Thuật ngữ ái kỷ cực kỳ phổ biến trong cả lĩnh vực xã hội và tâm lý học lâm sàng cũng như trong hàng ngày. Nhiều người hiểu tính ái kỷ được mô tả là những người quá quan tâm đến bản thân hoặc có cái tôi quá cao. Mặc dù có một số phần đúng về điều này, nhưng cũng có nhiều điều để mô tả hơn thế trong chuyện này.

Narcissism is extremely popular in both the social and clinical psychology realms as well as in everyday terminology. Many understand narcissism to describe those who are too interested in themselves or have an inflated ego. While there is some truth to this, there is more to the story as well.

Những người có tính ái kỷ không nhất thiết phải có lòng tự trọng cao hoặc quan tâm xem mọi người có thích mình một cách bất an dữ dội hơn những người không có tính ái kỷ.

Those with narcissism do not necessarily have a higher self-esteem or more intense insecurities than those without narcissism.

Các khái niệm tâm lý học xã hội và lâm sàng về chứng tự ái có nhiều điểm tương đồng, nhưng chúng cũng khác nhau ở một khía cạnh quan trọng. Trong tâm lý học lâm sàng, thì ái kỷ được chỉ định là một chứng rối loạn nhân cách (Foster & Campbell, 2007).

The clinical and social psychology concepts of narcissism share many similarities, but they differ on one important aspect. In clinical psychology, narcissism is specified as a personality disorder (Foster & Campbell, 2007).

Tính ái kỷ dựa trên một tập hợp các tiêu chí chẩn đoán, các cá nhân đó có rối loạn nhân cách ái kỷ hay không. Nói cách khác, cấu trúc của chứng tự ái trong lâm sàng là nhóm loại nhân cách.

Based upon a set of diagnostic criteria individuals either have narcissistic personality disorder or they do not. Put differently, the structure of clinical narcissism is categorical.

Ngược lại, các nhà tâm lý học xã hội nhìn chung coi tính ái kỷ là một chiều hướng. Theo quan điểm này, không có tính chất phân loại đối với cấu trúc của ái kỷ.

In contrast, social psychologists generally view narcissism as a dimension. According to this view, there is no categorical property to the structure of narcissism. 

Các loại ái kỷ – Types of Narcissism

Mặc dù có phần tranh luận về việc có bao nhiêu kiểu ái kỷ, nhưng bài viết này sẽ tập trung vào hai kiểu cận lâm sàng: tính ái kỷ ẩn và tính ái kỷ công khai.

Although there is somewhat of a debate over how many types of narcissism there are, this article will focus on two subclinical subtypes: covert vulnerable and overt grandiose narcissism.

Cả hai có nhiều đặc điểm giống nhau, tuy nhiên họ cũng thể hiện bản thân theo những cách rất khác nhau.

The two share many characteristics, however they express themselves in very different ways as well. 

Tính ái kỷ công khai được “đặc trưng bởi sự hướng ngoại, tính bất ổn thấp và những biểu hiện công khai về cảm giác vượt trội và quyền lợi ở họ” (Brogaard, 2019, tr.1).

Overt grandiose narcissism is “characterized by extraversion, low neuroticism, and overt expressions of feelings of superiority and entitlement”  (Brogaard, 2019, p.1).

Những người này có đặc điểm là tính ái kỷ quá lớn, họ tin rằng họ vượt trội hơn so với người ngang hàng với họ và họ xứng đáng được đối xử đặc biệt. Họ mong đợi người khác đáp ứng mọi nhu cầu của họ.

Those who are characterized as having overt grandiose narcissism believe they are superior to their peers and that they deserve special treatment. They expect others to cater to their every need.

Những kiểu người ái kỷ này thường có kỹ năng xã hội tốt và làm việc chăm chỉ vì họ cực kỳ muốn thành công. Họ có thể bị ám ảnh bởi sự giàu có và quyền lực và tập trung vào việc làm thế nào khiến người khác thích họ.

These types of narcissists generally have good social skills and are hard-working because they strongly desire to be successful. They can become obsessed with wealth and power and focus on getting others to like them.

