Đặc điểm khí hậu của môi trường xích đạo ẩm là gì? Địa lý lớp 7

Khí hậu là gì? Đặc điểm khí hậu của môi trường xích đạo ẩm là gì? Luật Minh Khuê sẽ cùng bạn tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

1. Khí hậu là gì?

Hàng ngày chúng ta thường nghe các bản tin “dự báo thời tiết” trên đài phát thanh hoặc truyền hình, chẳng hạn, do ảnh hưởng của không khí lạnh tăng cường, đêm nay và ngày mai trời trở rét, nhiệt độ thấp nhất có thể xuống tới 12-14 độ C,…; hoặc chiều hôm qua một trận mưa lớn kéo dài chừng ba tiếng đồng hồ đã xảy ra ở Hà Nội gây ngập úng trên nhiều tuyến phố;… Chúng ta cũng thường đọc hoặc nghe nói Việt Nam có khí hậu nhiệt đới gió mùa với miền Bắc có mùa đông lạnh,…; hoặc một đặc điểm quan trọng của khí hậu khu vực Hà Nội là sự tương phản sâu sắc về nhiệt độ giữa mùa nóng và mùa lạnh: về mùa nóng nhiệt độ trung bình tháng nóng nhất là 29,0 độ C, cao nhất có thể lên tới trên 42,0 độ C, trong khi nhiệt độ trung bình tháng lạnh nhất là 16,6 độ C, thấp nhất có thể xuống tới dưới 3,0 độ C. Vậy, thời tiết là gì, khí hậu là gì, và chúng khác nhau ở chỗ nào, chúng có mối liên hệ gì với nhau không? Ta sẽ làm rõ những vấn đề này thông qua các định nghĩa và khái niệm sau. 

Thời tiết là trạng thái tức thời của khí quyển ở một địa điểm cụ thể, được đặc trưng bởi các đại lượng đo được, như nhiệt độ, độ ẩm, gió, lượng mưa,… hoặc các hiện tượng quan trắc được, như sương mù, dông, mưa, nắng,…

Khí hậu là sự tổng hợp của thời tiết, được đặc trưng bởi các giá trị trung bình thống kê và các cực trị đo được hoặc quan trắc được của các yếu tố và hiện tượng thời tiết trong một khoảng thời gian đủ dài, thường là hàng chục năm. Một cách đơn giản, có thể hiểu khí hậu là trạng thái trung bình và những cực trị của thời tiết được xác định trên một khoảng thời gian đủ dài ở một nơi nào đó.

Khí hậu là thời tiết thông thường của một nơi. Khí hậu có thể khác nhau cho các mùa khác nhau. Một nơi có thể ấm áp và khô ráo vào mùa hè. Cùng một nơi có thể mát mẻ và ẩm ướt vào mùa đông. Những nơi khác nhau có thể có khí hậu khác nhau. 

Như vậy, trong khi thời tiết chỉ trạng thái vật lý tức thời của khí quyển ở một nơi nào đó thì khí hậu là khái niệm dùng để mô tả khái quát mọi khả năng có thể xảy ra của thời tiết trong một khoảng thời gian đủ dài của nơi đó. Khí quyển được đặc trưng bởi những dao động ngẫu nhiên diễn ra khá nhanh theo thời gian và không gian. Do đó thời tiết biến đổi một cách liên tục. Còn khí hậu được xem là trạng thái thời tiết trung bình, được tổng hợp lại từ các yếu tố hợp thành nó thông qua một vài giới hạn có thể biến đổi được và từ những thông tin về sự xuất hiện các sự kiện cực trị. Một cách hình tượng hóa, có thể ví khí hậu như một cái bọc mà bên trong nó bao hàm mọi khả năng xảy ra của thời tiết. Do đó, các yếu tố và hiện tượng xác định thời tiết, như nhiệt độ, lượng mưa, tốc độ và hướng gió, v.v. cũng chính là các yếu tố và hiện tượng dùng để mô tả khí hậu.

