Tục thờ rắn – Wikipedia tiếng Việt

Tục thờ rắn hay tín ngưỡng thờ rắn là các hoạt động thờ phụng loài rắn. Rắn là loài vật được nhiều dân tộc trên thế giới tôn thờ. Hình tượng rắn được thờ phụng ở rất nhiều quốc gia, dưới nhiều hình thức khác nhau, người dân ở khắp các châu lục đều có tôn sùng và thờ phụng rắn. Nhiều nơi trên thế giới, con rắn được thần thánh hóa và tôn thờ và đi vào đời sống tâm linh. Ít có loài vật nào mà ý nghĩa biểu trưng phong phú như loài rắn. Rắn không chỉ là loài động vật sống trên khắp thế giới, nó còn là biểu tượng cho nước, lửa, linh hồn, nhục dục, đa nghi, cái thiện-ác, tà-thần.

Tục thờ rắn là một hình thái tín ngưỡng nguyên thủy, sinh ra trong thời kỳ mà con người chưa tách mình ra khỏi tự nhiên, nhận thức về tự nhiên còn thấp, những ý nghĩa biểu trưng của hình tượng rắn phần đông chính là sự mô phỏng hiện thực tự nhiên [ 1 ]. Hình tượng rắn không chỉ Open trong hầu hết những nền văn hóa truyền thống mà còn mang nhiều ý nghĩa khác nhau, nhiều lúc trái chiều nhau. Rắn là con vật đa diện, tùy theo ý niệm từng dân tộc bản địa và tôn giáo mà nó là loài hình tượng cho cái ác hay cái thiện [ 2 ], rắn là một hình tượng vô cùng phức tạp và nhiều vẻ .

Hình tượng rắn không chỉ xuất hiện trong hầu hết các nền văn hóa mà còn mang nhiều ý nghĩa khác nhau, đôi khi đối lập nhau. Rắn biểu trưng cho cả giới tính nam lẫn nữ, hay là một vị thần sáng thế, biểu trưng cho vũ trụ thời hỗn mang nhưng đôi khi lại là một thành viên hay vị thần bảo hộ của gia đình, là nguồn nước và cũng là lửa, là vị phúc thần và ác thần, điều tốt và cái xấu, tượng trưng cho sự sống bất tử và cái chết, dương thế và âm ty, sự hủy diệt và tái sinh, nhục dục và tội lỗi.

Với những nước phương Đông, trong một số ít nền văn hóa truyền thống, hình tượng rắn có vị trí quan trọng trong quốc tế hình tượng. Rắn thường biểu lộ hình ảnh khác nhau như thần hiền, thần ác, điều tốt, điều xấu, sự tiêu diệt, tái sinh, tình mẫu tử. Rắn bản năng là động vật hoang dã hoang dã, nhưng khi con người sống thuận hòa với chúng, cảm hóa được chúng thì rắn hay những loài thú dữ khác cũng trở nên hiền lành thân thiện. Tuy nhiên, trong tiềm thức của con người với những nền văn hóa truyền thống khác nhau, thì sự tín ngưỡng hay tôn trọng rắn cũng có những cách biểu lộ khác nhau .
Hình tượng rắn ngóc đầu dậy liên tưởng tới bộ phận sinh dục do đó rắn tượng trưng cho sự sinh sản Tiếng rít phì phì của rắn hổ mang liên tưởng đến giông bão, cũng là yếu tố tương quan đến gió và nước

Lý do thờ rắn[sửa|sửa mã nguồn]

Con người khắp nơi trên toàn cầu này thờ cúng loài rắn vì nhiều lẽ khác nhau, trong đó hoàn toàn có thể thấy những tín lý đáng chú ý quan tâm là :

Sự phức tạp[sửa|sửa mã nguồn]

Rắn, hình tượng cho tín lý đa nghĩa và phức tạpÝ nghĩa biểu trưng của rắn xuất phát từ chính sự phức tạp của bản thân loài rắn. Đối với con người thì rắn vừa có hại, vừa có lợi ( rắn bắt chuột bảo vệ mùa màng, làm thuốc ). Ở một số ít nước, dân cư không sợ rắn, họ coi rắn như những người bạn và hoàn toàn có thể sống chung, nuôi rắn trong nhà, một số ít nơi khác, rắn là con vật độc ác, đáng sợ, không thân thiện với con người, vì đặc tính đó mà con người thần thánh hóa loài rắn, thờ cúng rắn như một vị thủy thần để cầu thân với rắn, mong ước không bị rắn làm hại. Việc tôn thờ rắn xuất phát từ những lịch sử một thời thần rắn lông chim, rắn lông vũ, quái vật nửa người nửa rắn, rắn cầu vồng rất ly kỳ .Sự xuất hiện một cách đa dạng và phong phú của rắn từ rất sớm cùng với những đặc tính của nó đã ảnh hưởng tác động đến đời sống và nhận thức của người nguyên thủy, nhất là xuất phát từ hình dáng, đặc thù thực tiễn của loài vật này. Rắn sống ở hầu hết mọi nơi, có đủ những sắc tố, kích cỡ, hoàn toàn có thể sống được ở hầu hết những thiên nhiên và môi trường tự nhiên, từ trên núi cao đến biển sâu, từ sa mạc đến rừng rậm, trên cây hay dưới đất. Tuy không chân nhưng năng lực vận động và di chuyển của rắn rất nhanh mà không gây ra tiếng động, hoàn toàn có thể chuyển dời nhiều tư thế như bò ngang, thẳng, nửa dưới đất nửa thẳng đứng và hoàn toàn có thể thình lình Open .Vì rắn là đối tượng người tiêu dùng rất khó chớp lấy, luôn mang đến cho con người sự quá bất ngờ và huyền bí, không hề lý giải được, nó trở thành nỗi ám ảnh và kích thích trí tưởng tượng, mong ước lý giải của người nguyên thủy, nhưng lại không đủ tri thức và sự hiểu biết để lý giải về đối tượng người dùng, nên họ thần thánh hóa con vật này và loài rắn thường được thần thánh hóa [ 1 ] [ 3 ]. Rắn là loài vật gây cảm xúc sợ hãi và kính nể, rắn vừa có sức hấp dẫn đặc biệt quan trọng, và cũng như cỗ máy giết người. Trong những câu truyện lý giải nguyên do con người tôn thờ rắn, thì loài vật này được miêu tả có hình dáng lạ và có uy lực rất kinh khủng .

Sự liên tưởng[sửa|sửa mã nguồn]

Hình dáng trườn bò của rắn liên tưởng đến những khúc sông uốn lượn quanh co, do đó rắn trở thành hình tượng của sông nước Cái lưỡi chẻ của rắn liên tưởng đến sấm chớp báo hiệu mưa tới Da rắn sau khi lột xác còn lại trên cành cây, việc lột da của rắn được liên tưởng đến sự tái sinhHình dạng và đặc thù vận động và di chuyển của loài rắn là cơ sở để người xưa tưởng tượng và như nhau rắn với những con sông hay nguồn nước, nhìn con sông từ trên cao xuống khá giống với hình ảnh một con rắn đang bò. Loài rắn hổ mang khi cáu thường phát ra ( rít ) tiếng gió phì phì được cho là mang ý nghĩa biểu trưng của bão tố. Rắn có đặc thù ngủ đông lạnh và Open lại với mùa mưa, chúng bơi tốt, và nhiều loài được nhìn thấy trong nước, trong những hồ và sông. Hình ảnh tia chớp ( tín hiệu của mưa ) có những nét tương đương với lưỡi rắn. Màu sắc và những sọc của loài rắn ( nhiều loài rắn có những sọc chạy dọc theo khung hình với những sắc tố rất sặc sỡ ) được liên hệ rắn với cầu vồng ( rắn cầu vồng ) .Loài rắn thường đẻ trứng và mắn đẻ, rắn đực thường có dương vật to gấp hai lần thông thường, 1 số ít thành viên còn có dạng bán dương vật ; cử động của đầu rắn cũng làm cho người ta liên hệ đến cơ quan sinh dục đực ( dương vật người trong quy trình cương cứng và ngọ nguậy ), khi rắn giao phối chúng trình diễn vũ điệu loài rắn, một số ít loài có màn kết thành quả cầu rắn, đây là cơ sở của biểu trưng cho sự mắn đẻ, những nghi lễ cầu thai. Huyền thoại về nước của dân tộc bản địa cho biết rằng khi trời và đất giao phối với nhau, những tinh khí bắn ra và tạo thành mưa, làm cho vận vật sinh sôi nảy nở .Loài rắn có đặc tính lột da, do vậy nó biểu trưng cho sự tái sinh, bất tử, những Pharaong Ai Cập đã mang trên mình hình ảnh rắn với mong ước được bất tử như loài rắn. Trên trong thực tiễn loài rắn không hề bất tử như người cổ xưa tưởng tượng. Trong quy trình tăng trưởng, lớp da phủ bọc bên ngoài không còn tương thích với kích cỡ mới nên rắn lột da, và chúng cũng có tuổi thọ như bao nhiêu động vật hoang dã khác. Nhưng dù sao, việc rắn thường lột da để lớn và để vô hiệu những ký sinh trùng trên da nên rắn cũng là biểu trưng của sự tái sinh, phục sinh, tuần hoàn luân hồi và bất tử [ 1 ] .Người nguyên thủy chưa có tri thức để lý giải những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên xung quanh mình, đó là những nhận thức và lý giải đa phần bằng tưởng tượng, nhân cách hóa những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên. Các hiện tượng kỳ lạ tự nhiên như vòi rồng ở biển, những cơn lốc xoáy với hình thù uốn lượn đã được nhân cách hóa thành hình tượng rắn. Cột nước thường Open ở bờ biển Nhật Bản được dân địa phương coi là những con rồng đuôi dài bay lên trời rất êm đềm nhưng cũng rất nhanh. Người Trung Quốc cho rằng cột do rồng bay lên và xuống nước tạo ra [ 1 ] .Hình tượng rắn trong tín ngưỡng dân gian được giống hệt với hiện tượng kỳ lạ tự nhiên là nước. Hình tượng con rắn đã được phóng đại cho tương thích với sức mạnh kinh hoàng, diệt trừ của lũ lụt. Trong tín ngưỡng người Việt không phải khi nào thủy thần cũng là thần rắn mà hoàn toàn có thể là thuồng luồng, rồng, cá. Kể cả khi như vậy thì những hình tượng trên cũng tương quan đến rắn. Hoặc là biến thể về mặt tên gọi, hoặc là cùng một đặc thù thủy quái. Việc thờ rắn là một hình tượng cơ bản tiêu biểu vượt trội nhất của tục thờ thủy thần là tín ngưỡng tự nhiên của người Việt cổ [ 4 ] .Xuất phát từ môi trường tự nhiên tự nhiên gắn với điều kiện kèm theo sông nước, hình tượng rắn đã được đồng điệu với thủy thần, đi vào tâm thức dân gian từ rất sớm và thường gắn với tục thờ những vị thần tự nhiên. Trong văn hóa truyền thống của người Việt cổ, tín ngưỡng thông dụng và quan trọng bậc nhất, phản ánh ý niệm, ứng xử của họ với nước là tục thờ thủy thần. Đó không chỉ là nguồn nước uống cho con người và vạn vật mà nước còn gây ra những tai ương kinh khủng ( lũ lụt ). Nước hoàn toàn có thể tiêu diệt mọi thứ nhưng đồng thời thức tỉnh sự hồi sinh. Sự tàn phá kinh điển của mối đe dọa vạn vật thiên nhiên này làm cho con người vừa muốn tương khắc và chế ngự vừa muốn sùng bái và tục thờ rắn sinh ra trên cơ sở tâm ý ấy .Các ý nghĩa biểu trưng của rắn hầu hết được hình thành bằng tư duy lịch sử một thời đa phần tập trung chuyên sâu vào những yếu tố siêu hình, huyền bí, của sự sống và cái chết, qua lịch sử một thời và tục thờ loài rắn, những biểu trưng của rắn thường theo trái chiều và hai bạn trẻ. Từ biểu trưng cho nhận thận thức đơn thuần cho đến những đôi bạn trẻ mang tính phức tạp hơn và để ẩn dụ, biểu trưng cho những yếu tố của giới tự nhiên, xã hội và những trạng thái phức tạp của tình cảm con người trong xã hội và trình độ nhận thức thì rắn là một sự lựa chọn số 1 [ 1 ]. Giữa hình tượng rắn với những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên ( mặt trời, chớp, gió bão, mưa ) và đời sống ( sinh sản ) có một mối liên hệ, việc nhận thức và tôn thờ rắn đã bộc lộ nhận thức về quốc tế tự nhiên và đời sống của người thời cổ [ 1 ] .

Nỗi sợ rắn[sửa|sửa mã nguồn]

Đôi mắt long sòng sọc nhìn chằm chằm như thôi miên gợi lên cho con người nỗi sợ nguyên thủy về loài mãng xàCon người nhìn chung là sợ rắn, và vì sợ nên con người thần thánh hóa loài rắn, thờ cúng rắn để mong rắn bảo vệ cho mình. Trong ý niệm dân gian, rắn là con vật độc ác, tinh quái và có phần gian xảo, độc địa. Nhưng cũng chính vì những đặc tính đó mà con người thần thánh hóa loài rắn, thờ cúng rắn như một vị thủy thần để cầu thân với rắn, mong rắn không làm hại người. Từ nỗi sợ mang tính nguyên thủy này, con người đã thần thánh hóa loài rắn với tục thờ rắn từ thời cổ đại xuất phát từ nhiều chuyện hoang đường về rắn .Chẳng hạn như những lời lưu truyền về những con mãng xà, ác xà, độc xà, những con rắn hổ mây khổng lồ hay những ý niệm cho rằng loài rắn có năng lực thôi miên bằng ánh mắt long sòng sọc của con mãng xà, hay những con trăn lớn một khi nó đã nhìn thấy người nào thì kẻ xấu số chỉ có nắm phần chết vì chúng sẽ lần theo dấu vết con mồi một cách bí mật lặng lẽ, ngày này qua ngày khác. Đây là nỗi sợ mang tính bản năng xuất phát từ tổ tiên linh trưởng của loài người vốn là con mồi của những loài rắn lớn. Vì vậy khi vào rừng rú hang đá mà gặp trăn lớn, mọi người chạy thật nhanh vì loài trăn sống trong hang rất dễ có đôi, nếu chậm trễ con còn lại mà nhìn thấy người thì chỉ có nắm phần chết [ 5 ] .

