Quản lý theo ngành là gì? Phân cấp quản lý nhà nước theo ngành

Trong quản lý nhà nước, việc phân chia theo ngành, lĩnh vực và phân cấp quản lý sẽ đảm bảo cho việc quản lý được dễ dàng và thuận lợi hơn. Bài viết xoay quanh vấn đề về quản lý theo ngành nói chung và phân cấp quản lý nhà nước theo ngành nói riêng.

1. Quản lý theo ngành là gì ?

Quản lý theo ngành là quản lý theo dấu hiệu ngành của các đối tượng tượng quản lý.

Quản lý theo ngành được thực hiện dưới những hình thức, quy mô khác nhau, có thể trên phạm vị toàn quốc, trên từng địa phương hay vùng lãnh thổ,

Quản lý theo ngành và kết hợp với quản lí theo địa phương và vùng lãnh thổ là nguyên tắc quản lý nhà nước đã được quy định từ Hiến pháp năm 1980, 1992 và Hiến pháp năm 2013.

2. Quy định pháp luật về phân cấp quản lý nhà nước theo ngành

2.1. Mục tiêu phân cấp quản lý nhà nước theo ngành

Thực hiện phân cấp hợp lý về quản lý nhà nước theo ngành, lĩnh vực giữa Chính phủ với các bộ, cơ quan ngang bộ và giữa Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, cơ quan ngang bộ với Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trên cơ sở phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của từng cấp, từng cơ quan trong hệ thống tổ chức hành chính nhà nước, bảo đảm sự quản lý tập trung, thống nhất của Chính phủ, phát huy tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương, khai thác tối đa tiềm năng, lợi thế, nguồn lực của các địa phương nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước đối với ngành, lĩnh vực, đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính nhà nước, xây dựng Chính phủ điện tử và hội nhập quốc tế.

2.2. Nguyên tắc phân cấp quản lý nhà nước theo ngành

– Phù hợp với quy định của Hiến pháp năm 2013, các quy định của Đảng về phương hướng, nhiệm vụ phát triển các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và tính thống nhất, thông suốt của nền hành chính quốc gia; bảo đảm Chính phủ quản lý thống nhất về thể chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch đối với các ngành, lĩnh vực, thanh tra, kiểm tra, kiểm soát cân đối vĩ mô;

– Phát huy quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương các cấp trong việc thực hiện các nhiệm vụ quản lý nhà nước trên địa bàn theo quy định của pháp luật; bảo đảm một việc không quá 02 cấp hành chính quản lý;

– Phù hợp với đặc thù nông thôn, đô thị, hải đảo, yêu cầu quản lý đối với ngành, lĩnh vực; khả năng tự cân đối ngân sách và vai trò trung tâm phát triển kinh tế – xã hội vùng, bảo đảm phân cấp nhiệm vụ gắn với bảo đảm nguồn lực;

– Kết hợp chặt chẽ giữa quản lý theo ngành, lĩnh vực với quản lý theo lãnh thổ, phân định rõ những nhiệm vụ quản lý nhà nước của bộ, ngành với nhiệm vụ quản lý nhà nước của chính quyền địa phương trong việc thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội trên địa bàn, bảo đảm an ninh quốc gia trong phân cấp quản lý nhà nước đối với ngành, lĩnh vực;

– Phù hợp với điều kiện, trình độ quản lý và khả năng tiếp nhận phân cấp của địa phương, bảo đảm nguyên tắc hiệu quả, việc nào, cấp nào sát thực tế hơn, giải quyết kịp thời và phục vụ tốt hơn các yêu cầu của tổ chức và người dân thì giao cho cấp đó thực hiện;

– Tăng cường tính công khai, minh bạch và trách nhiệm thanh tra, kiểm tra của cơ quan nhà nước phân cấp, trách nhiệm giải trình của cơ quan nhà nước được phân cấp trong việc thực hiện các nhiệm vụ quản lý nhà nước đối với ngành, lĩnh vực ở địa phương.

