Tài chính là gì? Bản chất, vai trò chức năng của tài chính

Tài chính là thuật ngữ vô cùng quen thuộc, thường gắn với lĩnh vực kinh tế. Tài chính luôn là mối quan tâm hàng đầu của hầu hết những chủ thể trong nền kinh tế từ cá nhân đến doanh nghiệp và Nhà nước. Bởi lẽ, để tất cả các hoạt động, kế hoạch, dự án được thực hiện theo đúng tiến độ đề ra đều cần có tiềm lực dồi dào về tài chính. Vậy tổng quan về tài chính là gì, những yếu tố nào liên quan đến tài chính, bài viết này sẽ tập trung để giải đáp mọi thắc mắc trên.

Tài chính là gì?

Khái niệm tài chính là gì?

Tài chính là thuật ngữ thuộc những phạm trù kinh tế, luôn phản ánh mối quan hệ phân phối các của cải vật chất của xã hội dưới hình thức giá trị được phát sinh trong quá trình hình thành, tạo lập và phân phối các khoản quỹ tiền tệ nhằm đạt được mục tiêu của các chủ thể ở mỗi điều kiện nhất định khác nhau.

Tài chính trong tiếng Anh Finance là khái niệm phản ánh tổng hợp những mối quan hệ kinh tế sinh ra trong quá trình phân phối các nguồn tài chính. Hiểu theo nghĩa hẹp thì tài chính giúp phản ánh hoạt động thu chi về tiền tệ của chính phủ tại một quốc gia. Xét theo tổng quát thì tài chính luôn phản ánh các khoản vay và cho vay, ảnh hưởng đến mức cung tiền có trên thị trường.

Theo kinh tế học hiện đại, tài chính còn biểu thị số vốn dưới dạng tiền tệ, ở dạng các khoản tiền có thể vay mượn hoặc có thể đóng góp nguồn vốn thông qua thị trường tài chính.

Tại Việt Nam, tài chính có ba chức năng chính thứ nhất là giám sát, kiểm tra sự vận động của các nguồn kinh tế chính và sử dụng quỹ tiền tệ nhằm kiểm tra sự hiệu quả của chế độ tài chính do Nhà nước ban hành và có sự điều chỉnh sao cho phù hợp.

Chức năng thứ hai là phản hồi, chức năng này thường được vận dụng nhằm tổ chức quá trình phân phối các loại của cải trong xã hội bằng hình thức giá trị.

Chức năng huy động thể hiện khả năng tổ chức, khai thác nguồn tài chính nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển của nền kinh tế. Việc huy động vốn phải luôn tuân theo mối quan hệ cung – cầu và cơ chế thị trường. Với ba chức năng này giúp hỗ trợ lẫn nhau giúp doanh nghiệp đạt lợi nhuận tối đa.

Ngoài ra tài chính gồm các quỹ tiền tệ do Nhà nước hình thành nhằm mục đích thực hiện những chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước. Đây là cách hiểu trực quan về tài chính. Tuy nhiên, các bạn cần phải phân biệt rõ giữa tài chính và tiền tệ.

Tài chính không phải là tiền tệ nhưng các quỹ tiền tệ do Nhà nước tạo thành lại chính là những biểu hiện bên ngoài của tài chính. Hay có thể hiểu cách khác, tài chính tồn tại thực trong đời sống kinh tế xã hội thông qua biểu hiện về mặt vật chất chính là các quỹ tiền tệ.

Một khái niệm khác về tài chính được đưa ra đó là: Tài chính là tổng hợp các mối quan hệ kinh tế, chúng được hình thành trong quá trình thành lập, phân phối và khi sử dụng các quỹ tiền tệ nhất định được hình thành bởi Nhà nước, nhằm thực hiện các chức năng và những nhiệm vụ của Nhà nước. Đây được coi là cách hiểu trừu tượng về tài chính. Khái niệm này được đưa ra và xuất phát từ bản chất bên trong của tài chính, đây vốn là mối quan hệ phân phối bao gồm việc phân phối tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân hay còn gọi là kết quả của các hoạt động kinh tế.