Các lục địa[sửa|sửa mã nguồn]

Rắn được thờ cúng ở nhiều lục địa khác nhau trên quốc tế, dưới đây miêu tả một số ít biểu lộ thờ cúng rắn ở những dân tộc bản địa trên khắp năm châu .
Ở châu Phi, hình tượng rắn được thờ phụng ở rất nhiều vương quốc, dưới nhiều hình thức biểu lộ khác nhau [ 3 ], nhiều nền văn hóa truyền thống ở châu Phi cũng xem rắn là thủy tổ của mình va cùng ở châu Phi, rắn ở mỗi vương quốc lại mang một ý nghĩa khác nhau :
Hình vẽ Ai Cập về rắn thần ApepỞ một trong những vương quốc cổ xưa nhất được ghi nhận về sự hiện hữu của tín ngưỡng thờ rắn là Ai Cập. Dấu vết của tín ngưỡng này còn được tìm thấy qua những hình vòng tròn, quả cầu được chạm khắc trên hầu hết những cổng đền ở Ai Cập ( người Ai Cập ý niệm quốc tế như một vòng tròn, con rắn đi xuyên qua tâm theo chiều ngang biểu trưng cho sự giao nhau bởi ngoài hành tinh và đất liền ). Nó biểu trưng cho sự khôn ngoan, thiêng liêng, cho nguồn nguồn năng lượng và sự phát minh sáng tạo, sự tái sinh, bất tử, vĩnh cửu .Nhìn chung, người Ai Cập cổ xem rắn là một con vật rất thiêng, một vị thần tối linh. Thời cổ xưa, người Ai Cập cho rằng rắn là thần hộ mạng cho những vị vua chúa, vì vậy, mấy nghìn năm về trước, trên những vương miện của những pharaoh Ai Cập đa phần đều có chạm trổ hình rắn bằng vàng, đá quý hay bằng ngọc. Điều này được lý giải là tượng trưng cho nữ thần hiền lành, có năng lực phù hộ cho nhà vua. Truyền thuyết Ai Cập thường xem rắn như thể một vị thần linh tối cao, vị thần hộ mạng cho những nhà vua .Ở Ai Cập, rắn là hình tượng của thánh thần, sự uyên bác và năng lực tiên tri về tương lai. Người Ai Cập cũng có những lịch sử một thời về thời kỳ hỗn mang, sáng thế, trong đó rắn Apep đóng vai trò như một vị thần cội nguồn của sự sống. Nó cuộn mình trong vũng nước nguyên thủy và thụ tinh cho quả trứng thiên hà. Những con rắn đã nhập vào những tôn giáo Ai Cập như một hình tượng của thánh thần, của sự mê hoặc, đôi lúc nó được tin như một lời sấm, lời tiên tri, thậm chí còn là một đấng tối cao, trong đó Atum là một vị thần nguyên thủy đã được biểu trưng dưới hình thức người rắn .
Tại Whydah ở Dahomey, người ta đã tìm thấy những ngôi đền thờ rắn, được diễn đạt chỉ là một túp lều đất sét hình tròn trụ có mái che bằng tranh, dài, hẹp, lối vào cửa phải đối lập với nhau. Căn nhà được quét vôi trắng bên trong và ngoài. Cửa ra vào được cắm những cờ trang trí nhỏ vải bông màu đỏ, trắng, xanh. Ngoài trăn thì cá sấu là đối tượng người tiêu dùng được giám sát việc thờ cúng ở những địa phương. Người ta xem mãng xà như những vị thần linh thiêng. Nếu ai vô tình giết chúng thì sẽ bị trừng phạt, thậm chí còn nếu đó là người ngoại bang sẽ bị chặt đầu .
Biểu tượng của rắn thần Aido HwedoNgười Fon ở Dahomey nói rằng, rắn đã có từ rất truyền kiếp, trước cả khi đất được tạo ra. Dưới dạng rắn thần Aido Hwedo, rắn đã ship hàng cho vị thần phát minh sáng tạo Mawu. Rắn ngậm đuôi tạo nên vòng tròn kín ( Ouboros ) hình tượng cho sự vĩnh cửu của người châu Phi. Trong quốc tế tượng của người Nairobi của Kenya, motip những vị thần, những con quỷ rất thông dụng. Một trong những nét rực rỡ của tượng Makonđe là ” nhiều tượng mang hình rắn. Ở tượng này rắn ngóc lên từ một thân người. Ở tượng khác, rắn vươn cao trước mặt người như để thôi miên nạn nhân của nó. Ở tượng khác nữa, rắn nằm nhũn trong tay người bắt nó .Trong nhiều huyện ở miền nam Nigeria, mãng xà là đối tượng người tiêu dùng đứng đầu của niềm tin về tiên tổ, dưới cái tên Ogidia, nó đại diện thay mặt cho cuộc cuộc chiến tranh bộ lạc. Người dân ý niệm, mỗi con mãng xà có một linh hồn con người bên trong nó, linh hồn được giải phóng bằng nghi lễ sau cái chết của loài bò sát và ất cứ hành vi phạm tội nào chống lại con rắn là một tội phạm so với tổ tiên. Bộ tộc da đen ở Nigeria tin rằng, nếu một đứa trẻ bị tinh thần hoặc bị liệt, sau khoảng chừng thời hạn bốn năm được cho phép mà không có tín hiệu hồi sinh thì bị coi là rắn và bị ném xuống sông .Tại Congo, rắn tượng trưng cho quyền lực tối cao của trời vì vậy không ai hoàn toàn có thể ngồi lên sống lưng nó được. Theo người dân Congo, uy lực tối cao của trời là con rắn Điămbô, không ai hoàn toàn có thể ngồi lên sống lưng nó được. Ai trèo lên là lại tụt xuống thấp ngay. Người Ngbandi phía bắc Congo cũng tin rằng rắn là con vật truyền kiếp nhất, là tổ tiên phát minh sáng tạo. Họ thờ rắn như thờ vị thần tối cao của dân tộc bản địa. Trong khi đó, những bộ lạc Kouyou ( Nam Sudan ) lại dành cho Viper ( rắn viper ) một sự kính trọng đặc biệt quan trọng vì họ cho rằng đây là tổ tiên của những tù trưởng .Tại Liberia, người dân ý niệm mỗi con mãng xà mang trong mình linh hồn của con người thế cho nên, hành vi tội phạm nào chống lại rắn bị coi là phạm tội với tổ tiên. Một số địa phương của Liberia lại gắn rắn với niềm tin về bói toán, tiên tri. Loài bò sát này được giám hộ và không ai dám làm hại nó. Người Venda ở Nam Phi kể rằng bộ lạc họ được tạo ra từ xác một con rắn. Con rắn Tharu tự chia làm hai phần : đầu ( tholo ) và đuôi ( tshamutshila ), mỗi phần bò về một hướng. Cả hai phần đều hóa thành người, trở thành những thủ lĩnh của bộ tộc. Về sau họ gặp nhau và trở lại trạng thái nguyên thủy khởi đầu là rắn .Trong trí tưởng tượng của dân cư nhiều bộ tộc ở Tây Phi thời cổ, giới tự nhiên đều có linh hồn. Đối với họ, rắn tượng trưng cho sự sung túc. Trời mưa vừa tạnh, trên không trung cầu vồng hiện ra và trở thành thần rắn trong trí tưởng tượng của nhân dân. Trong ý niệm của người dân Katsina, Daura và Hausa ( vùng cao nguyên ở phía bắc của núi Elgon của Uganda ), rắn tương quan đến chữa bệnh, cầu thai. Đặc biệt, họ xem rắn như vật tổ, nếu ăn thịt con vật thì sẽ bị chết. Rắn hoàn toàn có thể tự do vào nhà người dân mà không hề bị giết vì họ tin rằng, giết rắn là giết tổ tiên của mình .Tín ngưỡng thờ rắn ở nam Uganda còn tương quan đến tục hiến tế. Người ta tìm thấy một ngôi đền thờ rắn nằm bên bờ hồ Victoria Nyanza, trên bờ của sông Muzini. Ngôi đền hình nón lớn được lợp bằng tranh và cỏ, tầng dưới được trải thảm bằng cỏ ngọt có mùi, tầng trên là nơi thiêng liêng của rắn và người giám hộ nó. Đó phải là một phụ nữ còn trinh tiết. Người ta còn tạo ra một lỗ tròn trên mái nhà để rắn hoàn toàn có thể thuận tiện đi đến bờ sông. Phụ nữ Uganda và Tây Phi còn đến bên những đền thờ rắn để cầu nguyện. Khi trẻ nhỏ được sinh ra, một số ít họ thừa nhận đã được triển khai bởi những con rắn. Hình tượng rắn không chỉ tương quan đến nguồn nước mà còn là hình tượng cho sự thịnh vượng, niềm tin tương quan đến nghề cá, nông nghiệp và cả sự mắn đẻ .
Châu Mỹ là vùng đất được ghi nhận có tập tục thờ rắn, đa phần là ở Trung Mỹ và Nam Mỹ nơi người thổ dân da đỏ sống trong những khu rừng nhiệt đới gió mùa và liên tục tiếp xúc với rắn
Rắn thần của người AztecRắn trở thành một đối tượng người tiêu dùng thờ cúng và biểu trưng ý niệm về thời hạn của người Mexico cổ. Không chỉ là hình tượng của vị thần sáng thế, người Mexico cổ xem rắn như vị thần bảo lãnh của mái ấm gia đình. Người ta hoàn toàn có thể để nó sống như những thành viên trong nhà [ 3 ]. Huyền thoại Mexico cổ đại ( người Toli, người Asti và một phần của người Maya ) cũng nói đến một vị thần TT là con rắn lông vũ, thần Kesalkoatl. Ở vị thần này nổi lên số 1 là đặc tính của đấng phát minh sáng tạo và một phần anh hùng văn hóa .Rắn lông Quetzalcoátl cũng thường được đồng nhất với một trong những vị thần rất xưa : Một con rồng trên trời thường trừng phạt con người bằng cuồng phong và lụt lội, và thưởng cho con người bằng cách giúp họ được mùa. Mặc dù có nhiều hóa thân, nhưng vị thần Quetzalcoátl đa phần được diễn đạt dưới hai hình dạng : có khi là một con rắn phủ lông chim, có khi lại là một chiến binh to lớn, mang mũ làm bằng da mèo rừng ( ocelot ) .Con rắn thần Quetzalcoátl ( hay rắn lông chim ) chiếm một vị trí quan trọng trong những thần điện của người Aztec. Thần rắn lông chim Open trên những cấu trúc trong thành phố cổ Teotihuacan tại Mexico. Ở Trung Mỹ, lịch sử một thời thần rắn lông chim Quetzalcoátl rất được ca tụng. Thần Quetzalcoátl có nhiều hóa thân và đặc thù của thần cũng có nhiều mặt. Quetzal có nghĩa là lông chim vừa có nghĩa là quý giá ; coátl vừa có nghĩa là con rắn vừa có nghĩa là song sinh .Nói chung, ở Mexico, rắn được thiêng hóa, và là hình tượng của vị thần mang nhiều tính năng. Đối với những thổ dân, con rắn trở thành một hình tượng của thần nội bộ chứ không dành cho những người khác bên ngoài mà cũng không đơn thuần là đại diện thay mặt cho những thuộc tính chỉ riêng về một vị thần nào đó. Về sau, rắn này đã nhập vào trong tôn giáo của những người Mexico bằng những hình thức uyển chuyển khác nhau. Ở Mexico cũng có một di chỉ về ngôi đền dành riêng cho thần của không khí và cửa đền giống như miệng một con rắn .
Rắn đuôi chuông được người da đỏ thờ kínhỞ châu Mỹ, 1 số ít bộ lạc thổ dân tôn kính loài rắn đuôi chuông ( rattlesnake ) như ông vua của loài rắn, những người có năng lực cung ứng nguồn nguồn năng lượng gió hoặc gây ra cơn bão lớn. Người ta tìm thấy rất nhiều hình rắn lớn được trang trí trong những đền thờ, trong đó tiêu biểu vượt trội là rắn chuông. Rắn chuông được thờ trong đền Natchez thờ thần mặt trời và những vị thần của Aztec. Người ta tìm thấy những mô đất được xây dựng hình rắn thuộc dấu vết của tín ngưỡng này .Sự ám ảnh của loài rắn so với con người không riêng gì được bộc lộ bằng những nghi lễ hàng ngày trên trần gian mà người ta còn tin rằng nó hiện hữu cả trong quốc tế âm ty. Người da đỏ Pueblo gắn nguồn gốc bài hát với âm ti và loài rắn âm tính Khton ( khi con rắn bị đốt cháy, những mảnh thân xác của nó biến thành bài hát ). Con rắn còn được coi như là cửa ngõ giao thoa giữa hai quốc tế với người dân nhiều nền văn hóa truyền thống Trung Mỹ. Là sự liên kết tâm linh giữa những dân cư sống trên bán đảo Yucatan này và tác động ảnh hưởng một phần đến hai nền văn minh lớn .
Bức họa trên hang đá của thổ dân châu Úc về con rắn cầu vồngỞ châu Úc, những thổ dân tôn sùng và thờ rắn cầu vồng khổng lồ. Với họ, rắn cầu vồng tượng trưng cho nước, là thực thể tâm linh truyền kiếp nhất, con rắn này được gọi bằng nhiều tên, tuy nhiên thông dụng hơn cả là serpent rainbow tức rắn cầu vồng. Con rắn cầu vồng tượng trưng cho nước, là thực thể tâm linh truyền kiếp nhất của dân cư địa phương. Là nhân vật cổ xưa được hoan nghênh nhất, thần rắn với sự hiện hữu mơ hồ của mình được cảm thấy toàn bộ những hồ nước và dòng sông, mà ông vừa là nhà phát minh sáng tạo vừa là nhà giám hộ .Sự giống hệt hình tượng cầu vồng với rắn xuất phát từ ý niệm tương quan đến nước và đời sống nông nghiệp, những thổ dân tôn sùng rắn vì rắn tượng trưng cho tính âm, nguồn nước, có liên hệ mật thiết với nông nghiệp. Với họ rắn cầu vồng là một lực lượng thiêng liêng, gắn với những nghi lễ tôn giáo nguyên thủ, lịch sử một thời về con rắn cầu vồng là một phần của chủ đề tôn giáo cổ xưa nhất được liên tục dẫn chứng bằng tư liệu qua những hình ảnh được ghi chép lại trong những bức tranh hang động từ hơn 20.000 năm trước .Một lịch sử một thời cổ ở vùng Arnhemland kể rằng, tổ tiên vĩ đại Ngaljod trước hết tạo ra chính mình như Ulbar, một khúc gỗ có lỗ hổng dài. Ulbar tạo ra âm thanh, đã được dùng như một cái cồng trong những nghi lễ thần thánh, được xem như một vật rất là thiêng liêng. Lỗ hổng của Ulbar hay con rắn cầu vồng, nhiều lúc được đề cập đến như thể tử cung của người mẹ vĩ đại và hình dáng bên ngoài được xem như thể cơ quan sinh dục nam hay hình thể giống đực của con rắn cầu vồngVùng chủ quyền lãnh thổ phía bắc của nước Úc, hình tượng rắn ngũ sắc lại được gắn với những nghi lễ trưởng thành, trong nghi lễ trưởng thành, người ta dựng lại hình thức chị em Vauvaluk ( tổ tiên của bộ tộc Dua ) với một người bị rắn ngũ sắc nuốt, sau đó rắn khạc ra đứa trẻ tức tượng trưng cho cái chết trong thời điểm tạm thời của người lên bậc trưởng thành. Tính chất của rắn ngũ sắc không chỉ là quái vật nuốt người, mà rắn ngũ sắc này là tập hợp trong mình những hình tượng về thủy thần, về quái vật rắn ( mầm mống của hình tượng về con rồng ) .