Ta có thể nói thời tiết tại một thời điểm (ví dụ, bây giờ trời đang mưa), của một ngày (ví dụ, hôm qua sương mù dày đặc), của tuần, thậm chí của một hoặc vài năm (ví dụ, thời tiết năm nay có nhiều sự kiện bất thường hơn năm ngoái), nhưng ta không thể nói khí hậu của một ngày, một tháng hoặc một năm nào đó. Chẳng hạn, có thể nói thời tiết năm 2000 nhưng không thể nói khí hậu năm 2000!

Thường có sự nhầm lẫn cơ bản giữa thời tiếtvà khí hậu thể hiện qua việc nhiều người hay đặt câu hỏi: tại sao có thể dự báo khí hậu trong nhiều năm tới trong khi không thể dự báo thời tiết cho vài tuần tiếp theo? Bản chất dễ thay đổi của khí quyển làm nó không thể duy trì trạng thái cân bằng (hệ thống thời tiết) trong một thời gian dài hơn hai tuần nên ta không thể dự báo thời tiết (của một ngày cụ thể nào đó) với hạn dự báo vượt quá hai tuần. Còn dự báo khí hậu là dự báo điều kiện trung bình của thời tiết trong một thời đoạn dài dựa vào sự thay đổi của các thành phần khí quyển và các nhân tố khác, là một vấn đề khác hẳn. Có thể lấy ví dụ, hầu như ta không thể dự đoán được tuổi thọ của một thanh niên cụ thể nào đó, nhưng lại có thể nói với độ chính xác cao về tuổi thọ trung bình của người dân trong một nước. Hiểu theo nghĩa đơn giản, dự báo khí hậu tương tự như việc ước tính tuổi thọ trung bình của người dân một nước, còn dự báo thời tiết giống như việc dự đoán tuổi thọ của một thanh niên.

Ngoài ra còn có khí hậu trái đất. Khí hậu trái đất là những gì ta có được khi kết hợp tất cả các khí hậu trên thế giới lại với nhau.

Con người chúng ta hiện nay đã quan sát, nghiên cứu khí hậu qua vệ tinh ngoài trái đất để theo dõi đất, nước, không khí, băng,… thậm chí cả mặt trời, mặt trăng và các hành tinh xung quanh. Điều này rất quan trọng vì nó có cái nhìn tổng quát để các nhà khoa học tìm hiểu sự thay đổi của khí hậu và đưa ra những giải pháp hữu ích cho sự phát triển của loài người.

2. Các loại khí hậu

Trái đất phân chia thành các đới khí hậu: đới nóng, đới lạnh và đới ôn hòa. Mỗi môi trường này có những đặc điểm khác nhau về khí hậu. Cụ thể được phân loại như sau:

2.1. Môi trường đới nóng

• Nằm trong khoảng giữa 2 chí tuyến, kéo dài từ Tây sang Đông, là nơi có nhiệt độ cao, có Tin phong Đông Bắc và Tín phong Đông Nam thổi quanh năm.
• Có đến 70% sinh vật sống trong môi trường này.

a. Môi trường xích đạo ẩm

• Vị trí: nằm trong khoảng 5⁰B – 5⁰N
• Khí hậu: nóng, ẩm quanh năm. Biên độ nhiệt thấp. Lượng mưa trung bình 1500 – 2500mm. Độ ẩm cao, trên 80%.
• Sinh vật: rừng cây xanh tốt quanh năm, rậm rạp, nhiều loại cây mọc thành tầng tán. Có nhiều loài thú leo trèo và chim chuyền cành.

b. Môi trường nhiệt đới

• Vị trí: nằm ở khoảng vĩ tuyến 5⁰ đến chí tuyến ở 2 bán cầu.
• Khí hậu: Nhiệt độ cao quanh năm (nhiệt độ trung bình 20⁰C), biên độ nhiệt lớn. Lượng mưa trung bình 500 – 1500mm.
• Thiên nhiên thau đổi theo mùa: mùa mưa và mùa khô.
• Đất: dễ bị xói mòn, rửa trôi, thoái hóa nếu không có cây che phủ.
• Sông ngòi thay đổi theo mùa: mùa lũ và mùa cạn.
• Thảm thực vật: thay đổi dần về hai chí tuyến, từ rừng thưa chuyển sang xa – van và cuối cùng là cây bụi (nửa hoang mạc).

