Thuốc tránh thai khẩn cấp uống khi nào? Cách sử dụng an toàn

Thuốc tránh thai khẩn cấp là giải pháp phòng tránh thai cho hiệu quả lên đến 90% trong vòng 120 giờ (5 ngày) hoặc 72 giờ (3 ngày) tùy loại thuốc sau khi phát sinh quan hệ tình dục không được bảo vệ. Tuy nhiên, chị em chỉ nên uống thuốc tránh thai trong giới hạn cho phép, nếu lạm dụng quá mức có thể gặp tác dụng phụ cùng nhiều hệ lụy sức khỏe.

Bài viết dưới đây được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS Trần Thị Thanh Thảo, Bác sĩ Trung tâm Sản Phụ khoa Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM sẽ cung cấp những thông tin chi tiết về thuốc tránh thai cấp tốc, cách sử dụng thuốc khoa học để tránh những tác dụng phụ ảnh hưởng đến sức khỏe và khả năng sinh sản của phụ nữ.

Mục Lục

Thuốc tránh thai khẩn cấp là gì?

Thuốc tránh thai khẩn cấp (Emergency Contraceptive Pills) là phương pháp tránh thai được sử dụng sau khi phát sinh quan hệ tình dục không được bảo vệ như quan hệ tình dục không an toàn, phụ nữ bị cưỡng hiếp hoặc có sử dụng biện pháp bảo vệ khác nhưng lo sợ không thành công. (1)

Thành phần chính của thuốc tránh thai khẩn cấp chứa hàm lượng lớn hormone sinh dục nữ Progesterone. Nguyên tắc ngừa thai tương tự như thuốc tránh thai hàng ngày, tuy nhiên sự khác biệt hàm lượng Progestin chính là điểm khác biệt, giúp loại thuốc này cho tác dụng ngừa thai nhanh chóng.

ThS.BS Trần Thị Thanh Thảo, Bác sĩ Trung tâm Sản Phụ khoa Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM cho biết, thuốc tránh thai cấp tốc là giải pháp hữu hiệu cho những tình huống “cấp bách” – có nguy cơ mang thai sau khi phát sinh quan hệ tình dục không được bảo vệ. Có 3 nhóm đối tượng sử dụng thường gặp nhất là:

Nhóm thứ nhất: Người không thường xuyên quan hệ tình dục, người không có hoặc không thể sử dụng các biện pháp phòng ngừa mang thai ngoài ý muốn như uống thuốc tránh thai hàng ngày, đặt vòng tránh thai, sử dụng miếng dán tránh thai hoặc không có sẵn bao cao su…
Nhóm thứ hai: Người bị hiếp dâm hoặc cưỡng bức xảy ra việc quan hệ tình dục nên không muốn có thai.
Nhóm thứ ba: Người đã sử dụng các phương pháp tránh thai khác nhưng lo sợ không thành công, chẳng hạn như quên uống thuốc ngừa thai hàng ngày, sử dụng thuốc tiêm tránh thai nhưng thời gian tiêm bị chậm so với chu kỳ quy định, bao cao su bị thủng hoặc bị rách…

Nghiên cứu cho thấy, thuốc tránh thai khẩn cấp cho hiệu quả ngừa thai lên đến 90% trong vòng 24 giờ đầu tiên sau khi phát sinh quan hệ tình dục không được bảo vệ. Nếu sử dụng càng muộn sau khi giao hợp hiệu quả ngừa thai càng thấp hơn. Tùy loại thuốc mà hiệu quả ngừa thai sẽ mất đi nếu vượt quá thời gian cho phép: 120 giờ (5 ngày) hoặc 72 giờ (3 ngày). (2)

Cơ chế hoạt động của thuốc tránh thai khẩn cấp

Khi được đưa vào cơ thể, các thành phần nội tiết có trong thuốc ngừa thai khẩn cấp sẽ gây tác động, làm cản trở quá trình rụng trứng tự nhiên ở phụ nữ, nhờ đó ngăn cản sự gặp gỡ và diễn ra thụ tinh giữa trứng và tinh trùng.

Trong trường hợp trứng đã thụ tinh, thuốc sẽ ngăn không cho nội mạc tử cung hình thành cửa sổ làm tổ, ngăn cản việc làm tổ của phôi thai trong lòng tử cung. Nếu quá trình làm tổ đã diễn ra, thuốc tránh thai khẩn cấp không làm gián đoạn quá trình mang thai.

