Kĩ năng sống và giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (257.17 KB, 6 trang )

TẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 38/2020

157

KĨ NĂNG SỐNG VÀ GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG
CHO TRẺ MẦM NON
Vũ Thúy Hoàn
Trường Đại học Thủ đô Hà Nội
Tóm tắt: Kỹ năng sống là sự vận dụng kiến thức, kinh nghiệm để thực hiện hành động có
hiệu quả trong những điều kiện xác định. Kỹ năng sống có vai trò quan trọng với cá
nhân và cả xã hội. Có nhiều cách phân loại kỹ năng sống khác nhau. Giáo dục kỹ năng
sống cho trẻ mầm non là quá trình tổ chức các hoạt động giáo dục nhằm hình thành,
phát triển năng lực tâm lí – xã hội cho trẻ (hình thành hành vi tích cực; thay đổi hành vi,

1. MỞ ĐẦU
Kỹ năng sống và giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non là vấn đề được nhiều cha mẹ
và các giáo viên mầm non hiện nay quan tâm. Trường mầm non và gia đình là môi trường
giúp trẻ rèn luyện tốt nhất, giáo viên mầm non và cha mẹ là những người hướng dẫn tốt
nhất các kỹ năng sống cho trẻ. Để được như vậy, trước hết giáo viên mầm non và cha mẹ

cần phải nhận thức rõ vấn đề kỹ năng sống, vai trò cũng như các nội dung, nguyên tắc cần
được đảm bảo khi thực hiện các hoạt động giáo dục kỹ năng sống cho trẻ.
2. NỘI DUNG
2.1. Kĩ năng sống
Hiện nay, có nhiều quan niệm khác nhau về kĩ năng. Song nhìn chung, việc cho rằng
kĩ năng là sự vận dụng kiến thức, kinh nghiệm để thực hiện hành động có hiệu quả trong
những điều kiện xác định là cách hiểu được nhiều nhà nghiên cứu đồng thuận, nhất trí.
Tương tự như kĩ năng, khái niệm kỹ năng sống cũng có nhiều cách hiểu khác nhau.
Theo Tổ chức Văn hóa, Khoa học và Giáo dục của Liên Hiệp Quốc (UNESCO): Kỹ năng
sống là năng lực cá nhân để thực hiện đầy đủ các chức năng và tham gia vào cuộc sống
hàng ngày [1]. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO): Kỹ năng sống là những kĩ năng tâm lí –

158

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI

xã hội và kĩ năng giao tiếp được vận dụng trong các tình huống hằng ngày để tương tác có
hiệu quả với người khác và giải quyết có hiệu quả những vấn đề, những tình huống của
cuộc sống hàng ngày [1].
Kỹ năng sống vừa mang tính cá nhân vừa mang tính xã hội. Kỹ năng sống mang tính
cá nhân vì đó là năng lực của cá nhân. Kỹ năng sống còn mang tính xã hội vì trong mỗi
một giai đoạn phát triển của lịch sử xã hội, ở mỗi vùng miền lại đòi hỏi mỗi cá nhân có
những kỹ năng sống thích hợp. Chẳng hạn, kỹ năng sống của mỗi cá nhân trong thời bao

cấp khác với kỹ năng sống của các cá nhân trong cơ chế thị trường, trong giai đoạn hội
nhập; kỹ năng sống của người sống ở miền núi khác với kỹ năng sống của người sống ở
vùng biển, kỹ năng sống của người sống ở nông thôn khác với kỹ năng sống của người
sống ở thành phố…
Nói tóm lại, kỹ năng sống không đơn giản chỉ là nhận thức mà cao hơn nữa, con người
còn biết tích cực vận dụng những kiến thức đã học vào xử lí các tình huống thực tiễn có
hiệu quả, qua đó giúp con người sống vui vẻ, có ý nghĩa hơn. Vì vậy, có thể coi kỹ năng
sống là việc con người giải quyết có hiệu quả các vấn đề nảy sinh trong cuộc sống hàng
ngày, giúp họ sống an toàn, khỏe mạnh trên cơ sở vận dụng những tri thức, thái độ, vốn
sống, vốn kinh nghiệm đã có trong điều kiện nhất định.
Tuy nhiên, để cụ thể hơn, hiện nay, kĩ năng sống được hiểu trên cả hai bình diện: kĩ
năng sinh tồn và kĩ năng tâm lí – xã hội. Bởi lẽ, đây là hai mặt không thể tách rời, đều quan

