Lễ hội Carnival Brazil và khát khao được “mất trí”

le hoi carnival brazil va khat khao duoc mat tri

Lễ hội Carnival trên phố tại Salvador. (Ảnh: Valter Pontes)

Ngay khi đặt chân đến Hà Nội để đảm nhận vai trò Đại sứ, tôi đã cảm thấy ngay rằng người Việt Nam dành sự hứng thú đặc biệt đối với lễ hội quần chúng được coi là nổi tiếng nhất thế giới của chúng tôi. Họ muốn tôi kể về nó và tôi hy vọng bài viết nhỏ này sẽ đáp lại mong muốn đó.

Sự thống trị của âm nhạc hành khúc

Đối với tôi, viết về Carnival Brazil vừa dễ lại vừa khó. Dễ là bởi Rio de Janeiro – thành phố nổi tiếng thế giới với lễ hội Carnival chính là quê hương tôi. Tuy nhiên, ở quy mô rộng hơn, Carnival Brazil – nhìn từ nhiều góc độ khác nhau lại đem đến sự thú vị riêng của nó…

Trong ký ức tuổi thơ tôi, lễ hội Carnival luôn hiện diện. Đó là vào những năm 1960, ở thời kỳ này, từ người lớn đến trẻ nhỏ đều nhảy múa và ăn mừng trên khắp các con phố và trong các hộp đêm dưới âm hưởng của các bản hành khúc ngày hội – được gọi là “marchichas”, một thể loại âm nhạc mang tính hài hước và châm biếm. Rất nhiều bản hành khúc vẫn còn được biết đến rộng rãi và được hát tới ngày nay. Những ca khúc của các đội bóng Brazil nổi tiếng là các “marchichas”. Bài hát của Rio de Janeiro – Cidade Maravilhosa (Thành phố diệu kỳ) cũng là một “marchichas”.

Bên cạnh các bản hành khúc, có một vũ điệu mang tên “frevo” cùng âm nhạc của nó đã thống trị lễ hội Carnival Pernambuco lừng danh. Và cả những chiếc xe “trios elétricos” – một loại xe tải được lắp đặt thiết bị âm thanh phục vụ cho trình diễn nhạc sống – cũng đã xuất hiện tại lễ hội Carnival ở Salvador, bang Bahia.

Cùng với sự xuất hiện của samba, âm điệu Brazil – châu Phi nổi tiếng. Trên thực tế, lễ diễu hành của các trường học samba trên đại lộ chính ở Rio de Janeiro đã bắt đầu hình thành từ những năm 1930, nhưng phải đến ba thập niên sau, những trường học này mới bắt đầu thu hút sự chú ý trong nước và cả quốc tế.

Sau đó, cuộc thi diễu hành của các trường học samba đã trở thành màn trình diễn hoành tráng được biết đến như ngày nay. Trung bình mỗi trường học samba có khoảng 5.000 người tham gia diễu hành. Vào đầu những năm 1980, sân vận động Sambadrome được xây dựng để dành riêng cho các cuộc diễu hành. Ngày nay, Sambadrome trở thành biểu tượng kiến trúc của thành phố Rio de Janeiro.

Năm 14 tuổi, lần đầu tiên tôi được chứng kiến một lễ diễu hành trường samba tại quê hương mình và tôi đã không thể bỏ lỡ tất cả những lễ diễu hành được tổ chức vào những năm sau đó…

le hoi carnival brazil va khat khao duoc mat tri Lễ hội Carnival tại Salvador, bang Bahia, Brazil. (Ảnh: Valter Pontes)

“Những người mất trí” trên đường phố

Trên các ngả đường thành phố, một biểu hiện đặc trưng khác của lễ hội Carnival cũng rất nổi tiếng là các đoàn diễu hành đường phố – “blocos”, quy tụ một nhóm từ vài chục đến vài nghìn người. Các đoàn diễu hành rất phổ biến ở Rio de Janeiro, họ diễu hành theo cách bán tổ chức, dưới tiết tấu ban nhạc. Bạn sẽ dễ dàng nhìn thấy những đoàn diễu hành đi qua các khu phố khác nhau trong suốt năm ngày diễn ra lễ hội. Các thành viên đoàn diễu hành hóa trang thành các nhân vật, nhưng cũng có nhiều đoàn không nhất thiết phải hóa trang và ai cũng có thể đi theo sau đoàn diễu hành. Cùng với các trường samba, các đoàn diễu hành đường phố mang lại màu sắc riêng cho lễ hội Carnival Brazil ngày nay.

Các nhà sử học cho rằng lễ hội Carnival bắt nguồn từ những lễ hội dân gian La Mã cổ đại, ví dụ như lễ Saturnalia hay Lupercalia. Giai điệu chủ đạo ở cả hai lễ hội này là thứ âm nhạc rộn ràng, náo nhiệt.

Nói về lễ Saturnalia, nhà sử học La Mã Suetonius bình luận: “Tất cả mọi người đều mất trí”. Các sử gia khác thì khẳng định Carnival có nguồn gốc từ các lễ hội tôn giáo thời Trung cổ ở châu Âu. Ki-tô giáo thời Trung cổ không phản đối và để lễ hội Carnival diễn ra còn Giáo hội Công giáo đã đề ra quy định về nó.