Covert Vulnerable Narcissism – Ái kỷ ẩn

Mặt khác, tính ái kỷ ẩn được định nghĩa trong một số lĩnh vực khá khác nhau. Theo Broggard (2019, p. 2), tính ái kỷ ẩn “phản ánh tính tự thu hút mình, tính bất ổn cao, quá nhạy cảm ngay cả với những lời chỉ trích nhẹ nhàng và thường xuyên có nhu cầu được trấn an”.

On the other hand, covert vulnerable narcissism is quite different in some areas. According to Broggard (2019, p. 2), covert vulnerable narcissism “reflects introversive self-absorbedness, high neuroticism, hypersensitivity even to gentle criticism, and a constant need for reassurance”.

Đây là kiểu ái kỷ hiếm khi được nghĩ đến hoặc được mô tả trên các phương tiện truyền thông ngày nay. Một cá nhân có kiểu tiền NPD này thường có các đặc điểm như nhìn chung là mỏng manh và hướng nội.

This is the type of narcissism rarely thought of or described in the media today. An individual with this subtype of NPD typically has characteristics such as being generally fragile and introverted.

Những người có tính ái kỷ ẩn cũng tin rằng họ giỏi hơn những người khác, nhưng một trong những đặc điểm nổi bật của họ là họ rất sợ bị chỉ trích và thậm chí có thể tỏ ra hoảng sợ khi bị chỉ trích.

People with covert vulnerable narcissism also believe they are better than others, but one of their defining characteristics is that they severely fear criticism and can even appear panicked when criticized.

Do những đặc điểm này, những người ái kỷ ẩn thường ít thành công hơn so với những người ái kỷ công khai nhưng họ vẫn tưởng tượng mình là người có thành tích ấn tượng hoặc địa vị cao.

Due to these characteristics, these types of narcissists generally are less successful than their overt counterparts but still imagine themselves as having impressive achievements or high statuses.

Những người ái kỷ ẩn thường bị trầm cảm và tủi thân khi bị chỉ trích, do đó họ thường đấu tranh để tin tưởng người khác. Họ thường ham muốn chiếm hữu hoặc những tính tích cực của người khác và tỏ ra coi thường người khác (Emerton, 2020).

These narcissists often suffer from depression and self-pity when criticized and therefore generally struggle to trust others. They often desire other’s possessions or positive attributes and show disregard for others (Emerton, 2020).

Dấu hiệu của người ái kỷ – Signs of Narcissist 

Những đặc điểm chung của một người có tính ái kỷ ẩn và công khai có thể là như sau,

The common characteristics of a person with covert and overt narcissism may be as follows,

• Bộc lộ những cơn thịnh nộ khi không được sự chú ý mà họ cảm thấy nó xứng đáng

• Tỏ vẻ tức cười (khinh bỉ) và lớn tiếng

• Bùng nổ sự tức giận hoặc dễ nổi giận

• Tức giận dữ dội

• Những cơn tức giận đột ngột

• Trở nên hung hăng bằng lời nói hoặc thể chất

• Không có khả năng kiểm soát cơn thịnh nộ

• Cố ý gây đau đớn (tình cảm hoặc thể chất) cho người khác

• Bouts of rage when not given the attention they feel deserve

• Screaming and yelling

• Angry or explosive outbursts

• Intense anger

• Sudden fits of anger

• Becoming verbally or physically aggressive

• Inability to control the rage

• Intentionally trying to inflict pain (emotional or physical) on others

Dấu hiệu bên trong – Inward Signs 

• Gây hấn thụ động

• Tỏ ra thờ ơ bằng cách im lặng

• Rút lui hoặc xa cách

• Tránh ai đó

• Sự oán hận tiềm ẩn

• Bỏ bê việc làm

• Dùng sự mỉa mai để làm tổn thương người khác

• Sự phẫn nộ chính đáng [mình nghĩ chính đáng ở đây như là cơ chế phòng vệ hợp lý hóa sự phẫn nộ của mình trong bối cảnh để họ được bộc lộ ra bên ngoài – người dịch]