Ở châu Âu, tín ngưỡng thờ rắn cũng được ghi nhận, đặc biệt quan trọng là Open ở vùng những dân cư sống quanh những con sông. Sau này, do ảnh hưởng tác động của Thiên Chúa giáo, tục thờ này đã bị phủ định do Thiên chúa giáo chỉ thờ phượng Thiên chúa, đồng thời trong Kinh Thánh, rắn là loài vật tượng trưng cho điều xấu xa, hiểm độc của trần gian .
Rắn thần Acupe trong hình tượng y họcỞ châu Âu, tục thờ rắn thông dụng trong những dân cư sống quanh lưu vực những con sông ở Hy Lạp. Tuy nhiên hình tượng rắn có nhiều sự biến hóa, được khoác thêm những hình dáng mới : rắn được mang thêm sức mạnh của con bò đực, dạng bò tót, rắn đầu cừu đực. Dấu vết thờ rắn ở Hy Lạp chứa nhiều huyền bí, nhiều lúc nó là hóa thân, là hình ảnh đại diện thay mặt của những vị thần. Người ta cho rằng, thần Apollo lần tiên phong được thờ ở Delphi dưới hình tượng rắn và tín ngưỡng nguyên thủy đã khởi đầu được tôn giáo hóa .Trong tôn giáo của người Hy Lạp, rắn luôn được xem là một hình tượng thiêng liêng. Rắn không chỉ tượng trưng cho sự khôn ngoan mà còn là bộc lộ của tín ngưỡng phồn thực về năng lực sinh sản. Ở Epirus, tại khu rừng nhỏ của Apollo, hàng năm diễn ra những tiệc tùng lớn, những tu nữ trinh tiết khỏa thân mang thực phẩm hiến tế rắn thiêng. Nếu chúng lấy nó một cách thuận tiện, đó được coi là tín hiệu của một vụ thu hoạch hiệu suất cao, và khỏe mạnh trong năm, bằng không, những điềm báo ngược lại sẽ dẫn đến những lo âu. Niềm tin này có lẽ rằng bắt nguồn từ những con mãng xà được thờ cúng Delphi .Trong thần thoại cổ xưa Hy Lạp, hình tượng rắn cũng được miêu tả với tư cách là những vị thần. Theo lịch sử một thời, Python là con của Gaia được nặn bằng bùn và đất đọng lại sau trận lụt lớn Deucalion. Vì Pythong quá hung ác không ai dám lại gần nên dân chúng xin thần Appolo trợ giúp. Thần Appolo từ núi Olympus hiện xuống, dùng cây cung bạc, bắn mũi tên vàng giết chết Python, do đó thần Appolo còn được gọi là Pythian Appolo. Một quái vật nửa người nửa rắn khác là Echidna. Đây là quái vật đã kết hôn với Tiphông là thần bị Dớt vượt mặt và tống giam xuống âm ti .Ở Hy Lạp, y học dùng hình tượng con rắn quấn quanh cây gậy tượng trưng cho sự khôn ngoan, năng lực chữa trị bệnh tật. Theo truyền thuyết thần thoại cổ Hy Lạp, con trai của thần Apollo được xem là ông tổ của ngành y dược. Esculape đi thăm bạn gặp một con rắn, ông đã đưa cây gậy ra và con rắn liền bám lấy rồi bò lên quấn quanh cây gậy. Esculape thấy vậy nên cầm cây gậy đập xuống đất để giết chết con rắn. Sau đó, ông lại thấy một con rắn khác bò tới, miệng ngậm một loại thảo dược để cứu con rắn đã chết. Người ta thường để thần cầm một chiếc gậy làm bằng gỗ cây nguyệt quế và một con rắn quấn chung quanh .
Rắn được tôn thờ ở một số ít nước châu Âu như vị thần bảo lãnhRắn cũng được một số ít nơi ở châu Âu tôn thờ. Trước công nguyên, những sứ giả của những vương quốc ở châu Âu đều tay cầm cây trượng, trên đầu trượng có điêu khắc hình rắn, điều đó có công dụng như thể dấu ấn trong quốc thư của những sứ giả ngoại bang. Tại Bắc Âu, tín ngưỡng thờ rắn tương quan đến việc thờ thần mặt trời, hình thức ngưỡng này là tác dụng của sự giao thoa giữa những nền văn hóa truyền thống, trong đó có sự chi phối quan trọng của tín ngưỡng đa thần giáo Hy Lạp và Ai Cập là những nơi thờ rắn .Ở châu Âu, một số ít nơi như là Ba Lan, rắn được giữ trong nhà như một vị thần bảo lãnh, rắn được thần thánh hóa, được sùng kính và thờ cúng. Mỗi hộ mái ấm gia đình thường giữ một con rắn trong nhà như thể một thần bảo lãnh. Ở Đan Mạch và 1 số ít hòn hòn đảo thuộc nước Anh, tín ngưỡng thờ rắn gắn với những nghi lễ hiến tế. Người ta thường tổ chức triển khai những nghi lễ này tại những gò đất, gần hồ. Các ngôi đền vào dịp này thường được che chắn để tạo khoảng trống thiêng liêng. Người ta sẽ hiến tế những vật cúng cho rắn. Những con rắn đã trở thành hình tượng của thần thánh, và họ gọi chúng là vua rồng [ 3 ] .
Rắn thần Naga ở Khu vực Đông Nam ÁTại châu Á, hình tượng con rắn thiêng được bộc lộ qua những hình vẽ, vòng tròn được chạm khắc trên vách đá hang động, như hình tượng rắn qua những tục thờ Đền Tranh ( huyện Ninh Giang ). Ở Trung Quốc hay những nước Khu vực Đông Nam Á, tục thờ rắn cũng rất phổ cập. Trong tín ngưỡng dân gian của người Campuchia, thần rắn Naga là một vị thần tối thiêng [ 6 ]. Trong lịch sử một thời của người Nhật, rắn là một con vật thần thánh, đầu rồng có nhiều phép thuật và có hình thể ngoài hành tinh ( Orochi ). Quái vật này chuyên hại người bằng cách bắt cóc những trinh nữ để ăn thịt .Ngoài ra, hoàn toàn có thể kể đến một số ít lịch sử một thời về rắn như sau : truyện Động đất của người Indonesia, lịch sử một thời Nguồn gốc của quốc tế tất cả chúng ta, Nguyệt thực của người Myanma ; lịch sử một thời về Sự tích núi Ganlaon của người Philippines ; thần thoại cổ xưa Preng Thong của Campuchia. Rắn được xem như thể một hình tượng của sự bất tử ở Ấn Độ, tín ngưỡng thờ rắn đã ăn sâu trong đời sống văn hóa truyền thống của dân cư nhiều vùng chủ quyền lãnh thổ của quốc gia này [ 3 ]. Trong văn hóa truyền thống dân gian Nước Ta, rắn cũng là một hình tượng có sức ám ảnh can đảm và mạnh mẽ. Nhiều câu truyện dân gian ở Nước Ta có sự Open rất nhiều của rắn .
Di chỉ thờ thần rắn ở vùng Lưỡng HàỞ châu Á, tại Iran hay trước đây gồm cả vùng Ba Tư cũ đã tìm thấy dấu vết của tín ngưỡng thờ con rắn thiêng qua những hình vẽ, vòng tròn được chạm khắc trên vách những hang động. Trong đền thờ thần Bel ( hoặc Belus, thần ánh sáng ) có hình ảnh của nữ thần Rhea ( nữ thần phì nhiêu, sinh sản, được xem là mẹ của những vị thần ), ngồi trên ngai vàng, đầu gối quỳ trên hai sư tử, và gần một con rắn màu bạc lớn. Cũng có một hình ảnh của nữ thần Juno tay phải đang đứng đầu một con rắn. Trong truyền thống cuội nguồn lịch sử dân tộc, người ta vẫn giống hệt rồng ( với nghĩa là một con rắn lớn ) và rắn .Sự sống của những con rắn ở Babylon được gìn giữ một cách tôn kính. Người Ba Tư cổ thờ rắn rất thành tâm trước những đền thờ, nơi diễn ra những lễ hiến tế và tiệc tùng bằng sự kính trọng so với những vị thần vĩ đại nhất của họ. Tín ngưỡng thờ rắn ở Ba Tư không chỉ có mối quan hệ với những vị thần phát minh sáng tạo mà còn với nước và lửa. Tục thờ rắn còn được tìm thấy trong dấu ấn của chữ tượng hình. Hình ảnh rắn có cánh cuộn vòng tròn có vẻ như có mối liên hệ với quốc tế và mặt trời, rắn được xem là vị thần tiên phong, là trí tuệ và là cội nguồn của sự sống quốc tế .Trong thần thoại cổ xưa của người Ba Tư, sự đấu tranh giữa hai vị thần thiện – ác, Ormuzd ( hay Ahura Mazda ) và Ahriman, được tưởng tượng là hai con rắn đang tranh nhau quả trứng ngoài hành tinh. Trong những truyện ngụ ngôn và thần thoại cổ xưa, những vị thần ác được coi là có đặc thù của rắn. Ở Ba Tư, trong một hang động cổ, người ta tìm thấy một ngôi đền giữa hồ nước, trong đó thờ thần mặt trời, vị thần này đứng trên một đám mây và có rắn quấn quanh mình. Tín ngưỡng thờ rắn ở Ba Tư không chỉ có mối quan hệ với những vị thần phát minh sáng tạo mà còn với nước và lửa .Tục thờ rắn còn được tìm thấy trong dấu ấn của chữ tượng hình. Hình ảnh số lượng 2 ( ) với đôi cánh như một vòng tròn khép kín đôi lúc cũng biểu trưng cho rắn có cánh và cũng ẩn dụ cho thần mặt trời, nguồn gốc của hình tượng này được bắt nguồn từ sự sùng bái con rắn thiên đường và tương quan đến những huyền bí trong ý niệm về quốc tế của người địa phương. Hình ảnh rắn có cánh cuộn vòng tròn có vẻ như có mối liên hệ với quốc tế và mặt trời, rắn được xem là vị thần tiên phong, là trí tuệ và là cội nguồn của sự sống quốc tế .
Rắn hổ mang ở Ấn ĐộRắn là một hình ảnh quen thuộc trong truyền thuyết thần thoại Ấn Độ, tiêu biểu vượt trội cho những lịch sử một thời đó phải kể đến rắn Naga. Vị thần rắn trong Ấn Độ giáo có tên gọi là Naga. Rắn được xem như hình tượng của sự bất tử, được kính trọng như con vật rất thiêng. Người Ấn còn dành riêng cho rắn ngày tết vào tháng 8 hàng năm. Đối với người Hindu, rắn như một hình tượng của thần thánh và đi sâu vào tôn giáo của người Balamon với liên hoan của rắn. Rắn Naga là hình tượng của linh vật bảo vệ tôn giáo, cội nguồn của sự sống và cái chết [ 2 ] .Rất nhiều địa điểm được lấy tên từ âm hưởng của rắn Naga. Đối với người Hindu, rắn được coi như thần thánh. Tín ngưỡng thờ rắn của người Hindu còn được biểu lộ trong điêu khắc, với hình ảnh những vị thần cầm rắn trên tay hay để rắn quấn ngang mình. Hình ảnh thường thấy ở những đền đài Ấn Độ là vị thần cầm rắn trên tay hay để rắn quấn quanh mình. Trên những mái, vách của những ngôi đền, hang động cổ, người ta cũng tìm thấy những hình ảnh rắn được chạm khắc tương tự như. Không chỉ những hình ảnh, tượng trong đền đài, rắn còn hiện hữu trên cả những trang sức đẹp của dân cư .Trong liên hoan, người Hindu chia phần gạo của mình cho những con rắn với kỳ vọng điều này sẽ giảm bớt những rủi ro đáng tiếc và mang lại những điều tốt đẹp. Ở một số ít nơi thuộc Bengal, người ta tổ chức triển khai liên hoan rắn bằng nhiều cách khác nhau, nhưng thờ rắn được tổ chức triển khai hàng năm vào ngày ở đầu cuối của tháng Sravana Bengal ( tháng 7 đến tháng 8 ). Các mái ấm gia đình đều nặn một quy mô nữ thần đất sét hình đôi rắn có vành mũ trùm trên vai, thờ trong nhà, và một con dê hay lợn sẽ làm vật hiến tế. Trước khi nữ thần đất sét ngập trong nước ở phần cuối của tiệc tùng, rắn đất sét được gỡ bỏ khỏi vai nữ thần. Người dân tin rằng việc làm này sẽ giúp họ chữa khỏi bệnh tật, đặc biệt quan trọng là bệnh trẻ nhỏ .Trong truyền thuyết thần thoại, những con rắn thần được coi là Naga, nhiều lúc có hình tượng là đầu người mình rắn. Những con rắn thần nổi tiếng là rắn Sêsa ( hay Ananta ) đã cuộn mình nổi trên biển thiên hà để đỡ cho thần Visnu khi tạo dựng thiên hà, rắn Vasuky dùng mình làm dây kéo quanh cột núi Mêru trong lịch sử một thời khuấy biển sữa. Hình tượng thần Visnu được miêu tả thường thì nhất là Visnu nằm nghỉ trên mình con rắn thần Sesa bồng bềnh trên mặt biển Ananta ( vô biên ). Trong kinh Vêđa, hình tượng rắn thần Vritra con rồng lâu nay uống sạch những nguồn nước được miêu tả như một vị thần canh giữ những dòng sông. Nó chiếm và uống sạch những nguồn nước, làm cho mặt đất khô cạn. Cho đến khi nó bị thần Inđra hủy hoại thì những dòng sông lại được thông nòng .
Một con bạch xàTại Trung Quốc, tín ngưỡng thờ rắn được biết đến khá sớm và còn lưu lại trên những vách đá, ví dụ điển hình như tranh thần Phục Hy đầu người đuôi rắn, thần Nữ Oa đầu người mình rắn. Các đền miếu thờ rắn ở Trung Quốc từ miền bắc tới miền nam nhiều. Đặc biệt là ở những tỉnh Triết Giang, Phúc Kiến, Quảng Đông thuộc miền duyên hải Hoa Đông và vùng Lĩnh Nam, Trung Quốc [ 7 ]. Ngay ở thành phố Tô Châu tỉnh Triết Giang cũng có miếu thờ xà vương, trong có tạc tượng xà vương bằng hình một vị tướng quân. Tương truyền, ngày 12 tháng 4 âm lịch là ngày sinh của xà vương, người dân đi cúng tế sinh động, sinh động. Dân gian thường cúng thần rắn bằng những loài ếch nhái, vì họ cho rằng lúc còn sống, rắn thích ăn thịt ếch nhái .Hình tượng rắn Open trong lịch sử một thời khai thiên lập địa của Trung Quốc và sống sót với rất nhiều biến thể, vị thần khai sáng là Bàn Cổ được miêu tả có đầu rồng, mình rắn, thở ra thành gió mưa, rít lên thành sấm chớp. Một số thần khác tương quan đến hình tượng rắn là thần Cộng Công ( Cung Công ) và Tướng Liễu. Thần Cộng Công là một vị thần ác nổi tiếng, xuất hiện người mình rắn, tóc đỏ, ngu xuẩn nhưng lại hung bạo. Thần Cộng Công có một kẻ bộ hạ là thần Tướng Liễu, cũng mặt người mình rắn, có chín cái đầu, tính tình gian ác tham lam, nhìn chung phe của Cung Công đều tham lam .

