Ca dao là gì? Đặc điểm – ý nghĩa của ca dao với cuộc sống

Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam, có rất nhiều bài ca dao hay và ý nghĩa được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Vậy bạn đã thực sự hiểu ca dao là gì chưa? Nội dung biểu đạt chủ yếu của ca dao là gì? Ý nghĩa của ca dao trong đời sống của người dân? Cùng chúng tôi tìm hiểu và khám phá qua những thông tin chia sẻ dưới đây!

Khái niệm ca dao là gì? Cho ví dụ

Ý nghĩa từ ca dao là gì? – Ca dao là từ Hán Việt, trong đó, ca được hiểu là bài hát có âm hưởng, giai điệu như lời nhạc, còn dao là những bài hát ngắn và không có bất kỳ giai điệu hay chương khúc nào.

Theo khái niệm ca dao là gì lớp 7, lớp 10 thì: Ca dao là những lời thơ trữ tình dân gian được sáng tác để diễn tả thế giới nội tâm của con người, và khi diễn xướng thì người ta sẽ kết hợp với âm nhạc để có giai điệu hay hơn.

Những câu ca dao dân ca chủ yếu này được truyền miệng bởi từ người dân chất phác, hiền lành. Vì vậy mà không ai biết rõ nguồn gốc của nó bắt đầu từ ai và từ đâu. Ngày nay, ca dao vẫn xuất hiện rất nhiều trong giao tiếp, sách bảo và những tác phẩm văn học.

Ngoài ra, người ta thường mượn ý nghĩa của những câu ca dao này để nhắc về 1 vấn đề nào đó. Đây là cách nói giảm, nói tránh có hiệu quả nhất mà vẫn thể hiện được phép lịch sự, nhưng ý nghĩa của nó lại cực kỳ rõ ràng.

Ví dụ về ca dao:

“Ngó lên nuộc lạt mái nhà

Bao nhiêu nuộc lạt nhớ ông bà bấy nhiêu

Râu tôm nấu với ruột bầu

Chồng chan vợ húp gật gù khen ngon.”

Đặc điểm của cao dao là gì?

Khi đã đi tìm hiểu về ca dao là gì, chúng ta cùng đi tìm hiểu về đặc điểm của nó. Bởi ca dao dân ca có những nét đặc trưng vô cùng riêng biệt. Cụ thể:

Về mặt nội dung

Nội dung chủ yếu của ca dao là gì? – Ca dao diễn tả đời sống tư tưởng, tinh thần và tình cảm của người dân trong các mối quan hệ như tình yêu quê hương, tình yêu đôi lứa, đất nước, gia đình,… Ngoài ra, ca dao còn phản các phong tục tập quán và lịch sử của người dân Việt qua các thế hệ.

Trong đó, chủ đề chính của ca dao là lời ca yêu thương tình nghĩa hoặc tiếng than thân được cất lên từ cuộc đời đầy xót xa, cay đắng nhưng cũng thấm đẫm ân tình của người dân Việt.

Về nghệ thuật

Về nghệ thuật, ca dao là những lời thơ ngắn gọn được biết bằng thể loại thơ lục bát hoặc lục bát biến thể nên nó rất dễ nhớ. Ngôn ngữ quen thuộc, giản dị, gần gũi với lời ăn tiếng nói hằng ngày. Hình ảnh giàu tính so sánh, ẩn dụ, cách diễn đạt mang đậm sắc thái dân gian. 

Kết cấu của ca dao là gì? Kết cấu, cấu trúc của ca dao được chia thành 3 loại phổ biến: ngẫu nhiên không có chủ đề nhất định, cấu trúc theo lố phô diễn về thiên nhiên và loại cấu trúc theo lối đối thoại.

Ý nghĩa của ca dao là gì?

Có thể nói, ca dao đã trở thành 1 phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần con người, xã hội. Nó được coi như tiếng lòng của những người dân lao động trong xã hội, và là nơi giãi bày tâm sự 1 cách thầm kín nhất. Vậy giá trị của ca dao là gì? 

Trải qua hàng ngàn năm, ca dao vẫn giữ nguyên bản chất tốt đẹp vốn có mà không hề bị thay đổi hoặc lạm dụng. Đó chính là sự giản dị, mộc mạc trong cách sống, tinh thần lạc quan, không chấp nhận số phận mà cố gắng vượt lên trên hoàn cảnh và làm chủ cuộc đời mình.