• Hướng đến quyền lợi

• Trở nên thù địch hoặc cay ghét

• Cắt đứt quan hệ với mọi người như một phương tiện để bảo vệ lòng tự trọng

• Phân ly hoặc cảm giác bị ngắt kết nối với thực tế

• Passive aggression

• Giving the “silent treatment”

• Withdrawing or being aloof

• Avoiding someone

• Hidden resentment

• Neglecting to do things

• Using sarcasm to cut people down

• Righteous indignation

• A sense of entitlement

• Becoming hostile or bitter

• Cutting people off as a means to protect their self-esteem

• Dissociation or feeling disconnected from reality

Bởi tính ái kỷ công khai dễ dàng được nhận thấy hơn là tính ái kỷ ẩn nên dưới đây là một số đặc điểm rõ ràng hơn về tính ái kỷ ẩn.

While overt grandiose narcissism is easier to spot than covert vulnerable narcissism, here are some characteristics of covert narcissism.

Tự phụ một cách bị động – Passive Self-Importance 

Nếu là người ái kỷ công khai, hướng ngoại ta sẽ thấy rõ hơn về việc họ tự đề cao mình và sự kiêu ngạo của họ khi tương tác với người khác, còn người ái kỷ ẩn có thể ít thấy rõ.

Where the more overt, extroverted narcissist will be obvious in their elevated sense of self and their arrogance when interacting with others, the covert narcissist may be less obvious.

Người ái kỷ ẩn chắc chắn có khao khát mình quan trọng và khao khát được ngưỡng mộ nhưng sự khao khát đó sẽ trông khác với những người bình thường xung quanh. Họ có thể đưa ra những lời khen đểu, hoặc cố tình giảm những thành tích hoặc tài năng của người khác để mọi người thấy rằng họ tài năng đến mức nào.

The covert narcissist certainly craves importance and thirsts for admiration but it can look different to those around them. They might give back-handed compliments, or purposefully minimize their accomplishments or talents so that people will offer them reassurance of how talented they are.

Thực tế cho cả người ái kỷ công khai và ẩn đều có một cảm giác mơ hồ về hình ảnh bản thân.

The reality for both the overt and covert narcissist is that they have a fragile sense of self.

Người ái kỷ công khai sẽ đòi hỏi được ngưỡng mộ và chú ý, trong khi đó người ái kỷ ẩn sẽ sử dụng các chiến thuật nhẹ nhàng hơn để đạt được mục tiêu tương tự người ái kỷ công khai. Người ái kỷ ẩn có nhiều khả năng sẽ liên tục tìm kiếm về tài năng, kỹ năng và thành tích của họ hoặc tìm kiếm người khác để có thể được đáp ứng nhu cầu tự phụ trên.

The overt narcissist will demand admiration and attention, where the covert narcissist will use softer tactics to meet those same goals. The covert narcissist will be much more likely to constantly seek reassurance about their talents, skills, and accomplishments, looking for others to feed that same need for self-importance.

Đổ lỗi và làm người khác xấu hổ – Blaming and Shaming 

Làm người khác xấu hổ là một chiến thuật mà những người ái kỷ có thể sử dụng để đảm bảo rằng cảm giác sẽ được ở một vị trí cao hơn trong mối quan hệ với người khác. Người ái kỷ công khai (hướng ngoại) sẽ thấy rõ ràng hơn khi quan sát ở cách tiếp cận của họ để họ có thể thu được sự tâng bốc bản thân, chẳng hạn như hạ thấp người khác, thô lỗ, chỉ trích và mỉa mai người khác.

Shaming is a tactic that narcissists may use to secure their sense of an elevated position in relation to others. The overt (extroverted) narcissist might be more obvious in their approach to gaining leverage, such as explicitly putting you down, being rude, criticizing you, and being sarcastic.

Người hướng nội, còn có tính ái kỷ ẩn có thể sẽ tiếp cận nhẹ nhàng hơn để giải thích lý do tại sao điều đó là lỗi của bạn và họ không đáng trách. Họ thậm chí có thể giả vờ là nạn nhân trong hành vi của bạn hoặc tham gia vào hành vi lạm dụng tình cảm để đặt mình vào vị trí sẽ nhận được sự trấn an và khen ngợi từ bạn. Dù ái kỷ công khai hay ẩn, mục tiêu của họ vẫn là làm cho người khác cảm thấy mình nhỏ bé hơn họ.