Khu vực Đông Nam Á[sửa|sửa mã nguồn]

Tượng thờ thần rắn ở Wat Kham ChanotỞ Khu vực Đông Nam Á, tục thờ rắn cũng rất phổ cập. Trong thẩm mỹ và nghệ thuật kiến trúc cũng như đời sống tâm linh của dân tộc bản địa Khơ-me hay những bộ tộc Lào thì rắn lại được tôn vinh như những đấng Thần linh. Rắn Thần Naga một đầu hoặc bảy đầu thường thấy ở những khu công trình kiến trúc chùa chiềng. Ở Vương Quốc của nụ cười, có những ngôi làng rắn ngày càng trở nên thân thiện với con người. Với người Đất nước xinh đẹp Thái Lan, rắn là hồn của âm vật, là thần mẹ. Trong văn hóa truyền thống tâm linh, rắn là vật rất linh, mang lại như mong muốn cho con người, vì vậy ở đền thờ xứ sở của những nụ cười thân thiện có rất nhiều đền thờ rắn. Rắn trong đền thờ ở Thailand với hình ảnh rắn trên bậc thang cũng thường thấy .Trong tín ngưỡng dân gian của người Campuchia, họ thờ cúng thần rắn Naga, Naga có vai trò rất quan trọng, thông dụng trong tín ngưỡng ở Campuchia. Naga không đơn thuần là một vị thần tối thiêng mà còn đồng nghĩa tương quan với tính liên tục của lịch sử vẻ vang quốc gia này. Họ thờ cúng một cách phổ cập thần đất và thần nước. Biểu tượng của những sức mạnh vạn vật thiên nhiên, những sức mạnh có tác động ảnh hưởng đến đời sống của người dân trên quốc gia này là một con rắn chín đầu gọi là Naga [ 8 ] .Người Khmer vốn có tín ngưỡng thờ rắn Naga chín đầu. Rắn chín đầu là hình tượng cho thần đất và thần nước. Sau này, do ảnh hưởng tác động của đạo Bà la môn, rắn còn mang hình tượng nguồn gốc những vị vua lập quốc. Vì thế, những vị vua Khmer thường cho thiết kế xây dựng những hoàng cung và đền thờ lớn bằng đá, mà rắn Naga được xem là vị thần canh giữ, chúng Open trên cầu thang, những lối đi, trên ngưỡng cửa hoặc trên những mái tháp để xua đuổi tà ma. Trong kiến trúc nhiều ngôi đền cổ của người Khmer, hình ảnh cầu vồng và rắn Naga tượng trưng cho cầu nối giữa trần gian và cõi Niết bàn .Co đền thờ rắn thuộc tỉnh Sungai Kluang trên hòn đảo Penang của Mã Lai, là ngôi đền thờ được kiến thiết xây dựng là nơi tập trung chuyên sâu của rất nhiều loài rắn rết, từ hổ mang cho đến rắn lục với những con rắn đủ loại bám trên những xà nhà, đậu trên cây hay trong những bàn thờ cúng, tượng, những bậu cửa, bình hoa. Theo thần thoại cổ xưa, bắt đầu đền thờ này chỉ là một am nhỏ do một nhà sư thiết kế xây dựng. Sau đó nơi đây có rất nhiều loài rắn lục về cư ngụ bởi không khí khí ẩm và cũng có rất nhiều đồ ăn được dâng cúng. Người Malaysia tin rằng, loài rắn xuất hiện ở đền là để bảo vệ, giữ gìn sự tôn nghiêm. Các loài rắn ở đây đều có độc nhưng chưa ghi nhận một trường hợp nào bị rắn cắn, dù có người đã mạo hiểm sờ vào rắn [ 9 ] .
Trong nền văn hóa truyền thống của nhiều dân tộc bản địa trên quốc tế cũng như Nước Ta, rắn là con vật có sức ảnh hưởng tác động can đảm và mạnh mẽ so với phong tục, tín ngưỡng của con người. Rắn là hình tượng khá quen thuộc trong đời sống văn hóa truyền thống, rắn là một hình tượng phổ cập và có sức ám ảnh can đảm và mạnh mẽ, phổ cập nhất của người Việt ở đồng bằng sông Hồng. Tục thờ rắn là một tín ngưỡng nguyên thuỷ của người Việt cổ với hai ý nghĩa chính là tục thờ thủy thần. Tục thờ này mang ý niệm về sông nước của dân cư làm nông nghiệp. Trong văn hoá dân gian Nước Ta, rắn không được xem là hình tượng gắn với tôn giáo, trừ trường hợp Phật giáo của người Khmer sống ở Nam Bộ [ 8 ] và người Champa cổ .
Một con trăn lớn ( mãng xà ) ở Hồ Chí Minh Loài rắn có mào duy nhất ở Nước Ta lúc bấy giờ là Rắn lục sừng, loài đặc hữu, chúng gắn với lời đồn thổi về rắn có màoXuất phát từ môi trường tự nhiên tự nhiên gắn với điều kiện kèm theo sông nước, đầm lầy, hình tượng rắn đã được đồng điệu với sông nước thủy thần, đi vào tâm thức dân gian Nước Ta từ rất sớm và thường gắn với tục thờ những vị thần tự nhiên. Tục thờ rắn là một trong những tín ngưỡng nguyên thủy của người Việt cổ. Trong quy trình tăng trưởng của lịch sử vẻ vang, tín ngưỡng thờ Rắn đã được khoác thêm nhiều lớp văn hóa truyền thống muộn hơn và không ít có biến hóa cho tương thích với từng điều kiện kèm theo mới [ 10 ], người ta rất tôn sùng nước và cần một thế lực đủ mạnh để quản lý nguồn nước, dẫn đến tục thờ rắn đại diện thay mặt cho thủy thần. Trong văn hóa truyền thống Việt, rắn không chỉ là loài động vật hoang dã thông thường mà còn trở thành một hình tượng tâm linh [ 7 ] .Không chỉ xem rắn với tư cách là thần, người Việt còn chọn rắn làm vật tổ, nở ra trăm con đã phản ánh không ít tại sao con người ta lại lấy rắn làm vật tổ [ 7 ]. Hình ảnh của rắn thực sự mang màu sắc phong kiến, giống hệt với hình ảnh của vương quyền khi nó gắn liền với hình ảnh của rồng. Rắn là con vật có thật trong tự nhiên tuy nhiên nó là hình mẫu khởi thủy của rồng, có mối liên hệ đặc biệt quan trọng này giữa rắn và rồng. Ở nghành nghề dịch vụ mỹ thuật, tạo hình, rồng bắt nguồn từ rắn, trong đó Rồng Lý Trần là một con rắn dài, quấn làm nhiều khúc, đầu không sừng, không râu. Rồng Thăng Long Đại Việt là loại Rồng lai Rắn, mình tròn trịa và thanh tú, với nhiều khúc uốn lượn uyển chuyển, là loài có vẩy, ở nước và cũng tượng trưng cho nước, cho mây mưa, vốn là cái tác nhân bận tâm số 1 của người dân trồng lúa nước [ 7 ] .

Do mê tín dị đoan nên người dân Việt Nam cũng tôn Rắn thần xuất hiện ở nhiều nơi. Khắp các tỉnh từ Bắc vào Nam như Bắc Giang, Nam Định, Thanh Hóa, An Giang đều xuất hiện “rắn thần” hay “linh xà”, thần rắn, thần xà. Người dân thấy một con rắn lạ ở đâu là tôn ngay thành thần thánh rồi mang lễ vật tới cúng bái. Khó thống kê hết những địa phương có “rắn thần” xuất hiện[11]. Với mỗi người Việt thì con rắn có mào, như mào gà trên đầu, rất ấn tượng, đi vào tâm trí. Ở đền nọ, miếu kia có con Rắn Thần có mào canh giữ, dù không cắn người, nhưng ai cũng khiếp sợ, coi là thần thánh, nhưng chứng cứ rõ ràng nào về loài rắn có mào đỏ chót như mào gà trên đầu ngoài những lời kể kiểu dọa nạt con nít[12].

Ngoài ra, ở một góc nhìn khác, người Việt nhìn chung thì rắn không có được hình ảnh tốt trong tiềm thức. Trong ý niệm dân gian, rắn là con vật độc ác, tinh quái và có phần gian xảo. Rắn không có được hình ảnh tốt trong tâm thức của người Việt, cứ nhắc tới rắn, khi nào người ta cũng kèm theo những điều xấu [ 8 ]. Người Việt có câu truyện truyền thuyết thần thoại về loài rắn như câu truyện Thạch Sanh, Lý Thông, một lịch sử một thời khác là rắn báo thù mà Nguyễn Trãi bị tru di tam tộc. Trong hầu hết những câu truyện ở Nước Ta, rắn thường gắn với cái ác do đó, người Việt ý niệm rắn là loài đáng sợ nên không nhiều người thích chúng, vì nọc độc của một óố loài rắn hoàn toàn có thể giết người ngay tức khắc .

Đối với rất nhiều người Việt Nam nói chung, rắn không phải là loài vật thân thiện với con người và thường ghê sợ, ám ảnh. Nhắc tới rắn, người ta muốn chỉ tính cách, hành động của con người, tục ngữ Việt còn có câu nói lên tính xấu của con người với hình ảnh con rắn như: “Khẩu Phật tâm xà” hay “Khẩu xà tâm Phật“, “sư hổ mang“, hay câu mắng mỏ: “đồ rắn độc”, rồi: “Đánh rắn là phải đánh dập đầu“, “Cõng rắn cắn gà nhà“, “ngóc đầu dậy“, “đánh rắn động cỏ”, “Đả thảo kinh xà“, rồi xếp chúng vào nhóm “rắn rết” là những con vật có hại, tởm tuốc, người ta cũng hay đập chết những con rắn đi lạc, những người tính cách không tốt, thường được ví như người ác, gian manh hay thích nhục dục, lươn lẹo, xảo xá hiểm độc[2].

Các đền thờ rắn Open dọc theo những con sông Hồng, sông Cầu, sông Đuống và qua những di tích lịch sử, liên hoan. Tục thờ rắn với tư cách là thủy thần không chỉ thông dụng ở đồng bằng Bắc Bộ mà còn có ở miền Trung, Tây Nguyên và cả miền Tây Nam Bộ. Từ người Kinh cho đến người Thượng. Người M’nông thờ rắn như một vị thủy thần có sức mạnh và sự ảnh hưởng tác động to lớn so với hội đồng. Người Mường ở Thanh Hóa cũng có tục thờ rắn. Các dân tộc bản địa tiêu biểu vượt trội như dân tộc bản địa Thái, Tày, Mường từ lâu vẫn duy trì 1 số ít tục thờ những con vật trong đó có hai loài hổ và rắn với một niềm tin thiêng liêng về sự phù trợ tốt đẹp cho đời sống con người [ 13 ] .

tục thờ thần rắn ở Việt Nam là một hiện tượng khá phổ biến. Từ thời Trần, Lê, rắn đã trở thành thần, thành hoàng được thờ phổ biến nhiều nơi ở các làng xã Việt Nam, xuyên suốt từ Bắc chí Nam, từ đồng bằng châu thổ đến Trung du miền núi và được các triều vua sắc phong “Võ Sơn Long xà thượng thượng đẳng thần“. Ở châu thổ Bắc bộ, tục thờ thần rắn cũng khá phổ biến, thể hiện qua hệ thống đền thờ rắn ở dọc theo các con sông lớn có đến 316 ngôi đền thờ thần rắn, các ngôi đền này đều thờ một cặp rắn là Ông Dài, Ông Cụt và qua các di tích, lễ hội như Thần tích và hội làng Linh Đàm thờ vị thủy thần Bảo Ninh, Hội làng Thủ Lệ, Hội làng Nhật Tân cũng thể hiện những dấu vết của tín ngưỡng thờ rắn, Hội làng Yên Nội ở Từ Liêm, Hà Nội thờ Thổ Lệnh Bạch Hạc Tam Giang, Hội làng và truyền thuyết Thánh Tam Giang ở Bắc Ninh[7].

