Tục ngữ là gì? Tổng hợp một số câu tục ngữ nói về lòng nhân hậu

Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam có nhiều câu ca dao tục ngữ thấm đượm tình cảm, tâm tư và đúc kết của ông cha ta. Vì vậy, hãy cùng Luật Minh Khuê tìm hiểu về tục ngữ qua bài viết sau nhé!

1. Tục ngữ là gì?

Tục ngữ là món quà quý giá của văn học, nằm trong khối văn học dân gian đồ sộ của nước ta. Tục ngữ là những câu thơ có nhạc điệu, vần điệu do chính nhân dân lao động sáng tác và lưu truyền từ kinh nghiệm và tri thức được đúc kết. Do đó, tục ngữ có đặc điểm là mang những số phận gắn liền với lời ăn tiếng nói của người dân nên ngôn ngữ rất dung dị mà thân thương. Khối lượng tục ngữ Việt Nam do nhân dân lao động sáng tạo và lưu truyền, tích lũy từ lâu đời rất phong phú. Đặc biệt, tục ngữ là một câu nói hoàn chỉnh, diễn đạt trọn vẹn một ý mang nội dung nhận xét quan hệ xã hội, truyền đạt kinh nghiệm sống, cho bài học luân lý hay phê phán sự việc. Do đó, một câu tục ngữ có thể được coi là một “tác phẩm văn học” hoàn chỉnh vì nó mang trong mình cả ba chức năng cơ bản của văn học là chức năng nhận thức, chức năng thẩm mỹ và chức năng giáo dục. Tục ngữ cung cấp cho lời ăn tiếng nói hàng ngày của nhân dân, cho ngôn ngữ văn chương một hình thức biểu hiện súc tích, có tính khái quát cao.

Như vậy, có thể kết luận tục ngữ là câu ngắn gọn, thường có vần điệu, đúc kết tri thức, kinh nghiệm sống và đạo đức thực tiễn của nhân dân. 

Ví dụ: Câu tục ngữ Việt Nam “Thuận vợ thuận chồng, tát biển Đông cũng cạn” đã diễn đạt một quan điểm về sự hoà thuận giữa hai vợ chồng.

2. Nội dung tục ngữ 

2.1. Tục ngữ phản ánh kinh nghiệm sản xuất của nhân dân lao động

– Trong kho tàng tục ngữ Việt Nam, vô vàn tục ngữ có nội dung về kinh nghiệm sản xuất của nhân dân lao động. Đó là những câu tục ngữ về đời sống lao động sản xuất và kinh nghiệm sản xuất hàng ngàn đời được đúc kết. Nó được sinh ra khi mà con người lao động và có sự tiếp thu từ thực tiễn lao động, từ đó, ông cha ta đúc kết lại thành những kinh nghiệm riêng. Cho đến tận ngày nay, tục ngữ vẫn luôn được sử dụng như một cách để lưu truyền phổ biến những kinh nghiệm và trở thành một lĩnh vực tri thức về khoa học dân gian. Chính vì nảy sinh trong quá trình lao động với điều kiện phải xem xét, nương nhờ vào thiên nhiên mà tục ngữ thể hiện được những kinh nghiệm về quy luật biến đổi khí hậu, thời tiết.

Ví dụ: “Mây thành vừa hanh vừa giá” hay “Vấy mại thì mưa, bối bừa thì nắng”,… Đó là những kinh nghiệm mà thông qua đó, ông cha ta đã thể hiện được khả năng quan sát và lĩnh hội rất tỉ mỉ và đúng đắn.

Trong nội dung về lao động sản xuất, ông cha ta không chỉ sáng tác những câu tục ngữ truyền thụ kiến thức xem xét thời tiết mà còn để lại nhiều câu tục ngữ lưu lại kinh nghiệm nuôi trồng quý báu mà đến giờ nó vẫn thể hiện tính đúng đắn của nó.

Ví dụ: “Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống”. Đây là câu tục ngữ mà ai ai làm nông cũng đều không dưới một lần được truyền thụ kinh nghiệm.