Qua những phân tích trên, có thể hiểu đơn giản về khái niệm tài chính như sau: Tài chính được thể hiện thông qua sự vận động độc lập tương đối của các loại tiền tệ có chức năng làm phương tiện thanh toán và các phương tiện cất trữ trong quá trình tạo lập, phân phối hay sử dụng các quỹ tài chính, tiền tệ để thể hiện những mối quan hệ kinh tế đang tồn tại trong quá trình phân phối các nguồn tài chính thông qua việc tạo lập, sử dụng những quỹ tiền tệ nhằm đáp ứng những nhu cầu của các chủ thể có trong đời sống và xã hội.

Xem thêm: Cung tiền là gì? Các khối tiền tệ, cách đo lường cung tiền tệ

Vậy bản chất của tài chính là gì?

Bản chất của tài chính là gì?

Xét về bản chất, tài chính được hiểu là những mối quan hệ kinh tế trong phân phối tổng sản phẩm xã hội dưới hình thức giá trị. Thông qua đó tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ nhằm đáp ứng yêu cầu tích lũy và tiêu dùng các chủ thể trong nền kinh tế.

Nhìn vẻ bề ngoài, tài chính có vẻ giống như các quỹ tiền tệ của những chủ thể trong xã hội. Tuy nhiên, tài chính không phải là tiền tệ. Tiền tệ về bản chất đóng vai trò là vật ngang giá chung trong trao đổi hàng hóa với các chức năng vốn có của nó hay phương tiện để đo lường giá trị hàng hóa, phương tiện trao đổi và phương tiện tích lũy.

Tài chính được hiểu là sự vận động tương đối của tiền tệ thực hiện các chức năng của bản thân, nhằm mục đích tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ trong nền kinh tế.

Bản chất của tài chính thường được thể hiện chi tiết thông qua những mối quan hệ về kinh tế cơ bản trong quá trình phân phối tổng sản phẩm xã hội dưới những hình thức giá trị như sau:

– Mối quan hệ giữa Nhà nước với các cơ quan, đơn vị kinh tế, dân cư

– Quan hệ giữa tổ chức tài chính trung gian với các cơ quan, tổ chức kinh tế phi tài chính, cư dân

– Quan hệ giữa các cơ quan, đơn vị kinh tế, dân cư với nhau và mối quan hệ kinh tế giữa nội bộ các chủ thể đó

– Quan hệ giữa các quốc gia trên thế giới

Sự ra đời của tài chính

Vai trò của tài chính trong nền kinh tế hiện nay là vô cùng quan trọng. Vậy bài viết này sẽ cho chúng ta biết tài chính xuất hiện từ bao giờ, những nguyên nhân dẫn đến sự xuất hiện của tài chính. Sau đây là hai lý do cơ bản tạo nên sự ra đời của tài chính:

Sự ra đời do sản xuất hàng hóa và tiền tệ

Thời kỳ công xã nguyên thủy tan rã, lúc này xã hội bắt đầu có sự phân công giai cấp, phân công lao động, sự chiếm hữu về tư liệu sản xuất và sản phẩm lao động manh nha. Từ đó dẫn đến sự ra đời của nền sản xuất các loại hàng hóa và tiền tệ xuất hiện như một điều tất yếu khách quan.

Trong nền kinh tế hàng hóa, tiền tệ được biết tới khi đóng vai trò quan trọng với tư cách là môi giới trung gian giúp cho việc trao đổi hàng hóa được tiến hành một cách dễ dàng hơn. Từ đó, tiền tệ thường được sử dụng với các là chức năng phương tiện trao đổi và phương tiện tích lũy trong trao đổi, quá trình mua bán các loại hàng hóa… Qua đó hình thành nên các quỹ tiền tệ trong nền kinh tế, nhằm mục đích để tiêu dùng và đầu tư phát triển kinh tế và xã hội.

Các quỹ tiền tệ còn thường được tạo lập và sử dụng bởi các chủ thể trong một nền kinh tế xã hội. Chính nhờ vào các quan hệ kinh tế đó đã làm nảy sinh các phạm trù tài chính khác nhau.

Sự ra đời do Nhà nước xuất hiện

Trong quá trình vận động và phát triển của lịch sử xã hội loài người, khi có sự chiếm hữu khác nhau về tư liệu sản xuất thì đã làm nảy sinh ra sự phân chia giữa các giai cấp với nhau và đồng thời làm xuất hiện nên Nhà nước. Nhà nước ra đời đã tạo ra những điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của kinh tế hàng hóa, giúp mở rộng phạm vi hoạt động của tài chính.