2.3. Các ngành, lĩnh vực cần tập trung phân cấp quản lý nhà nước

Theo Điều 3 Nghị định Nghị định 99/NQ-CP quy định

“Điều 3. Các ngành, lĩnh vực cần tập trung phân cấp quản lý nhà nước trong thời gian tới

1. Hoàn thiện các quy định về phân cấp quản lý nhà nước giữa Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ với các bộ, cơ quan ngang bộ đối với lĩnh vực nội vụ, gồm: Tổ chức bộ máy hành chính nhà nước; đơn vị sự nghiệp công lập và tiền lương.

Nội dung định hướng phân cấp và danh mục các văn bản quy phạm pháp luật cần được sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới để phân cấp quản lý nhà nước đối với lĩnh vực nội vụ quy định tại Phụ lục I.

2. Hoàn thiện các quy định về phân cấp quản lý nhà nước giữa Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, bộ, cơ quan ngang bộ với Ủy ban nhân dân cấp tỉnh đối với 10 ngành, lĩnh vực sau:

a) Ngành, lĩnh vực nội vụ, gồm: Tổ chức bộ máy hành chính nhà nước; đơn vị sự nghiệp công lập; tiền lương của cán bộ, công chức, viên chức, vị trí việc làm;

b) Ngành, lĩnh vực tài nguyên và môi trường, gồm: Biển và hải đảo;

c) Ngành, lĩnh vực thông tin và truyền thông, gồm: Phát thanh và truyền hình;

d) Ngành, lĩnh vực văn hóa, gồm: Điện ảnh;

đ) Ngành, lĩnh vực y tế, gồm: Khám bệnh, chữa bệnh;

e) Ngành, lĩnh vực xây dựng, gồm: Hoạt động đầu tư xây dựng; kiến trúc; quy hoạch; phát triển đô thị;

g) Ngành, lĩnh vực khoa học và công nghệ, gồm: Hoạt động khoa học và công nghệ;

h) Ngành, lĩnh vực lao động, thương binh và xã hội, gồm: Quản lý người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng; an toàn, vệ sinh lao động;

i) Ngành, lĩnh vực tài chính, gồm: Thu ngân sách nhà nước; chi ngân sách nhà nước; quản lý nợ công; phí và lệ phí; tài sản công;

k) Ngành, lĩnh vực kế hoạch và đầu tư, gồm: Quản lý đầu tư; đầu tư công; đầu tư nước ngoài.

Nội dung định hướng phân cấp và danh mục các văn bản quy phạm pháp luật cần sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới để phân cấp quản lý nhà nước giữa Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các bộ, cơ quan ngang bộ với Ủy ban nhân dân cấp tỉnh đối với các ngành, lĩnh vực nêu trên quy định tại Phụ lục II và Phụ lục III”

2.4. Nhiệm vụ, giải pháp để đẩy mạnh phân cấp theo ngành

– Tập trung hoàn thiện hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về ngành, lĩnh vực đáp ứng các yêu cầu sau:

+ Rà soát, hoàn thiện các quy định về quản lý nhà nước theo ngành, lĩnh vực, trong đó làm rõ những nội dung cần tăng cường phân cấp quản lý theo lãnh thổ, những nội dung cần tăng cường quản lý thống nhất theo ngành, lĩnh vực. Theo đó, cần tăng cường phân cấp cho những địa phương tự cân đối ngân sách và các địa phương có vai trò trung tâm phát triển kinh tế – xã hội vùng để tăng tính chủ động trong quản lý theo lãnh thổ;

+ Hoàn thiện các quy định về tiêu chí, điều kiện, tiêu chuẩn, quy chuẩn, định mức kinh tế – kỹ thuật, cơ chế kiểm soát giá, phí làm cơ sở để phân cấp thẩm quyền quyết định trong thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước đối với ngành, lĩnh vực;