c. Môi trường nhiệt đới gió mùa

• Vị trí: phân bố chủ yếu ở Nam Á và Đông Nam Á.
• Khí hậu: nhiệt độ và lượng mưa thay đổi theo mùa và thời tiết diễn biến thất thường. Nhiệt độ trung bình trên 20⁰C, biên độ nhiệt năm lớn. Lượng mưa trung bình trên 1000mm/năm nhưng thay đổi tùy thuộc vào vị trí gần hay xa biển, sườn đón gió hay khuất gió.
• Môi trường nhiệt đới gió mùa là môi trường đa dạng và phong phú, ảnh hưởng lớn tới cảnh sắc thiên nhiên.
• Thảm thực vật: nóng ẩm thì cây cối xanh tốt, nhiều tầng tán; lạnh khô thì cây cối vàng úa, rụng lá.
• Thích hợp trồng các loại cây lương thực và cây công nghiệp.

2.2. Môi trường đới ôn hòa

• Vị trí: nằm giữa đới nóng và đới lạnh, từ chí tuyến đến vòng cực ở 2 bán cầu.
• Khí hậu: ôn hòa. Nhiệt độ không quá cao cũng không quá thấp; lượng mưa không nhiều như đới nóng, cũng không ít như đới lạnh.
• Thời tiết diễn biến thất thường.
• Thiên nhiên phân hóa do ảnh hưởng của dòng biển và gió tây ôn đới.

2.3. Môi trường hoang mạc

• Vị trí: Nằm dọc hai bên đường chí tuyến, ở sâu trong lục địa và ven bờ có dòng biển lạnh hoạt động.
• Khí hậu: khô hạn và khắc nghiệt, có sự chênh lệch giữa ngày và đêm, gữa mùa đông và mùa hạ.
• Sinh vật: thực động vật nghèo nàn. Thực vật cần tự hạn chế sự mất nước, tăng cường dự trữ nước và chất dinh dưỡng như xương rồng, cây bao báp,…. Động vật cần phải hoạt động ban đêm hoặc vùi mình trong cát, chịu đói khát như lạc đà, bò sát,… 

2.4. Môi trường đới lạnh

• Vị trí: nằm từ 2 vòng cực đến 2 cực. Ở bắc bán cầu là đại dương, nam bán cầu là lục địa.
• Khí hậu: lạnh giá quanh năm. Nhiệt độ -10⁰C, có nơi  -50⁰C; biên độ nhiệt gữa ngày và đêm lớn. Lượng mưa ít, trung bình dưới 500mm, chủ yếu ở dạng tuyết.
• Sinh vật: động vật có đặc điểm bộ lông dày, không thấm nước, có lớp mỡ dày để thích nghi với giá lạnh khắc nghiệt; thực vật chủ yếu rêu và địa y phát triển vào mùa hạ.

2.5. Môi trường vùng núi

• Khí hậu: thay đổi theo độ cao, càng lên cao không khí càng loãng, lên cao 100m giảm 0,6⁰C. 
• Thực vật: thay đổi theo độ cao, phân tầng thực vật: rừng lá rộng, rừng lá kim, đồng cỏ, tuyết.

3. Đặc điểm khí hậu của môi trường xích đạo ẩm

Môi trường xích đạo ẩm có các đặc điểm khí hậu sau:

• Môi trường xích đạo ẩm có khí hậu nóng và ẩm quanh năm. Chênh lệch nhiệt độ giữa các tháng cao nhất và thấp nhất rất nhỏ (khoảng 3°C), nhưng sự chênh lệch giữa nhiệt độ ban ngày và ban đêm lại tới 10°C.
• Lượng mưa trung bình năm từ 1500 đến 2500mm, mưa quanh năm, càng gần Xích đạo mưa càng nhiều. Độ ẩm cũng rất cao, trung bình trên 80%, nên không khí ẩm ướt ngột ngạt.
• Rừng phát triển rậm rạp, có nhiều loài.

Trên đây, Luật Minh Khuê vừa chia sẻ với bạn bài viết Đặc điểm của môi trường xích đạo ẩm là gì? Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích. Luật Minh Khuê xin cảm ơn.