Mặt khác, Nhà nước đã tạo lập ra quỹ ngân sách Nhà nước, với hoạt động chính là nhằm duy trì các hoạt động của mình thông qua quá trình phân phối tổng sản phẩm tới xã hội dưới hình thức giá trị và hình thành nên lĩnh vực tài chính Nhà nước. Như vậy, bên cạnh những tiền đề quyết định làm nảy sinh phạm trù tài chính là sản xuất hàng hóa và các loại tiền tệ, sự ra đời của Nhà nước làm cho các hoạt động về tài chính phát triển ngày càng mạnh mẽ hơn. 

Xem thêm: Rủi ro tài chính là gì? Cách quản trị rủi ro tài chính hiệu quả

Những mối quan hệ xuất hiện trong tài chính

Mối quan hệ trong tài chính

Không chỉ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong các doanh nghiệp, tài chính còn thiết lập nên những mối quan hệ có thể gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ của những công ty, doanh nghiệp. Đây là các mối quan hệ kinh tế chủ yếu, bao gồm:

Mối quan hệ tài chính giữa các công ty, doanh nghiệp với ngân sách Nhà nước

Trong mối quan hệ này, Nhà nước giữ vai trò cấp phát, hỗ trợ nguồn vốn và góp vốn cổ phần cho các doanh nghiệp đang hoạt động theo những nguyên tắc và các phương thức nhất định để có thể tiến hành quá trình sản xuất kinh doanh và phân chia lợi nhuận.

Đồng thời, mối quan hệ tài chính này còn phản ánh thêm những mối quan hệ kinh tế dưới những hình thức về giá trị và phát sinh thông qua những khoản thuế mà các doanh nghiệp có nghĩa vụ phải nộp vào ngân sách Nhà nước theo quy định.

Mối quan hệ tài chính giữa các công ty, doanh nghiệp với thị trường tài chính

Mối quan hệ này thì hiện trong việc tài trợ các nhu cầu vốn của doanh nghiệp. Đối với thị trường tiền tệ thông qua hệ thống các ngân hàng, các doanh nghiệp có nguồn vốn ngắn hạn khi xét duyệt đủ điều kiện sẽ thường nhận được các khoản vay từ phía những ngân hàng khác nhau với cam kết công ty hoặc doanh nghiệp phải hoàn trả vốn vay và nộp đủ số tiền lãi khi đến hạn.

Với thị trường vốn thì thông qua hệ thống các đơn vị tài chính trung gian khác, các doanh nghiệp hoàn toàn có thể tìm kiếm các nguồn tài trợ khác để đáp ứng nguồn vốn dài hạn thông qua việc phát hành chứng khoán. Ngược lại, lúc này các doanh nghiệp phải trả đủ mọi khoản lãi cho các chủ thể tham gia đầu tư vào công ty, doanh nghiệp này bằng một khoản tiền cố định hoặc là xét theo khả năng kinh doanh của các công ty doanh nghiệp đó.

Thông qua thị trường tài chính, các doanh nghiệp này có khoản tiền nhàn rỗi cũng có thể đầu tư bằng cách ký gửi vào những hệ thống ngân hàng hoặc tham gia đầu tư chứng khoán.

Mối quan hệ tài chính giữa công ty, doanh nghiệp với các thị trường khác

Trong nền kinh tế hiện nay, tài chính còn giúp thiết lập mối quan hệ giữa các đơn vị kinh doanh với thị trường khác như thị trường hàng hóa, thị trường dịch vụ, thị trường sức lao động.

Để đầu tư cho hoạt động sản xuất kinh doanh đem lại hiệu quả như mong đợi, các công ty, doanh nghiệp phải sử dụng nguồn vốn để mua sắm các trang thiết bị, vật tư, trả lương cho cán bộ và người lao động, chi trả các khoản phí dịch vụ khác…

Đồng thời, thông qua việc khảo sát thị trường, các doanh nghiệp nhằm xác định nhu cầu của thị trường về các sản phẩm và những dịch vụ mà doanh nghiệp cung ứng. Từ đó, làm cơ sở để hoạch định các ngân sách trong đầu tư, kế hoạch phát triển, tiếp thị, nhằm đảm bảo cho các sản phẩm, dịch vụ của doanh nghiệp luôn thỏa mãn thị hiếu của khách hàng.