Bác sĩ Thanh Thảo nhấn mạnh, cần phân biệt rõ ràng thuốc tránh thai khẩn cấp và thuốc phá thai. Thuốc tránh thai khẩn cấp KHÔNG PHẢI là thuốc phá thai. Cơ chế hoạt động của thuốc ngừa thai cấp tốc chính là ngăn cản không cho tinh trùng gặp trứng bằng cách ngăn cản quá trình rụng trứng. Nghĩa là thuốc tránh thai khẩn cấp chỉ ngăn cản việc thụ thai, không phải kết thúc quá trình mang thai.

Các loại thuốc tránh thai khẩn cấp phổ biến hiện nay

Bác sĩ Thanh Thảo cho biết, thuốc tránh thai khẩn cấp phát huy hiệu quả ngừa thai tối đa nếu sử dụng ngay sau khi phát sinh quan hệ không được bảo vệ. Hiện nay, trên thị trường có nhiều loại thuốc, phổ biến nhất là loại 72 giờ và 120 giờ, ít phổ biến hơn là các loại 24 giờ, 36 giờ hoặc 48 giờ. (3)

Các loại thuốc ngừa thai khẩn cấp được phân dạng thành loại 1 viên hoặc loại 2 viên, do đó cách sử dụng cũng khác nhau.

Thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên

Thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên được nhiều người lựa chọn bởi độ phổ biến trên thị trường và tính tiện lợi khi sử dụng. Phần lớn những viên thuốc loại này chỉ cho hiệu quả ngăn ngừa việc mang thai ngoài ý muốn nếu sử dụng trong vòng 72 giờ (3 ngày) sau khi phát sinh quan hệ tình dục không được bảo vệ.

Theo nghiên cứu, thời gian uống thuốc càng sớm thì hiệu quả ngừa thai càng cao. Cụ thể là:

Uống thuốc trong vòng 24 giờ đầu tiên: Hiệu quả ngừa thai là 90%;
Từ 25-48 giờ tiếp theo: Hiệu quả ngừa thai là 85%;
Từ 49-72 giờ tiếp theo: Hiệu quả ngừa thai là 58%;
Vượt quá 72 giờ: Nếu trứng và tinh trùng đã thụ tinh và làm tổ trong tử cung, thuốc không còn tác dụng bảo vệ.

Các nhãn hiệu thuốc tránh thai loại 1 viên đang phổ biến trên thị trường gồm:

Postinor-1®: Có thành phần Levonorgestrel hàm lượng 1,5mg, liều dùng 1 viên duy nhất.
Mifestad 10®: Thành phần chứa Mifepristone (chất đối kháng Progestin) hàm lượng 10mg cho hiệu quả ngừa thai an toàn.
Bocinor®: Thành phần Levonorgestrel hàm lượng 1,5mg đóng gói dạng 1 viên nén/1 vỉ.
Lys®: Chứa Levonorgestrel hàm lượng 0,75mg, thường dùng cho trường hợp không quan hệ thường xuyên hoặc có quan hệ tình dục đột xuất.
Ciel EC 25®: Phù hợp cho trường hợp quan hệ tình dục lần đầu không sử dụng biện pháp ngừa thai, bị hiếp dâm hoặc cưỡng bức quan hệ tình dục.
Naphamife®: Một nhãn hiệu thuốc được sản xuất tại Việt Nam, có thành phần Mifepristone 10mg cùng nhiều tá dược.

Thuốc tránh thai khẩn cấp loại 2 viên

Thuốc tránh thai loại 2 viên ít phổ biến hơn. Quy cách đóng gói 2 viên thuốc/hộp, mỗi viên chứa 0,75mg Levonorgestrel. Viên thứ nhất uống càng sớm càng tốt sau khi phát sinh quan hệ không được bảo vệ, không vượt quá 72 giờ. Viên thứ hai uống sau viên thứ nhất 12 giờ, không để quá 16 giờ. Thuốc chỉ phát huy hiệu quả ngừa thai khi người sử dụng uống đủ và đúng 2 viên theo thời gian quy định.

Các nhãn hiệu thuốc tránh thai khẩn cấp loại 2 viên phổ biến trên thị trường gồm:

Postinor-2®: Nhãn hiệu thuốc phổ biến nhất, gồm 2 viên nén chứa thành phần Levonorgestrel hàm lượng 0,75mg ở mỗi viên.
Happynor®: Nhãn hiệu thuốc được sản xuất tại Việt Nam, một hộp thuốc gồm 2 viên, mỗi viên chứa hàm lượng 0,75mg Levonorgestrel.
Posinight 2®: Thành phần và cơ chế tác động tương tự như 2 nhãn hiệu trên.