Hội làng Linh Đàm thờ vị thủy thần Bảo Ninh là thần Rồng, hóa thành người học trò để học đạo. Trong lúc trời hạn hán, thiên đình ngưng việc làm mưa, vâng lời thầy, thần đã làm mưa chống hạn và bị thiên đình phạt, nhân dân nhớ ơn nên phụng thờ. Hội làng Thủ Lệ, nơi đây thì Linh Lang Đại Vương vốn là một rắn thần, là anh cả của bảy bạn bè rắn thần, sau khi lập công giúp nước, ngài hoá thành giao long trườn xuống Hồ Tây. Hội làng Nhật Tânth ờ Uy Linh Đại Vương, vốn là anh cả của bảy đồng đội rắn thần, sau đó đầu thai làm hoàng tử Uy Đô Linh Lang. Ngoài ra, hoàn toàn có thể kể đến 1 số ít liên hoan khác như hội làng Yên Nội ở Từ Liêm, Thành Phố Hà Nội thờ Thổ Lệnh Bạch Hạc Tam Giang .Ở Nghệ An cũng có nhiều đền thờ rắn, chỉ tính riêng địa phận huyện Diễn Châu và Yên Thành có tới 9 ngôi đền thờ thần rắn, tuy nhiên có 3 ngôi đền, tiểu biểu gắn với tục thờ thần rắn rõ nét và đó là đền Canh ở xã Đức Thành, huyện Yên Thành, Đền Sò và đền Đức Thánh Cả ( đền thần rắn ) ở xã Diễn Lộc, huyện Diễn Châu. Ở Đình làng Phú Bài, xã Thủy Phù, Hương Thủy, Thừa Thiên – Huế cũng lập bài vị thờ Ông Dài, Ông Cụt. Theo truyền thuyết thần thoại, đây là hai con rắn, một dài một cụt vốn là con của thần Gió từng hiển linh trợ giúp dân làng, đem lại mưa thuận gió hòa, nên được dân làng tưởng niệm, tôn xưng là thủy thần [ 7 ] .Rắn là con vật TT trong truyện kể dân gian 1 số ít dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc Nước Ta là con Hổ và con Rắn và tín ngưỡng thờ con vật của những dân tộc bản địa, với tần số Open thông dụng trong nhiều thể loại, tiểu loại và thể loại truyện kể dân gian, hình ảnh con hổ và con rắn đã tạo ra những dấu ấn riêng có trong truyện kể những dân tộc bản địa. Hình ảnh con rắn Open thông dụng trong thể loại thần thoại cổ xưa và trong 1 số ít truyện cổ tích như truyện về người mồ côi, người con riêng, truyện về người em gái út [ 13 ]. Điều này phản ánh mối quan hệ gắn bó giữa những con vật với đời sống thực tiễn, đồng thời cũng góp thêm phần dẫn chứng cho tín ngưỡng coi trọng và thờ cúng những con vật ở 1 số ít dân tộc bản địa [ 13 ] .Tại khu vực Nam Trung Bộ và Tây Nam Bộ, rắn cũng là một vị thần được thờ chính của người Chăm ở khu vực Ninh Thuận và Bình Thuận, với hình tượng con rắn thần Naga. Người Khmer Nam Bộ cũng cũng thờ thần rắn Naga của người Chăm Nam trung Bộ nhưng người Khmer thờ thần rắn với niềm tin thần là người làm chủ nguồn nước, sẽ tạo ra mưa thuận gió hòa cho những dân cư nông nghiệp lúa nước Khu vực Đông Nam Á vì theo họ thì Naga cũng có nghĩa là thần mưa, tạo mưa cho vạn vật sinh sôi. Khu vực Miền Trung bộ, tín ngưỡng thờ thần rắn cũng được nhiều dân tộc bản địa tôn thờ và xem đó là một con vật rất thiêng, hoàn toàn có thể hô phong hoán vũ. Người Mường ở Thanh Hóa có một ngôi đền thờ thần Rắn được biết đến lúc bấy giờ ở thôn Lương Ngọc, xã Cẩm Lương, huyện Cẩm Thuỷ, tương truyền, cá ở suối cá thần do một thần Rắn bảo lãnh, che chở [ 7 ] .
Không chỉ thờ rắn với tư cách là thủy thần, người Việt còn xem rắn là vật tổ. Dấu vết về tục thờ vật tổ rắn của người Việt cổ cũng được ghi lại trong những văn bản xưa. Người Mân Việt ở miền đông nam cùng với người Man hay Nam Man đều thuộc dòng giống rắn tức coi rắn như vật tổ của mình, có miêu tả cảnh tế thần rắn của người Việt cổ ở vùng Triều Châu thuộc tỉnh Quảng Đông với motip con rắn xanh cũng được kể ở khá nhiều nơi. Rắn xanh được thờ ở nhiều nơi và được đưa thành một motip trong truyện kể, bởi rắn được tượng trưng cho thần nước trước khi là rồng. Cũng chính rắn đã trở thành vật tổ của họ Ngân ở vùng núi Nghệ An khi giúp họ Ngân tìm ra nước hóa giải trong lúc họ chạy nạn [ 10 ] .Giữa rắn và người có mối quan hệ thân thiện ruột thịt, thậm chí còn cùng chung một dòng máu, hình tượng rắn trong quan hệ với người thành ba dạng : rắn là con nuôi của người, mẹ người và những yếu tố khác đẻ ra rắn ; hôn nhân gia đình người và rắn ; mẹ người và bố rắn đẻ ra trứng, phối hợp giữa lịch sử một thời chim tổ và lịch sử một thời rắn bố để trở thành mẹ tiên Âu bố rồng Lạc sinh ra bọc trứng. Việc thờ vật tổ của thị tộc người Việt cổ là rất phổ cập, trong đó, thị tộc thờ rắn là một trong những thị tộc mạnh thời bấy giờ. Cùng với thời hạn và sự tăng trưởng về ý thức, tín ngưỡng thờ vật tổ là cơ sở quan trọng của việc hình thành hình tượng vương quốc sau này [ 10 ] .
Trong hình tượng rắn của người Nước Ta là Open rất phong phú với những biến thể khác nhau, như rắn, trăn, chằn tinh, giao long, thuồng luồng, thậm chí còn là rồng được cho là một biến thể của rắn. Ở mỗi một hình thức biểu lộ của rắn, hoặc với mỗi một biến thể, hình tượng rắn đều mang những ý nghĩa nhất định. Có thể tìm thấy điều này trong những câu truyện cổ tích, lịch sử một thời, truyền miệng, lời đồn, phong tục tập quán, văn học nghệ thuật và thẩm mỹ, mỹ thuật, tạo hình .Hình tượng rắn trong những lịch sử một thời Nước Ta hoàn toàn có thể kể đến những truyện như câu truyện khởi đầu của người Mông, cũng có một lịch sử một thời, Truyện rồng và người của người Lô Lô ; truyện Nguồn nước khổng lồ của người Cơ ho ; lịch sử một thời về Linh Lang ; Ông dài ông cộc ; truyện Thần nước, Sự tích núi Ngũ hành, lịch sử một thời Con rồng cháu tiên, là lịch sử một thời chim tổ và lịch sử một thời rắn bố để trở thành mẹ tiên Âu-bố rồng Lạc sinh ra bọc trứng, nở ra trăm con [ 10 ] và những câu truyện truyền miệng ỏ Nam Bộ .Ngoài ra còn có những biến thể khác nữa của rắn. Đó là truyền thuyết thần thoại về Ông cộc, Ông dài gắn liền với tín ngưỡng thờ rắn ở 1 số ít vùng Bắc Giang, Hà Nam. Hoặc trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, rắn Open với hình ảnh của đôi Thanh xà và Bạch xà nằm vắt ngang trên chính điện ( Phủ Dầy ), được gọi là Ông lốt. Trong đồ mã cúng Mẫu khi nào cũng có rắn ba đầu hoặc rắn Tam đầu cửu vĩ, rắn ba đầu chính là mô phỏng rắn thần Naga do những tác động ảnh hưởng giao thoa văn hóa truyền thống giữa người Việt với người Chăm. Trong bộ Kho tàng cổ tích Nước Ta tổng số 200 chuyện thì đã có 11 chuyện đề cập đến hình tượng rắn hoặc những biến thể của rắn như giao long, thuồng luồng, chằn tinh, có những chuyện ca tụng sự giúp sức của rắn so với con người, một số ít truyện khác lại nói đến việc rắn hại người [ 14 ] .Rắn với biến thể là trăn hoàn toàn có thể tìm thấy khá nhiều trong những câu truyện cổ tích. Trong truyện cổ tích Thạch Sanh kể về một con trăn tinh ( hay chằn tinh ) tu luyện lâu năm chuyên đi hại người. Mỗi năm, dân làng phải nộp cho chằn tinh một mạng người, tuy nhiên ở đầu cuối nó bị tàn phá bởi Thạch Sanh. Dưới hình dạng của trăn hay chằn tinh, rắn thường biểu trưng cho thế lực cái ác, phản ánh ước nguyện của dân chúng trong cuộc đấu tranh giữa cái thiện và cái ác. Câu chuyện ” Rể trăn “, lại Open hai con trăn trọn vẹn trái chiều nhau một con là hiện thân của chàng trai có diện mạo đẹp tươi, hiền lành, tốt bụng, con còn lại có hình hài gớm giếc chuyên đi hại người. Con trăn hiền lành biết giúp sức người khác thuận tiện nhận được tình cảm thương mến của con người, trong khi con trăn chuyên đi hại người bị nhận kết cục tồi tệ là cái chết .Một số hình ảnh về loài trăn ở Nước Ta :
Trong thần thoại cổ xưa Sơn Tinh, Thủy Tinh, rắn lại Open dưới hình hài là những con thủy quái hay còn gọi là thuồng luồng là đại diện thay mặt cho thế lực siêu nhiên mang theo những tai hại rình rập đe dọa mùa màng và sự sống sót của con người. Trong lịch sử một thời Thần Tản Viên, rắn Open trong vai trò là con trai vua thủy tề bị trẻ trăn trâu đánh chết vứt bên bờ sông được một chàng trai tốt bụng cứu sống sau rắn quay lại hậu tạ. Rắn trong lịch sử một thời Thần Tản Viên là mô tuýp thông dụng phản ánh tâm thức tín ngưỡng của dân cư nông nghiệp. Rắn ở đây được đồng nghĩa tương quan với những vị thần nước, thần sông, thần suối .Rắn Open với biến thể là giao long hoàn toàn có thể tìm thấy trong thần thoại cổ xưa Lạc Long Quân, lịch sử một thời Linh Lang Vương. Trong hình hài là giao long ( hoàn toàn có thể là cá sấu ), rắn có vẻ như được phủ lên một lớp văn hóa truyền thống muộn, bởi nó đã trong bước đầu nhuốm màu sắc phong kiến. Mặc dầu những bộc lộ vẻ bên ngoài của giao long chưa có cái uy nghiêm, oai phong của rồng, tuy nhiên nó đang từng bước tiến tới những ý nghĩa biểu trưng của sức mạnh thần quyền và vương quyền, giao long mang nhiều ý nghĩa với tục thờ cúng tổ tiên, tương quan đến tục người Việt cổ thường xăm mình khi xuống nước để không bị giao long ăn thịt, lâu dần coi đó là tổ tiên .

Các vùng miền[sửa|sửa mã nguồn]

Các vùng miền ở Nước Ta có ghi nhận tục thờ rắn ( từ Bắc chí Nam )
Tại Đền Cấm ở thuộc xóm 16, xã Tràng Đà, Tuyên Quang có hiện tượng kỳ lạ thờ một con rắn sọc khoanh vì tin loài rắn rất thiêng, nên dân trong vùng lập đền thờ rắn và kính cẩn gọi rắn là ” ngựa ngài “, ” thần xà “. Tượng rắn ở hòn nòn bộ ngay trước đền với con rắn khổng lồ, thân to bằng cái phích, bành mang với vẩy tua tủa sau đầu, mắt mở thao láo nhìn xuống phía chân núi. Con rắn bằng bê tông ấy được đắp giống hệt rắn thật, chui từ trong hõm núi ra, thân quấn quanh mấy khối đá, rồi dựng đầu lên .Nhiều người nhìn thấy ” ông rắn ” ấy, thì chắp tay, khom người, cúi đầu vái lia lịa, để cầu khẩn rồi khói hương nghi ngút dưới chân rắn. Chuyện ” ngài ” Open ở đền Cấm, nhiều người được tận mắt chứng kiến trực tiếp. Người dân ở đây bảo rằng, không riêng gì ” trả thù ” những khách vãng lai qua đền xúc phạm ” rắn thần “, mà ngay cả những người trong xóm 16, thuộc xã Tràng Đà cũng không ít lần mạo phạm bị ” thần rắn ” hành cho khổ sở. Còn rất nhiều những lời đồn rợn người tương quan đến loài rắn ở núi Cấm này .Lời đồn kinh dị nhất là cái chết của người đã tóm được con rắn lạ có đầu đỏ, đuôi đỏ ở núi Cấm, liền cho vào bao xách ra chợ bán, con rắn ông chuyển màu đỏ lòm như máu từ đầu đến đuôi, đôi mắt như hòn than tóe lửa và cái mào mọc lên đỏ lòm như mào gà chọi. Mọi người đều tin con rắn đã hóa ” thần xà “. Chuyện khác về một người đã bắt mọt con rắn lạ ở đền Cấm, to bằng cổ tay, treo lên dây thép phơi quần áo ở ngoài sân, để hôm sau làm thịt mời bè bạn trong xóm đến nhậu, khi mở túi vải, thì điều kinh dị : Con rắn không thấy đâu, mà chỉ có con lươn đen sì, to bằng cổ tay [ 15 ] .Ngôi đền Cấm thờ rắn ở xã Tràng Đà, Tuyên Quang, có vô số lời đồn kinh dị tương quan đến loài rắn lạ. Vì là đền thờ rắn, nên tượng rắn khổng lồ được trang trí khắp nơi. Cùng với tượng rắn ở ” hòn giả sơn ” trước đền, thì những tượng rắn trong chánh điện cũng thực sự kiến những người đến đền lần đầu phải dựng tóc gáy. Trên xà chánh điện, có tới bốn con rắn khâu bằng vải, màu xanh đỏ lòe loẹt, bạnh mang, có mào đỏ chót, há miệng nhe nanh nhìn xuống trông phát khiếp. Hai cặp rắn trong đền được mô phỏng là loài hổ mang, có mào, chứ không phải rắn đỏ ở đền .Từ khi Open ngôi miếu nhỏ, thì rắn ở khắp nơi tìm về quả núi này. Rất nhiều loài rắn mò về ngôi miếu trú ngụ, gồm hổ mang bành, hổ chúa, hổ đất rồi những loài rắn lạ như rắn đỏ, rắn trắng, rắn sọc, rắn xanh, rồi rắn có mào đỏ chót như mào gà. Từ loài rắn nhỏ, chỉ to bằng cái đũa, đến những con rắn to bằng cái phích ngổm ngổm bò dưới đất, vắt vẻo treo trên cây đều Open ở núi Cấm, phổ cập nhất ở núi Cấm là rắn có đầu, đuôi và sống sống lưng màu đỏ và loài rắn có thân hình trong suốt, nhìn rõ xương sống nhưng không phải là loài trăn đá đúng là có đầu, đuôi đỏ, chuyên ăn chuột, nhưng loài rắn đầu đỏ ở đây lại không ăn chuột khi nào và có nhiều điểm độc lạ trọn vẹn với trăn đá, đặc biệt quan trọng là cái mõm không giống nhau [ 16 ]Nhìn chung, ngươi dân xã Tràng Đà, thành phố Tuyên Quang đã phong một loài rắn lạ thường xuyên Open tại địa phương là ” rắn thần “. Tuy nhiên, những nhà khoa học lại chứng minh và khẳng định đây chỉ là một loài rắn nước vô hại có tên là rắn sọc khoanh. Đó là một loài rắn có đầu và đuôi đỏ chót, hay Open quanh đền Cấm. Người dân cho rằng đây là một ngôi đền rất thiêng, và những con rắn đỏ, còn gọi là ” ngựa ngài “, chính là phương tiện đi lại đi lại của những bậc thần linh ở nơi đây. Xung quanh những con rắn này đã Open nhiều câu truyện mang đậm sắc tố huyền bí, kì khôi mà không một ai hoàn toàn có thể kiểm chứng .Điều này khiến chẳng ai dám ” mạo phạm ” vào loài ” rắn thần “. Tuy nhiên, danh tính thật sự của ” rắn thần ” đã được công bố, nó chỉ là một loài rắn nước vô hại có tên là rắn sọc khoanh, sinh sống tại nhiều địa phương trải dài từ miền núi phía Bắc cho đến khu vực Bắc Trung Bộ. Do có hoa văn giống trăn nên chúng còn được gọi bằng nhiều tên khác như trăn lèn, trăn đá, trăn lạt. tùy theo từng địa phương. Trái ngược với những tin đồn thổi đáng sợ, ” rắn thần ” thực sự là một loài rắn không có nọc độc và rất hiền lành so với con người. Việc ” thần thánh hóa ” rắn sọc khoanh có vẻ như lại là điều tích cực, vì nó bảo vệ cho loài rắn này không bị con người xâm hại [ 17 ] .
Tục thờ rắn và tín ngưỡng thờ thần sông của người Xứ Lạng thì rắn là vật linh được thờ với ý nghĩa là hình tượng của vị thần sông nước. Thần sông được thờ dưới nhiều hình thức khác nhau như thờ cá chép vàng, rồng, rắn, giao long, thuồng luồng nhưng thông dụng nhất vẫn là thờ rắn và người Việt cổ xem rắn như thể vật tổ của mình. Đối với Lạng Sơn, tục thờ rắn và tín ngưỡng thờ thần Sông có ở cộng đồng cư dân nông nghiệp sinh sống dọc theo những con sông lớn : sông Kỳ Cùng, sông Bắc Giang. Ở đây, vật linh được thờ đều là rắn .Đây là mô hình tín ngưỡng rất tiêu biểu vượt trội, độc lạ và rực rỡ của người Xứ Lạng bộc lộ qua những thần thoại cổ xưa, di tích lịch sử và liên hoan tương quan đến tục thờ rắn, ở những địa phương có sông lớn chảy qua, nơi nào cũng có một vài thần thoại cổ xưa, di tích lịch sử, liên hoan nổi tiếng tương quan đến tục thờ rắn : thành phố Thành Phố Lạng Sơn có đền Kỳ Cùng, đền Cửa Đông ( đền Bạch Đế ), ở huyện Lộc Bình có di tích lịch sử đình Vằng Khắc ( đền Khác Uyên ), thần tích xã Vân Mộng, huyện Bình Gia, Tràng Định có tiệc tùng ” phài lừa ” Văn Mịch, Nà Lình ; huyện Cao Lộc có gia phả họ Đinh ở bản Mòng. Đền Kỳ Cùng Tỉnh Thành Phố Lạng Sơn có một số ít di tích lịch sử thờ rắn .Đền Kỳ Cùng, đền Khác Uyên ( đình Vằng Khắc ), đền Bạch Đế ( đền Cửa Đông ), nội dung thờ tự tại di tích lịch sử thường được chép là thờ thuỷ thần, hoặc thờ giao long. Sách Sại Nam nhất thống chí chép về đền Kỳ Cùng như sau : ở bên tả sông Kỳ Cùng thuộc xã Vĩnh Trại, châu Thoát Lãng có con giao long thành thần đào hang ở đây, đền rất thiêng. Đền Khác Uyên cũng được nhắc đến tương tự như như vậy. Riêng đền Bạch Đế thì được chép là thờ Thuỷ thần đền Bạch Đế ở phía đông tỉnh thành, thuộc địa phận xã Mai Pha, Châu Ôn, thờ thuỷ thần .Trong thần thoại cổ xưa, thần tích về những di tích lịch sử này thì đây đều là những di tích lịch sử thờ rắn với tư cách là vị thần sông nước. Liên quan đến tục thờ rắn có rất nhiều truyền thuyết thần thoại, dị bản về nguồn gốc những di tích lịch sử và liên hoan, nội dung của những thần thoại cổ xưa khá thống nhất với môtíp truyện ông Dài, ông Cụt là người dân vùng ven sông đi đánh cá vớt được một quả trứng lạ, cứ vứt xuống sông lại vớt được đúng quả trứng đó. Đến lần thứ ba thì họ đem về nhà cho gà ấp hoặc ủ trong thúng trấu, trứng nở ra rắn, rắn sống với người và được nuôi dưỡng, chăm nom như con, trong nhiều trường hợp khác nhau ( theo người đi kiếm ăn, bị nghi kỵ là ác thú vì hình dáng khác thường ), rắn bị chém cụt đuôi nên có tên là Cộc, Cụt .Sau đó rắn trở thành vị thần quản lý khúc sông và được nhân dân lập đền, miếu thờ. Mang ơn người nuôi dưỡng, mỗi khi nước lên cao, rắn lại hiện lên tương hỗ theo tiếng gọi của dân làng. Rắn trở thành vị thần bảo lãnh cho xóm làng, được thờ cúng như vị thành hoàng của làng. Hằng năm dân làng mở hội tế lễ, cầu cúng, tổ chức triển khai đua thuyền, đua bè mảng. Tuy nhiên, những thần thoại cổ xưa này cũng mang đậm sắc tố địa phương với nhiều diễn biến khác nhau. Trong đó hình ảnh con sông Kỳ Cùng, đời sống của dân cư miền sông nước Xứ Lạng với những phong tục tập quán đặc trưng hiện lên rất rõ nét .Rắn là vị thần sông thường được nhân dân Thành Phố Lạng Sơn thờ cúng trong những ngôi đền, miếu được dựng lên ở nơi có vị trí đẹp, cảnh sắc hữu tình sát bờ sông, thường xuất hiện hướng ra sông. Cũng như nhiều nơi, tục thờ rắn, thờ thần sông luôn gắn liền với hội đua thuyền, bơi chải, hội rước nước. Ở TP Lạng Sơn, tính địa phương của liên hoan bộc lộ ở liên hoan đua bè mảng, thường được gọi theo tiếng Tày ” phài lừa “. Đây là mô hình liên hoan rất rực rỡ của người Thành Phố Lạng Sơn. Trong những tiệc tùng này, tín ngưỡng thờ rắn bộc lộ rõ nét nhất là ở nghi thức cúng lễ hoặc trò diễn dân gian. Hội đình Vằng Khắc có nghi thức bơi thuyền là trò diễn tái hiện ( tưởng niệm ) cảnh rắn thần đánh nhau với thuỷ quái để tương hỗ dân làng .Thông qua hình ảnh lực lượng đua thuyền, trò lật thuyền giữa sông, game show có ý nghĩa biểu dương sức mạnh vô song, oai hùng của thần rắn, diễn đạt đại chiến gay cấn kinh khủng của rắn thần để diệt trừ thuỷ quái, đem lại sự bình an cho sông nước, cho dân làng. Có thể thấy, tục thờ rắn gắn với tín ngưỡng thờ thần sông của TP Lạng Sơn vừa mang những nét chung của tín ngưỡng thờ thuỷ thần của Nước Ta, vừa mang những nét đặc trưng riêng của vùng sông nước của miền núi Thành Phố Lạng Sơn, đây lại là mô hình tín ngưỡng rất độc lạ, tiềm ẩn những giá trị văn hoá truyền thống lịch sử rực rỡ, những giá trị văn hoá của đồng bào những dân tộc bản địa tỉnh Thành Phố Lạng Sơn [ 18 ] .
Người dân vùng Tây Bắc truyền tai nhau câu truyện mang đầy sắc tố thần bí về một con rắn hổ chúa dài tới hơn 4 m, đen sì bỗng dưng tìm đến ở tại nhà dân ở xã Tông Lạnh, huyện Thuận Châu, Sơn La do hoảng sơ, gia chủ đã lập miếu cho rắn ở và ngày chăm nom, phụng thờ rất là tôn nghiêm, tôn kính. Nhiều người từ rất nhiều nơi tìm về Tông Lạnh mong được ” diện kiến bà chúa rắn ” để thỏa chí tò mò và xì xụp hương khói mong bà phù hộ. Sự mê muội, hiếu kỳ của cả ngàn người ấy không những khiến đời sống của người dân ở xã miền núi này xáo động, miếu nơi ” bà chúa ” đang ” ngự ” nằm ngay trong sân nhà. Người dân tự đặt bát nhang, hương hoa la liệt, khói hương nghi ngút cả một góc sân .