trọng đối với sự tồn tại và phát triển của con người. Trong đó:
+ Theo bình diện sinh tồn, kỹ năng sống được hiểu là: Sự vận dụng mọi hiểu biết, kinh
nghiệm vào các hành động khác nhau để có thể tồn tại, phát triển được trong đời sống;
thích nghi được với sự thay đổi của hoàn cảnh sống.
+ Theo bình diện tâm lí – xã hội, kỹ năng sống được hiểu là sự vận dụng hiểu biết,
kinh nghiệm vào thực hiện hành động nhằm hình thành năng lực tâm lí – xã hội, đáp ứng
được những yêu cầu và thách thức của cuộc sống.
2.2. Vai trò của kĩ năng sống
Kĩ năng sống là một phần quan trọng của cuộc sống cá nhân trong xã hội hiện đại. Nói
như Lewis L. Dunmington: “Ý nghĩa của cuộc sống không phải ở chỗ nó đem đến cho ta
điều gì mà ở chỗ ta có thái độ đối với nó ra sao, không phải ở chỗ điều gì xảy ra với ta, mà
ở chỗ ta phản ứng với những điều đó như thế nào” [3]. Nhìn chung, kĩ năng sống có một số

vai trò cơ bản sau:
Đối với mỗi cá nhân, kỹ năng sống giúp cá nhân hực hiện những quyền cơ bản của con
người (quyền được sống, được tự do, mưu cầu hạnh phúc; thể hiện và khẳng định các giá
trị của bản thân…); Phát triển tâm lí, nhân cách một cách thuận lợi; Sống an toàn, khỏe
mạnh (thể chất, tinh thần), hạnh phúc trong cộng đồng. Đối với xã hội, kỹ năng sống góp
phần tạo nên xã hội lành mạnh, hòa bình; Thúc đẩy sự phát triển bền vững.

TẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 38/2020

159

Nói cách khác, kỹ năng sống góp phần thúc đẩy cá nhân và xã hội, ngăn ngừa được
các vấn đề tiêu cực nảy sinh trong xã hội, bảo vệ sức khỏe và quyền con người. Các cá
nhân thiếu kỹ năng sống là một nguyên nhân nảy sinh nhiều vấn đề lệch chuẩn. Người
có kỹ năng sống sẽ biết cách bảo vệ mình trước những yếu tố bất lợi của cuộc sống, biết
xây dựng các mối quan hệ tốt đẹp, nhân văn và từ đó góp phần làm giảm tệ nạn xã hội, làm
cho xã hội phát triển, văn minh.
2.3. Phân loại kĩ năng sống
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), kỹ năng sống bao gồm ba nhóm khác nhau:
Nhóm kĩ năng nhận thức: Bao gồm tư duy phê phán, tư duy phân tích, khả năng sáng tạo,
giải quyết vấn đề, nhận thức hậu quả, ra quyết định, tự nhận thức, đặt mục tiêu, [1]… Nhóm
kĩ năng đương đầu với xúc cảm: Ý thức trách nhiệm, cam kết, kiềm chế căng thẳng, kiểm
soát được xúc cảm, tự quản lí, tự giám sát và tự điều chỉnh. Nhóm kĩ năng xă hội hay kĩ

năng tương tác: Bao gồm giao tiếp, tính quyết đoán, thương thuyết, từ chối, hợp tác, sự
thông cảm chia sẻ, khả năng nhận thấy sự thiện cảm của người khác.
Theo cách phân loại của UNESCO, kỹ năng sống là sự thể hiện những vấn đề cụ thể
khác nhau trong đời sống xã hội [1]. Mỗi vấn đề lại hàm chứa bên trong nó những kĩ năng
để giải quyết giúp con người luôn tự tin và chủ động trong xã hội. Đó là các vấn đề được
xã hội quan tâm như: Vệ sinh, vệ sinh thực phẩm, sức khỏe, dinh dưỡng, các vấn đề giới
tính, sức khỏe, gia đình và cộng đồng,…
Với mục đích giúp người học có những kĩ năng ứng phó với các vấn đề của cuộc sống
và tự hoàn thiện mình, UNICEF đưa ra cách phân loại kỹ năng sống theo các mối quan hệ
như sau [1]: Kĩ năng nhận biết và sống với chính mình gồm có: Kĩ năng tự nhận thức, lòng
tự trọng, sự kiên định, đương đầu với cảm xúc, đương đầu với những căng thẳng trong
cuộc sống; Kĩ năng nhận biết và sống với người khác bao gồm: Kĩ năng quan hệ tương tác