Bác sĩ Thanh Thảo nhấn mạnh, khi uống thuốc tránh thai khẩn cấp, người sử dụng cần nắm rõ mình uống loại 1 viên hay 2 viên để sử dụng đúng, tránh việc sử dụng sai làm mất hiệu quả ngừa thai.

Hiệu quả của thuốc tránh thai khẩn cấp sau khi uống

Thông thường, phụ nữ không mang thai ngay sau khi có quan hệ tình dục. Tinh trùng sẽ sống sót trong cơ thể người phụ nữ trong khoảng 5 ngày. Ở thời điểm đó, nếu xảy ra hiện tượng rụng trứng, tinh trùng gặp trứng và thụ tinh sẽ cho kết quả thụ thai. (4)

Thuốc tránh thai khẩn cấp có vai trò ngăn cản quá trình rụng trứng tự nhiên diễn ra, ngăn không cho buồng trứng phóng thích trứng. Chính vì thế, nếu trứng đã rụng, trứng và tinh trùng đã gặp nhau, đã thụ tinh và đã làm tổ trong niêm mạc tử cung thì thuốc không còn tác dụng.

Đó chính là lý do tại sao các chuyên gia y tế khuyến cáo chị em phụ nữ nên uống càng sớm càng tốt sau khi phát sinh quan hệ tình dục không được bảo vệ nếu không muốn mang thai.

Tuy nhiên, thống kê cho thấy khoảng 1-2% trường hợp phụ nữ sử dụng thuốc tránh thai cấp tốc vẫn mang thai mặc dù đã uống thuốc trong vòng 72 giờ (3 ngày) sau khi phát sinh quan hệ tình dục không được bảo vệ.

Nghĩa là, thuốc tránh thai khẩn cấp không bảo vệ tuyệt đối được tất cả các trường hợp mang thai ngoài ý muốn. Nếu sau khi uống thuốc tránh thai không thấy xuất hiện kinh nguyệt vào chu kỳ kinh tiếp, chị em nên thăm khám sớm để được xác định chắc chắn việc mang thai hay không.

Nên uống thuốc tránh thai khi nào?

Thuốc tránh thai khẩn cấp nên sử dụng trong những trường hợp phát sinh quan hệ tình dục không được bảo vệ mà không muốn mang thai. Cụ thể là:

Không có hoặc không thể sử dụng biện pháp ngừa thai nào.
Bị hiếp dâm hoặc cưỡng bức quan hệ tình dục không được bảo vệ.
Lo ngại về khả năng tránh thai thất bại khi sử dụng biện pháp ngừa thai khác như:
- Bao cao su bị rách, thủng, tụt hoặc sử dụng sai cách.
- Quên uống thuốc tránh thai kết hợp từ 3 viên trở lên hoặc trễ kinh 3 ngày so với chu kỳ bình thường.
- Trễ 3 giờ so với thời điểm uống thuốc hàng ngày chỉ chứa Progestin.
- Trễ kinh 7 ngày đối với thuốc tránh thai dạng tiêm phối hợp.
- Tụt vòng tránh thai hoặc que cấy tránh thai nội tiết tố.
- Rút dương vật không thành công, như xuất tinh vào âm đạo hoặc trên cơ quan sinh dục ngoài.
- Tính toán sai thời gian kiêng cữ.

Các tác dụng phụ khi uống thuốc tránh thai cấp tốc

Bác sĩ Thanh Thảo cho biết, mặc dù thuốc tránh thai khẩn cấp cho hiệu quả ngừa thai nhanh chóng và hữu hiệu lên đến 90%, tuy nhiên nếu sử dụng sai cách hoặc lạm dụng thuốc có thể gây nhiều tác dụng phụ, lâu ngày có thể gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe người sử dụng.

Một vài tác dụng phụ thường gặp của thuốc ồm:

