Tiểu luận Chủ nghĩa duy vật biện chứng – Luận văn, đồ án, đề tài tốt nghiệp

Chủ nghĩa duy vật biện chứng là hạt nhân lý luận triết học của thế giới
khoa học Mác – Lênin ; là hình thức phát triển cao nhất của chủ nghĩa duy
vật ; là hệ thống quan điểm lý luận được xác lập trên cơ sở giải quyết theo
quan điểm duy vật biện chứng đối với vấn đề cơ bản của triết học. Do đó,
nắm vững những nội dung cơ bản của chủ nghĩa duy vật biện chứng là điều
kiện tiên quyết để nghiên cứu toàn bộ hệ thống quan điểm khoa học của chủ
nghĩa Mác – Lênnin.

7 trang

|

Chia sẻ: lecuong1825

| Lượt xem: 12772

| Lượt tải: 10

Bạn đang xem nội dung tài liệu Tiểu luận Chủ nghĩa duy vật biện chứng, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Bài tiểu luận những nguyên lý cơ bản của chử nghĩa Mác – Lênin
Đề tài:CHỦNG NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP TP.HCM
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
Tiểu luận
Đề tài: “Chủ nghĩa duy vật biện
chứng”
Bài tiểu luận những nguyên lý cơ bản của chử nghĩa Mác – Lênin
Đề tài:CHỦNG NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP TP.HCM
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
MỤC LỤC
Lời mở đầu ……………………………………………………………………………………………………..1
I. CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA DUY BIỆN CHỨNG………………….4
1. Sự đối lập giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm trong việc giải quyết
các vấn đề cơ bản của triết học………………………………………………………………………..4
2. Chủ nghĩa duy vật biện chứng – hình thức phát triển cao nhất của chủ nghĩa
duy vật …………………………………………………………………………………………………………4
II. QUAN ĐIỂM CỬA CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VỀ VẬT CHẤT,
Ý THỨC, VÀ MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC …………………………5
1. Tính thống nhất vật chất của thế giới ………………………………………………………..5
2. Vật chất…………………………………………………………………………………………………6
a) Lược khảo các quan điểm trước Mác về vật chất …………………………………..6
b) Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng về vật chất ………………………7
3. Những phương thức tồn tại của vật chất ……………………………………………………8
a) Vận động …………………………………………………………………………………………..8
b) Không gian, thời gian………………………………………………………………………..10
III. NGUỒN GỐC, BẢN CHẤT VÀ KẾT CẤU CỦA Ý THỨC……………………..11
1. Nguồn gốc của ý thức ……………………………………………………………………………12
a) Nguồn gốc tự nhiên …………………………………………………………………………..12
b) Nguồn gốc xã hội ………………………………………………………………………………13
2. Bản chất của ý thức ………………………………………………………………………………14
3. Kết cấu của ý thức…………………………………………………………………………………16
Theo các yếu tố hợp thành………………………………………………………………………..16
Bài tiểu luận những nguyên lý cơ bản của chử nghĩa Mác – Lênin
Đề tài:CHỦNG NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP TP.HCM
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
Lời mở đầu
Chủ nghĩa duy vật biện chứng là hạt nhân lý luận triết học của thế giới
khoa học Mác – Lênin ; là hình thức phát triển cao nhất của chủ nghĩa duy
vật ; là hệ thống quan điểm lý luận được xác lập trên cơ sở giải quyết theo
quan điểm duy vật biện chứng đối với vấn đề cơ bản của triết học. Do đó,
nắm vững những nội dung cơ bản của chủ nghĩa duy vật biện chứng là điều
kiện tiên quyết để nghiên cứu toàn bộ hệ thống quan điểm khoa học của chủ
nghĩa Mác – Lênnin.
Bài tiểu luận những nguyên lý cơ bản của chử nghĩa Mác – Lênin
Đề tài:CHỦNG NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP TP.HCM
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
I. CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA DUY BIỆN CHỨNG
1. Sự đối lập giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm trong
việc giải quyết các vấn đề cơ bản của triết học
Triết học là gì?.
Triết học là hệ thống những quan điểm lý luận chung nhất về thế giới và về vị trí
của con người trong thế giới đó; nó đã có một lịch sữ ra đời và phát triển trên hai
ngàn năm trong lịch sữ tư tưởng nhân loại.