Không chỉ vậy, ca dao còn dạy bản thân chúng ta rất nhiều bài học quý báu trong cuộc sống như:

• Dạy chúng ta biết yêu lao động, trân quý sức lao động của con người, dạy ta những kinh nghiệm trong sản xuất như những cách theo dõi hiện tượng thiên nhiên để dự đoán trước thời tiết.

• Nhắc nhở chúng ta phải biết quý trọng, yêu thương gia đình. Qua đó, khuyên răn mọi người trong gia đình phải đoàn kết và không được ghen tuông, tranh giành lẫn nhau. Bởi chỉ có như vậy thì gia đình mới yên, xã hội mới mạnh.

• Ca dao dạy chúng ta biết yêu đất nước, quê hương, yêu thương mọi người. Đồng thời nhắc nhở chúng ta không được quên cội nguồn, và những người đã hy sinh để đem lại sự bình yên như ngày nay.

• Ca dao còn dạy chúng ta biết giữ lòng son sắt, thủy chung trong tình yêu và biết thấu hiểu cho nhau để tình cảm luôn bền chặt nhất.

• Ca dao còn bồi dưỡng cho chúng ta nhiều bài học quý báu, đắt giá về cách đối nhân xử thế, về nghị lực, ý chí vươn lên trong cuộc sống. Đồng thời, phê phán gay gắt những kẻ chỉ biết dựa dẫm vào người khác để chuộc lợi cho bản thân.

Câu ca dao có mấy loại?

Có thể nói, kho tàng ca dao Việt Nam rất đa dạng và nó chia thành nhiều loại khác nhau. Dưới đây là 7 loại ca dao thường gặp:

• Đồng dao

Đồng dao là loại thơ ca dân gian truyền miệng và nó thường gắn liền với công việc hoặc các trò chơi của trẻ em. VD:

“Chi chi chành chành

Cái đanh thổi lửa

Con ngựa đứt cương

Ba vương ngũ đế

Bắt dế đi tìm….”

• Ca dao lao động

Ca dao lao động là loại ca dao được sáng tác trong quá trình sản xuất, lao động của nhân dân, nó đúc kết rất nhiều kinh nghiệm của cha ông ta. VD:

“Ai ơi đừng bỏ ruộng hoang

Bao nhiêu tấc đất tấc vàng bấy nhiêu.”

• Ca dao than thân

Ca dao than thân là tiếng nói được cất lên từ những kiếp người cùng cực, đau khổ, lầm than trong xã hội cũ. Họ phải chịu nhiều áp bức, đắng cay, uất ức, tủi nhục vì họ là người “thấp cổ bé họng” trong xã hội.

“Thân em như hạt mưa sa,

Hạt vào giếng nước hạt ra ruộng đồng.”

• Ca dao ru con

Ca dao ru con chính là sợi dây gắn kết tình mẫu tử thiêng liêng nhất ngay từ khi con còn nằm gọn trong vòng tay mẹ. Những lời hát ru của người mẹ, người bà sẽ giúp con đi vào giấc ngủ một cách nhẹ nhàng và say giấc. VD:

“Ru con, con ngủ cho say

Để u dệt vải, còn thầy nhuộm nâu.”

• Ca dao về nghi lễ và phong tục

Bài ca dao này thể hiện các hình thức sinh hoạt tôn giáo của người dân. VD:

“Dù ai đi ngược về xuôi,

Nhớ ngày giỗ tổ mùng 10 tháng 3.”

• Ca dao hài hước, trào phúng, bông đùa

Những câu ca dao hài hước, dí dỏm và bông đùa thể hiện tinh thần lạc quan và giúp mọi người vượt qua khó khăn trong cuộc sống. Ngược lại, những câu ca dao trào phúng, châm biếm sẽ phê phán và lên án các thói hư và tật xấu của con người. VD:

“Công anh chăn nghé đã lâu,

Bây giờ nghé đã thành trâu ai cày.”

• Ca dao trữ tình

Ca dao trữ tình là loại ca dao do cảm xúc tạo thành và dùng để bộc lộ tình cảm, tâm trạng, hay ký thác tâm sự của chủ thể. Chủ đề là ca dao trữ tình khá đa dạng, từ tình cảm lứa đôi, tình cảm gia đình cho đến tình yêu quê hương. VD:

“Ai làm cái nón quai thao

Để cho anh thấy cô nào cũng xinh.”