Nhân chứng kể lại con rắn hổ mang to cỡ cổ chân người, nặng 4,2 kg xuất hiện tại nhà nhưng không gây hại, sau khi được thả, thì đúng một năm sau nó lại xuất hiện Mọi người cho rằn nó là rắn thiêng, “rắn thần“. So với thời gian trước đó, con rắn này nặng hơn gần 1 kg (5 kg) và dài hơn 4m. Đầu có hình chữ thập màu vàng, thân đen, cách 7 cm lại có một vòng nhỏ màu trắng. Gia đình liên xây miếu cho mãng xà trú chân, ai cũng tôn kính gọi ngài là “bà rắn” hay “bà chúa rắn“. Tuy vậy nhiều người dân địa phương cũng biết đó là một con rắn chúa bình thường, chính quyền cũng khẳng định, đó chỉ là một con rắn bình thường, không có chuyện gì to tát, thần bí như nhiều người đồn thổi, người dân nghe theo những ma mị nên mới hiếu kỳ kéo đến xem[19].

Ở Thái Nguyên có câu truyện thần bí về ” Hang máng lợn ” có nhiều rắn nên không ai dám vào và chuyện về bầy rắn trong kho tiền ” Hang máng lợn ” nằm ở xã Trung Lương, huyện Định Hóa. Trước đây hang chính là nơi cất giấu của Kho bạc Nhà nước. Người dân cho rằng có bầy rắn ngự luôn canh giữ kho tiền Kể từ khi kho bạc được rời đi, người dân nơi đây đã vào bên trong để tò mò những điều mà họ vẫn cho là rất bí hiểm của nơi cất giữ tiền. Có câu truyện về ái chết huyền bí của 5 mẹ con đã chết trong hang nhưng chắc như đinh là không phải do rắn cắn. Còn chuyện những nơi có người chết, theo tâm linh của người dân thì đó thường là nơi thiêng liêng, ở trong hang có nhiều rắn vì đó là khu rừng rậm rạp, có nước nên thường khí ẩm là nơi cư trú của nhiều loài rắn, có cả những loại rắn rết. Chính do đó mà ít người dám vào trong hang [ 20 ] .
Ở Quảng Ninh có ngôi miếu thờ Thần Rắn gắn với những truyền thuyết thần thoại. Tại Hoành Bồ, với người dân Hoành Bồ, rắn không phải là một loài vật thường thì. Rắn đã có trong thần thoại cổ xưa và nhẹ nhàng đi vào mọi ngõ ngách đời sống của dân cư. Thậm chí người Hoành Bồ còn lập ba ngôi miếu thờ loài vật rất thiêng này. Nơi sơn thủy hữu tình, ngôi miếu nhỏ tựa sống lưng vào núi, mặt quay ra con suối nước chảy rì rào. Bóng cây si già ngả xuống mặt hồ yên ả. Gọi là ngôi miếu nhưng thực ra nơi thờ cúng ông rắn lại là một cái hang nhỏ .Trong hang, hương vẫn nghi ngút. Đây không phải miếu thờ ba ông rắn. Chính xác đây là miếu ông Cộc, một trong ba ông rắn được người dân tôn lập đền thờ. Vì có công giúp nhiều người dân trong vùng nên được sắc phong Đệ Nhị Long Vương Thượng Đẳng Thần. Và Vị thần núi Mằn, cha đẻ của ba ông Rắn, nguồn cơn của những câu truyện liêu trai, kì bí. Sở dĩ có ngôi miếu này là bởi chứa đựng sau nó là một truyền thuyết thần thoại về mối tình của người con gái đẹp nhất Hoành Bồ với vị thần của núi Mằn [ 21 ] .Miếu ông Dài là một trong 3 vị Thần Rắn ở Hoành Bồ và gắn với thần thoại cổ xưa người gái họ Hoàng ướm phải đã mang thai bọc trứng nở ra ba con rắn khổng lồ nhìn rất hung ác, ba ông Rắn thiêng được người dân lập đền thờ chính là 3 vị Thủy thần. Cách miếu ông Cộc, miếu ông Dài cũng nằm ngay cạnh dòng sông xã Thống Nhất. Ông Dài được phân loại quản lý một đoạn sông dài, bát ngát sóng nước. Sự tích miếu ông Cộc, ông Loang, ông Dài cũng lý giải một quy luật tự nhiên của dòng sông ngầm, xuyên qua những dãy núi, lý giải về quy luật dòng sông chảy ngược, quy luật về dòng thủy lưu [ 22 ] .
Ở Bắc Giang có lời đồn thổi về việc rắn thần Open tại thôn Tân Sơn, xã Tân Dĩnh, huyện Lạng Giang khiến người dân ở đây trộn lẫn đời sống. Một con rắn màu vàng Open, dâng làng lập bàn thờ cúng. Khoảng 10 ngày sau, con rắn chết, họ còn dành hẳn một khu để thờ cúng. Nhiều người chứng minh và khẳng định đây là con rắn nước. Vì quá mê tín dị đoan, một số ít người ở huyện Tân Sơn đã tự tôn con rắn lạ thành ” thần ” và kéo theo hàng loạt trộn lẫn, thậm chí còn là mất trật tự trị an ở địa phương. Nhiều người vượt 50 – 70 km tới để tận mắt xem rắn thần. Rất nhiều người dân và khách thập phương nghe tin đồn đến xem rắn đều khẳng định chắc chắn đó là rắn nước, không có gì đặc biệt quan trọng nhưng con rắn chết được thờ cúng như ” thần thánh ” [ 11 ] .Về sắc vàng của rắn thần, lúc bấy giờ tại Thảo Cầm Viên Hồ Chí Minh còn nuôi thành viên trăn đột biến có sắc tố vàng :
Người dân khắp nơi kéo đến ngôi đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh ở TP Bắc Ninh để chiêm bái pho tượng đá tạc hình rắn khổng lồ trong miếu Xà Thần, bảo vật vương quốc này không phải rồng mà là rắn. Đây là pho tượng rồng độc lạ, hình dáng tượng nửa mình rắn, nửa mang tư thế và móng vuốt như rồng, bức tượng này được ghi song song hai tên : rồng đá và xà thần, có quan điểm tượng diễn đạt một con rắn. Điều này cũng tương đương với 1 số ít quan điểm cho rằng tại đền thờ một vị quan thì không hề có rồng, nó là rắn thần, là xà thần thời Lý, có hình dáng là rắn rất rõ nét [ 23 ] [ 24 ] .
Rắn lục sừng Phan xin phan là loài rắn duy nhất ở Nước Ta cho đến nay có sừng trên đầuỞ làng Kính Nỗ, xã Uy Nỗ huyện Đông Anh, TP. Hà Nội, người dân còn xây một ngôi miếu thờ Rắn Thần có mào. Người dân nơi đây đều sợ hãi, cung kính thờ Thần Rắn rất sang trọng và quý phái. Do người làng Kính Nỗ bắt được con rắn màu xám to bằng bắp tay, trên đầu có cái mào đỏ chót như mào gà, khâu miệng rắn lại rồi đem ra chợ bán, nhưng thợ rắn chẳng dám mua. Nhìn cái mào đỏ chót trên đầu, họ đều bỏ chạy, theo họ, rắn có mào là rắn đã thành tinh, rất rất linh, nên không dám mua .Người dân đã xây miếu thờ Rắn Thần ở ngay gốc cây đa Trong miếu thờ Rắn Thần có mào ở Đông Anh luôn có trứng gà. Hàng ngày nhân dân thờ cúng, đặt trứng gà, món ăn yêu dấu của Thần Rắn vào trong miếu. Hiện ở Nước Ta, có một loài rắn duy nhất có sừng đó là rắn lục sừng Fansipan ( Trimeresurus cornutus ) thuộc họ Viperidae. Tuy nhiên, chiếc sừng của nó không phải nhú từ trong đầu ra mà hình thành từ lớp vẩy dầy trên hai mí mắt của chúng [ 12 ]. Ngoài ra dân làng Vạn Phúc, huyện HĐ Hà Đông, TP. Hà Nội rối loạn tin đồn thổi ” thần xà ” nhập vào người dân, họ tin vào chuyện ” nhập thần ” tới mức tổ chức triển khai cúng trứng sống, bê con rất linh đình [ 11 ] .
Rắn lục Pit Viper ở vườn vương quốc Bạch Mã được ghi nhận là loài rắn có sắc xanhCòn có sự kiện cặp vợ chồng rắn thần Open ở Tỉnh Nam Định. Gia đình một người ở xóm Phố, xã Trung Thành, huyện Huyện Vụ Bản thấy đôi rắn ở cây đa. Sự việc lôi cuốn rất đông người dân đến khấn vái, tạ lễ. Họ còn tự xưng hai con rắn lạ này là ” vợ chồng “, cứ mỗi buổi trưa, hai con rắn lạ trên lại lên ngọn cây đa cổ thụ trong ngôi miếu thờ Đức Khổng Tử để hóng mát [ 11 ]. Tỉnh Nam Định còn có câu truyện Bạch xà Open trên ngai vua Trần. ” Ông rắn ” dài khoảng chừng 1,8 m, màu trắng, đường kính chỗ to nhất khoảng chừng 3 cm, thân màu trắng, có một vạch màu sẫm xanh và sọc màu nâu mờ chạy dọc khung hình, trên đầu có mào màu xanh đỏ .Rất nhiều người đã chụp được ảnh rắn trắng. Từ khi có tin ” thần Bạch xà ” Open, ngôi đền vốn đã có tiếng rất thiêng lại càng lôi cuốn nhiều hành khách đổ về với sự tò mò và tấm lòng tôn kính. Ngày ” ông rắn ” Open chính là ngày diễn ra chợ Viềng hàng năm. Thấy chuyện lạ, người dân đến lễ càng đông, ai cũng kính cẩn dâng hương. Rắn trắng Open và chỉ bò xung quanh bốn ngai thờ của bốn vị vua tiên phong của triều Trần nhưng đa phần là ngự trên ngai của Trần Nhân Tông .Hiện tượng rắn trắng Open tại đền Trần là một điều hi hữu, gây rối loạn dư luận trong suốt nhiều năm. Nhiều người cho rằng, rắn trắng cũng chỉ là do bị biến đổi gen. Rắn trắng Open ở đền Trần cũng chỉ là hiện tượng kỳ lạ ngẫu nhiên, do xung quanh đền có nhiều rắn. Những năm gần đây đền thiết kế xây dựng nhiều khuôn khổ, nên rắn không có chỗ ở, chúng hoàn toàn có thể chui vào sống trong đền Trần. Rắn trắng Open trên ngai vua Trần hoàn toàn có thể là sự vô tình [ 25 ]
Suối cá tại Cẩm Lương, nơi đây có miếu thờ Thần Rắn ( Ngao Vương )Ngôi đền thờ thần rắn được biết đến lúc bấy giờ ở thôn Lương Ngọc, xã Cẩm Lương, huyện Cẩm Thủy. Tại đây có một dòng suối rất nhiều cá. Tương truyền, cá ở đây do một thần rắn bảo lãnh, che chở. Người dân tin rằng, ai làm hại tới những con cá sống ở đây thì sẽ chuốc lấy những hậu quả khôn lường. Suối cá thần Thanh Hóa gắn với sự tích thần rắn là những vị thần được dân lập miếu thờ bên bờ suối. Về sự tích thần rắn, người trong thôn kể rằng đã xưa lắm, cứ vào tiết thanh minh những ” ông rắn ” cỡ bằng ngón tay lại bò ra nhiều đến hàng nghìn hàng vạn. Thi thoảng còn Open đôi rắn trắng đen bơi qua bơi lại trên mặt suối. Người dân tin rằng thần rắn sẽ phù hộ đời sống ấm no, trở thành một phần đời sống tâm linh của người dân nơi này [ 26 ] .Đền thờ Thần Rắn là đền thờ đại tướng Ngao Vương, và suối cá Cẩm Lương và Cẩm Liên ( huyện Cẩm Thủy ) trong miền đất người Mường lúc bấy giờ chính là những vũng cá cấm của người Thái, nơi đàn cá được cả hội đồng bảo vệ khắt khe, chỉ cùng nhau đánh bắt cá một lần trong dịp lễ tết hàng năm. Trước đây, rất nhiều dòng tộc lớn của người Thái đã quản lý những vùng đất này và tạo nên những vũng cá cấm ( một phong tục truyền kiếp của người Thái ). Cơ sở để đặt nghi vấn này chính là từ đền thờ thần rắn, loài thiêng vật thiêng liêng của người Thái vốn tự coi mình là Ngu Hống ( thuồng luồng, rắn hổ mang có mào đỏ ) [ 27 ] [ 28 ]Người dân ở đây vẫn truyền miệng về nguồn gốc của loài cá thần mở màn từ một truyền tích về thần rắn, về một người vợ vô tình xúc được một quả trứng lạ mang về cho gà ấp thử, trứng nở được một con rắn, hai vợ nuôi rắn. Từ khi có rắn trong nhà, ruộng đồng có đủ nước cấy cày, cảnh hạn hán lê dài trong vùng không còn. Rắn sống với mái ấm gia đình và bản làng người Mường trong cảnh thanh thản, no ấm. Nhưng một đêm trời mưa to, sấm chớ, sáng ra dân làng thấy xác Rắn nằm chết dạt vào chân núi Trường Sinh, dân làng chôn ngay dưới chân núi và lập đền thờ ngay trên mộ vì chính Rắn đã đánh nhau với thủy quái về phá hoại bản làng và được Thượng đế phong thần hiệu Tứ phủ Long Vương [ 29 ] .