Rối loạn chu kỳ kinh nguyệt: Là tác dụng phụ thường gặp nhất, có thể xuất hiện ngay từ lần đầu tiên uống thuốc tránh thai hoặc sau nhiều lần uống. Chị em có thể thấy kinh nguyệt đến sớm hơn hoặc muộn hơn so với chu kỳ bình thường. Nếu muộn hơn 1 tuần, chị em nên sử dụng que thử thai hoặc thăm khám với bác sĩ để được làm các xét nghiệm cần thiết, xác định chắc chắn việc mang thai hay không.
Xuất huyết tử cung bất thường: Một vài trường hợp chị em bị chảy máu sau uống thuốc, đó là tác dụng phụ sẽ nhanh chóng biến mất. Nếu sau 2 ngày vẫn bị chảy máu, chị em cần thăm khám ngay để loại trừ nguy cơ mắc bệnh lý nghiêm trọng.
Chóng mặt, buồn nôn, nôn: Khoảng 50% trường hợp gặp phải tình trạng này, tuy nhiên chị em không cần lo lắng, triệu chứng sẽ tự biến mất sau 1-2 tuần hoặc sớm hơn. Nếu sau khoảng thời gian trên triệu chứng không cải thiện, chị em nên thăm khám để tìm nguyên nhân tiềm ẩn khác.
Đau bụng dưới: Số ít trường hợp gặp phải triệu chứng đau bụng dưới quằn quại. Trong tình huống này, chị em cần thăm khám sớm để tìm nguyên nhân chính xác của triệu chứng, loại trừ nguyên nhân mang thai ngoài tử cung – một biến chứng có thể gặp phải nếu ngừa thai thất bại bằng cách uống thuốc tránh thai khẩn cấp.
Trường hợp lạm dụng thuốc quá mức khiến cơ thể không dung nạp thuốc có thể khiến chị em gặp các tác dụng phụ kéo dài khác như căng thẳng hoặc trầm cảm, tăng cân không kiểm soát, rối loạn huyết áp và hô hấp…

Bác sĩ Thanh Thảo khuyến cáo chị em không nên lạm dụng uống thuốc tránh thai khẩn cấp, chỉ uống trong trường hợp thật sự cần thiết. Tốt nhất nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn, hướng dẫn phương pháp ngừa thai phù hợp và an toàn.

Ai có thể uống thuốc tránh thai khẩn cấp?

Hầu hết chị em phụ nữ đều có thể sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp, bao gồm những trường hợp không thể sử dụng biện pháp tránh thai nội tiết tố như thuốc ngừa thai hàng ngày hoặc miếng dán tránh thai.

Tuy nhiên, chị em không được uống thuốc tránh thai khẩn cấp nếu dị ứng với bất kỳ thành phần nào của thuốc, hoặc mắc bệnh lý có thể tương tác với thuốc. Thông báo tình trạng bệnh lý hoặc dị ứng với bác sĩ, dược sĩ để được tư vấn sử dụng có an toàn hay không.

Những trường hợp chống chỉ định với thuốc tránh thai khẩn cấp

Bác sĩ Thanh Thảo nhấn mạnh, những trường hợp sau đây không nên sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp, bao gồm:

Phụ nữ đang mang thai hoặc nghi ngờ mang thai;
Phụ nữ xuất hiện tình trạng xuất huyết âm đạo bất thường mà không rõ nguyên nhân;
Phụ nữ có tiền sử bệnh viêm tắc tĩnh mạch hoặc bệnh huyết khối.

Những trường hợp cần thận trọng khi uống thuốc tránh thai, tốt nhất nên thông báo với bác sĩ hoặc dược sĩ để được tư vấn kỹ càng, gồm:

Phụ nữ mắc bệnh đái tháo đường có biến chứng;
Phụ nữ có tiền sử rối loạn tuần hoàn máu não;
Phụ nữ mắc bệnh tim mạch, bệnh động kinh…

Một số lưu ý khi sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp

Thuốc tránh thai khẩn cấp có hai mặt lợi và hại rõ rệt, vì vậy chị em cần trang bị cho mình những kiến thức về cách sử dụng để bảo vệ sức khỏe bản thân. Dưới đây là một số lưu ý khi uống thuốc chị em cần biết:

Chỉ uống thuốc trong trường hợp thực sự cần thiết. Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng hoặc tham khảo ý kiến bác sĩ, dược sĩ trước khi uống. Không uống quá 2 lần/tháng và 3 lần/năm để tránh ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của phụ nữ.
Nên uống thuốc sớm nhất sau khi phát sinh quan hệ tình dục không được bảo vệ để đạt hiệu quả ngừa thai cao nhất.
Uống nhiều viên thuốc tránh thai khẩn cấp không làm tăng hiệu quả ngừa thai, ngược lại tăng nguy cơ gặp tác dụng phụ nặng nề do cơ thể không hấp thụ thuốc. Do đó, chị em chỉ cần uống đủ và đúng theo khuyến cáo.
Không uống thuốc trong các trường hợp đang mang thai hoặc nghi ngờ mang thai, đang điều trị bệnh lý như đái tháo đường, tim mạch, động kinh, rối loạn tuần hoàn máu não…
Trong trường hợp gặp tác dụng phụ sau uống thuốc, nếu các triệu chứng kéo dài với tần suất bất thường, chị em cần thăm khám ngay để loại trừ các trường hợp bệnh lý nghiêm trọng.

Một vài câu hỏi thường gặp

1. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp có mang thai không?

