Tư duy là gì? Đặc điểm, vai trò và cách phát triển tư duy nhạy bén | Money24h

Tư duy là kỹ năng quan trọng trong công việc và cuộc sống, giúp con người nhận thức để đưa ra hành động đúng đắn. Vậy tư duy là gì? Đặc điểm và cách phát triển tư duy như thế nào? Hãy cùng Money24h tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

Tư duy là gì?

Khái niệm tư duy được hiểu là quá trình nhận thức để đưa ra những hành động đúng đắn về sự vật, sự việc xảy ra trong cuộc sống. Mục tiêu của quá trình tư duy là tìm ra những lý luận, triết lý và phương pháp để giải quyết tình huống theo cách tích cực hơn. Hoạt động tư duy cũng chính là hoạt động của trí tuệ, bởi cơ sở sinh lý của quá trình tư duy chính là vỏ đại não.

1. Bản chất của tư duy

Bản chất của tư duy là một phạm trù triết học, thể hiện dưới nhiều góc độ khác nhau:

• Xét về triết học: Trong triết học duy tâm khách quan, tư duy là sản phẩm của ý niệm tuyệt đối không phụ thuộc vào vật chất. Còn theo triết học duy vật biện chứng, tư duy là một trong những đặc tính của vật chất phát triển đến trình độ tổ chức cao.
• Xét về tâm lý học: Tư duy là gì trong tâm lý học? Là quá trình tâm lý phản ánh những thuộc tính bản chất, những mối liên hệ và quan hệ bên trong của sự vật, hiện tượng. Tư duy làm cho con người có nhận thức đúng đắn về sự vật xung quanh và ứng xử tích cực với nó.
• Xét về mặt bản tính: Tư duy là quá trình nhận thức ở trình độ cao giúp con người khái quát bản chất, quy luật của các sự việc, hiện tượng. Do đó, tư duy mang đến cho con người những tri thức về thế giới và các sự vật, hiện tượng mà trước đó ta chưa biết.
• Xét về sinh lý học: Tư duy được biết đến là một hoạt động của hệ thần kinh tạo ra những liên kết giữa các phần tử đã ghi nhớ, chọn lọc và kích thích chúng hoạt động để thực hiện sự nhận thức về thế giới xung quanh, định hướng cho hành vi tích cực.

>> Có thể bạn quan tâm:

• Kỹ năng lắng nghe là gì? Lợi ích và cách rèn luyện kỹ năng lắng nghe trong giao tiếp
• Kỹ năng thuyết phục là gì? Vai trò và cách rèn luyện kỹ năng

2. Sản phẩm của quá trình tư duy là gì?

Kết quả của quá trình tư duy là sự phản ánh khái quát về thuộc tính của sự vật, các mối quan hệ cơ bản và phổ biến, các quy luật ở những sự vật riêng lẻ và ở những nhóm sự vật nhất định. Tư duy không chỉ giải quyết những tình huống trước mắt mà còn sử dụng những tri thức trước đó để đưa ra hướng giải quyết cho các tình huống trong tương lai. Thông qua tư duy, con người tiếp nhận, sàng lọc, cải tạo, sắp xếp, làm cho những thông tin, dữ liệu có ý nghĩa hơn, phục vụ quá trình giải quyết vấn đề.

3. Ví dụ về tư duy

Ví dụ về tư duy khi giải một bài toán, đầu tiên học sinh phải xác định được yêu cầu, nhiệm vụ của đề bài. Sau đó, học sinh cần nhớ lại các công thức, quy tắc, định lý có liên quan đến đề bài đã cho. Ngoài ra, học sinh cũng cần kết hợp với kinh nghiệm giải đề trước đây của bản thân để suy nghĩ hướng giải toán. Quá trình từ lúc nhận đề đến khi giải ra kết quả bài toán chính là sự tư duy.