liên nhân cách, sự cảm thông, đứng vững trước áp lực tiêu cực của bạn bè hoặc của người
khác. Kĩ năng thương lượng và giao tiếp có hiệu quả.
Kĩ năng ra quyết định một cách hiệu quả bao gồm: các kĩ năng tư duy phê phán, tư
duy sáng tạo và đưa ra cách giải quyết vấn đề trong xã hội.
Như vậy, việc phân loại các nhóm kỹ năng sống mà các Tổ chức trên thế giới đưa ra
chỉ mang tính tương đối. Tùy thuộc vào những khía cạnh xem xét, hoặc những góc độ nhìn
nhận mà một kỹ năng sống có thể được xếp vào các nhóm kỹ năng sống mang tên gọi khác
nhau. Đồng thời, tùy vào đặc điểm tâm lí, điều kiện giáo dục mà chúng ta lựa chọn các nội
dung giáo dục kỹ năng sống phù hợp để áp dụng hiệu quả nhất cho người học.
Tuy nhiên, dù phân loại theo cách nào thì một số kỹ năng sống thường được coi là kỹ
năng sống cốt lõi như: Kĩ năng tự nhận thức; Kĩ năng giao tiếp; Kĩ năng xác định giá trị; Kĩ
năng xác định mục tiêu; Kĩ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề; Kĩ năng xử lí căng

thẳng; Kĩ năng tư duy tích cực.

160

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI

2.4. Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non
Mỗi quốc gia khác nhau có những quan niệm khác nhau về giáo dục kỹ năng sống. Ở
một số nước, kỹ năng sống được hướng vào giáo dục vệ sinh, dinh dưỡng và phòng bệnh.
Ở một số nước khác, giáo dục kỹ năng sống được hướng vào giáo dục hành vi, cách ứng
xử, giáo dục an toàn giao thông bảo vệ môi trường hay giáo dục lòng yêu hoà bình. Kỹ

năng sống thường gắn với một bối cảnh để người ta có thể hiểu và thực hành một cách cụ
thể. Nó thường gắn liền với một nội dung giáo dục nhất định.
Giáo dục kỹ năng sống là giáo dục cách sống tích cực trong xã hội hiện đại do yêu cầu
xã hội đặt ra, có liên quan đến việc làm, sức khỏe, các vấn đề xung đột, bạo lực cá nhân,
của cộng đồng và xã hội. Từ đó, có thể thấy, giáo dục kỹ năng sống cho trẻ là quá trình
hình thành, rèn luyện hoặc thay đổi các hành vi theo hướng tích cực, phù hợp với mục đích
phát triển toàn diện nhân cách con người, con người có tri thức, giá trị, thái độ, kĩ năng phù
hợp đáp ứng với yêu cầu cuộc sống hiện đại.
Như vậy, giáo dục kỹ năng sống ngoài việc nói cho trẻ biết thế nào là đúng, thế nào là
sai, còn là việc giúp trẻ tự lựa chọn, đưa ra hướng giải quyết và ứng phó với các tình huống
trong thực tế cuộc sống. Vì vậy giáo dục kỹ năng sống cần hết sức gần gũi với cuộc sống
hàng ngày của trẻ. Giáo dục kỹ năng sống nhấn mạnh việc trẻ phải ý thức về giá trị bản

thân, biết quý trọng bản thân. Đó chính là nền tảng cho sự phát triển của nhân cách lành
mạnh và tự tin. Giáo dục kỹ năng sống cho trẻ là hướng tới sự tự phát huy năng lực, khả
năng của chính trẻ, trẻ nhận thức thông qua hoạt động, thông qua việc trải nghiệm của bản thân,
với một tinh thần thoải mái. Giáo dục kỹ năng sống hướng đến việc hình thành tư duy tích
cực, cảm xúc tích cực, thái độ tích cực và đặc biệt phải tác động vào nhận thức để hình
thành tri thức, kiến thức về cuộc sống, từ đó mới có hành vi tích cực.
Nói tóm lại, giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non là quá trình tổ chức các hoạt động
chăm sóc và giáo dục nhằm hình thành, phát triển năng lực tâm lí – xã hội cho trẻ (hình
thành hành vi tích cực, thay đổi hành vi, thói quen tiêu cực) bằng cách trang bị cho trẻ cả
kiến thức, giá trị, thái độ và các kĩ năng thích hợp, từ đó trẻ có thể thực hiện các hành động
một cách có hiệu quả trong những điều kiện xác định.
Kỹ năng sống của trẻ mầm non không tự nhiên mà có, chúng được hình thành và phát