+ Rà soát, sửa đổi các văn bản quy phạm pháp luật để loại bỏ các quy định phải có ý kiến chấp thuận hoặc xin ý kiến của cơ quan nhà nước cấp trên đối với những vấn đề đã được quy định bằng tiêu chí, tiêu chuẩn, điều kiện, quy trình và đã được phân cấp quản lý;

+ Hoàn thiện các quy định của pháp luật để thể chế hóa các chủ trương của Đảng về xây dựng cơ chế, chính sách đặc thù áp dụng đối với một số tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và đẩy mạnh phân cấp, phân quyền nhiều hơn cho các địa phương tự cân đối ngân sách để phát huy tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong việc thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội của địa phương, khắc phục tình trạng cào bằng về cơ chế, chính sách giữa các địa phương.

– Tăng cường thanh tra, kiểm tra của cơ quan quản lý nhà nước đối với ngành, lĩnh vực từ trung ương đến địa phương.

– Bố trí đủ nguồn lực để thực hiện phân cấp

+ Cơ quan nhà nước khi phân cấp nhiệm vụ, quyền hạn phải bảo đảm các nguồn lực và điều kiện cần thiết khác để thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn mà mình phân cấp, bảo đảm phù hợp với quy định của Luật Tổ chức Chính phủ năm 2015, Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Chính phủ và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2019.

+ Trên cơ sở hoàn thiện các quy định về phân cấp, các cơ quan trong hệ thống tổ chức hành chính nhà nước từ trung ương đến địa phương có trách nhiệm rà soát lại tổ chức bộ máy, vị trí việc làm, điều chỉnh số lượng biên chế cho phù hợp, tránh việc phân cấp, chuyển giao nhiệm vụ nhưng vẫn giữ nguyên tổ chức bộ máy và biên chế.

– Định kỳ hàng năm đánh giá nội dung phân cấp quản lý nhà nước để kịp thời sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật cho phù hợp với điều kiện thực tế, bảo đảm đáp ứng yêu cầu thực tiễn quản lý nhà nước đặt ra trong từng giai đoạn đối với từng ngành, lĩnh vực.

2.5. Thẩm quyền thực hiện phân cấp quản lý nhà nước theo ngành

– Các bộ, cơ quan ngang bộ thực hiện các nhiệm vụ sau:

+ Hoàn thiện các quy định về tiêu chí, điều kiện, tiêu chuẩn, quy chuẩn, định mức kinh tế – kỹ thuật, cơ chế kiểm soát giá, phí thuộc phạm vi quản lý nhà nước theo phân công của Chính phủ làm cơ sở để phân cấp và tổ chức thanh tra, kiểm tra sau phân cấp quản lý nhà nước đối với ngành, lĩnh vực;

+ Rà soát các văn bản quy phạm pháp luật theo ngành, lĩnh vực để loại bỏ các quy định phải có ý kiến chấp thuận hoặc xin ý kiến của cơ quan nhà nước cấp trên đối với những vấn đề đã được quy định bằng tiêu chí, tiêu chuẩn, điều kiện, quy trình và đã được phân cấp quản lý;

+ Tiếp tục rà soát các nội dung phân cấp quản lý nhà nước theo ngành, lĩnh vực và đề xuất các văn bản quy phạm pháp luật cần sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới trình cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định, bảo đảm phù hợp với chủ trương của Đảng về phương hướng, nhiệm vụ phát triển các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và mục tiêu, quan điểm, nguyên tắc phân cấp tại Nghị quyết này;

+ Chịu trách nhiệm trước pháp luật và cơ quan nhà nước cấp trên trong việc thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn đã được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ phân cấp; rà soát lại tổ chức bộ máy, vị trí việc làm, xác định số lượng biên chế phù hợp với nhiệm vụ, quyền hạn được giao, bảo đảm thực hiện tinh giản biên chế theo quy định của Đảng và của pháp luật;

+ Thực hiện thanh tra, kiểm tra và định kỳ báo cáo Thủ tướng Chính phủ vào ngày 31 tháng 12 hàng năm việc thực hiện các nội dung đã phân cấp và đề xuất các nội dung sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với trình độ quản lý, khả năng và điều kiện thực hiện phân cấp của từng vùng, miền, địa phương trong từng giai đoạn.