Một ví dụ khác về tư duy là gì? Trong ngôn ngữ rất phổ biến. Hiện nay, con người có thể biết đến 2, 3 ngôn ngữ cùng một lúc, thậm chí thành thạo nhiều thứ tiếng khác nhau. Tùy vào đối tượng là người nước nào mà người nói sẽ chủ động giao tiếp bằng ngôn ngữ phù hợp, đó chính là sự tư duy ngôn ngữ.

Đặc điểm của tư duy

1. Tư duy có tính vấn đề

Tư duy chỉ nảy sinh khi vấn đề xuất hiện và cá nhân có khả năng giải quyết nó. Những tình huống mới, phức tạp, không thể áp dụng các cách thức cũ và đòi hỏi con người phải tư duy để tìm ra phương pháp giải quyết hiệu quả hơn. Cá nhân phải nhận thức được vấn đề, có nhu cầu và có tri thức liên quan để tìm ra cách thức, hướng giải quyết mới. 

2. Tư duy có tính gián tiếp

Tính gián tiếp của tư duy được biểu hiện ở chỗ con người sử dụng ngôn ngữ để làm cầu nối các kết quả nhận thức và những kinh nghiệm vốn có vào quá trình tư duy. Tính gián tiếp của tư duy còn được thể hiện khi con người sử dụng những phương tiện, máy móc, công cụ để phát hiện ra bản chất, quy luật của sự vật, hiện tượng, giúp con người có được những phán đoán khoa học với những việc xảy ra trong quá khứ và cả tương lai. Ví dụ như dự báo chỉ số kinh tế thế giới, dự báo về tính hình phát triển của nền kinh tế, dự báo về biến động kinh tế,…

3. Tư duy có tính trừu tượng và khái quát 

Một đặc điểm nữa của tư duy là sự khái quát hóa, trừu tượng hóa để hình thành khái niệm, lý thuyết và hoạt động nhận thức sáng tạo. Tính trừu tượng và khái quát của tư duy có mối liên hệ chặt chẽ với nhau ở mức độ cao. Không có trừu tượng thì không thể bắt đầu tiến hành khái quát đối tượng. Có trừu tượng mà lại không có khái quát thì quá trình tiếp nhận sự hiểu biết về mọi vật sẽ bị hạn chế.

4. Tư duy có mối liên hệ với ngôn ngữ

Nếu không có ngôn ngữ thì quá trình tư duy của con người không thể diễn ra suôn sẻ. Đồng thời, các kết quả của quá trình tư duy (khái niệm, dự đoán,…) về các sự vật, hiện tượng cũng không được chủ thể và người khác tiếp nhận nếu không thông qua ngôn ngữ. Ngôn ngữ là phương tiện diễn đạt kết quả của tư duy cho người khác tiếp nhận. Ngôn ngữ mà chúng ta đang sử dụng hiện nay cũng chính là kết quả của quá trình tư duy lâu dài trong lịch sử phát triển của nhân loại.

5. Tư duy có quan hệ với nhận thức cảm tính

Tư duy phải dựa trên những tài liệu sẵn có, kinh nghiệm và trên cơ sở trực quan sinh động – những cái thuộc về nhận thức cảm tính. Nhận thức cảm tính là một phần của mối liên hệ trực tiếp giữa tư duy với hiện thực, là cơ sở của những khái quát kinh nghiệm dưới dạng các khái niệm, quy luật. Ngược lại, tư duy và sản phẩm của tư duy cũng ảnh hưởng đến các quá trình nhận thức cảm tính, lựa chọn, tính ổn định và tính có ý nghĩa của tri giác.

>> Có thể bạn quan tâm:

• Kỹ năng giao tiếp là gì? Cách giao tiếp ứng xử thông minh, khôn khéo
• Kỹ năng truyền thông là gì? 3 cách cải thiện kỹ năng truyền thông

Vai trò của kỹ năng tư duy

Tư duy có vai trò đặc biệt quan trọng đối với hoạt động thực tiễn và hoạt động nhận thức của con người. Tư duy tiếp nhận thông tin giúp con người cải tạo, sắp xếp để ra quyết định cũng như để giải quyết vấn đề. Kỹ năng tư duy giúp con người nhận thức được quy luật khách quan, từ đó có thể dự kiến xu hướng phát triển của sự vật, hiện tượng và có biện pháp điều chỉnh phù hợp.

