Chính trị là gì? Vai trò của nhà nước trong hệ thống chính trị?

Thưa luật sư, Tôi đang là nghiên cứu sinh và mong muốn tìm hiểu về vị trí, vai trò của nhà nước trong hệ thống chính trị. Tôi tìm kiếm tài liệu về vấn đề này nhưng không tìm thấy. Vậy, luật sư có thể hướng dẫn định hướng nghiên cứu hay không ? Cảm ơn! Người hỏi: N.H.T (Hà Nội).

Luật sư hướng dẫn:

1. Chính trị là gì ?

Chính trị là toàn bộ những hoạt động liên quan đến các mối quan hệ giữa các giai cấp, giữa các dân tộc, các tầng lớp xã hội mà cốt lõi của nó là vấn đề giành chính quyền, duy trì và sử dụng quyền lực nhà nước, sự tham gia vào công việc của Nhà nước; sự xác định hình thức tổ chức, nhiệm vụ, nội dung hoạt động của Nhà nước.

Chính trị liên quan đến quyền lợi của giai cấp và nhà nước. Chính trị thuộc kiến trúc thượng tầng, bao gồm hệ tư tưởng chính trị, nhà nước, đảng phái chính trị xuất hiện khi xã hội phân chia giai cấp dựa trên cơ sở hạ tầng kinh tế nhất định. Chính trị còn tồn tại khi nào còn giai cấp, còn nhà nước.

Trong điều kiện xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, chính trị trước hết là bảo đảm vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản, hiệu lực quản lí của Nhà nước, quyền làm chủ của nhân dân lao động trên tất cả mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.

2. Vị trí, vai trò của nhà nước trong hệ thống chính trị ?

Trong hệ thống chính trị của các quốc gia trên thế giới hiện nay, nhà nước giữ vị trí trung tâm, nó có sự liên hệ, tác động qua lại đối với tất cả các tổ chức khác trong hệ thống chính trị. Nhà nước được xem như nơi hội tụ của đời sống chính trị xã hội. Nhà nước có vai trò chủ đạo, đặc biệt quan trọng, mang tính quyết định trong hệ thống chính trị. Nhà nước quyết định bản chất, đặc trưng, quá trình tồn tại và phát triển của cả hệ thống chính trị. Nhà nước có thể làm xuất hiện thêm hoặc làm mất đi một tổ chức nào đó trong hệ thống chính trị. Sở dĩ nhà nước giữ được vị trí trung tâm và có vai trò chủ đạo đó là vì, so với các tổ chức thành viên khác của hệ thống chính trị, nhà nước có những ưu thế đặc biệt quan trọng:

– So với các tổ chức khác trong hệ thống chính trị, nhà nước được xây dựng, bảo vệ, củng cố, phát triển trên nền tảng xã hội rộng lớn nhất. Nhờ đó, nhà nước có khả năng và điều kiện triển khai thực hiện pháp luật cũng như các chủ trương chính sách của nó một cách nhanh chóng và có hiệu quả nhất.

– Nhà nước là tổ chức đại diện chính thức, hợp pháp cho toàn thể xã hội, nhân danh xã hội để thực hiện việc tổ chức và quản lí hầu hết các mặt của đời sống xã hội. Tư cách và địa vị của nhà nước đã tạo cho nhà nước một vị thế vững chắc để thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình.

– Nhà nước có quyền lực công khai, bao trùm toàn xã hội, quyền lực nhà nước có phạm vi tác động rộng lớn nhất so với quyền lực của các tổ chức khác trong hệ thống chính trị. Để thực hiện quyền lực của mình, nhà nước có bộ máy hùng mạnh nhất, bao gồm đội ngũ công chức đông đảo, được tổ chức chặt chẽ từ trung ương xuống địa phương, được vận hành theo những nguyên tắc, quy định thống nhất và thông suốt, tạo thành hệ thống thống nhất và đồng bộ cùng thực hiện quyền lực nhà nước.