Như vậy, có thể thấy kinh nghiệm thực tiễn mà ông cha ta đúc kết vẫn luôn có giá trị sử dụng và còn lưu giữ cho đến tận ngày nay. Những câu tục ngữ bởi vậy thể hiện tinh thần sáng tạo vô cùng của nhân dân lao động. Song đôi khi nó chỉ phản ánh một mặt của các biểu hiện ở từng địa phương, từng thời điểm nhất định.

2.2. Tục ngữ ghi nhận các hiện tượng lịch sử xã hội

Có thể nói tục ngữ có nội dung hiện tượng lịch sử xã hội là phổ biến nhất. Chúng thể hiện những tập quán, thị hiếu hay những cuộc đấu tranh của nhân dân từ thuở xưa.

-Ví dụ: “Ăn lông ở lỗ”; “Con dại cái mang” hay “Năm cha ba mẹ” đều là những tục ngữ phản ánh những lối sống của thời kì lịch sử xưa cũ.

– Ví dụ: Các hiện tượng lịch sử được thể hiện trong những câu tục ngữ: “Hai mốt giỗ cha, hai mươi ba giỗ con”; “Hăm mốt Lê Lai, Hăm hai Lê Lợi”

– Ví dụ: Phản ánh lối sống sinh hoạt trong các gia đình, lối sống vật chất và tinh thần của người dân: “Lấy vợ đàn bà, làm nhà hướng Nam”.

– Ví dụ: Một số nét trong đời sống của nhân dân thời phong kiến xưa cũng được thể hiện qua những câu tục ngữ: “Đất có lề, quê có thói” hay “Phép vua thua lệ làng”

– Ví dụ: Đời sống của nhân dân lao động cùng cực cũng như quan hệ xã hội trong thời kì phong kiến được đúc kết lại: “Cá lớn nuốt cá bé”; “Bà chúa đứt tay bằng ăn mày xổ ruột” hay “Tháng Tám đói qua, tháng Ba đói chết”.

2.3. Tục ngữ thể hiện triết lý dân gian dân tộc

Tục ngữ có nội dung triết lý dân gian dân tộc chứa đựng những kinh nghiệm sống, những truyền thống tư tưởng, đạo đức của nhân dân luôn là nguồn cảm hứng trong các câu tục ngữ. Ngoài ra còn chứa đựng cả những tư tưởng chính trị xã hội và triết học bên trong.

– Tục ngữ thể hiện tư tưởng nhân đạo của nhân dân trước hết là là ở những quan niệm về con người. Ví dụ: “Người làm ra của, của không làm ra người” – đề cao sự lao động của con người chứ không phải vật chất.

– Những biểu hiện trong thái độ và đánh giá về lao động hay những nhận xét của con người trong lao động. Ví dụ: “Tay làm hàm nhai, tay quai miệng trễ”; “Của một đồng, công một nén”.

– Ca ngợi vẻ đẹp đất nước con người tài hoa từ đó thể hiện lòng tự hào dân tộc. Ví dụ “Thứ nhất kinh kì, thứ nhì Phố Hiến”, “Ăn Bắc, mặc Kinh”

– Thể hiện tinh thần đấu tranh của nhân dân để chống lại những áp bức bất công. Ví dụ: “Muốn nói oan làm quan mà nói”; “Được làm vua thua làm giặc”

– Khen ngợi, đồng thời khuyên răn những đức tính tốt của con người, thể hiện truyền thống đạo đức, lối suy nghĩ rất sâu sắc của ông cha ta. Ví dụ: “Có công mài sắt có ngày nên kim”; hoặc những câu tục ngữ răn dạy của ông cha “Đói cho sạch, rách cho thơm”.

3. Nghệ thuật trong tục ngữ

3.1. Tục ngữ có mối quan hệ chặt chẽ giữa nội dung và hình thức

Trong một câu tục ngữ hình thức và nội dung luôn có sự gắn kết chặt chẽ với nhau tạo thành một câu hoàn chỉnh thống nhất cả về hình thức và nội dung. Điều này tạo nên tính bền vững cho câu tục ngữ.