Việc giải quyết mặt thứ nhất vấn đề cơ bản của triết học gắn liền với việc phân
chia các học thuyết triết học thành hai trường phái triết học cơ bản là chủ nghĩa duy
vật và chủ nghĩa duy tâm. Chủ nghĩa duy vật: khẳng định vật chất có trước, ý thức
có sau; thế giới vật chất tồn tại một cách khách quan, độc lập với ý thức con người
và không do ai sáng tạo ra; còn ý thức là sự phản ánh thế giới khách quan vào trong
bộ óc con ngưười; không thể có tinh thần, ý thức nếu không có vật chất.Chủ nghĩa
duy vật đã xuất hiện ngay từ thời cổ đại và cho đến nay, lịch sử phát triển của nó
luôn gắn liền với sự phát triển của khoa học và thực tiễn, tồn tại dưới nhiều hình
thức khác nhau.Chủ nghĩa duy vật cổ đại mang tính chất phác, ngây thơ, xuất phát
từ giới tự nhiên để giải thích thế giới. Hạn chế của nó là còn mang tính trực quan,
trong khi thừa nhận tính thứ nhất của vật chất đã đồng nhất vật chất với một hay
một số chất cụ thể. Ví dụ như quan niệm của Talét, Hêraclit, Đêmôcrit…
2. Chủ nghĩa duy vật biện chứng – hình thức phát triển cao nhất của
chủ nghĩa duy vật
Chủ nghĩa duy vật siêu hình thế kỷ XVII – XVIII: Do ảnh hưởng của Cơ học cổ điển
nên chủ nghĩa duy vật thời kỳ này chịu sự tác động mạnh mẽ của phương pháp tư
duy siêu hình, máy móc – phương pháp nhìn nhận thế giới trong trạng thái biệt lập,
tĩnh tại. Tuy không phản ánh đúng hiện thực, nhưng CNDV siêu hình vẫn đóng vai
trò quan trọng trong cuộc đấu tranh chống lại thế giới quan duy tâm và tôn giáo. Ví
dụ như quan niệm của Niutơn, Bêcơn và các nhà duy vật Pháp thế kỷ XVIII.
Chủ nghĩa duy vật biện chứng do C. Mác và Ph. Ăngghen sáng lập vào những
năm 40 của thế kỷ XIX, sau đó được V.I. Lênin tiếp tục phát triển. Với sự kế thừa
tinh hoa của các học thuyết triết học trước đó và vận dụng các thành tựu của khoa
học đương thời, chủ nghĩa duy vật biện chứng ngay từ khi mới ra đời đã khắc phục
được những hạn chế của chủ nghĩa duy vật trước đó, thể hiện là đỉnh cao trong sự
phát triển của chủ nghĩa duy vật. Nó không chỉ phản ánh đúng đắn hiện thực mà
còn là một công cụ hữu hiệu giúp các lực lượng tiến bộ trong xã hội cải tạo hiện
thực ấy.Chủ nghĩa duy tâm :cho rằng ý thức, tinh thần có trước và quyết định giới
tự nhiên. Giới tự nhiên chỉ là một dạng tồn tại khác của tinh thần, ý thức.Chủ
nghĩa duy tâm đã xuất hiện ngay từ thời cổ đại với hai hình thức chủ yếu là:Chủ
nghĩa duy tâm chủ quan thừa nhận tính thứ nhất của cảm giác, ý thức con người,
khẳng định mọi sự vật, hiện tượng chỉ là phức hợp những cảm giác của cá nhân,
Bài tiểu luận những nguyên lý cơ bản của chử nghĩa Mác – Lênin
Đề tài:CHỦNG NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP TP.HCM
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
của chủ thể. Ví dụ quan niệm của Beccơly. Chủ nghĩa duy tâm khách quan cũng
thừa nhận tính thứ nhất của ý thức, nhưng đó không phải là ý thức cá nhân mà là
tinh thần khách quan có trước và tồn tại độc lập với con người, quyết định sự tồn
tại của tự nhiên, xã hội và tư duy. Nó thường được mang những tên gọi khác nhau
như ý niệm, ý niệm tuyệt đối, tinh thần tuyệt đối hay lý tính thế giới.Ví dụ quan
niệm của Platon, Hêghen. Cả chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm đều có
nguồn gốc xã hội và nguồn gốc nhận thức. Nguồn gốc xã hội của chủ nghĩa duy
vật là các lực lượng xã hội, các giai cấp tiến bộ, cách mạng; nguồn gốc nhận thức
của nó là mối liên hệ với khoa học. Còn nguồn gốc xã hội của chủ nghĩa duy tâm
là các lực lượng xã hội, các giai cấp phản tiến bộ; nguồn gốc nhận thức của nó là
sự tuyệt đối hóa một mặt của quá trình nhận thức (mặt hình thức), tách nhận thức,
ý thức khỏi thế giới vật chất. Trong lịch sử triết học luôn diễn ra cuộc đấu tranh
giữa chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa duy vật, tạo nên động lực bên trong cho sự
phát triển của tư duy triết học. Đồng thời, nó biểu hiện cuộc đấu tranh về hệ tư
tưởng giữa các giai cấp đối lập trong xã hội.Bên cạnh các nhà triết học nhất