Tư duy giúp quá trình học tập, làm việc có hiệu quả, đem đến năng suất cao. Nếu không tư duy mà chỉ làm tùy tiện, sao chép như một cái máy từ người khác, bạn sẽ khó có thể phát triển trong xã hội. Những người không có thói quen đặt câu hỏi, không có khả năng khám phá, tư duy sẽ khó có thể tiến lên trong cuộc sống. Bởi vì, khả năng suy nghĩ, tư duy tốt sẽ giúp cho những người trẻ phát triển bản thân, đạt được những thành tích, thành công trong hiện tại và tương lai.

Các loại hình tư duy phổ biến nhất hiện nay

Hiện nay có rất nhiều loại tư duy và kỹ năng sống khác nhau, mỗi loại sẽ giúp chúng ta có cái nhìn, hiểu sâu và vận dụng tốt hơn vào trong từng cuộc tình huống cụ thể trong cuộc sống. Dưới đây là một số loại hình tư duy phổ biến nhất hiện nay.

1. Tư duy logic

Tư duy logic là hoạt động tư duy, lập luận của não bộ con người nhằm giải quyết một vấn đề nào đó và đạt được một mục tiêu cụ thể. Con người cần phải học tư duy logic hàng ngày để có những hành động cải tạo và thay đổi cuộc sống tốt đẹp hơn.

Để rèn luyện tư duy logic của bản thân, bạn cần rèn luyện trí nhớ, cố gắng học và làm theo cách hiểu của riêng mình. Hãy luôn tìm kiếm cho mình những niềm đam mê, có tinh thần ham học hỏi và đặc biệt, cần áp dụng những kiến thức đã học vào thực hành, trải nghiệm. 

2. Tư duy mở

Tư duy mở được coi là yếu tố quan trọng, là kỹ năng mềm rất cần thiết để trở thành công dân toàn cầu trong bối cảnh hiện nay. Dù bạn có biết bao nhiêu ngôn ngữ và đã đi bao nhiêu quốc gia, nhưng với một tư duy bảo thủ và khép kín, bạn khó có thể thực sự hòa nhập với nó.

Tư duy cởi mở là một trạng thái tư duy tích cực cho phép chúng ta tiếp thu ý tưởng và thông tin từ nhiều hướng khác nhau, ngay cả khi những ý kiến và lập luận đó có thể mâu thuẫn với chính chúng ta. Người cởi mở luôn suy nghĩ tổng thể, không đánh giá chủ quan, giàu trí tưởng tượng, năng động và vui vẻ.

3. Tư duy tích cực

Tư duy tích cực là đón nhận những thử thách trong cuộc sống với thái độ tích cực, nhưng không né tránh hoặc bỏ qua những điều xấu. Tư duy tích cực giúp bạn tìm ra mặt tốt trong tình huống xấu và nhận định khả năng bản thân theo chiều hướng tích cực hơn.

Người có tư duy tích cực sẽ luôn cảm thấy thoải mái, không áp lực, tinh thần sảng khoái. Tư duy tích cực cũng có thể thực hiện hàng ngày như là một bài tập thể dục giúp cơ thể khỏe mạnh, dẻo dai từ trong suy nghĩ. Khi đã có thói quen tư duy theo chiều hướng tích cực thì việc tập trung vào mục tiêu sẽ rất đơn giản, dễ dàng. 

4. Tư duy sáng tạo

Tư duy sáng tạo là điều kiện cốt lõi cho sự phát triển của xã hội ngày nay. Đây là loại tư duy giúp bạn tìm tòi, nghĩ ra những phương án, chủ đề mới về một lĩnh vực nghiên cứu nào đó. Đồng thời, tư duy sáng tạo cũng giúp bạn làm chủ được vốn kiến thức, chủ động khám phá, tự tin đối mặt với những thử thách.