Có chuyện kỳ bí trong vùng còn Open không ít đồn thổi về ” thần rắn ” cụt đuôi giúp Nam Thôn được bình yên, định cư lạc nghiệp. Cho đến nay, ở làng Nam Thôn, xã Công Thành, huyện Yên Thành, Nghệ An vẫn lưu truyền tập tục kì khôi mang tên Cầu đảo hàng năm nhằm mục đích ” mượn ” nước trời. Đây là nơi có nhiều huyền tích lạ quanh tục Cầu đảo và ” thần rắn “, mỗi khi ” thần rắn ” Open là thời gian ấy mùa màng thuận tiện ” Thần rắn cụt đuôi ” án ngữ cửa đền và dân gian quanh vùng luôn truyền tụng câu truyện kỳ lạ về ” thần rắn ” quẩn quanh trên đền Hạ. Trước đây có người đi chăn bò thấy dấu của con rắn nằm như một đôi trai gái làm tình ngay giữa đền “, phát hiện ra một con rắn to, đuôi bị cụt, nặng không dưới 30 kg. Trên đầu nó màu đen có hình chữ thọ, miệng nó lại không có lưỡi .Bà cứ nghĩ con rắn như linh hồn của thần linh hiện về nên bà Thường đã làm lễ cúng tế. Và chuyện rắn ” khủng ” Open ở đền Hạ đã nhanh gọn lan ra khắp vùng chỉ sau chưa đầy một ngày. Nghe kể, từ sau khi biết có chuyện ” thần rắn ” về làng, số lượng người đến cúng tế ở đền ngày càng đông. Người ta truyền tai nhau rằng đền thiêng là nhờ ” rắn thần ” linh ứng Open, mỗi khi có ” cụ rắn ” Open là bà con nơi đây làm ăn được mùa. Nếu nhìn nhận ” rắn thần ” ở đền Hạ trên góc nhìn tích cực thì đây là một trong những dẫn chứng sôi động cho thấy rắn là một linh vật có vị trí quan trọng trong đời sống ý thức [ 30 ] .
Loài rắn Oligodon cattienensis ở Cát Tiên có sắc tố phong phúMột con rắn kỳ lạ ở bãi kho thôn Tân Quang, xã Tùng Lộc, huyện Can Lộc, thành phố Hà Tĩnh đã nhanh gọn được người dân ” suy tôn ” là ” xà linh ” và được người dân canh phòng bảo vệ khắt khe, hàng nghìn người dân đã đổ về để xem một con rắn không lưỡi đẻ trứng và đổi khác sắc tố. Một ngôi miếu vừa được dựng nên từ số tiền công đức của khách thập phương khi đến chiêm ngưỡng và thưởng thức ” xà linh “. ” Xà linh ” khi mang ra sân kho được ” ngự ” dưới chân thiên đài ( một ngôi miếu nhỏ thờ ngoài trời để thờ những vong hồn ” không nơi phụ thuộc ” ) .Đặc biệt, ” xà linh ” rất hiền, ai đến gần cũng hoàn toàn có thể sờ mó hoặc cầm nắm mà không phản ứng gì, ” xà linh ” hoàn toàn có thể biến hóa nhiều sắc tố trong ngày, lúc là màu đen, lúc màu hồng phớt trắng, lúc màu vàng, lúc màu nguyên thủy của rắn nước, dù không có lưỡi nhưng ” xà linh ” rất nhạy cảm, ” xà linh ” luôn nằm hoặc quấn quanh con hổ phía Đông dưới chân thiên đài chứ không khi nào nằm quanh con hổ phía Tây, mỗi ngày lại Open một con cóc đi dạo cùng ” xà linh ” .Nhìn chung con rắn trên thuộc loại rắn nước thông thường. Về chuyện con rắn trên không có lưỡi là người dân nhìn nhầm. Chuyện rắn hoàn toàn có thể đổi khác nhiều sắc tố trong ngày cũng là chuyện khó tin vì ở Nước Ta rất ít loài rắn hoàn toàn có thể biến hóa sắc tố, chỉ chuyển từ thể đậm sang thể nhạt. Rắn là một loài rất hiền, chỉ khi giẫm đạp lên chúng hoặc làm chúng đau thì mới cắn lại người, nếu vuốt ve hoặc thậm chí còn chơi với chúng như một cách thuần từ thì chúng sẽ để yêng [ 31 ]
Tại xã Xuân Hóa, huyện Minh Hóa, Quảng Bình có hang Tổ Mộ, thuộc vùng rừng xã Tân Hóa, xưa kia, đây vốn là nơi giao tranh ác liệt của những thế lực phong kiến cát cứ, một bên là Chiêm Thành, một bên là Vạn Tượng ( tên nước Lào cũ ), thay nhau chiếm đóng. Mãi cho đến thời chúa Nguyễn thì tình hình mới không thay đổi trở lại. Tuy nhiên, rất nhiều của cải cướp bóc, những binh khí, đồ gia dụng đã được chôn dấu một cách huyền bí. Đã có rất nhiều lời đồn thổi về những kho tàng cổ được chôn giấu ở mảnh đất này, mà đơn cử hơn là trong những hang động ngầm huyền bí của đại ngàn Trường Sơn .Một câu truyện vào thời gian 50 năm trước, có thông tin Viral về một người đàn ông trong một lần đi rừng tìm thấy một cái hang có rất nhiều đồ đồng cổ, lẫn trong đó là một thanh kiếm lệnh bằng vàng được chạm khắc tinh xảo sau đó mò ra khỏi hang. Tuy nhiên, ra đến cửa hang thấy hai đốm sáng đỏ rực, đó là ánh mắt của một con hổ mang chúa cực lớn đang cuộn tròn ngay trước cửa. Mãnh thú nhấc cái đầu lên nhìn, thở phì phì tiến lại, nạn nhân chắp tai vái, rồi chạy tuốt vào sâu bên trong hang, trả lại tổng thể những vật phẩm mình đã lấy về chỗ cũ thì lại mò ra cửa hang, nhưng không thấy bóng hình của con rắn hổ mang chúa. Một thời hạn ngắn sau, người sơn tràng này mắc bệnh và chết một cách bí hiểm [ 32 ] .Gần đây, từng có sự kiện có hàng ngàn người đổ về địa phương xem và cầu khấn tại ngôi mộ vô danh ở ven đường vào xã, đoạn thuộc thôn La Hà Tây, Ba Đồn sau khi Open con rắn mà người dân địa phương cho là rất thiêng. Tin đồn về con rắn này có từ trước tết nhưng chính thức rộ lên làm lượng người tò mò càng lúc càng đông, người cầu khấn đã ” dâng ” hơn 150 triệu đồng, câu truyện tò mò và cầu khấn là tự phát của người dân [ 33 ] tạo ra sự kiện vụ người dân tụ tập đông người, cầu khấn tại ngôi mộ vô danh, người quá khích còn ngăn lực lượng tính năng dỡ rạp che mộ vô danh có con rắn, tình hình còn diễn biến theo khunh hướng phức tạp khi Open thực trạng ” lên đồng ” tại mộ, lôi cuốn khá nhiều người .Sự việc khởi đầu từ việc rộ lên thông tin, tại ngôi mộ vô danh của một phụ nữ ăn xin nằm ven đường vào xã Quảng Văn thuộc địa phận thôn La Hà Tây Open một con rắn và 1 số ít người thêu dệt đó là linh hồn người phụ nữ hiện lên nhập vào rắn nên đến xem, cầu khấn. Sau đó tin Viral kéo theo nhiều người ở nhiều địa phương khác cũng đến thắp hương cầu khấn [ 34 ], thông tin về rắn linh Open trên mộ mệ ăn xin có từ trước tết nhưng chính thức rộ lên ngày mồng 9 tết, nhiều người tụ tập để xem và cầu khấn rắn thần mang lại suôn sẻ. Nhiều người sờ vào con rắn nhưng nó cũng không bò đi, vì quá nhiều người sờ nên mình rắn khô đến nỗi đôi lúc người ta phải đổ nước lên rắn cho ướt [ 35 ] .
Đình làng Phú Bài, xã Thủy Phù, huyện Hương Thủy, Thừa Thiên Huế cũng lập bài vị thờ ông Dài, ông Cụt. Theo truyền thuyết thần thoại, đây là hai con rắn, một dài một cụt vốn là con của thần gió từng hiển linh giúp sức dân làng, đem lại mưa thuận gió hòa, nên được dân làng tưởng niệm, tôn xưng là thủy thần. Ở Huế có câu truyện rắn báo thù và giết đi đứa con trẻ mới đầy 6 tháng tuổi con của người đàn ông chuyên bắt và ăn thịt rắn được người dân làng An Truyền buôn chuyện rối loạn. Câu chuyện được người dân thêu dệt rất là li kì, mang đầy tính liêu trai, nhưng đằng sau cái chết con của người ăn thịt rắn vẫn có rất nhiều điều kì bí, không lý giải được .Câu chuyện này về người hấy cặp rắn to như ” thanh xà, bạch xà xuất ” hiện trước cổng nhà và bị xua đuổi cả đôi rắn đi, đôi rắn tự nhiên biến mất. Nhưng kể từ ngày đôi ” thanh xà, bạch xà ” ngự trị chễm chệ trước cổng báo hiệu điềm dữ đến, vào chập choạng tối, lại thấy con rắn học trò Open. Cứ đến nửa đêm thì nhiều loài rắn khác nhau lại bò về, khi làm lễ cúng cô hồn thì thấy con rắn đen, to bằng cổ chân, dài bằng khoảng chừng 1 m, con rắn này lại cụt đuôi nằm khoanh tròn chễm chệ dưới chân tượng Phật. Cứ 3 ngày, rắn cụt đuôi lại ghé nhà một lần. Nhiều vấn đề trùng khớp kể từ ngày ” xà nhập trạch “, Sau khi nhập trạch được 4 tuần, thì vào một đêm hôm đó, mọi người không thấy ” thần ” rắn cụt đuôi, đôi ” thanh xà, bạch xà ” .Câu chuyện xà nhập trạch Open cả ba năm nay, bất kể người dân nào trong làng đều biết. Tung tích của ba con rắn ” thần ” được người dân lí giải rất là kì bí, hoàn toàn có thể những ” ngài ” đã vận động và di chuyển sang những đồi núi lân cận ở những tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị, Thanh Hóa. Sự biến mất đầy huyền bí của ba con rắn khiến mái ấm gia đình quyết định hành động lập bàn thờ cúng để hàng đêm khấn vái, quỳ lạy van xin tha thứ tội lỗi đã gây ra, còn có chuyện chuyện ” có một cặp rắn hổ mang ” sau khi bị một người dân trong làng giết chết, con rắn còn lại đêm nào cũng về báo thù, dân làng An Truyền sợ đến nỗi hễ mỗi lần ở trong nhà hay ra đường trên đầu đều phải trết bùn, đội nón vì sợ bị rắn cắn trúng đầu [ 36 ] .
Tỉnh Bình Định là vùng đất thuộc Vương quốc Champa cổ xưa, dân cư ở đây do tác động ảnh hưởng của Ấn Độ giáo cũng có tục thờ rắn Naga. Trong số di tích lịch sử kiến trúc tháp cổ Chăm-pa còn lại trên đất Tỉnh Bình Định, tại Dương Long thuộc xã Tây Bình, huyện Tây Sơn là cụm tháp chịu tác động ảnh hưởng thẩm mỹ và nghệ thuật Khơme rõ nét, đó chính là hình tượng rắn Naga. Rắn Naga ở tháp Dương Long được chạm khắc chi li, cầu kỳ, phong phú, trang trí khá đậm đặc từ xung quanh chân tháp lên đến những cửa giả, cửa chính, những ô khám và viền xung quanh. Hình tượng rắn Naga trang trí nhiều ở tháp Dương Long đã nói lên quy trình giao lưu và tiếp biến văn hóa truyền thống giữa người Chăm, người Ấn Độ và người Khơme .Hinh ảnh rắn thần Naga trong kiến trúc Champa cổ còn được lưu giữ lại
Ở sân chùa Hoa Tiên có một cây cốc đại cổ thụ, thân cây phải 3-4 người ôm. Người ta đồn rằng, dưới gốc cây có một kho vàng khổng lồ được người Hời ( người Chăm ) chôn giấu từ hàng trăm năm trước, nhiều nhân chứng còn chứng minh và khẳng định có một cặp bạch xà ngày đêm canh giữ kho tàng không cho bất kể kẻ nào mạo phạm. Người dân cho rằng, đêm hôm họ thường thấy ánh vàng sáng rực vận động và di chuyển xung quanh ” thần mộc “. Họ đồn rằng, ” vàng từ dưới đất chui lên hóa dạng con gà đi ăn ” nhưng khi nghe tiếng động hoặc thấy bóng hình con người là ” đàn gà vàng ” biến mất trong nháy mắt, người dân tin rằng những đàn gà vàng đi ăn trong đêm chính là vong hồn của những trinh nữ bị chôn sống theo kho vàng hóa thân mà thành .Trong văn hóa truyền thống người Chăm trước kia có rất nhiều giai thoại về việc sử dụng bùa ngải để trấn giữ những thứ quý giá của riêng mình hoặc của dòng tộc. Và hình thức ” yểm bùa ” bằng trinh nữ cũng đã từng được sử dụng. Linh hồn sẽ không được đầu thai nên sẽ phải làm ” thần giữ của ” mãi mãi cho đến khi lời nguyền được hóa giải, người dân còn tin rằng kho vàng rất linh được một cặp rắn thần canh giữ suốt đêm ngày, không có người nào dám làm bậy. Truyền rằng, một hôm tại gốc cây đại thụ bỗng Open hai tượng Phật kì khôi, nhiều người trong chùa nhìn thấy một cặp rắn khổng lồ thoắt ẩn thoắt hiện xung quanh ” linh thụ “. Cặp bạch xà dài tới 4 thước và trên đỉnh đầu có mào đỏ rực như lửa .