3.2. Tính hình tượng trong tục ngữ

Tính hình tượng trong tục ngữ được thể hiện qua những biện pháp tu từ như: phép so sánh, ẩn dụ, nhân hóa. Ông cha ta muốn thông qua những hình tượng hóa để thể hiện tư tưởng, quan niệm đúc kết lại kinh nghiệm, chân lý, phương châm sáng tạo nhưng cũng rất sâu sắc. Tính hình tượng hóa này giúp chúng ta dễ hiểu và có những liên tưởng, suy ngẫm.

Ví dụ: “Thuận vợ thuận chồng, tát biển đông cũng cạn” – Biển Đông là tượng trưng cho những chông gai, thử thách to lớn trong cuộc sống. 

3.3.Tục ngữ có vần điệu và sự hòa đối

– Tục ngữ có hình thức lưu truyền bằng miệng nên đa số chúng đều có vần điệu để dễ thuộc, dễ nhớ. Thường thì tục ngữ có vần liền và vần cách. Đồng thời trong các câu tục ngữ bao giờ cũng thể hiện rõ yếu tố nhịp điệu, cách ngắt nhịp linh hoạt như ngắt trên yếu tố vần, trên cơ sở đổi ý hay theo tổ chức ngôn ngữ thơ ca.

Ví dụ: “Ăn không lo của kho cũng hết”; “Cái răng cái tóc là góc con người”

– Tục ngữ có tính hòa hợp và cân đối tạo sự nhịp nhàng, vững chắc trong câu. Có các hình thức đối là đối thanh và đối ý.

Ví dụ: “Được làm vua, thua làm giặc”.

4. Tục ngữ về lòng nhân hậu

1. Thương người như thể thương thân.

Chỉ gói gọn trong 6 từ đơn giản, thế nhưng câu ca dao tục ngữ về lòng yêu thương con người này lại có ý nghĩa vô cùng tốt đẹp. Tình yêu thương xuất phát từ đáy lòng, sự yêu thương mọi người trong gia đình, yêu thương đồng bào, đồng chí cũng giống với yêu thương chính bản thân mỗi người.

2. Lá lành đùm lá rách.

Câu tục ngữ đã cho chúng ta thấy rằng tình yêu thương con người, lòng nhân ái trong cuộc sống này rất quan trọng. Khi chúng ta có cuộc sống ấm no, đầy đủ hơn những người khác thì chúng ta nên giúp đỡ, thể hiện sự yêu thương với những người khó khăn, khổ cực hơn.

3. Một miếng khi đói bằng một gói khi no.

Đây là một trong những câu tục ngữ, nói về tình yêu thương của con người đối với con người ý nghĩa và hay nhất. Tình yêu thương, sự sẻ chia giữa người với người sẽ càng đáng quý hơn nếu gặp lúc khó khăn, hoạn nạn. Trong khó khăn, tình yêu thương ấy lại càng cần được phát huy để giúp nhau vượt lên hoàn cảnh. Dù chỉ là những sự giúp đỡ nhỏ bé nhưng nó cũng chứa chan tình cảm thương yêu giữa người với người.

4. Một con ngựa đau cả tàu bỏ cỏ.

Đây là câu tục ngữ về lòng yêu thương con người này rất đỗi quen thuộc thể hiện lòng yêu thương và sự đoàn kết, khi một cá thể gặp khó khăn thì cả tập thể sẽ cùng nhau giúp đỡ để không ai bị bỏ lại phía sau.

Trên đây là nội dung về tục ngữ Việt Nam và một số tục ngữ về lòng nhân hậu mà Luật Minh Khuê muốn cung cấp tới bạn đọc. Hy vọng bài viết này sẽ đem lại cho bạn những kiến thức bổ ích. Xin chân thành cảm ơn!