Miễn dịch là gì? Nêu sự khác nhau của miễn dịch tự nhiên và miễn dịch nhân tạo

Miễn dịch là gì? Miễn dịch tự nhiên và miễn dịch nhân tạo khác nhau như thế nào? Hãy cùng Luật Minh Khuê tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

1. Miễn dịch là gì? Hệ miễn dịch là gì?

Trong hệ sinh thái, đấu tranh sinh tồn là một trong những quy luật tự nhiên khắc nghiệt. Vì vậy, mọi sinh vật đều ít nhiều có khả năng tự bảo vệ chống lại sự xâm nhập của vật lạ nhằm bảo vệ sự toàn vẹn cho mình. Cùng với sự tiến hóa của sinh vật, các biện pháp bảo vệ ngày càng phong phú và hoàn thiện, trong đó miễn dịch là một biện pháp quan trọng và phức tạp nhất.

Miễn dịch là khả năng đề kháng của cơ thể nhằm chống lại các mầm bệnh và độc tố, bảo vệ cơ thể không bị mắc bệnh. Khả năng miễn dịch của cơ thể có được nhờ vai trò của hệ thống miễn dịch. Hệ thống miễn dịch là một tổ chức gồm các tế bào và phân tử được biệt hóa để chống lại sự xâm nhiễm của vi khuẩn, virus và một số ký sinh vật. Hệ thống miễn dịch cũng là một hệ thống như tuần hoàn, hô hấp, tiết niệu hay thần kinh, nội tiết.

Sự phát triển của miễn dịch học khiến nó phải chia ra nhiều phân môn. Để phân loại về mặt sinh học, ta có miễn dịch tự nhiên và miễn dịch nhân tạo; về phương thức loại trừ kháng nguyên nói chung, ta có miễn dịch dịch thể (do các phân tử hòa tan trong dịch thể thực hiện) và miễn dịch tế bào (do các tế bào trực tiếp thực hiện). Ngoài ra còn cách phân loại khác: miễn dịch sinh lý (với vai trò bảo vệ cơ thể) và miễn dịch bệnh lý (nếu hoạt động của hệ miễn dịch đưa lại bệnh tật); hoặc miễn dịch học cơ bản và miên dịch học ứng dụng…

Khi xuất hiện yếu tố xâm hại, cơ thể sẽ đề kháng thông qua hàng rào phòng ngự của hệ thống miễn dịch tự nhiên và miễn dịch nhân tạo. Miễn dịch tự nhiên và miễn dịch nhân tạo không hoạt động độc lập với nhau mà luôn phối hợp chặt chẽ với nhau.

2. Miễn dịch tự nhiên và miễn dịch nhân tạo

2.1. Miễn dịch tự nhiên

Miễn dịch tự nhiên hay còn gọi là miễn dịch bẩm sinh hay miễn dịch không đặc hiệu, bao gồm mọi đáp ứng miễn dịch không có trí nhớ, nghĩa là đáp ứng như nhau về cường độ và quy mô nếu yếu tố xâm nhiễm như nhau, bất kể đó là xâm nhiễm lần đầu hay những lần sau. Đây là loại miễn dịch hình thành rất sớm trong quá trình tiến hóa của động vật đa bào, do vậy rất bền vững, ổn định, ít sai sót khuyết tật khi truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Đi sâu vào phân tích miễn dịch tự nhiên, ta có các hàng rào của miễn dịch tự nhiên là:

– Hàng rào vật lý: Đó là da và niêm mạc có tác dụng ngăn cách nội môi của cơ thể với ngoại môi trường xung quanh.

Da lành lặn, không bị sây sát sẽ cản trở sự xâm nhập của kháng nguyên.

Da gồm rất nhiều lớp tế bào, trong đó có lớp tế bào ngoài cùng đã sừng hóa, luôn được bong ra và đổi mới, đã tạo ra một cản trở vật lý trước sự xâm nhập của kháng nguyên.