Tổng hợp những bài ca dao về tình cảm gia đình, tình yêu, tình bạn

Dưới đây là một số bài ca dao về tình cảm gia đình, tình yêu lứa đôi, tình bạn hay tình cảm thầy trò hay, ý nghĩa mà các bạn có thể tham khảo:

Ca dao về cha mẹ

Cha mẹ chính là người sinh thành, nuôi dưỡng chúng ta khôn lớn. Tình cha mẹ luôn bao la, dào dạt như biển cả và không gì có thể đong đếm được. Vì vậy, hãy dành thật nhiều thời gian để quan tâm, yêu thương và chăm sóc cho mẹ cha. Đừng để đến khi không còn bậc sinh thành trên đời nữa thì bạn mới ra nhận sự thiếu sót của bản thân.

Dưới đây là những câu ca dao về cha mẹ hay nhất, mời các bạn cùng tham khảo:

“Lên non mới biết non cao

Nuôi con mới biết công lao mẹ hiền.

Nuôi con chẳng quản chi thân,

Chỗ ướt mẹ nằm, chỗ ráo con lăn.”

“Ơn cha nặng lắm ai ơi!

Nghĩa mẹ bằng trời, chín tháng cưu mang

Mẹ nuôi con biển hồ lai láng,

Con nuôi mẹ tính tháng tính ngày.”

“Nhớ ơn chín chữ cù lao,

Ba năm bú mớm biết bao thân tình.”

Ca dao về tình cảm gia đình

Có thể nói gia đình chính là nơi duy nhất tha thứ và bao dung cho mọi lỗi lầm của ta, để chúng ta có thể nương tựa sau mỗi thất bại, khó khăn trong cuộc sống. Tình cảm gia đình là thứ tình cảm thiêng liêng nhất mà chúng ta có được. Dưới đây là những câu ca dao về tình cảm gia đình ý nghĩa nhất:

“Anh em như thể chân tay

Rách lành đùm bọc dở hay đỡ đàn.

Dì ruột thương cháu như con

Rủi mà không mẹ, cháu còn cậy trông.”

“Công cha đức mẹ cao dày

Cưu mang trứng nước những ngày ngây thơ

Nuôi con khó nhọc tới giờ

Trưởng thành con phải biết thờ song thân.”

Ca dao về tình yêu đôi lứa

Tình yêu là món quà mà cuộc sống ban tặng cho chúng ta, tình yêu mang đến hạnh phúc nhưng nó cũng kèm theo không ít đau khổ, dằn vặt. Do đó, người ta thường nói, 1 người nếu trải qua tình yêu sâu đậm thì mới thực sự nếm đủ mùi vị của cuộc sống.

Tình yêu là hàng loạt cảm xúc buồn vui, hạnh phúc, đau khổ lẫn lộn. Nó là sự pha trộn giữa sự ngọt ngào và đắng cay như hương vị của miếng socola. Dưới đây là một số bài ca dao về tình yêu được cha ông ta đúc kết qua nhiều thế hệ:

“Thương nhau mấy núi cũng trèo

Mấy sông cũng lội, mấy đèo cũng qua

Nhớ ai bổi hổi bồi hồi

Như đứng đống lửa, như ngồi đống than.”

“Thuyền về có nhớ bến chăng,

Bến thì 1 dạ khăng khăng đợi thuyền

Đôi nha tư cái đòng đòng

Đẹp duyên nhưng chẳng đẹp lòng mẹ cha.”

Ca dao về tình bạn

Tình bạn là thứ tình cảm chân thành và thiêng liêng nhất. Dưới đây là một số câu ca dao hay nhất về tình bạn mà bạn có thể tham khảo.

“Bạn bè là nghĩa tương tri

Sao cho sau trước vẹn bề mới nên.”

“Sống trong bể ngọc kim cương

Không bằng sống giữa tình thương của bạn bè.”

Ca dao về tình thầy cô

Thầy cô được ví như người cha, người mẹ thứ hai của mình vậy. Họ tuy không có công sinh thành, nhưng lại có công dạy dỗ, giáo dục và khai sáng con đường tương lai cho biết bao thế hệ học trò. Vì vậy, dù bạn có đang ngồi trên ghế nhà trường hoặc đã thành đạt ở nơi nào đó thì hãy luôn ghi nhớ công ơn này nhé!