Người có tư duy sáng tạo luôn có thái độ cởi mở với những ý tưởng mới, sẵn sàng thử nghiệm mọi thứ. Họ có khả năng vượt ra khỏi sự khuôn mẫu để tìm cái mới, điều mới chưa từng có trước đó. Nếu không có kỹ năng tư duy sáng tạo bạn sẽ khó đạt được bước tiến mới, những đột phá hay thành công trong nghề nghiệp của mình.

5. Tư duy đột phá

Tư duy đột phá được định nghĩa là cách lập kế hoạch cho tương lai và giải quyết vấn đề. Đó là quá trình định hướng lại tâm trí về mục đích, hệ thống và tính độc đáo của sự vật. Đó có thể là giải pháp tốt nhất, một kế hoạch mới hoặc một hệ thống vượt trội mang lại kết quả tốt.

Ví dụ bạn là nhà phát triển kinh doanh và bạn đang tìm kiếm một giải pháp để đạt được chất lượng và lợi nhuận kinh tế cao hơn với cùng nguồn vốn và thời gian. Đây là tư duy đột phá trong giải quyết vấn đề.

6. Tư duy giải quyết vấn đề

Tư duy giải quyết vấn đề là tổng hợp của quá trình xác định, phân tích và đánh giá các vấn đề hay tình huống phát sinh ngoài ý muốn trong công việc hoặc cuộc sống để đưa ra những giải pháp xử lý tối ưu nhất.

Trong cuộc sống của mỗi người luôn có các tình huống, vấn đề tồn tại từ nhiều khía cạnh như công việc, sức khỏe, gia đình, các mối quan hệ… Những người thành công luôn có cách giải quyết vấn đề tốt nhất dù cho họ đang ở trường hợp nào. Do đó, chúng ta cần có tư duy giải quyết những vấn đề đang gặp phải một cách thông minh và hiệu quả. 

7. Tư duy phản biện 

Tư duy phản biện hay còn gọi là tư duy phân tích bao gồm khả năng tự phản biện và phản biện ngoại cảnh. Trong đó, tự phản biện là tự mình phản biện lại những hành động và ý nghĩ của bản thân. Đây là điều không dễ thực hiện vì chúng ta thường có xu hướng quen phê phán người khác chứ ít khi chịu phê phán chính mình.

Còn tư duy phản biện ngoại cảnh là việc nhìn nhận những vấn đề, thông tin bên ngoài nhiều chiều, nhiều khía cạnh, không nhìn nhận một cách qua loa hay hời hợt. Do đó, người có tư duy phản biện thường có khả năng quan sát tốt, nhìn nhận vấn đề với sự tò mò tìm kiếm câu trả lời. Những ý kiến phản biện có thể giúp sự việc được cải tiến, sáng tạo tốt và giảm thiểu những rủi ro không đáng có.

8. Tư duy hệ thống

Tư duy hệ thống là phương pháp xem xét thế giới khách quan như một thể thống nhất, trong đó các đơn vị cơ bản, yếu tố và hiện tượng phát sinh từ chúng là một hệ thống có liên quan và tương tác với nhau như một chỉnh thể.  

Nói cách khác, tư duy hệ thống sẽ giúp con người nhìn rõ hơn về thực tế, để chúng ta sử dụng được những nguồn lực tự nhiên đạt được một kết quả như mong muốn. Ngoài ra, kỹ năng tư duy hệ thống còn giúp bạn có những ý nghĩ khôn ngoan và đưa ra những giải pháp lâu dài hơn.

9. Tư duy kinh doanh

Tư duy kinh doanh có thể hiểu là nhìn nhận vấn đề kinh doanh một cách đúng đắn hơn thông qua các chiến lược, thấu hiểu tâm lý khách hàng, nghiên cứu thị trường, quan hệ công chúng… Hơn nữa, tư duy kinh doanh còn là khả năng thấy trước, dự đoán và giảm thiểu rủi ro có thể xảy ra cho doanh nghiệp trong tương lai.