triển theo một quá trình như quá trình hình thành một kỹ năng bất kỳ, trong những điều
kiện xác định, bao gồm các bước: Quan sát, bắt chước/tập, và thực hành thường xuyên.
Tiêu chuẩn để xác định sự hình thành kỹ năng được thể hiện ở sự hiểu biết, tính đúng đắn,
sự thành thạo, linh hoạt.
2.5. Vai trò và mục tiêu, nhiệm vụ của giáo dục kĩ năng sống đối với sự phát triển
nhân cách trẻ mầm non
Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non là quá trình tác động sư phạm có mục đích, có
nội dung, có kế hoạch, có biện pháp của giáo viên nhằm tạo cho trẻ môi trường hoạt động
tích cực, chủ động, qua đó hình thành và phát triển ở trẻ những kĩ năng sống cần thiết, phù
hợp với độ tuổi, giúp trẻ tự tin bước vào lớp Một.

TẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 38/2020

161

Giáo dục kĩ năng sống có vai trò quan trọng trong việc phát triển nhân cách trẻ:
– Giúp phát triển về mặt thể chất cho trẻ: Giáo dục kỹ năng sống giúp cho trẻ được an
toàn, khỏe mạnh, khéo léo, bền bỉ, có khả năng thích ứng được với những thay đổi của điều
kiện sống.
– Giúp phát triển về mặt tình cảm – xã hội cho trẻ: Giáo dục kỹ năng sống giúp cho trẻ
biết kiểm soát cảm xúc, biết thể hiện tình yêu thương, sự chia sẻ, đồng cảm với những
người xung quanh.
– Giúp phát triển về ngôn ngữ: Giáo dục kỹ năng sống giúp cho trẻ mạnh dạn, tự tin, tự

trọng và tôn trọng người khác, có khả năng giao tiếp tốt, trẻ biết lắng nghe, nói năng lịch
sự, hòa nhã và cởi mở.
– Giúp phát triển về nhận thức và sẵn sàng vào lớp Một: Giáo dục kỹ năng sống giúp
cho trẻ ham hiểu biết, sáng tạo, có những kĩ năng thích ứng với hoạt động học tập ở lớp
Một như: sẵn sàng hòa nhập, nỗ lực vượt qua khó khăn để hoàn thành nhiệm vụ, có trách
nhiệm với bản thân, với công việc với các mối quan hệ xã hội…
Mục tiêu, nhiệm vụ giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non là nhằm hình thành và bồi
dưỡng cho trẻ năng lực tâm lí – xã hội để có thể đáp ứng được những yêu cầu của cuộc
sống; Hình thành những hành vi (thói quen) tích cực, điều chỉnh (loại bỏ) những hành vi
(thói quen) tiêu cực để trẻ phát triển hài hòa, toàn diện về tâm lí, nhân cách.
2.6. Nguyên tắc giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non
Việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non cũng như các nội dung giáo dục kỹ năng

khác, cần dựa trên một số nguyên tắc cơ bản:
– Nguyên tắc hoạt động – trải nghiệm: Đây là nguyên tắc quan trọng nhất, cần phải
được đảm bảo, bởi nguyên tắc này phù hợp với đặc điểm tâm lý của trẻ mầm non với kiểu
tư duy đang là thế mạnh của trẻ là tư duy trực quan hành động. Khi tổ chức các hoạt động
giáo dục kỹ năng sống, giáo viên cần tổ chức thông qua các hoạt động cụ thể, không chỉ
giúp trẻ hiểu mà còn được trải nghiệm các kỹ năng có được trên thực tế. Trẻ cần được thử,
tập, thực hành các kỹ năng sống bằng hoạt động của chính mình (vận động, giao tiếp, ngôn
ngữ, nhận thức…) giúp trẻ nhớ và hiểu hơn về các kỹ năng đã được hình thành.
– Nguyên tắc tương tác: Để có được kỹ năng sống, trẻ cần được giao tiếp với nhưng
người gần gũi xung quanh (bạn bè, ông bà, bố, mẹ, anh chị em, họ hàng..), hành động với
đồ vật, đồ chơi trong những hoạt động giáo dục phù hợp, hình thức, tình huống sinh hoạt
đa dạng của cuộc sống hiện thực trong trường mầm non và gia đình