Mối quan hệ tài chính trong nội bộ của các công ty, doanh nghiệp

Mối quan hệ này thường được thể hiện cụ thể thông qua nội dung sau:

+ Chi trả tiền lương, tiền công cho các công nhân viên, những người lao động và thực hiện các khoản tiền thưởng, tiền phạt kèm theo.

+ Thanh toán tài chính giữa các bộ phận tồn tại trong doanh nghiệp

+ Phân phối các khoản lợi nhuận nhận được sau thuế của doanh nghiệp

+ Phân chia khoản cổ tức cho các cổ đông

+ Hình thành các quỹ khác nhau của doanh nghiệp

Xem thêm: Khẩu vị rủi ro là gì? Cách xác định và chiến lược đầu tư

Vậy vai trò của tài chính là gì?

Vai trò của tài chính 

Tài chính là công cụ giúp phân phối các sản phẩm, hàng hoá… Thông qua quá trình phân phối hình thành nên quỹ tiền tệ cho các khâu khác nhau của hệ thống tài chính. Quỹ tiền tệ Nhà nước còn thường được sử dụng để thực hiện các mục tiêu xã hội khác nhau.

Tài chính là công cụ quản lý điều tiết nền kinh tế ở tầm vĩ mô bằng cách tác động đến các mối quan hệ kinh tế vận động theo định hướng chính của Nhà nước, hướng dẫn các công ty, doanh nghiệp hoạt động sản xuất, kinh doanh sao cho phù hợp với các chính sách của Nhà nước về kinh tế. Với mục đích kiểm soát và giúp họ điều chỉnh các mối quan hệ về kinh tế để thích ứng với những biến động.

Chức năng cơ bản của tài chính

Tài chính được xem là một yếu tố cốt lõi quyết định đến sự phát triển của các chủ thể trong nền kinh tế. Câu hỏi đặt ra là chức năng của tài chính là gì, tại sao nó lại đảm nhiệm những vai trò quan trọng như vậy? Câu trả lời sẽ được thể hiện qua 03 chức năng chính cơ bản sau đây:

Chức năng huy động

Đây là chức năng giúp tạo lập nguồn tài chính thông qua việc huy động nguồn vốn, từ đó cho thấy khả năng tổ chức, khai thác các nguồn tài chính nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển nền kinh tế. Để việc huy động vốn đem lại hiệu quả cao nhất cần phải tuân theo cơ chế thị trường, quan hệ cung cầu.

Chức năng phân phối

Đây là quá trình phân phối tổng tài sản xã hội dưới hình thức giá trị. Thông qua chức năng phân phối này, những quỹ tiền tệ có thể tập trung hoặc không tập trung được hình thành và được sử dụng với các mục đích khác nhau.

Phân phối thông qua tài chính bao gồm quá trình phân phối lần đầu, hay được hiểu là sự phân phối tổng sản phẩm xã hội cho các chủ thể tham gia vào quá trình sản xuất vật chất và dịch vụ, quá trình phân phối lại hay được hiểu là quá trình tiếp tục phân phối những phần thu thập cơ bản, những quỹ tiền tệ khác nhau đã luôn được hình thành trong quá trình phân phối và lần đầu được mở ra phạm vi rộng lớn hơn.

Chức năng giám sát

Chức năng giám sát tài chính là nói đến khả năng quan sát của phạm trù tài chính. Chức năng này luôn đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức để kiểm tra quá trình vận động của các nguồn tài chính để tạo lập và nhằm sử dụng các quỹ tiền tệ.

Khả năng này được thể hiện ngay trong quá trình thực hiện các chức năng nhằm phân phối tài chính. Cụ thể, người ta thường có thể tiến hành việc kiểm tra về các mục đích, những quy mô và hiệu quả của quá trình tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ. Khác với chức năng là nhằm giám sát tài chính, công tác kiểm tra tài chính là những hoạt động chủ quan của con người trong việc kiểm tra quá trình phân phối và nhằm tạo lập cũng như sử dụng các quỹ tiền tệ.