Tư duy kinh doanh tốt sẽ giúp bạn phát triển chiến lược kinh doanh phù hợp với định vị và định hướng của công ty. Vì vậy, để xây dựng thương hiệu thành công và hiệu quả, người lãnh đạo cần có tư duy kinh doanh đúng đắn. 

10. Tư duy làm giàu

Hầu hết mọi người đều được giáo dục rằng không nên tiêu tiền một cách liều lĩnh, lãng phí mà hãy tiết kiệm và chi tiêu cẩn thận. Điều này tạo ra một nỗi sợ mất tiền, tâm lý khan hiếm, nơi bạn chỉ cảm thấy an toàn khi có tiền trong tay.

Những người thành công có tư duy làm giàu rất khác. Người giàu tập trung nhiều hơn vào việc kiếm tiền. Họ tìm cách gia tăng sự giàu có của mình, sẵn sàng cho đi và không ngại nắm bắt các cơ hội tài chính mà những người có tư duy khan hiếm thường bỏ lỡ.

Các thao tác chính trong quá trình tư duy

Các thao tác thực hiện tư duy hiệu quả (Nguồn: Internet)

Phân tích tổng hợp

Phân tích là quá trình tư duy phân chia đối tượng nhận thức thành các phần khác nhau, giúp con người nhìn nhận đối tượng sâu sắc, toàn diện hơn. Tổng hợp là sử dụng trí óc để thống nhất các bộ phận đã phân tích tách rời thành một tổng thể hợp nhất theo mối quan hệ mới.

Phân tích và tổng hợp tuy là hai chức năng đối lập nhau nhưng không tách rời trong một quá trình tư duy thống nhất. Chúng có quan hệ mật thiết với nhau và bổ sung cho nhau: phân tích được thực hiện theo hướng tổng hợp, và tổng hợp là tổng hợp các kết quả của quá trình phân tích.

So sánh

Đây là quá trình nhận định sự giống nhau hay khác nhau, bằng hay không bằng, đồng nhất hay không đồng nhất giữa các sự vật, hiện tượng bằng trí óc. So sánh đóng vai trò quan trọng trong hoạt động nhận thức, nhất là trong giai đoạn đầu quá trình nhận thức của trẻ nhỏ. Nó cho phép trẻ em nhận biết và phân biệt giữa các đồ vật khác nhau trong thế giới xung quanh.

Trừu tượng hóa và khái quát hóa

Trừu tượng hóa là quá trình giữ lại các yếu tố cơ bản và loại bỏ các yếu tố thứ yếu, không cần thiết của sự vật, hiện tượng. Khái quát hóa là quá trình hợp nhất các đối tượng khác nhau thành một nhóm dựa trên các dấu hiệu và đặc điểm chung nhất định.

Trừu tượng hóa và khái quát hóa có quan hệ chặt chẽ với nhau: trừu tượng hóa tiến hành theo hướng khái quát hóa, còn khái quát hóa được thực hiện dựa trên kết quả của trừu tượng hóa. Đồng thời, chúng cũng liên quan chặt chẽ với các hoạt động tư duy khác.

Những phẩm chất nổi bật của tư duy

• Độ sâu sắc và khái quát của tư duy: Được thể hiện qua việc nhìn nhận những vấn đề từ chi tiết nhỏ nhất đến cái chung nhất về bản chất. Những biểu hiện của tính khái quát thể hiện ở chỗ khi giải quyết mỗi loại nhiệm vụ sẽ đưa ra mô hình khái quát, sau đó vận dụng mô hình khái quát này để giải quyết các vấn đề cùng loại.
• Khả năng cơ động, linh hoạt và mềm dẻo của tư duy: Được thể hiện ở sự nhạy bén trong việc vận dụng những tri thức và cách thức hành động vào các tình huống khác nhau. Sự linh động ở đây là dễ dàng chuyển hướng suy nghĩ, không rập khuôn, không cứng nhắc, có khả năng vượt ra ngoài những quy định.
• Tính logic, chặt chẽ của tư duy: Suy nghĩ sẽ tuân thủ vào những quy luật của sự việc, không gián đoạn, nhất thời. Phẩm chất này có khả năng gắn kết sự việc với hệ thống của nó với quá khứ, hiện tại và tương lai.
• Óc phê phán: Là khả năng tiếp nhận có sự so sánh với những vấn đề trước đây. So sánh ở đây không phải là chỉ trích mà là sự xem xét tìm minh chứng trước khi chấp nhận vấn đề, không dễ dàng làm theo cảm tính.
• Khả năng độc lập của tư duy: Phẩm chất này thể hiện ở chỗ tự mình nhìn thấy được vấn đề, tự tìm ra cách giải quyết vấn đề. Chủ động hình thành nhiệm vụ tư duy hoặc có thể đặt lại vấn đề tự tìm ra cách giải quyết một cách sáng tạo.

