Kinh tế thị trường là gì? Đặc điểm và các chủ thể trong nền kinh tế thị trường

Kinh tế thị trường là nền kinh tế mở, luôn có sự cạnh tranh, đó vừa là môi trường vừa là động lực thúc đẩy phát triển. Kinh tế thị trường tạo ra lực lượng sản xuất, thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo trong chủ thể doanh nghiệp, tạo động lực để người lao động tích cực làm việc và là nguồn cung việc làm. Nhưng nó cũng khiến tăng khoảng cách giàu – nghèo, gây mất cân bằng cung – cầu, dẫn đến nguy cơ khủng hoảng kinh tế. Cùng TOPI tìm hiểu về khái niệm kinh tế thị trường ngay sau đây nhé!

1. Kinh tế thị trường là gì?

Kinh tế thị trường là nền kinh tế vận hành dựa trên mối quan hệ giữa người bán và người mua theo quy luật cung – cầu, để xác định số lượng hàng hóa & dịch vụ, cũng như giá cả sẵn sàng giao dịch trên thị trường.

Có rất nhiều loại kinh tế thị trường, chẳng hạn: kinh tế thị trường tự do, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, kinh tế thị trường tư bản nhà nước, kinh tế thị trường xã hội…

Tiền đề cho sự ra đời và phát triển của nền kinh tế thị trường chính là sản xuất và trao đổi hàng hóa. Trong quá trình sản xuất và trao đổi, các yếu tố cơ bản của thị trường (cung, cầu, giá…) sẽ tác động theo cách điều tiết nền kinh tế, đồng thời luân chuyển, phân bổ các nguồn lực và tài nguyên.

Khái niệm về kinh tế thị trường hiện nay

2. Đặc điểm của kinh tế thị trường

Đặc trưng riêng biệt của nền kinh tế thị trường:

Các chủ thể trong nền kinh tế hoạt động vô cùng đa dạng. Mỗi chủ thể đều độc lập với nhau và tự quyết định lấy hoạt động của mình. Sự đa dạng này là tất yếu, xây dựng nên môi trường cạnh tranh, thúc đẩy kinh tế vận động và phát triển.

Việc phân bổ các nguồn lực xã hội được quyết định bởi thị trường. Các thị trường bộ phận có thể kể như thị trường hàng hóa, thị trường dịch vụ, thị trường sức lao động, thị trường bất động sản…

Giá cả được hình thành theo nguyên tắc thị trường, giá của một mặt hàng được quyết định bởi nguồn cung – cầu trên thị trường.

Nền kinh tế thị trường luôn có sự cạnh tranh, đó vừa là môi trường vừa là động lực thúc đẩy phát triển. Chính sự đa dạng về mẫu mã sản phẩm và nguồn cầu lớn dẫn đến sự cạnh tranh khốc liệt của hàng hóa.

Kinh tế thị trường là nền kinh tế mở, gắn liền với thị trường quốc tế, giao thương với nhiều các quốc gia khác trên toàn thế giới.

Kinh tế thị trường có những đặc điểm riêng biệt đặc trưng

Ưu điểm:

Tạo ra lực lượng sản xuất đáp ứng nhu cầu của chủ thể người tiêu dùng: Nền kinh tế thị trường tạo ra nhiều sản phẩm thỏa mãn được tối đa nhu cầu của người mua thực phẩm, dịch vụ và các mặt hàng hóa khác nữa…

Thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo trong chủ thể doanh nghiệp: Khi cầu > cung, giá cả và lợi nhuận sẽ tăng lên, người sản xuất sẽ đổi mới quy mô sản xuất, đồng thời các nguồn lực sản xuất sẽ chảy về phía những doanh nghiệp sản xuất hiệu quả hơn.

Tạo động lực để người lao động tích cực làm việc: Trong điều kiện doanh nghiệp không ngừng đổi mới và không ngừng tìm kiếm nhân lực tài năng  từ đó mức lương và chế độ đãi ngộ của người lao động cũng tăng lên, nhờ vậy, năng suất lao động cũng tăng, tạo ra nhiều của cải vật chất hơn cho thị trường.

Là nguồn cung việc làm, ngăn chặn tình trạng thất nghiệp: Ngoài thúc đẩy quá trình hoạt động sản xuất thì nền kinh tế thị trường gián tiếp tạo ra nhiều việc làm hơn cho thị trường lao động, tăng nguồn cung nhân công.

Ưu điểm của nền kinh tế thị trường

Nhược điểm:

Gia tăng khoảng cách giàu nghèo, là nguyên nhân dẫn đến bất bình đẳng trong xã hội;

Trong cạnh tranh, nhà sản xuất lớn mạnh sẽ dần thôn tính các nhà sản xuất nhỏ lẻ dẫn đến tình trạng nền kinh tế dần trở thành độc quyền chi phối;

Gây mất cân bằng cung – cầu, dẫn đến nguy cơ khủng hoảng về kinh tế. Do cơ chế của nền kinh tế thị trường nên thị trường luôn biến động, không phải lúc nào giá cả và hàng hóa cũng cân đối với nhau, còn thêm dịch bệnh, thiên tai… và việc các công ty luôn muốn mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh để chạy theo lợi nhuận, vậy nên khủng hoảng thừa, thất nghiệp, lạm phát rất có thể xảy ra.

3. Các chủ thể trong nền kinh tế thị trường

Các chủ thể chính trong nền kinh thế thị trường có:

Nhà nước: Nhà nước có vai trò đảm bảo cho nền kinh tế ổn định và phát triển, nhờ thực hiện các chức năng cơ bản như: quản lý, khắc phục các khuyết tật trên thị trường, xây dựng thể chế, cung cấp hàng hóa công cộng thuần túy, quan tâm đến những yếu tố ngoại ứng, kiểm soát sự độc quyền và phân phối các hoạt động tư nhân, phân phối lại của cải trong xã hội, đảm bảo sự bình đẳng xã hội cũng như ổn định của toàn bộ nền kinh tế.

3 chủ thể quan trọng của nền kinh tế thị trường

Doanh nghiệp: Doanh nghiệp có vai trò là nơi trực tiếp sản xuất mọi loại hàng hóa và dịch vụ, được trao đổi trên thị trường. Động lực trực tiếp của chủ thể này là lợi ích kinh tế.

Người tiêu dùng: Người tiêu dùng có vai trò cực kỳ quan trọng trong nền kinh tế thị trường vì họ chính là những người mua các hàng hóa sản xuất, là người tạo ra nhu cầu, là căn cứ cho sự phát triển sản xuất của nền kinh tế.

Trong thực tế hiện nay, không một quốc gia nào có nền kinh tế thị trường hoàn toàn tự do, tự phát. Dù ít hay nhiều thì Chính phủ luôn phải can thiệp vào thị trường để ổn định cả về mặt kinh tế và xã hội. TOPI mong rằng, thông qua bài viết này sẽ giúp bạn hiểu hơn bức tranh toàn cảnh nền kinh tế thị trường, chúc bạn thành công!