Trên thực tế, mùa lễ hội Carnival được ấn định diễn ra trước lễ Phục sinh. Từ châu Âu, lễ hội Carnival đã đến với Brazil qua Bồ Đào Nha. Và kể từ cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, lễ hội Carnival Brazil bắt đầu trở thành lễ hội quần chúng hoành tráng, độc đáo trên thế giới, kết hợp lồng ghép với những nhịp điệu âm nhạc và các điệu nhảy mới mẻ, đặc trưng của Brazil.

Carnival xuất phát từ Latinh “carnam levare”, nghĩa là “kiêng, tránh xa thịt”. Việc loại bỏ thịt là yêu cầu trong Mùa Chay, giai đoạn kiêng cữ nhằm mục đích thanh luyện do Giáo hội Công giáo đề ra trong vòng 40 ngày trước lễ Phục sinh và các tín hữu, trong thời Trung cổ, buộc phải chú ý tuân thủ. Diễn ra trước thềm Mùa chay – sự kiện bắt đầu với Thứ tư Lễ Tro, Carnival là thời điểm tiệc tùng, chuẩn bị cho một khoảng thời gian dài kiêng cữ (thịt). Ngày nay, lễ hội Carnival là khoảng thời gian mọi người dành cho vui chơi giải trí, nhảy múa, vui đùa khoái lạc và tiệc tùng.

Carnival chính là thời khắc để quên đi những gian khổ, khó khăn của cuộc sống thường nhật và kiếm tìm hạnh phúc. Như những ca từ trong khúc nhạc biểu tượng “Felicidade” (Niềm hạnh phúc) của các bậc thầy Bossa Nova vĩ đại, Tom Jobim và Vinicius de Moraes:

“Niềm hạnh phúc của kẻ nghèo hèn dường như

Ảo mộng lớn lao Carnival

Chúng ta lao động cả một năm trời

Cho một khoảnh khắc trong mơ

Để có thể hóa trang

Trở thành đức vua, cướp biển hay người thợ làm vườn

Nhưng rồi tất cả sẽ khép lại vào thứ Tư”.

Trải nghiệm độc nhất vô nhị

Ở lễ hội Carnival Brazil, thế giới thường ngày dường như đảo lộn trong một bữa tiệc mang sắc thái bình đẳng. Các mối quan hệ xã hội cứng nhắc trở nên tự nhiên, tình cảm và cũng cân xứng hơn…

Ví dụ như lễ diễu hành của mỗi ngôi trường samba đều có chủ đề, tức là, luôn có một câu chuyện được lựa chọn để truyền tải xuyên suốt cuộc trình diễn, những bộ trang phục hóa trang, những phụ kiện, đạo cụ trang hoàng, kết hợp với âm nhạc và vũ điệu samba được sáng tác đặc biệt cho từng cuộc diễu hành mỗi năm, hay còn gọi là samba theo chủ đề (samba-enredo) – do các thành viên tưởng tượng, suy nghĩ, sáng tạo và xây dựng lên. Hóa trang lộng lẫy, hay trở thành những vũ công đầy hứng khởi… là điểm nhấn nổi bật trong lễ diễu hành dưới ánh nhìn ngây ngất của công chúng và du khách. Chẳng còn ai bận tâm người bên cạnh mình là ai, các tầng lớp cùng hòa chung niềm vui hân hoan.

Lễ hội Carnival Rio de Janeiro luôn duy trì nghi thức truyền thống, cho ta một hình dung, ý niệm rõ nét về Carnival, đó là: hình ảnh khi thị trưởng trao chìa khóa tượng trưng của thành phố cho Vua lễ hội Carnival, phổ biến nhất là King Momo.

Trong thần thoại Hy Lạp, Momo là một nữ thần hiện thân của sự châm biếm và nhạo báng. Sự tươi vui và bất kính là những yếu tố không thể thiếu, gắn với hình ảnh người đàn ông mập mạp, mà trên thực tế là một người đàn ông béo phì, được lựa chọn làm Vua Momo. Và khi nhận chìa khóa của thành phố, Vua Lễ hội sẽ đưa ra một mệnh lệnh duy nhất cho các “thần dân” của mình: “Hãy chơi vui vẻ nhé!”.

Lễ hội Carnival khuấy động thị trường kinh doanh. Chỉ xét riêng thành phố Rio de Janeiro, người ta ước tính rằng lễ hội Carnival tạo ra nguồn thu nhập cao gấp 20 lần cho thành phố so với ngân sách công bỏ ra hỗ trợ lễ hội.

Lễ hội này còn là một trải nghiệm độc nhất vô nhị. Carnival Brazil đã trở thành bữa tiệc hoành tráng, đại quy mô, chính vì điều này, chắc hẳn sẽ có những người dân Brazil muốn chạy trốn khỏi những ồn ào và đám đông để dành thời gian nghỉ ngơi.

Dẫu vậy, ai đã từng đến xem lễ diễu hành trường samba, ai từng cảm nhận được tiếng trống vang dội, ai từng tận mắt chứng kiến đoàn diễu hành qua các nẻo đường con phố, thì khó lòng có thể thoát khỏi ảnh hưởng của nó và không trở thành một thành viên nhiệt huyết của bữa tiệc đầy hứng khởi này…

Tôi tự xếp mình vào nhóm người này và cảm thấy tự hào khi đất nước mình là cái nôi của lễ hội lớn nhất và nổi tiếng nhất thế giới, như nhận định của nhiều người…

… Nhưng rồi tất cả sẽ khép lại vào Ngày lễ Tro.

Dân Brazil chạy đua với thời gian cứu các bãi biển trước mùa du lịch