Ở Bến Gỗ, xã An Hòa, Biên Hòa, Đồng Nai có một ngôi miếu nhỏ được nhân dân xây dựng để thờ thần rắn, theo tục thờ rắn của người Nam Bộ xưa, đây là ngôi miếu duy nhất ở Đồng Nai còn thờ rắn[37]. Ngôi miếu có tên là miếu bà Khoanh, chữ “Khoanh” không phải tên một người mà là một động tác khoanh tròn của một con rắn rất lớn. Ban đầu, miếu có tên là miếu rắn Bà Khoanh, vì thời khẩn khoang, người dân “kiêng cữ” từ “rắn” nên mới gọi miếu Bà Khoanh. Truyền thuyết kể rằng xưa kia có một con rắn cái to bằng bắp chân người lớn, đầu có mào đỏ chót hay về nằm khoanh tròn trên bờ sông. Nhân dân làng Bến Gỗ cho là điềm lành, có đấng thần linh về phù hộ mùa màng tươi tốt, bội thu nên xây một ngôi miếu bằng tre lá để thờ bà thần Rắn.

Sau này, dòng họ Mai ở xóm Chài (Bến Gỗ) đã phát tâm xây dựng và trùng tu ngôi miếu to đẹp hơn bằng gạch, đá, gỗ vào các năm 1930, 1954. Hằng năm, miếu Bà Khoanh cúng giỗ lớn vào rằm tháng 3 âm lịch, đặc biệt ở đây còn duy trì tục cúng thịt heo sống. Nhân dân Bến Gỗ vẫn còn truyền tụng nhau một câu chuyện về Ngày cúng lễ, vào nửa đêm họ thường nghe rất rõ tiếng nhạc ngựa và tiếng ngựa hí từ hướng sông Bến Gỗ chạy vọng dần dần lên ngôi miếu. Người ta tin rằng bà Rắn Khoanh ở dưới lòng sông Bến Gỗ cưỡi ngựa lên dự lễ cúng cùng nhân dân địa phương và để nhận vật phẩm cúng là thịt heo sống và tục cúng giỗ “bà” rắn vẫn được duy trì xuyên suốt thời gian từ xa xưa đến nay, sự tích về miếu bà rắn Khoanh được ghi trong cuốn “Thông chí xã An Hòa“[37]

Chùa Phước ĐiềnHang mãng xà bên trong chùa Phước Điền, ở đây người ta thờ hai đôi rắn lớn dữ tợn, tương tuyền là đã Open ở đâyVới người dân miền Tây Nam Bộ, cùng với hổ, cá sấu thì rắn cũng là đối tượng người tiêu dùng phải dè chừng, đối phó và chinh phục. Ngày nay vẫn lưu truyền nhiều câu truyện, giai thoại về rắn. Người ta sợ rắn, muốn cầu thân với rắn và do thế, thờ rắn. Hình tượng con rắn trong văn hóa truyền thống dân gian Tây Nam Bộ được biểu lộ qua những câu ca lưu truyền từ rất lâu. Theo bước chân người mở cõi ở miệt đất này, hình tượng con rắn đã in đậm trong tâm thức của họ. Rắn đã trở thành một nét văn hoá trong đời sống của người tầm trung Miền Tây [ 38 ] .Ở đồng bằng sông Cửu Long thời nay vẫn lưu truyền nhiều giai thoại về rắn. Người ta sợ rắn, muốn cầu thân với rắn và thờ rắn do đó kể chuyện về rắn. Tại xã Định Thủy, huyện Mỏ Cày, Bến Tre có một ngôi đình gọi là Đình Rắn, tại đây vẫn lưu truyền về đôi rắn thần khổng lồ, hiền lành. Người dân Rạch Giá, Kiên Giang vẫn kể về đôi rắn thần ở đền Vĩnh Hòa bằng một niềm tin và thái độ tôn kính. Ngoài ra ở vùng U Minh hạ đến nay vẫn lưu truyền hững huyền kỳ về con rắn hổ mây khổng lồ .Trong tâm thức của người dân Rạch Giá, khi đôi rắn thần Open cũng là lúc Ngài báo cho bà con trúng mùa. Hay trong truyền thuyết thần thoại về Thiên Hộ Dương ở Đồng Tháp Mười cũng nói đến đội binh rắn giúp vị anh hùng đánh giặc Pháp. Cũng như nhiều làng ở tỉnh Long An thờ trăn rắn, một đối tượng người dùng gây hiểm hoạ cho con người khi khám phá, rừng cây đầm lầy, tục thờ cá đao cũng có ở nhiều nơi Nam Bộ, loại cá có ngạnh sắc như dao, gây thương tích cho con người, nếu nhiễm trùng cũng hoàn toàn có thể dẫn đến tử trậnVăn hóa của khu vực Tây Nam Bộ khi những câu truyện của nhân dân địa tương quan đến hai lớp tín ngưỡng là Tín ngưỡng thờ Hổ và tín ngưỡng thờ Rắn. Cơ sở của tín ngưỡng này gắn với buổi bắt đầu đi mở đất, mở cõi của những dân cư người Việt tiên phong trên vùng đất này điều này phản ánh đơn cử ở Đình Rắn, Open lớp tín ngưỡng tiên phong là thờ thần tự nhiên ( Cọp và Rắn ) do những dân cư đến khám phá tạo nên. Hổ, rắn, cá sấu trở thành những đối tượng người tiêu dùng mà họ vừa cầu thân, thờ cúng vừa đấu tranh, chinh phục để sống sót .Nếu như hổ gợi nhắc về vị thần núi, chúa sơn lâm thì hình tượng rắn lại gợi nhắc về vị thủy thần là hai vị thần quan trọng bậc nhất trong thần điện của người Việt. Cặp hình tượng Núi-Nước ( Sơn-Thủy ), Âm-Dương lại được tái hiện qua hai hình tượng Hổ-Rắn. Việc thờ hổ phản ánh ký ức kinh hoàng về sự tác oai tác quái của hổ so với đời sống thì đặc thù hiền của đôi rắn thần không hại ai khi nào là sự khúc xạ của hình ảnh những con sông ngòi, kênh rạch Nam bộ vốn hiền hòa, liên tục bồi đắp phù sa cho những cánh đồng thẳng cánh cò bay, mang lại nguồn lợi thủy hải sản cho đời sống ấm no của dân cư ( khác với hình ảnh những con sông và mùa lũ hung hãn như ở miền Bắc và miền Trung ) [ 39 ] .
Nhà tọa lạc ở Chùa Hang, Trà Vinh, phía trước cột thờ có hình một con rắn lớn

Trong tín ngưỡng dân gian của người Khmer ở Nam Bộ, huyền thoại rắn thần Naga chiếm một vai trò rất quan trọng. Tín ngưỡng này được giải thích bởi truyền thuyết lập quốc của người Khmer. Người Khmer thờ thần rắn với niềm tin thần là người làm chủ nguồn nước, tạo ra mưa thuận gió hòa cho các cư dân nông nghiệp lúa nước. Người Khmer thờ thần rắn với niềm tin thần là người làm chủ nguồn nước, đối với người Khmer, họ thờ con rắn Naga. Đối với đồng bào dân tộc Khmer, rắn Nagar được gọi là Niệk, biểu trưng cho nghệ thuật điêu khắc và văn hóa tín ngưỡng bản địa thờ rắn.

Trước đây, người Khmer vào khai hoang vùng đất Nam bộ, họ sống trên vùng đất ẩm thấp, nhiều rừng rậm, nước ngập quanh năm do chưa có hệ thống trị thủy. Đây cũng chính là điều kiện kèm theo môi trường tự nhiên thích hợp với những loài bò sát : rắn, cá sấu, chim, cò quy tụ về sinh sống. Rắn Nagar là hình tượng cực kỳ phổ cập trong văn hóa truyền thống Khmer, bộc lộ ý nghĩa đức Phật đã cảm hóa được rắn rết và thần rắn đã phát nguyện tùng phục, theo hầu đức Phật khi mưa to gió lớn. Nét đẹp văn hóa truyền thống tôn thờ rắn Nagar xuất phát từ sự giao thoa gịữa tín ngưỡng Phật giáo và điều kiện kèm theo môi trường tự nhiên sống của người Khmer .Riêng về loài rắn, vốn có đặc thù nguy khốn nhất là rắn hổ mang. Rắn hổ mang tuy độc nhưng người Khmer đã sớm biết cách thuần hóa. Bởi từ lâu, đạo Phật luôn biểu lộ rõ sự nhân đạo và rắn Nagar đã được đức Phật cảm hóa và từ đó đưa vào kiến trúc điêu khắc tại những ngôi chùa với ý nghĩa giáo lý, đức Phật đã cảm hóa được cái ác. Con rắn vốn có nọc độc gây chết người, nhưng vẫn được cảm hóa trở nên hiền hậu và có ích vì nó biết tu theo Phật. Đây được xem là tư tưởng mang đậm truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống tốt đẹp, có giá trị nhân văn thâm thúy của người Khmer .Đối với người Khmer, thần rắn Naga có một vị trí rất quan trọng trong đời sống tâm linh. Ngày nay, trong kiến trúc nhiều ngôi chùa của người Khmer thường có hình ảnh cầu vồng và rắn Naga tượng trưng cho cầu nối giữa trần gian và cõi Niết bàn. Các phù điêu Naga nơi mái cuốn của ngôi chùa người Khmer có ý nghĩa trong việc trừ tà, tránh hỏa hoạn và bảo vệ Đức Phật. Thường thấy là những chân cột cờ với 4 hình tượng rắn Naga trong chùa Khmer .
Hình tượng rắn Naga Open ở khắp nơi, từ nóc chùa, chân cầu thang chánh điện, chân cầu thang phòng đọc sách, chân cột cờ, trên những chiếc xe tang đưa người chết đến nơi hỏa thiêu tượng trưng cho vị thần đưa linh hồn người tốt lên cõi Niết Bàn. Khi Open, rắn Naga thường có phần đuôi uốn cong, phần đầu là hình ảnh của con rắn phồng mang với 3 đầu, 5 đầu, 7 đầu hoặc 9 đầu. Mỗi dạng có một ý nghĩa hình tượng khác nhau, không cái nào giống cái nào .Rắn 3 đầu tượng trưng cho tam tài ( Thiên-Địa-Nhân ) ; 5 đầu tượng trưng cho ngũ hành ( Kim-Mộc-Thủy-Hỏa-Thổ ) ; 7 đầu tượng trưng cho sự đắc đạo trong tu hành và 9 đầu chính là con đường dẫn lên thiên đường. Tuy nhiên, phổ cập nhất trong những chùa Khmer ở Nam Bộ là rắn Naga 5 đầu. Sự Open của hình tượng rắn Naga trong những kiến trúc chùa là nét văn hóa truyền thống đặc trưng của người Khmer Nam Bộ, góp thêm phần tạo nên một khoảng trống rất linh, huyền bí của những ngôi chùa Khmer Nam Bộ [ 40 ] .Rắn Nagar cũng là mô típ trang trí quan trọng trong thẩm mỹ và nghệ thuật điêu khắc Phật giáo Khmer Nam bộ. Tại những ngôi chùa Khmer, hình tượng rắn Nagar ngự trị trên những mái chùa, những đầu đao, cổng rào với ý nghĩa để xua đuổi tà ma và bảo vệ đức Phật. Ngoài ra cũng có hình tượng rắn Nagar được chạm trổ bằng xà cừ uốn lượn quấn quanh những cánh cửa chùa, trên những chiếc tủ đựng kinh sách, trên những chiếc xe tang đưa người chết đến nơi hỏa thiêu, tượng trưng cho vị thần đưa linh hồn người tốt lên cõi Niết Bàn [ 38 ] .Trong những ngôi chùa Khmer Nam bộ, rắn Naga Open khắp nơi, từ cổng chùa đến nóc chùa, đầu đao, thậm chí còn trên những cánh cửa tủ đựng kinh sách được những nghệ nhân điêu khắc rất công phu, đa dạng chủng loại về chủng loại và phong phú về hình thức, mang một nét hoa văn rất đặc trưng của kiến trúc Phật giáo Khmer [ 41 ]. Mỗi ngôi chùa Khmer là một kho lưu trữ bảo tàng về thẩm mỹ và nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc tượng pháp bích họa trang trí trên trần, trên cửa, cột, hàng hiên, bệ tượng, thân tượng, bất kể ngôi chùa Khmer nào đều hoàn toàn có thể nhìn thấy hình tượng con rắn nhiều đầu được trang trí ở những góc mái, cổng rào, lan can, cột cờ. Với hình thể độc lạ gần giống với hình tượng rắn hổ mang với cái mang phình ra rất to, bao trùm nhiều cái đầu, thường là số lẻ 5, 7, 9 đầu nhưng phổ cập nhất là 7 đầu [ 38 ]

Trong các ngôi chùa Khmer, rắn Naga ngự trên các mái chùa, các đầu đao để xua đuổi tà ma và bảo vệ đạo Phật. Ngoài ra cũng có hình tượng rắn Naga được chạm trổ bằng xà cừ uốn lượn quấn quanh những cánh cửa chùa, trên những chiếc tủ đựng kinh sách, trên những chiếc xe tang đưa người chết đến nơi hỏa thiêu tượng trưng cho vị thần đưa linh hồn người tốt lên cõi Niết Bàn Tavatimsa (Đâu Suất).[42]

Theo ý niệm của người Khmer, mỗi hình ảnh điêu khắc về rắn Naga có cấu trúc, họa tiết số lượng đầu, cũng có ý nghĩa khác nhau theo những nội dung đơn cử mà những vị trụ trì muốn làm thông điệp gửi đến phật tử của mình thuận tiện trong viện tu hành và rèn luyện đạo đức theo giáo lý của đức phật. Xuất phát từ những sử tích và nhận thức, hình tượng rắn Naga đã trở thành một giá trị của hình tượng có ý nghĩa, vừa mang giá trị ý thức, mang lại sự bình an trong đời sống của người Khmer, vừa có vai trò như một họa tiết hoa văn được biểu lộ trong điêu khắc kiến trúc chùa chiền, trên những phù điêu đền tháp, với ý nghĩa được xem là niềm tin và sự như mong muốn [ 42 ] .Trong toàn bộ ngôi chùa của người Khmer ở tỉnh Bạc Liêu nói riêng ta thường thấy hình ảnh rắn Naga xuất hiệu hầu hết ở những khu công trình tôn giáo như Chánh Điện, Giảng Đường, cổng chùa, ngôi Bảo tháp được những nghệ nhân điêu khắc rất công phu, phong phú và đa dạng về chủng loại và phong phú về hình thức, mang một nét hoa văn rất đặc trưng của nền kiến trúc phật giáo Khmer [ 42 ]. Du khách lần đầu đến những ngôi chùa của người Khmer ở miền Tây, hoặc Campuchia, đều thú vị, thậm chí còn sợ hãi khi chiêm ngưỡng và thưởng thức hai con rắn khổng lồ 9 đầu chầu vào cổng. Chùa Mahatup, còn gọi là chùa Dơi, hay chùa Mã Tộc, Sóc Trăng, những tượng rắn đó được gọi là Nagat [ 43 ] .

• Leah Gordon (1985), page 50-1 The Book of Vodou, Barron’s Educational Series ISBN 978-0-7641-5249-8.
• Shannon R. Turlington (2002), page 84 The Complete Idiot’s Guide to Voodoo, Pearson Education, Inc ISBN 978-0-02-864236-9.
• Neil Philip (1999), page 6, Myths and Legends Explained, Dorling Kindersley ISBN 978-0-7566-2871-0.
• Faulkner, Raymond O. (2010). Ancient Egyptian Book of the Dead. New York, NY: Fall River Press. pp. 67–68.
• Mary Miller, Maya Art and Architecture (London: Thames and Hudson, 1999).
• Sharer, Robert J. and Loa P. Traxler, The Ancient Maya (6th ed.). (Stanford: Stanford University Press, 2006).
• Ringle, William M., Tomás Gallareta Negrón, and George J. Bey (1998) “The Return of Quetzalcoatl”. In Ancient Mesoamerica 9(2): 183–232.

Source: https://evbn.org
Category: Sao Nữ