– Bộ Tài chính thực hiện các nhiệm vụ sau:

+ Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện, đổi mới phân cấp quản lý ngân sách nhà nước, phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi nhằm mục tiêu bảo đảm vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương, xây dựng cơ chế quản lý tài chính ngân sách phù hợp với trình độ phát triển kinh tế của 05 đô thị trung tâm: Thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ; trong đó, nghiên cứu xây dựng và hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính, ngân sách đặc thù với Thành phố Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, góp phần tạo điều kiện cho các địa phương trọng điểm kinh tế có thêm nguồn lực thực hiện;

+ Hoàn thiện cơ chế đổi mới phương thức phân cấp quản lý các nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, bảo đảm công bằng, hiệu quả phù hợp với thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và thông lệ quốc tế; từng bước bỏ phương thức quản lý lồng ghép giữa các cấp ngân sách nhà nước, tăng trách nhiệm, quyền hạn, tính chủ động của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh trong quản lý, sử dụng ngân sách nhà nước, bảo đảm phù hợp với các quy định của pháp luật về quản lý ngân sách; giao Hội đồng nhân dân cấp tỉnh thẩm quyền quyết định một số khoản thu, nhiệm vụ chi phù hợp với tình hình thực tế và trình độ phát triển kinh tế – xã hội, năng lực quản lý của địa phương và bảo đảm hài hòa lợi ích giữa nhà nước, người dân và doanh nghiệp; ban hành theo thẩm quyền hoặc trình cấp có thẩm quyền ban hành các văn bản quy phạm pháp luật để thể chế hóa các chủ trương phân cấp quản lý nhà nước đối với lĩnh vực tài chính của Bộ Chính trị, Quốc hội về chính sách đặc thù đối với một số địa phương, nhất là Thành phố Hồ Chí Minh.

– Bộ Nội vụ thực hiện các nhiệm vụ sau:

+ Theo dõi, đôn đốc việc triển khai thực hiện Nghị quyết; hàng năm báo cáo Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ kết quả thực hiện và những vấn đề phát sinh trong quá trình thực hiện Nghị quyết;

+ Có ý kiến về nội dung phân cấp quản lý nhà nước theo yêu cầu của Nghị quyết trong các dự án, dự thảo văn bản quy phạm pháp luật;

+ Chủ trì, phối hợp với Bộ Tư pháp và các bộ, ngành có liên quan rà soát và đề xuất danh mục các luật và pháp lệnh, nghị quyết của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cần sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới để thực hiện phân cấp quản lý nhà nước theo ngành, lĩnh vực; gửi danh mục tới Bộ Tư pháp để tổng hợp, báo cáo Chính phủ trong quá trình xây dựng Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh hàng năm; theo dõi, đôn đốc việc sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới các văn bản quy phạm pháp luật trong danh mục đã được đưa vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh hàng năm của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và tổng hợp, báo cáo Chính phủ về kết quả thực hiện;

+ Tổng hợp tình hình thực hiện phân cấp quản lý nhà nước giữa Chính phủ với các bộ, cơ quan ngang bộ và giữa Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, cơ quan ngang bộ với các địa phương; trên cơ sở đó đề xuất việc điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức, biên chế công chức cho phù hợp với nội dung phân cấp quản lý nhà nước trong từng ngành, lĩnh vực.