nguyên luận(duy vật hoặc duy tâm) giải thích thế giới từ một nguyên thể hoặc vật
chất hoặc tinh thần, còn có các nhà triết học nhị nguyên luận. Họ xuất phát từ cả
hai nguyên thể vật chất và tinh thần để giải thích mọi hiện tượng của thế giới.
Theo họ, thế giới vật chất sinh ra từ nguyên thể vật chất, thế giới tinh thần sinh ra
từ nguyên thể tinh thần. Họ muốn dung hòa giữa chủ nghĩa duy vật với chủ nghĩa
duy tâm, nhưng cuối cùng họ rơi vào chủ nghĩa duy tâm khi thừa nhận ý thức hình
thành và phát triển tự nó, không phụ thuộc vào vật chất.
II. QUAN ĐIỂM CỬA CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VỀ VẬT
CHẤT, Ý THỨC, VÀ MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC
1. Tính thống nhất vật chất của thế giới
Các nhà triết học duy tâm tìm nguồn gốc, bản chất của thế giới ở “ý niệm
tuyệt đối” hoặc ở ý thức con người; ngược lại thì các nhà duy vật trước Mác có
khuynh hướng chung là tìm nguồn gốc, bản chất của thế giới ngay trong bản thân
nó. Nhưng do ảnh hưởng của quan điểm siêu hình – máy móc nên họ cho rằng mọi
hiện tượng của thế giới đều được cấu tạo từ những vật thể ban đầu giống nhau,
thống nhất với nhau, cùng bị chi phối bởi một số quy luật nhất định. Quan điểm ấy
không phản ánh được tính nhiều vẻ, tính vô tận của thế giới hiện thực.
Bằng sự phát triển lâu dài của bản thân triết học và sự phát triển của khoa học,
chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định rằng, bản chất của thế giới là vật chất, thế
giới thống nhất ở tính vật chất. Điều đó được thể hiện ở những điểm cơ bản sau đây:
Một là, chỉ có một thế giới duy nhất và thống nhất là thế giới vật chất. Thế
giới vật chất tồn tại khách quan, có trước và độc lập với ý thức con người.
Hai là, mọi bộ phận của thế giới vật chất đều có mối liên hệ thống nhất với
nhau, biểu hiện ở chỗ chúng đều là những dạng cụ thể của vật chất, là những kết
Bài tiểu luận những nguyên lý cơ bản của chử nghĩa Mác – Lênin
Đề tài:CHỦNG NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP TP.HCM
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
cấu vật chất, hoặc có nguồn gốc vật chất, do vật chất sinh ra và cùng chịu sự chi
phối của những quy luật khách quan phổ biến của thế giới vật chất.
Ba là, thế giới vật chất tồn tại vĩnh viễn, vô hạn và vô tận, không được sinh ra và
không bị mất đi. Trong thế giới không có gì khác ngoài những quá trình vật chất đang
biến đổi và chuyển hóa lẫn nhau, là nguồn gốc, nguyên nhân và kết quả của nhau.
2. Vật chất
a) Lược khảo các quan điểm trước Mác về vật chất
Vật chất với tư cách là phạm trù triết học đã có lịch sử khoảng 2.500 năm. Ngay
từ lúc mới ra đời, xung quanh phạm trù vật chất đã diễn ra cuộc đấu tranh không
khoan nhượng giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm. Giống như mọi phạm trù
khác, phạm trù vật chất có quá trình phát sinh và phát triển gắn liền với hoạt động
thực tiễn của con người và với sự hiểu biết của con người về giới tự nhiên.
Theo quan điểm của chủ nghĩa duy tâm thì thực thể của thế giới, cơ sở của
mọi tồn tại là một bản nguyên tinh thần nào đó, có thể là “ý chí của Thượng đế” là
“ý niệm tuyệt đối”, v.v..
Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật thì thực thể của thế giới là vật chất,
cái tồn tại một cách vĩnh cửu, tạo nên mọi sự vật và hiện tượng cùng với những
thuộc tính của chúng.
Vào thời cổ đại các nhà triết học duy vật đã đồng nhất vật chất nói chung với
những dạng cụ thể của nó, tức là những vật thể hữu hình, cảm tính đang tồn tại ở
thế giới bên ngoài. Đỉnh cao của tư tưởng duy vật cổ đại về vật là thuyết nguyên tử
của Lơxíp và Đêmôcrít. Nguyên tử là các phần tử cực nhỏ, cứng, không thể xâm
nhập được, không cảm giác được. Nguyên tử có thể nhận biết được bằng tư duy.
Nguyên tử có nhiều loại. Sự kết hợp hoặc tách rời nguyên tử theo trật tự khác nhau
của không gian tạo nên toàn bộ thế giới. Thuyết nguyên tử tuy còn mang tính chất
chất phác nhưng phỏng đoán thiên tài ấy về cấu tạo vật chất đã có ý nghĩa định