Dưới đây là những câu ca dao tục ngữ về thầy cô hay nhất nhân ngày 20/11:

“Ơn thầy soi lối mở đường

Cho con vững bước dặm trường tương lai.”

“Gươm vàng rớt xuống Hồ Tây

Ơn cha nghĩa trọng công thầy cũng sâu.”

“Công cha, áo mẹ, chữ thầy

Gắng công mà học có ngày thành danh.”

“Mười năm rèn luyện sách đèn

Công danh gặp bước chớ quên ơn thầy.”

“Mẹ cha công đức sinh thành

Ra trường thầy dạy học hành cho hay.”

Ca dao về tình yêu đất nước, quê hương

Tình yêu đất nước, quê hương là thứ tình cảm chân chất, mộc mạc, giản dị nhất nhưng cũng sâu lắng nhất. Nó thấm sâu vào trong máu của mỗi con người, dù không bao la như tình cảm gia đình, không mãnh liệt như tình yêu đôi lứa nhưng nó sẽ đem lại cho chúng ta cảm giác ấm áp và bình yên đến lạ thường. Mời các bạn cùng chúng tôi thưởng thức những câu ca dao về đất nước, quê hương dưới đây nhé!

“Bãi sậy, đầm sen, trừng tràm

Kinh dài xé đất, cây xanh rợp trời.”

“Ai đi trẩy hội chùa Hương

Làm ơn gặp khách thập phương hỏi giùm

Mớ rau sắng, quả mơ non

Mơ chua sắng ngọt, biết còn thương chăng?”

“Đi mô cũng nhớ quê mình

Nhớ Hương Giang gió mát,  nhớ Ngự Bình trăng thanh

Vọng Phu thuộc dãy núi Bà

Phước SƠn chất ngất gọi là núi Ông

Phải chi đây đó vợ chồng

Gáng tương tự khỏi nặng lòng nước non.”

Ca dao châm biếm hài hước

Ca dao không chỉ dùng để nói lên tiếng yêu thương nghĩa tình về tình cảm gia đình hoặc tình yêu đôi lứa. Mà nó còn được dùng để phê phán, châm biếm những thói hư tật xấu của con người. VD: 

“Bà già đi chợ Cầu Đông

Xem 1 quẻ bói lấy chồng lợi chăng

Thầy bói gieo quẻ nói rằng

Lợi thì có lợi nhưng răng chẳng còn.”

“Học hành 3 chữ lem nhem

Thấy gái thì thèm như chửa thèm chua

Bà bảy đã tám mươi tư

Ngồi bên cửa sổ đưa thư kén chồng.”

Cách đọc, diễn xướng ca dao đúng cách 

Tương tự những thể loại văn học khác, mỗi bài ca dao đều được ra đời trong 1 hoàn cảnh đặc biệt khác nhau. Nhân vật trữ tình trong đó dường như đang hát lên hoặc thủ thỉ tâm tình, hoặc ngâm,… khi nghĩ ra những câu ca dao.

Bởi vậy, khi diễn xướng hoặc đọc bất kỳ một bài ca dao nào thì chúng ta cũng cần xác định bài ca dao đó nói đến đối tượng nào và trong hoàn cảnh cụ thể nào. Để từ đó, chúng ta có thể dễ dàng hóa thân vào nhân vật và thể hiện tác phẩm 1 cách hoàn chỉnh, đúng tâm trạng nhất.

Diễn xướng ca giao là gì? – Diễn xướng ca dao là bộ phận của diễn xướng dân gian, là hình thức trình bày, biểu hiện phần lời trong tình huống giao tiếp nghệ thuật dân gian.

Ví dụ như khi chúng ta hát một bài ca dao ru con thì phải tự đặt mình trong khung cảnh đang ru con ngủ, giọng điệu phải trầm ấm, nhẹ nhàng. Bởi chỉ có như vậy thì đứa trẻ mới cảm thấy bình yên, mà lại dễ đi vào giấc ngủ hơn.

Hy vọng với những thông tin chia sẻ trên sẽ giúp các bạn hiểu rõ hơn về ca dao là gì? Và cũng đừng quên truy cập thường xuyên vào maytaoamcongnghiep.com để update thêm nhiều câu ca dao Nam Bộ hoặc ca dao chế nhé!