụ nhu cầu tiêu dùng hằng ngày. Khoản vay cá nhân cho mục đích này trực tiếp phục vụ cho nhu cầu chi tiêu cho cuộc sống như mua nhà, xe, mua sắm vật dụng gia đình, xây dựng, sửa chữa nhà, du học. Đây đều là những khoản vay nhỏ lẻ tuy nhiên do đối tượng khách hàng là mọi cá nhân trong xã hội, từ những người có thu nhập cao, thu nhập trung bình và kể cả người có thu nhập thấp nên nhu cầu tín dụng khá đa dạng và phong phú.

2.2 Tín dụng KHCN gây tốn kém nhiều chi phí

Do đặc điểm của khách hàng cá nhân là số lượng nhiều và phân tán rộng nên sẽ tốn kém nhiều chi phí cho các công tác như là mở rộng hệ thống mạng lưới, quảng cáo, tiếp thị tạo điều kiện thuận lợi trong việc tiếp cận đối tượng KHCN ở từng địa bàn, khu vực, phát triển nhân sự đầy đủ nhằm phục vụ khách hàng nhanh chóng, chính xác từ khâu tiếp nhận hồ sơ, thẩm định đến quyết định cho vay, giải ngân và thu nợ cũng như các chi phí liên quan như: chi phí quản lý, văn phòng phẩm, điện, nước, điện thoại, công tác phí hỗ trợ CBTD… Vì vậy mà lãi suất của tín dụng KHCN thường cao hơn so với khách hàng doanh nghiệp. Đối với các khoản vay cá nhân, do thông tin về nhân thân, lai lịch và tình hình tài chính của khách hàng thường không đầy đủ và khó thu thập nên ngân hàng thường tốn nhiều chi phí cho việc xác định thẩm định và xét duyệt vay.

2.3 Tín dụng KHCN rủi ro cao hơn so với khách hàng doanh nghiệp

Ngoài những lý do chung của tín dụng ngân hàng thì các khoản vay cá nhân còn có những rủi ro xuất phát từ bản thân khách hàng như điều kiện tài chính của cá nhân hay hộ gia đình có thể thay đổi bất lợi rất nhanh do bệnh tật, tai nạn, thất nghiệp hay các bi kịch gia đình.

2.4 Chất lượng thông tin tài chính của khách hàng vay thường không cao

Khi thẩm định cho vay thì thông tin này là một yếu tố cực kỳ quan trọng để ngân hàng đưa đến quyết định cho vay, bên cạnh tính hợp lý và hợp pháp của nhu cầu vốn, khả năng trả nợ và TSĐB. Đối với khách hàng là tổ chức, việc nắm bắt thông tin khách hàng là tương đối thuận lợi do có rất nhiều nguồn thông tin được công khai như: báo cáo tài chính, thông tin XHTD, tình hình nộp thuế, uy tín quan hệ với đối tác… Ngược lại, đối với KHCN, việc đánh giá nhân thân, nguồn trả nợ, mục đích sử dụng vốn vay thường khó đầy đủ, rõ ràng và chính xác dẫn đến rủi ro thông tin bất cân xứng, khiến cho việc thẩm định khách hàng thiếu chính xác.

2.5 KHCN chịu trách nhiệm vô hạn trên số tiền vay

Với khách hàng doanh nghiệp (trừ doanh nghiệp tư nhân) khi xảy ra các biến cố không mong muốn như phá sản, giải thể thì họ chỉ chịu trách nhiệm giới hạn trên vốn điều lệ đã đăng ký trước đó. Điều này dẫn đến tình trạng là ngân hàng có thể sẽ không thu được nợ của mình nếu nguồn vốn của doanh nghiệp không đủ để trả nợ. Ngược lại, trong

trường hợp xảy ra biến cố, KHCN phải chịu trách nhiệm toàn bộ đối với các chủ nợ nói chung và ngân hàng nói riêng.

3. Phân loại tín dụng khách hàng cá nhân

Phân loại tín dụng KHCN có rất nhiều cách dựa vào các căn cứ khác nhau tùy theo mục đích nghiên cứu, tuy nhiên người ta thường phân loại theo một số tiêu thức sau:

3.1 Phân loại theo phương thức cho vay

Cho vay từng lần: Là hình thức cho vay mà mỗi một lần vay vốn, khách hàng và ngân hàng phải hoàn tất thủ tục cần thiết và ký hợp đồng tín dụng. Theo đó, mỗi một hợp đồng tín dụng có thể giải ngân một hoặc nhiều lần, tùy vào nhu cầu sử dụng vốn của khách hàng; tuy nhiên, tổng số tiền trên giấy nhận nợ không vượt quá số tiền đã ký trong hợp đồng tín dụng. Hình thức tín dụng này áp dụng cho các khách hàng có nhu cầu sử dụng vốn một lần duy nhất, hoặc các khách hàng có nhu cầu vay vốn không thường xuyên.