– Nhà nước có pháp luật, công cụ quản lí xã hội có hiệu quả nhất. Pháp luật là hệ thống quy tắc xử sự mang tính bắt buộc đối với tất cả mọi người. Pháp luật do nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện bằng tất cả sức mạnh của mình, trong đó có sức mạnh cưỡng chế. Thông qua hoạt động xây dựng pháp luật, nhà nước thiết lập một hệ thống các quy phạm pháp luật mang tính chất bắt buộc chung đối với toàn xã hội. Các tổ chức khác trong hệ thống chính trị không có quyền ban hành pháp luật. Chỉ trong những trường hợp được pháp luật quy định, các tổ chức đó mới có quyền đưa ra sáng kiến pháp luật trình cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, phê chuẩn. Nhà nước sử dụng toàn bộ sức mạnh vật chất, tinh thần của mình để tổ chức thực hiện pháp luật và bảo vệ pháp luật. Khi cần thiết, nhà nước sử dụng sức mạnh bạo lực của mình để đảm bảo cho pháp luật được thực hiện nghiêm chỉnh trong cuộc sống.

– Nhà nước có sức mạnh vật chất to lớn nhất, vì vậy nhà nước có đầy đủ các phương tiện vật chất cần thiết để thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình. Với tư cách là tổ chức đại diện cho toàn xã hội, nhà nước có thể trở thành chủ sở hữu những tư liệu sản xuất quan trọng nhất của xã hội. Mặt khác, nhà nước có quyền đặt ra và thu các loại thuế, nhờ đó nhà nước có nguồn lực vật chất to lớn không những có khả năng bảo đảm sự hoạt động bình thường của mình mà còn có thể có sự hỗ trợ các tổ chức thành viên khác của hệ thống chính trị.

– Nhà nước là tổ chức duy nhất trong hệ thống chính trị mang chủ quyền quốc gia. Đặc tính này thể hiện ở chỗ, nhà nước có toàn quyền quyết định và thực hiện các chính sách đối nội, đối ngoại của mình, không lệ thuộc vào ý chí từ bên ngoài; có quyền nhân danh cả quốc gia và toàn thể dân tộc trong quan hệ đối ngoại và là chủ thể của công pháp quốc tế. Những mối quan hệ quốc tế về chính trị và kinh tế làm cho nhà nước càng nổi bật hơn trong hệ thống chính trị, giúp nó củng cố và nâng cao vị trí, vai trò của mình trong hệ thống chính trị.

3. Vị trí, vai trò của Nhà nước trong hệ thống chính trị Việt Nam

Nhà nước có vị trí và vai trò hết sức quan ưọng trong hệ thống chính trị. Bởi vì, quyền lực chính trị bao giờ cũng thể hiện tập trung ở quyền lực nhà nước, tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị về căn bản luôn phải dựa ưên cơ sở của pháp luật do Nhà nước ban hành, hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị phụ thuộc rất nhiều vào sức mạnh và hiệu lực quản lý nhà nước. Nhà nước là một bộ phận hợp thành của hệ thống chính trị nhưng nó luôn đứng ở vị trí trung tâm của hệ thống đó và giữ vai trò quan trọng, là công cụ để thực hiện quyền lực nhân dân, giữ gìn trật tự kỉ cương và bảo đảm công bằng xã hội.

So với các tổ chức thành viên khác của hệ thống chính trị, Nhà nước có những đặc điểm, điều kiện (có thể gọi là ưu thê) sau đây:

– Nhà nước là đại diện chính thức của toàn bộ dân cư, là tổ chức rộng lớn nhất trong xã hội; Nhà nước quản lý tất cả công dân và cư dân trong phạm vi lãnh thổ của minh;

– Nhà nước có chủ quyền tối cao trong lĩnh vực đối nội cũng như đối ngoại, có bộ máy quyền lực và có sức mạnh để bảo đảm thực hiện quyền lực chính trị và bảo vệ chế độ chính trị của Nhà nước;

– Nhà nước có pháp luật, công cụ có hiệu lực nhất để thiết lập trật tự kỉ cương, quản lý mọi mặt đời sống xã hội;

– Nhà nước có đủ điều kiện và sức mạnh vật chất để tổ chức và thực hiện quyền lực chính trị, quản lý đất nước và xã hội; đồng thời Nhà nước còn có thể bảo trợ cho các tổ chức khác trong hệ thống chính trị để thực hiện các hoạt động của mình.