hướng đối với lịch sử phát triển khoa học nói chung, đặc biệt là vật lý học khi phát
hiện ra sự tồn tại thực của nguyên tử.
Từ thời kỳ phục hưng đặc biệt là thời kỳ cận đại thế kỷ XVII – XVIII, khoa
học tự nhiên – thực nghiệm ở châu Âu phát triển khá mạnh. Chủ nghĩa duy vật nói
chung và phạm trù vật chất nói riêng đã có bước phát triển mới, chứa đựng nhiều
yếu tố biện chứng.
Tuy vậy, khoa học thời kỳ này chỉ có cơ học cổ điển phát triển nhất, còn các
ngành khoa học khác như vật lý học, hóa học, sinh học, địa chất học… còn ở trình độ
thấp. Khoa học lúc này chủ yếu còn dừng lại ở trình độ sưu tập, mô tả. Tương ứng với
trình độ trên của khoa học thì quan điểm thống trị trong triết học và khoa học tự nhiên.
Thời bấy giờ là quan điểm siêu hình – máy móc. Quan điểm đó đã chi phối
những hiểu biết triết học về vật chất. Người ta giải thích mọi hiện tượng của tự
Bài tiểu luận những nguyên lý cơ bản của chử nghĩa Mác – Lênin
Đề tài:CHỦNG NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP TP.HCM
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
nhiên bằng sự tác động qua lại của lực hấp dẫn và lực đẩy của các phân tử của vật
thể, theo đó, các phần tử của vật trong quá trình vận động là bất biến, còn cái thay
đổi chỉ là trạng thái không gian và tập hợp của chúng. Mọi phân biệt về chất giữa
các vật thể đều bị quy giản về sự phân biệt về lượng; mọi sự vận động đều bị quy
về sự dịch chuyển vị trí trong không gian; mọi hiện tượng phức tạp bị quy về cái
giản đơn mà từ đó chúng được tạo thành. Niềm tin vào các chân lý trong cơ học
Niutơn đã khiến các nhà khoa học đồng nhất vật chất với khối lượng, coi vận động
của vật chất chỉ là biểu hiện của vận động cơ học, nguồn gốc vận động nằm ngoài
vật chất. Kế thừa quan điểm nguyên tử luận cổ đại, các nhà triết học duy vật cận
đại vẫn coi nguyên tử là phần tử nhỏ nhất, không thể phân chia được, tách rời
nguyên tử với vận động, không gian và thời gian, v.v..
b) Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng về vật chất
“Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được
đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp
lại, phản ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác” ở định nghĩa này, V.I.Lênin
phân biệt hai vấn đề quan trọng:
Trước hết là phân biệt vật chất với tư cách là phạm trù triết học với các quan
niệm của khoa học tự nhiên về cấu tạo và những thuộc tính cụ thể của các đối
tượng các dạng vật chất khác nhau. Vật chất với tư cách là phạm trù triết học dùng
chỉ vật chất nói chung, vô hạn, vô tận, không sinh ra, không mất đi; còn các đối
tượng, các dạng vật chất khoa học cụ thể nghiên cứu đều có giới hạn, có sinh ra và
mất đi để chuyển hóa thành cái khác. Vì vậy, không thể quy vật chất nói chung về
vật thể, không thể đồng nhất vật chất nói chung với những dạng cụ thể của vật chất
như các nhà duy vật trong lịch sử cổ đại, cận đại đã làm.
Thứ hai là trong nhận thức luận, đặc trưng quan trọng nhất để nhận biết vật chất chính
là thuộc tính khách quan. Khách quan, theo V.I.Lênin là “cái đang tồn tại độc lập với
loài người và với cảm giác của con người”2. Trong đời sống xã hội, vật chất “theo ý
nghĩa là tồn tại xã hội không phụ thuộc vào ý thức xã hội của con người”3. Về mặt
nhận thức luận thì khái niệm vật chất không có nghĩa gì khác hơn: “thực tại khách
quan tồn tại độc lập với ý thức con người và được ý thức con người phản ánh”4.
Như vậy, định nghĩa vật chất của V.I.Lênin bao gồm những nội dung cơ bản sau:
– Vật chất là cái tồn tại khách quan bên ngoài ý thức và không phụ thuộc vào
ý thức, bất kể sự tồn tại ấy con người đã nhận thức được hay chưa nhận thức được.
– Vật chất là cái gây nên cảm giác ở con người khi gián tiếp hoặc trực tiếp tác
động lên giác quan của con người.
– Cảm giác, tư duy, ý thức chỉ là sự phản ánh của vật chất.
Với những nội dung cơ bản như trên định nghĩa vật chất của V. I. Lênin có
nhiều ý nghĩa to lớn.