The introverted, covert narcissist may have a more gentle approach to explaining why something is your fault and they are not to blame. They might even pretend to be a victim of your behavior or engage in emotional abuse to put themselves in a position to receive reassurance and praise from you. Whether overt or covert, the goal is to make the other person feel small.

Tạo ra sự lộn xộn – Creating Confusion

Mặc dù không phải lúc nào họ cũng lén lút, một số người ái kỷ ẩn có thể thích thú trong việc tạo ra sự nhầm lẫn. Họ có thể không đổ lỗi hay tạo ra sự xấu hổ cho người khác, mà thay vào đó, khiến mọi người tự vấn về sự nhìn nhận và suy đoán của bản thân họ.

Although not always sneaky, some covert narcissists can take joy in creating confusion. They may not engage in blaming or shaming, but instead, causing people to question their perceptions and second-guess themselves.

Một cách khác để tạo đòn bẩy giữa họ và một người khác, người ái kỷ ẩn cần sử dụng các chiến thuật như thế này để nâng cao bản thân và duy trì quyền lực trong mối quan hệ tương tác. Nếu họ có thể khiến bạn tự vấn về sự nhìn nhận của bạn, thì điều đó sẽ cho phép họ có cơ hội thao túng và khai thác bạn nhiều hơn.

Another way to create leverage between them and another person, the covert narcissist needs to use tactics like this to elevate themselves and maintain power in the interaction. If they can get you to question your perceptions, it allows them the opportunity to manipulate and exploit you more.

Chần chừ và coi thường – Procrastination and Disregard 

Bởi vì nhu cầu tự phụ của họ ngự trị ở vị trí tối cao, những người ái kỷ ẩn sẽ làm bất cứ điều gì họ cần làm để giữ hướng tập trung của mọi người vào bản thân họ. Vì vậy, khi một người ái kỷ hướng ngoại sẽ ngang nhiên đẩy bạn sang một bên hoặc thao túng bạn để đạt được mục tiêu của họ, thì người ái kỷ ẩn lại như là một nhà chuyên gia hoàn toàn không thừa nhận bạn.

Because their need for self-importance reigns supreme, covert narcissists will do whatever they need to do in order to keep the focus on themselves. So, where an extroverted narcissist will blatantly push you aside or manipulate you to accomplish their goal, the covert narcissist is a professional at not acknowledging you at all.

Không phải ngẫu nhiên mà những người ái kỷ nói chung có xu hướng tương tác với những người quan tâm và nhân ái. Người ái kỷ ẩn cũng nhận ra những cơ hội để thao túng ở những người như họ.

It is not a coincidence that narcissists, in general, tend to gravitate toward interacting with caring and compassionate people. The covert narcissist recognizes those opportunities for manipulation as well.

Họ không thấy có vấn đề gì khi cho bạn biết rằng bạn không quan trọng.

They have no problem letting you know that you are not important.

Thay vì nói rõ với bạn rằng bạn không quan trọng, họ có thể chờ để hẹn bạn đến cùng, đợi đến phút cuối cùng để trả lời tin nhắn hoặc email, luôn xuất hiện muộn hoặc không bao giờ thực hiện kế hoạch đã xác nhận từ trước. Không quan tâm đến thời gian hoặc sở thích của bạn, khiến bạn cảm thấy mình nhỏ bé, không quan trọng và không thích đáng.

Rather than explicitly telling you that you’re not important, they might stand you up on a date, wait until the last minute to respond to texts or emails, always show up late, or never make confirmed plans at all. There is no regard for your time or interests, leaving you feeling small, unimportant, and irrelevant.

Cho đi vì mục đích – Giving With a Goal 

Nhìn chung, những người ái kỷ không là người cho đi. Họ cảm thấy khó khăn khi dồn tâm sức vào bất cứ thứ gì không phục vụ họ. Một người ái kỷ ẩn có thể thể hiện mình theo cách giống như họ đang cho đi, nhưng hành vi cho đi của họ chỉ được thể hiện với mục đích nhận được thứ gì đó, trong việc được nhận lại từ chính người đó.