Cho vay theo hạn mức tín dụng: Với những khách hàng có nhu cầu vay vốn thường xuyên hoặc phụ thuộc nhiều vào quá trình sản xuất kinh doanh thì với hình thức cho vay từng lần sẽ không mang lại hiệu quả cao do mất quá nhiều thời gian cho các thủ tục vay vốn và ký hợp đồng tín dụng. Trong trường hợp này, cho vay theo hạn mức tín dụng, sẽ là một lựa chọn sáng suốt để gia tăng sự chủ động và linh hoạt trong nhu cầu sử dụng vốn của khách hàng. Với hình thức này, ngân hàng sẽ cấp cho khách hàng một hạn mức tín dụng tùy thuộc vào mức thu nhập hoặc chu kỳ sản xuất kinh doanh và được duy trì trong một thời gian nhất định. Trong thời gian này, khách hàng được chủ động rút vốn trong hạn mức cho phép mà không bị giới hạn về tổng số tiền đã được giải ngân trước đó.

3.2 Phân loại theo thời gian

Tín dụng KHCN ngắn hạn: là những khoản tín dụng ngân hàng cấp cho khách hàng có thời hạn trong vòng 12 tháng trở xuống. Mục đích chủ yếu của khoản tín dụng này là bổ sung nguồn vốn thiếu hụt của các hộ kinh doanh hoặc những nhu cầu tiêu dùng có thời gian ngắn hạn.

Tín dụng KHCN trung hạn: là những khoản tín dụng ngân hàng cấp cho khách hàng có thời hạn trên 12 tháng cho đến 60 tháng (5 năm). Mục đích chủ yếu của khoản vay này là để mua sắm các tài sản cố định, sửa chữa nhà, mua phương tiện vận tải…

Tín dụng KHCN dài hạn: là những khoản tín dụng có thời hạn trên 60 tháng (5 năm). Những khoản vay dài hạn này nhằm đáp ứng nhu cầu tương tự các khoản vay trung hạn tuy nhiên có thời gian dài hơn, thường KHCN áp dụng cho các khoản vay mua nhà, sửa nhà…

3.3 Phân loại theo mức độ tín nhiệm đối với khách hàng

Cho vay có bảo đảm bằng tài sản: là loại cho vay có tài sản thế chấp, cầm cố hay bảo lãnh của bên thứ ba hoặc TSĐB hình thành trong tương lai. Hiện nay các khoản vay lớn của KHCN đều được áp dụng loại cho vay này.

Cho vay không có bảo đảm bằng tài sản: là loại vay không có tài sản thế chấp, khi đó ngân hàng sẽ dựa vào các tiêu chí, điều kiện nhất định để cấp tín dụng cho khách hàng. Với loại tín dụng này, ngân hàng thương mại có quyền chủ động và tự chịu trách nhiệm trong việc lựa chọn khách hàng để cho vay không có TSĐB. Thông thường chỉ có những khách hàng vay có uy tín cao, quan hệ lâu dài, thường xuyên với ngân hàng, phương án vay có hiệu quả kinh tế, dòng tiền trả nợ rõ ràng, chắc chắn, ngoài ra người vay còn phải cam kết thực hiện bảo đảm bằng tài sản khi tổ chức tín dụng yêu cầu thì mới được ngân hàng chấp nhận cho vay không có đảm bảo.

4. Vai trò của tín dụng khách hàng cá nhân

4.1 Đối với nền kinh tế

Tín dụng KHCN góp phần kích thích kinh tế phát triển. Đây là kênh hỗ trợ vốn để trang trãi các chi phí phát sinh trong cuộc sống, từ thỏa mãn các nhu cầu thiết yếu cho đến nhu cầu xa xỉ với chi phí đắt đỏ, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống. Để có thể đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của khách hàng, các doanh nghiệp thuộc mọi ngành nghề trong xã hội bắt buộc phải đẩy mạnh sản xuất, góp phần kích thích tăng trưởng kinh tế, tạo công ăn việc làm và thu nhập cho người lao động.