– Bộ Tư pháp thực hiện các nhiệm vụ sau:

+ Thông qua công tác theo dõi, kiểm tra và công tác xây dựng, thi hành văn bản quy phạm pháp luật của các bộ, cơ quan ngang bộ, kiến nghị, đề xuất việc sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới văn bản quy phạm pháp luật để thực hiện, phân cấp quản lý nhà nước trong các ngành, lĩnh vực theo yêu cầu tại Nghị quyết này;

+ Đề xuất cấp có thẩm quyền quyết định loại bỏ các quy định phải có ý kiến chấp thuận hoặc xin ý kiến của cơ quan nhà nước cấp trên đối với những vấn đề đã được quy định bằng tiêu chí, tiêu chuẩn, điều kiện, quy trình và đã được phân cấp quản lý trong quá trình thẩm định, kiểm tra các văn bản quy phạm pháp luật theo ngành, lĩnh vực;

+ Khi lập đề nghị của Chính phủ về Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh hàng năm, Bộ Tư pháp ưu tiên đưa các đề nghị sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới luật, pháp lệnh, nghị quyết của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội để thực hiện nội dung phân cấp quản lý nhà nước trong các ngành, lĩnh vực, báo cáo Chính phủ xem xét, quyết định việc trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

– Thanh tra Chính phủ chủ trì, phối hợp với Bộ Nội vụ và các cơ quan, đơn vị có liên quan tiến hành thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các nhiệm vụ được giao tại Nghị quyết này; thanh tra, kiểm tra việc thực thi, chấp hành các quy định của pháp luật về phân cấp quản lý nhà nước tại các bộ, ngành và các địa phương.

– Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thực hiện các nhiệm vụ sau:

+ Chịu trách nhiệm trước pháp luật và cơ quan nhà nước cấp trên trong việc thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn đã được phân cấp; rà soát lại tổ chức bộ máy, vị trí việc làm, xác định số lượng biên chế phù hợp với nhiệm vụ, quyền hạn được giao, bảo đảm thực hiện tinh giản biên chế theo quy định của Đảng và của pháp luật;

+ Đề xuất, kiến nghị với Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và bộ quản lý ngành, lĩnh vực các nội dung cần phân cấp quản lý phù hợp với điều kiện, khả năng, thế mạnh của địa phương;

+ Thực hiện phân cấp quản lý nhà nước cho Ủy ban nhân dân cấp huyện và Ủy ban nhân dân cấp xã theo mục tiêu, quan điểm, nguyên tắc tại Nghị quyết này.

3. Tại sao lại nói quản lý theo ngành kết hợp quản lý theo địa phương là cần thiết?

Quản lý theo ngành luôn được kết hợp chặt chẽ với quản lý theo địa phương. Đó chính là sự phối hợp giữa quản lý theo chiều dọc của các bộ với quản lý theo chiều ngang của chính quyền địa phương, theo sự phân công trách nhiệm và phân cấp quản lý giữa các ngành, các cấp. Sự kết hợp này đã trở thành nguyên tắc cơ bản của quản lý hành chính nhà nước. Sự kết hợp này là cần thiết vì nó đem lại những lợi ích:

+ Giúp khai thác một cách triệt để những tiềm năng, thế mạnh của địa phương trong việc phát triển ngành đó ở địa bàn lãnh thổ của địa phương.

+ Giúp nắm bắt được những đặc thù ở mỗi một địa bàn lãnh thổ nhất định ( do có sự khác nhau về các yếu tố tự nhiên, văn hóa- xã hội), trên cơ sở đó đảm bảo được sự phát triển của các ngành ở địa phương.

+ Khi giải quyết vấn đề phát triển ngành bao giờ cũng phải tính đến lợi ích của các địa phương và ngược lại. Cần thiết phải có sự phối hợp chặt chẽ trong tổ chức và hoạt động của cơ quan quản lý ngành ở trung ương với chính quyền địa phương trong việc thực hiện các nhiệm vụ của quản lý hành chính nhà nước. Sự phối hợp đó được biểu hiện cụ thể ở trong hoạt động quy hoạch và kế hoạch, trong xây dựng và chỉ đạo bộ máy chuyên môn, trong ban hành và kiểm tra việc thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật.

Luật Minh Khuê (sưu tầm & biên tập)