In general, narcissists are not givers. They find it difficult to put energy into anything that doesn’t serve them in some way. A covert narcissist might present themselves in a way that looks like they are giving, but their giving behavior is only demonstrated with the intent of getting something in return.

Một ví dụ đơn giản, bạn làm điều gì đó hàng ngày như bỏ tiền boa vào bình ở quán cà phê gần nhà của bạn. Một người ái kỷ ẩn sẽ có nhiều khả năng bỏ tiền boa của họ vào bình khi họ biết nhân viên pha chế đang nhìn, để giúp tạo điều kiện cho một số loại tương tác cho phép họ được khen ngợi.

A simple, everyday example could be something like putting a tip in the jar at your local coffee shop. A covert narcissist would be much more likely to put their tip in the jar when they know the barista is looking, in order to help facilitate some kind of interaction that allows them to be praised for giving.

Mục đích của việc cho đi ở một người ái kỷ ẩn luôn sẽ có lợi ích nhiều hơn cho họ và ít hơn về những người được nhận từ họ.

The intent of giving for a covert narcissist is always more about them and less about those to whom they are giving.

Hờ hững về mặt cảm xúc – Emotionally Neglectful

Những người ái kỷ không có khả năng trong việc xây dựng và nuôi dưỡng các mối quan hệ tình cảm với người khác. Người ái kỷ ẩn cũng không khác. Vì vậy, mặc dù họ có thể trông tử tế hơn và ít đáng ghét hơn so với người ái kỷ hướng ngoại, họ cũng không dễ sử dụng hoặc phản ứng về mặt cảm xúc.

Narcissists are inept at building and nurturing emotional bonds with others. The covert narcissist is no different. So, although they may appear kinder and less obnoxious than their extroverted counterpart, they are not emotionally accessible or responsive either.

Bạn có thể sẽ không nhận được nhiều lời khen ngợi từ một người ái kỷ ẩn. Hãy nhớ rằng họ luôn tập trung vào việc nâng cao tinh thần để duy trì ý thức về tầm quan trọng của bản thân họ, điều đó thật dễ hiểu khi một người ái kỷ ẩn sẽ cảm thấy khó khăn khi khen ngợi ai đó. Họ thường ít quan tâm đến tài năng hoặc khả năng của bạn — thông thường, một người ái kỷ không quan tâm đến những điều này.

You will likely not receive many compliments from a covert narcissist. Remembering that they are always focused on staying elevated to maintain their sense of self-importance, it is easy to understand how a covert narcissist would find it difficult to compliment you. There is usually little regard for your talents or abilities—usually, a narcissist has no regard for these things at all.

Cũng giống như với một người ái kỷ công khai, bạn có thể sẽ thấy bản thân đang thực hiện phần lớn tình cảm nặng nề trong mối quan hệ với một người ái kỷ ẩn. Mặc dù tính ái kỷ ẩn có vẻ dễ tiếp cận về mặt cảm xúc hơn, nhưng nó có xu hướng như là một màn trình diễn và thường được thực hiện với mục đích khai thác hoặc cuối cùng khiến người đó cảm thấy nhỏ bé thông qua việc coi thường, đổ lỗi hoặc xấu hổ.

Just as with an overt narcissist, you will likely find yourself doing most of the heavy emotional lifting in a relationship with a covert narcissist. Although the covert is more likely to appear emotionally accessible, it tends to be a performance and usually done with intent to exploit or eventually leave the person feeling small through disregard, blaming, or shaming.

Vì một trong những đặc điểm nổi bật của rối loạn nhân cách ái kỷ là thiếu sự đồng cảm, người ái kỷ ẩn sẽ không phản ứng tình cảm với bạn đời của họ một cách lành mạnh.

Since one of the hallmark traits of narcissistic personality disorder is lack of empathy, the covert narcissist is not going to be emotionally responsive to their partner in a healthy way.