Ngoài ra, tín dụng KHCN còn góp phần phân bổ hiệu quả các nguồn lực tài chính. Là một phần của tín dụng nói chung, tín dụng cá nhân cũng có vai trò tích cực đối với xã hội như góp phần khai thác triệt để các nguồn vốn nhàn rỗi trong xã hội rồi lưu thông các nguồn vốn này một cách trôi chảy, có hiệu quả, từ nơi thừa vốn sang nơi thiếu vốn, từ nơi hiệu quả thấp đến nơi hiệu quả cao…

4.2 Đối với ngân hàng

Đầu tiên là góp phần nâng cao thương hiệu cho ngân hàng. Do có đối tượng rất rộng nên việc phát triển tín dụng cá nhân sẽ giúp hình ảnh thương hiệu của ngân hàng sẽ được phổ biến rộng khắp thông qua tín dụng cá nhân. Bên cạnh việc cấp tín dụng cho KHCN, ngân hàng còn có thể bán chéo các sản phẩm dịch vụ ngân hàng bán lẻ như: tiền gửi tiết kiệm, giao dịch thanh toán, phát hành- thanh toán thẻ, dịch vụ ngân hàng điện tử…

Thứ hai là góp phần phân tán rủi ro cho ngân hàng. Nếu ngân hàng chỉ tập trung cho vay các khách hàng doanh nghiệp có nhu cầu vốn lớn, vì một lý do nào đó mà hoạt động kinh doanh của các khách hàng doanh nghiệp này gặp khó khăn gây ảnh hưởng đến khả năng trả nợ, làm hoạt động kinh doanh của ngân hàng gặp trở ngại và gây ra thiệt hại rất lớn đến ngân hàng. Do vậy, với nguyên tắc “tránh để tất cả trứng vào một rổ”, các ngân hàng phát triển tín dụng cá nhân như một sự phân tán rủi ro vì với số lượng khách hàng lớn, số tiền vay ít thì khi có một khách hàng hoặc một số ít khách hàng gặp rủi ro dẫn đến không có khả năng trả nợ thì ít gây ảnh hưởng đến tình hình hoạt động kinh doanh của ngân hàng.

4.3 Đối với khách hàng

Khi nền kinh tế ngày càng phát triển, con người cũng nâng cao hơn về nhu cầu cuộc sống hằng ngày, bắt đầu từ nhu cầu cơ bản là những hàng hóa thiết yếu rồi đền những nhu cầu cao hơn như giải trí, địa vị xã hội, được tôn trọng, được vinh danh…Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể đáp ứng được những mong muốn của bản thân vì những nhu cầu đó lại phụ thuộc vào khả năng thanh toán hiện tại.

Chính vì vậy, ở một mức độ nào đó tín dụng KHCN giúp cho các khách hàng linh hoạt hơn trong việc giải quyết vấn đề thỏa mãn nhu cầu bản thân. Thay vì phải tích lũy đủ vốn ở hiện tại để thực hiện kế hoạch của bản thân, người tiêu dùng sẽ phối hợp giữa thỏa mãn nhu cầu ở hiện tại với khả năng thanh toán ở hiện tại và tương lai. Nghĩa là họ sẽ tiêu dùng trước bằng cách vay vốn ngân hàng rồi tích lũy và hoàn trả lại sau cho ngân hàng.

Vai trò này hết sức có ý nghĩa với các KHCN, đặc biệt là giới trẻ họ có thể mua các hàng hóa thiết yếu có giá trị cao như nhà cửa, xe ô tô, hay chi tiêu cấp bách như ốm đau, bệnh tật, cưới hỏi… trong những trường hợp này, ngân hàng sẽ là sự lựa chọn tuyệt vời với lãi suất và thời hạn vay hợp lý. Tuy nhiên, nếu lạm dụng đi vay để tiêu dùng thì nó sẽ ảnh hưởng đến khả năng tiết kiệm và gặp khó khăn trong tương lai.

Ngoài ra tín dụng cá nhân là một kênh các NHTM tài trợ vốn cho hoạt động sản xuất kinh doanh cho các hộ gia đình giúp họ có điều kiện sản xuất. Với điều kiện cấp tín dụng đơn giản hơn so với doanh nghiệp, tín dụng cá nhân phù hợp với hình thức kinh doanh nhỏ lẻ, phù hợp với đặc tính và tập quán kinh doanh của đối tượng này. Từ đó tạo động lực cho các hộ gia đình kinh doanh nhỏ lẻ mạnh dạn phát triển kinh doanh, góp phần thúc đẩy nền kinh tế phát triển.

Trân trọng!

Bộ phận tư vấn pháp luật đất đai – Công ty Luật Minh Khuê