Cách rèn luyện và phát triển tư duy nhanh chóng, hiệu quả

Tư duy không tự sinh ra mà nó xuất hiện trong quá trình học tập và rèn luyện của con người. Trí thông minh bẩm sinh của mỗi cá nhân là khác nhau, nhưng tư duy có thể được phát triển thông qua tư duy logic, tư duy sáng tạo, giải quyết vấn đề, ra quyết định, khả năng xử lý và phân tích thông tin, và quá trình lập kế hoạch tương lai,… 

Cách rèn luyện tư duy nhạy bén nhanh chóng là gì? (Nguồn: Internet)

Để có được tư duy nhạy bén, bạn có thể kiên trì rèn luyện theo một số cách dưới đây:

• Đọc sách
• Tăng trải nghiệm thực tế
• Chơi game, quiz, giải đố
• Trò chuyện với người khác
• Tập thể dục
• Ăn uống khoa học
• Sử dụng ngôn ngữ tích cực
• Học ngoại ngữ
• Tranh luận, phản biện
• Học chơi 1 loại nhạc cụ

Các loại mô hình tư duy

Mô hình tư duy ảnh hưởng đến cách mỗi người nhìn nhận vấn đề, là nguyên lý chính trong quá trình tổ chức học tập. Thông qua những mô hình này, bạn có thể đưa ra giả thiết, suy nghĩ hoặc định kiến về một sự vật, sự việc hay hiện tượng. Có 5 mô hình tư duy phổ biến hiện nay là:

• Thang phân loại năng lực Singer
• Mô hình phát triển kỹ năng Dreyfus
• Mô hình cấu trúc BIGGS và Collis
• Thang tư duy Bloom
• Phương pháp Brainstorming

Hy vọng bài viết của Money24h đã giúp các bạn hiểu hơn về tư duy là gì, đặc điểm và vai trò của nó. Hãy nâng cao khả năng tư duy bằng cách rèn luyện trí não như đọc sách, suy nghĩ và viết, v.v. Có khả năng tư duy tốt sẽ mang lại hiệu quả cao trong học tập cũng công việc hàng ngày của bạn.

>> Đừng bỏ lỡ:

• 5 kỹ năng cần thể hiện trong phỏng vấn xin việc
• 5 Kỹ năng làm giàu mà nhà trường sẽ không dạy bạn
• Các kỹ năng marketing cần thiết để tạo nên nhân viên marketing chuyên nghiệp
• 7 Kỹ năng bán hàng (Sales skills) giúp bạn đạt doanh số “trăm triệu” mỗi tháng

Vì sao cần có tư duy tốt?

Tư duy giúp con người nhận thức được quy luật khách quan, dự đoán xu hướng tương lai và có kế hoạch phát triển cuộc sống tốt hơn. Bạn có thể đọc sách, trải nghiệm thực tế, mở rộng mối quan hệ,… để rèn luyện tư duy.

Có các loại hình tư duy nào phổ biến?

Một số tư duy cần thiết như tư duy logic, tư duy mở, tư duy tích cực, tư duy sáng tạo, tư duy giải quyết vấn đề, tư duy phản biện, tư duy hệ thống, tư duy kinh doanh, tư duy làm giàu,…