Làm thế nào để hoàn thuận với mối quan hệ ái kỷ – How to Deal with Someone who has NPD

Có một mối quan hệ cá nhân với một người NPD có thể là một điều khó khăn; tuy nhiên, nó là điều có thể. Dưới đây là một số bước cần thực hiện khi tương tác với ai đó có tính ái kỷ.

Being in a personal relationship with someone who has NPD can be challenging; however, it is possible. Here are a few steps to take when interacting with someone with NPD.

Một trong những bước đầu tiên cần thực hiện là tránh thể hiện bất kỳ tương tác đặc biệt tiêu cực nào dành riêng cho họ (Clarke, 2020). Điều này sẽ khó khăn do họ thiếu sự đồng cảm, có cảm giác được hưởng quyền, các hành vi lừa dối và các kiểu thao túng.

One of the first steps to take is to avoid taking any particularly negative interactions with the individual personal (Clarke, 2020). This can be difficult given the individual’s lack of empathy, sense of entitlement, deceptive behaviors, and manipulative patterns.

Tuy nhiên, điều quan trọng là phải ghi nhớ bước này khi tiếp xúc với một người có NPD. Cá nhân bị NPD mắc bệnh, và thường thì hành động của họ là do bệnh lý gây ra và không tập trung vào cá nhân khác.

However, it is critical to keep this step in mind when dealing with someone who has NPD. The individual with NPD has a disease, and often times their actions are caused by the disease and is not focused on another individual.

Một bước quan trọng khác cần thực hiện là thiết lập ranh giới. Những người NPD thường không có ranh giới lành mạnh (Kacel và cộng sự, 2017). Mặc dù điều đó có thể đáng sợ và khó khăn nhưng việc thiết lập ranh giới cho phép những người NPD hiểu rằng người quan tâm đến họ có giá trị cá nhân mạnh mẽ ở riêng cá nhân đó.

Another key step to take is to set boundaries. Those with NPD often do not have healthy boundaries (Kacel et al., 2017). Although it can be scary and difficult, setting boundaries lets those with NPD understand that the person who cares for them has strong personal values.

Chăm sóc bản thân cũng rất quan trọng. Hãy thử tập yoga, thiền, ăn uống và nghỉ ngơi đầy đủ hoặc làm những việc mà mình yêu thích. Điều quan trọng là phải chăm sóc bản thân trước khi có thể chăm sóc người khác.

Taking care of oneself is important as well. Try practicing yoga, meditation, getting enough food and rest, or doing things that one enjoys. It’s important to take care of oneself first before one can take care of one another.

Nếu mối quan hệ trở nên quá căng thẳng để có thể tự quản lý, thì các cá nhân trong mối quan hệ được khuyến khích tự tìm kiếm sự giúp đỡ. Trị liệu tâm lý có thể hữu ích trong việc thiết lập và duy trì ranh giới, điều hướng căng thẳng và cảm thấy được công nhận có giá trị.

If the relationship is becoming too stressful to self-manage, individuals are encouraged to seek help for themselves. Psychotherapy may be helpful in setting and maintaining boundaries, navigating stress, and feeling validated.

Nếu không có bước nào trong số này hoạt động hiệu quả này, thì lựa chọn cuối cùng là kết thúc mối quan hệ này. Đây có thể là một bước đặc biệt quan trọng nếu mối quan hệ đang thể hện sư không lành mạnh hoặc lạm dụng đối với bạn. Điều quan trọng là phải tự phản ánh và trung thực. Nếu cần, lùi lại một bước có thể là lựa chọn tốt nhất.

If none of these steps are working effectively, then the last option available is to end the relationship. This can be an especially important step if the relationship is unhealthy or abusive. It is important to self-reflect and be honest. If need be, taking a step back may be the best option.

References:

Jodi Clarke (2021). Covert Narcissist: Signs, Causes, and How to Respond. Verywell Mind. https://www.verywellmind.com/understanding-the-covert-narcissist-4584587

Schaedig, D (2021, Dec 21). Narcissistic Personality Disorder. Simply Psychology. www.simplypsychology.org/narcissistic-personality-disorder.html

Arlin Cuncic (2021). What Is Narcissistic Rage? Verywell Mind. https://www.verywellmind.com/what-is-narcissistic-rage-5183744