Hơn 70 năm xây dựng và phát triển, Nhà nước ta luôn giữ vững vị trí trụ cột của hệ thống chính trị, phát huy vai trò to lớn trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước, là công cụ chủ yếu để nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình. Nguyên tắc “Nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Nhân dân làm chủ; tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân” đã được ghi nhận trong tất cả năm bản hiến pháp, là cơ sở để tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước theo tư tưởng Hồ Chí Minh:

“Nước ta là nước dân chủ, bao nhiêu lợi ích đều vì dân, bao nhiêu quyền hạn đều của dân… quyền hành và lực lượng đều ở nhân dân”.

Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm và những thành tựu đã đạt được, Nhà nước ta còn bộc lộ những khuyết điểm và yếu kém như: Tổ chức bộ máy cồng kềnh, nạn quan liêu, lãng phí, tham nhũng còn nghiêm trọng, việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ còn hạn chế, một bộ phận cán bộ, công chức chưa ngang tầm với nhiệm vụ, hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, chưa tạo đủ khuôn khổ pháp lý cần thiết, việc thi hành pháp luật có nơi có lúc chưa nghiêm, kỉ luật, kỉ cương còn lỏng lẻo.

Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 12 (2016) đã đề ra chủ trương tiếp tục xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền chủ xã hội chủ nghĩa Việt Nam với một số định hướng, giải pháp cơ bản như:

– Coi việc tiếp tục xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền chủ xã hội chủ nghĩa do Đảng lãnh đạo là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị.

– Trong tổ chức và hoạt động của Nhà nước, phải thực hiện dân chủ, tuân thủ các nguyên tắc pháp quyền và phải tạo ra sự chuyển biến tích cực, đạt kết quả cao hơn. Xây dựng nhà nước pháp quyền phải tiến hành đồng bộ cả lập pháp, hành pháp, tư pháp và được tiến hành đồng bộ với đổi mới hệ thống chính trị theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả; gắn với đổi mới kinh tế, văn hóa, xã hội. Tiếp tục hoàn thiện cơ chế bảo vệ Hiến pháp và pháp luật.

– Hoàn thiện thể chế, chức năng, nhiệm vụ, phương thức và cơ chế vận hành, nâng cao hiệu lực, hiệu quả của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

– Tiếp tục hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức của Nhà nước theo quy định của Hiến pháp năm 2013, đáp ứng các đòi hỏi của nhà nước pháp quyền chủ xã hội chủ nghĩa trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường định hướng chủ xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ. Phân định rõ hơn vai trò và hoàn thiện cơ chế giải quyết tốt mối quan hệ giữa Nhà nước và thị trường.

– Trong những năm tới, đẩy mạnh việc hoàn thiện pháp luật gắn với tổ chức thi hành pháp luật nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả của nhà nước pháp quyền chủ xã hội chủ nghĩa. Bảo đảm pháp luật vừa là công cụ để Nhà nước quản lý xã hội, vừa là công cụ để nhân dân làm chủ, kiểm tra, giám sát quyền lực nhà nước. Quản lý đất nước theo pháp luật, đồng thời coi trọng xây dựng nền tảng đạo đức xã hội.

– Xác định rõ cơ chế phân công, phối họp thực thi quyền lực nhà nước, nhất là cơ chế kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp trên cơ sở quyền lực nhà nước là thống nhất; xác định rõ hơn quyền hạn và trách nhiệm của mỗi quyền. Đồng thời, quy định rõ hơn cơ chế phối họp trong việc thực hiện và kiểm soát các quyền ở các cấp chính quyền. Tiếp tục phân định rõ thẩm quyền và hách nhiệm giữa các cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương và của mỗi cấp chính quyền địa phương.

Luật Minh Khuê (sưu tầm & biên tập)