Chất nhầy do những tuyến ở dưới niêm mạc tiết ra, tạo nên một màng bảo vệ làm cho vi khuẩn và các vật lạ không bám thẳng được vào tế bào. Một số niêm mạc (mắt, miệng, đường tiết niệu) thường xuyên được rửa sạch bởi các dịch tiết, loãng (nước mắt, nước bọt, nước tiểu). Một số niêm mạc khác, đặc biệt là niêm mạc ở đường hô hấp, lại có các vi nhung mao luôn rung động có tác dụng cản bụi mang theo vi khuẩn và các vật lạ, không cho chúng vào phế nang và đẩy dần chúng ra khỏi phế quản cùng phản xạ ho và hắt hơi.

– Hàng rào hóa học:

Trên da, nhờ có các chất tiết như acid lactic, acid béo của mồ hôi và tuyến mỡ dưới da mà các vi khuẩn không tồn tại lâu được.

Tại niêm mạc, chất nhầy che chở bề mặt tế bào khỏi bị enzyme neuraminidase của virus tác động. Dịch tiết của các tuyến như nước mắt, nước bọt, nước mũi, sữa… có chứa nhiều lysozym, một loại enzyme muramidase có tác dụng trên vỏ của một số vi khuẩn. Những thành phần khác của huyết thanh như bổ thể, interferon thấm ra ngoài niêm mạc tham gia thêm vào quá trình bảo vệ không đặc hiệu này.

Như vậy, tại da và niêm mạc, hàng rào hóa học phối hợp và làm tăng tác dụng của hàng rào vật lý. Một số tế bào, nhất là các thực bào chuyển từ máu qua niêm mạc cũng tham gia vào quá trình miễn dịch tự nhiên.

Ngoài ra, mỗi khi kháng nguyên đã vượt qua được hàng rào da và niêm mạc thì sẽ gặp phải hàng rào hóa học ngay bên trong cơ thể, đó là huyết thanh và các hoạt chất khác.

– Hàng rào tế bào: Đây là hàng rào quan trọng và phức tạp nhất.

Hàng rào này gồm có tiểu thực bào và đại thực bào. Tiểu thực bào là những bạch cầu đa nhân trung tính của máu, còn đại thực bào cũng bắt nguồn từ tuỷ xương, phân hóa thành mono bào ở máu rồi di tản tới các mô trở thành hệ thống võng nội mô.

Quá trình thực bào được chia làm ba giai đoạn: gắn, nuốt, tiêu

Ngoài ta còn có tế bào NK (natural killer) là một biến thể của lympho bào nhưng có khả năng tiêu diệt không đặc hiệu các tế bào u và tế bào có chứa virus bằng chất tiết của chúng (perforin).

2.2. Miễn dịch nhân tạo

Miễn dịch nhân tạo hay còn gọi là miễn dịch thu được hay miễn dịch đặc hiệu là trạng thái miễn dịch xuất hiện khi cơ thể đã tiếp xúc với kháng nguyên (được đưa vào chủ động, như vắcxin hay ngẫu nhiên). Miễn dịch nhân tạo là một quá trình gồm 3 bước: nhận diện, hoạt hóa và hiệu ứng. Cụ thể ba bước này diễn ra như sau:

– Bước nhận diện hay xử lý và trình diện kháng nguyên

Khi vật lạ xâm nhập vào cơ thể, sẽ gặp từ phía cơ thể sức đề kháng gọi là đáp ứng miễn dịch tự nhiên. Trong phản ứng bảo vệ này, đại thực bào đóng một vai trò rất quan trọng. Hiện tượng thực bào là bước khởi đầu của đáp ứng miễn dịch đặc hiệu. Trong đáp ứng miễn dịch đặc hiệu, đại thực bào có chức năng thực hiện bước nhận diện bằng xử lý và trình diện kháng nguyên tức là nhận diện và truyền các thông tin về kháng nguyên cho các lympho bào cư trú tại những hạch gần khu vực kháng nguyên xâm nhập. Những kháng nguyên lạ sau khi bị một số loại thực bào tiêu bên trong các “thể thực khuẩn” thì một số sản phẩm giáng hóa của chúng được đưa ra ngoài màng thực bào kết hợp với phân tử hòa hợp mô lớp II để trình diện sản phẩm giáng hóa với các tế bào có thẩm quyền miễn dịch khác. Lympho bào là những tế bào sẽ tham gia vào đáp ứng miễn dịch lần đầu. Người ta gọi lympho bào đã nhận thông tin là những lympho bào đã được mẫn cảm (hay hoạt hóa), tức là chúng đã được tiếp xúc với kháng nguyên và sẽ sản xuất ra những chất chống lại đặc hiệu với kháng nguyên đó. Những chất đó được gọi là kháng thể. Kháng thể có thể được đổ vào dịch nội môi, đó là kháng thể dịch thể. Kháng thể dịch thể do quần thể lympho bào B sản xuất. Loại kháng thể thứ hai nằm ngay trên màng tế bào của những tế bào sinh ra nó, đó là kháng thể tế bào, do quần thể lympho bào T sản xuất.