Không có một phương pháp tránh thai nào cho hiệu quả ngừa thai 100%. Thống kê cho thấy, khoảng 1-2% trường hợp vẫn có thai mặc dù uống thuốc tránh thai ngay sau khi quan hệ tình dục không an toàn.

Do đó, sau khi uống thuốc, nếu nhận thấy kinh nguyệt đến chậm hơn 1 tuần so với chu kỳ kinh nguyệt bình thường, chị em nên sử dụng que thử thai hoặc thăm khám với bác sĩ để được làm các xét nghiệm cần thiết, xác định chắc chắn có mang thai hay không.

2. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp có ảnh hưởng khả năng mang thai về sau không?

Cơ chế hoạt động của thuốc là ngăn cản quá trình rụng trứng tự nhiên, không làm gián đoạn quá trình phát triển của phôi thai trong trường hợp trứng đã thụ tinh và làm tổ trong niêm mạc tử cung. Chính vì thế, thuốc tránh thai khẩn cấp không làm ảnh hưởng đến khả năng mang thai của phụ nữ sau này.

3. Làm sao để biết thuốc tránh thai khẩn cấp có hiệu quả hay không?

Sau khi uống thuốc, nếu thấy kinh nguyệt vẫn xuất hiện như những chu kỳ bình thường, đó là dấu hiệu ngừa thai thành công. Tuy nhiên, để có kết quả chắc chắn, chị em nên đợi ít nhất một vài tuần, sau đó sử dụng que thử thai để kiếm chứng ngừa thai thành công hay không.

4. Có nên uống nhiều viên thuốc tránh thai khẩn cấp để tăng hiệu quả ngừa thai không?

Câu trả lời là không. Uống nhiều viên cùng lúc không làm tăng hiệu quả ngừa thai, ngược lại còn làm tăng nguy cơ gặp nhiều tác dụng phụ nặng nề do cơ thể không thể hấp thu. Nhiều trường hợp lạm dụng thuốc có thể xuất hiện triệu chứng khó chịu ở dạ dày. Khuyến cáo chỉ nên uống tối đa 2 viên/tháng hoặc 3 viên/năm để đảm bảo không ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của phụ nữ.

Trường hợp bị nôn sau khi uống thuốc, cần xem xét thời gian nôn sau khi uống thuốc bao lâu. Nếu bị nôn trong vòng 1 giờ, chị em có thể uống thêm 1 viên để đảm bảo hiệu quả ngừa thai.

5. Khi nào cần đến gặp bác sĩ?

Sau khi uống thuốc tránh thai, nếu gặp phải bất kỳ triệu chứng nào dưới đây, chị em nên đến ngay bệnh viện để được bác sĩ chuyên khoa thăm khám và xử trí kịp thời. Các triệu chứng cần đặc biệt lưu ý gồm:

Nhức đầu, chóng mặt, yếu hoặc bị tê;
Mờ mắt, giảm thị lực, nói chuyện khó khăn;
Đau ngực, khó thở;
Đau bụng nặng;
Đau nhiều ở bắp chân hoặc đùi.

Mặc dù là phương pháp tránh thai hữu hiệu cho những tình huống “cấp bách”, tuy nhiên thuốc tránh thai khẩn cấp cũng là “con dao hai lưỡi”, có thể gây nhiều hệ lụy ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe và khả năng sinh sản của phụ nữ. Chính vì thế, chị em không nên lạm dụng thuốc. Tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn phương pháp tránh thai hiện đại phù hợp và an toàn.

Trung tâm Sản Phụ khoa Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh quy tụ đội ngũ chuyên gia Sản Phụ khoa giỏi chuyên môn, giàu kinh nghiệm sẵn sàng đồng hành cùng chị em phụ nữ trong chăm sóc sức khỏe sinh sản và kế hoạch hóa gia đình.

Mặc dù là phương pháp tránh thai hữu hiệu cho những tình huống “cấp bách”, tuy nhiên thuốc tránh thai khẩn cấp cũng là “con dao hai lưỡi”, có thể gây nhiều hệ lụy ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe và khả năng sinh sản của phụ nữ. Chính vì thế, chị em không nên lạm dụng thuốc. Tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn phương pháp tránh thai hiện đại phù hợp và an toàn.

Hy vọng những thông tin bổ ích trên đây sẽ giúp chị em hiểu rõ về thuốc tránh thai khẩn cấp, các mặt lợi – hại và có cách sử dụng khoa học. Nếu còn bất kỳ thắc mắc nào, chị em có thể liên hệ đến hotline Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh để được các chuyên gia Sản Phụ khoa giỏi tư vấn và hỗ trợ!