Hệ thống tài chính

Bản chất và những chức năng của tài chính

Hệ thống tài chính thường được biết đến chính là một mạng lưới bao gồm các trung gian tài chính như các tổ chức tín dụng, tổ chức tiết kiệm, cho vay, bảo hiểm và thị trường tài chính gồm thị trường trái phiếu, thị trường cổ phiếu mà ở đó diễn ra rất nhiều giao dịch, trao đổi nhiều công cụ tài chính khác nhau như tiền gửi, tín phiếu, thương phiếu, trái phiếu, cổ phiếu có liên quan đến việc tài trợ tín dụng.

Hoạt động của hệ thống tài chính thường diễn ra trong phạm vi quốc gia và trên toàn cầu. Nhìn chung, hệ thống tài chính thường bao gồm những dịch vụ, thị trường và thể chế tài chính phức tạp, thường có mối quan hệ chặt chẽ với nhau nhằm tạo ra những liên kết hiệu quả tối ưu và thường xuyên xuất hiện giữa những người có nhu cầu đi vay và giữa người có khoản tiền nhàn rỗi. 

Hệ thống tài chính bao gồm các thành phần chính như sau:

+ Tài chính công

Tài chính công phản ánh các mối quan hệ kinh tế trong quá trình tạo lập và sử dụng quỹ công có nghĩa là tổng hợp mọi hoạt động thu chi dùng tiền của Nhà nước. Mục đích là nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước và phục vụ cho lợi ích chung của toàn xã hội.

+ Tài chính doanh nghiệp

Là hệ thống phản ánh sự vận động và chuyển hóa của các nguồn tài chính, tiền tệ của doanh nghiệp nhằm phục vụ cho hoạt động sản xuất và kinh doanh của mình.

Có rất nhiều công ty, doanh nghiệp thường sử dụng đòn bẩy tài chính như một công cụ nhằm gia tăng khoản thu nhập và lợi nhuận, nguồn vốn các chủ sở hữu. Mặc dù vậy sử dụng công cụ này cần phải được tính toán cẩn thận để đảm bảo ổn định tài chính của doanh nghiệp, tránh rủi ro.

Trong tài chính của các doanh nghiệp bắt buộc phải có báo cáo tài chính nhằm cung cấp đầy đủ mọi thông tin về các hoạt động sản xuất cũng như quá trình kinh doanh và sự luân chuyển của dòng tiền trong doanh nghiệp. Việc lập các báo cáo tài chính do kế toán thu thập và kiểm tra kỹ lưỡng các dữ liệu, lập ra các bản báo cáo tài chính hoàn thiện nhất. Thời gian báo cáo tài chính cũng phải tuân theo những quy định do Nhà nước ban hành.

+ Thị trường tài chính

Thị trường tài chính là thị trường mà đó là các chủ thể có thể trao đổi các sản phẩm chứng khoán, hàng hóa, dịch vụ hay là những món đồ có giá trị lớn. Hiểu một cách đơn giản, thị trường tài chính là nơi diễn ra các hoạt động mua bán các công cụ thanh toán và công cụ tài chính.

+ Tài chính quốc tế

Tài chính quốc tế thường sẽ phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa các quốc gia với nhau và giữa những tổ chức tài chính quốc tế với các quốc gia thành viên khi tiến hành trao đổi hoặc mua bán hàng hóa, dịch vụ và dịch chuyển các dòng vốn.

Ngoài ra, hệ thống tài chính còn có thêm:

+ Tài chính của các cá nhân và hộ gia đình

+ Tài chính các tổ chức xã hội

+ Tài chính trung gian

Kết luận

Tài chính là một trong những thuật ngữ không còn xa lạ đối với mọi người trong nền kinh tế hiện nay. Việc hiểu rõ về khái niệm tài chính là gì và các vấn đề liên quan đến tài chính có ý nghĩa vô cùng quan trọng đến lý luận và thực tiễn. Đó là cơ sở để điều chỉnh các mối quan hệ tài chính, qua đó sẽ đưa ra các phương án, chiến lược phù hợp cho sự phát triển của các doanh nghiệp. Trên đây là những nội dung được chia sẻ bởi Công Ty Cổ phần Đầu tư và Công nghệ FTV về tài chính, bản chất và các chức năng của tài chính. Cảm ơn các bạn đã đón đọc!