Đáp ứng miễn dịch lần đầu có thời gian tiềm tàng dài, cường độ đáp ứng kém và thời gian duy trì đáp ứng ngắn. Nhưng một số lympho bào B và T đã được mẫn cảm sẽ trở thành các tế bào trí nhớ, nếu tiếp xúc lại với kháng nguyên đã gây mẫn cảm các lần sau sẽ tạo ra đáp ứng miễn dịch lần hai. Trong đáp ứng lần hai và các lần sau đó các tế bào trí nhớ sẽ phát triển rất mạnh, tạo thành một đám tế bào chuyên sản xuất ra kháng thể đặc hiệu. Vì thế mà đáp ứng lần hai có thời gian tiềm tàng ngắn hơn, cường độ đáp ứng mạnh hơn và thời gian duy trì đáp ứng dài hơn. Điều này chính là cơ sở cho việc tiêm chủng vắc-xin.

– Bước hoạt hóa 

Các lympho bào có thụ thể tương ứng với thực bào trình diện sáp vô và sự liên kết giữa hai tế bào như thế sẽ tạo ra quá trình hoạt hóa lympho bào. Nếu là lympho bào B thì sẽ hình thành đáp ứng miễn dịch dịch thể, nếu là lympho bào T thì là đáp ứng miễn dịch tế bào.

Để dễ hiểu, người ta chia đáp ứng miễn dịch đặc hiệu thành đáp ứng miễn dịch dịch thể và đáp ứng miễn dịch tế bào, nhưng thực tế hai loại đáp ứng này có liên quan mật thiết và có sự tương tác phức tạp.

3. Sự khác nhau giữ miễn dịch tự nhiên và miễn dịch nhân tạo 

Cả miễn dịch tự nhiên và miễn dịch nhân tạo đều có vai trò quan trọng đối với cơ thể. Tuy nhiên, giữa hai loại miễn dịch này vẫn có những điểm chung và điểm riêng nhằm phân biệt, hỗ trợ cho nhau. Cụ thể như sau:

– Điểm chung: Cả hai loại miễn dịch đều có chức năng phòng bệnh, tiêu diệt những vi khẩu, virus gây bệnh xâm nhập vào cơ thể. Đồng thời, hai loại miễn dịch cũng đều hoạt động dựa trên các yếu tố miễn dịch như dịch thể, tế bào,…

– Điểm khác:

+ Tính di truyền: Miễn dịch tự nhiên có khả năng di truyền từ đời này sang đời khác, trong khi miễn dịch nhân tạo không có khả năng này.

+ Kháng thể được tiết ra: Với miễn dịch tự nhiên, các kháng thể được bạch cầu tự tiết ra để chống các vi khuẩn, virus xâm nhập. Với miễn dịch nhân tạo, các kháng thể này được tạo ra từ bạch cầu do có sự tác động của vác-xin.

+ Tính bền vững: Miễn dịch tự nhiên có tính bền vững tốt hơn khi đã tồn tại trong suốt thời gian sống của con người từ khi sinh ra. Trong khi đó, miễn dịch nhân tạo tuy cũng được duy trì ổn định nhưng không thể tồn tại mãi mãi.

Như vậy, Luật Minh Khuê vừa chia sẻ với quý bạn đọc bài viết Miễn dịch là gì? Nêu sự khác nhau giữa miễn dịch tự nhiên và miễn dịch nhân tạo. Hy vọng bài viết đã cung cấp đến các bạn những thông tin hữu ích. Luật Minh Khuê xin cảm ơn!