– Nguyên tắc vừa sức: Mọi kỹ năng và cách thức tổ chức phải được căn cứ trên đặc
điểm riêng của lứa tuổi, của từng trẻ, phù hợp với khả năng và nhận thức, vận động của
mỗi trẻ.
– Nguyên tắc phát triển: Khi tổ chức cần đảm bảo cho các nội dung và phương pháp,
hình thức thực hiện từ dễ đến khó, tăng dần theo khả năng của trẻ nhằm giúp trẻ liên tục
hình thành các kỹ năng sống mới phù hợp với lứa tuổi.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI

162

Ngoài ra, nhà giáo dục còn cần lưu ý đến các nguyên tắc thay đổi hành vi như bồi
dưỡng nhận thức, luyện tập (củng cố), đủ thời gian, các điều kiện xã hội khác…
3. KẾT LUẬN
Kỹ năng sống có vai trò quan trọng đối với sự phát triển nhân cách của mỗi cá nhân.
Kỹ năng sống nói chung và vấn đề giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non nói riêng cần
được chú trọng hơn nữa trong chương trình chăm sóc giáo dục trẻ. Khi thực hiện, để có
hiệu quả, giáo viên và các bậc phụ huynh cần phải nhận thức đúng về vấn đề kỹ năng sống,
các nội dung cũng như vai trò và cách thức hình thành kỹ năng sống cho trẻ, từ đó góp
phần nâng cao chất lượng chăm sóc giáo dục trẻ hiện nay.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo – UNESCO (2005), Tài liệu hướng dẫn các bậc cha mẹ chăm sóc,
giáo dục trẻ mầm non, dành cho các trung tâm học tập cộng đồng, Hà Nội.

2. Dalie Tilman &Diana Hsu (2009), Những giá trị sống dành cho trẻ 3-7 tuổi, Nxb. Trẻ.
3. PGS.TS. Nguyễn Thị Mỹ Lộc, TS. Đinh Thị Kim Thoa, ThS. Phan Thị Thảo Hương (2011),
Giáo dục giá trị sống và kỹ năng sống cho trẻ mầm non, tài liệu dựng cho giáo viên mầm non, Nxb.
Đại học Quốc gia Hà Nội.
4. Lê Bích Ngọc (2015), Giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mẫu giáo, Nxb. Giáo dục Việt Nam.

TEACHING LIFE SKILLS FOR PRESCHOOL CHILDREN
Abstract: Life skills are abilities for using knowledge and experience to deal effectively
with certain situations. It also plays a very important role in both individual and society.
Life skills are classified into different skills. By providing proper guidance, knowledge,
value, behavior and a variety of skills, teaching life skills for preschoolers which focuses
on organizing educational activities is expected to encourage and develop psychological

and social abilities for children such as practicing positivity; eliminating negative
behavior and habits, etc. This method enables children to handle certain conditions
effectively.
Key words: Life skills, life skills education, life skills education for preschool children.

thói quen tiêu cực) bằng cách trang bị cho trẻ kiến thức, giá trị, thái độ và các kĩ năngthích hợp, từ đó trẻ có thể thực hiện các hành động một cách có hiệu quả trong nhữngđiều kiện xác định.Từ khóa: Kỹ năng sống, giáo dục kỹ năng sống, trẻ mầm nonNhận bài ngày 10.3.2020; gửi phản biện, chỉnh sửa, duyệt đăng ngày 25.3.2020Liên hệ tác giả: Vũ Thúy Hoàn; Email: [email protected]. MỞ ĐẦUKỹ năng sống và giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non là vấn đề được nhiều cha mẹvà các giáo viên mầm non hiện nay quan tâm. Trường mầm non và gia đình là môi trườnggiúp trẻ rèn luyện tốt nhất, giáo viên mầm non và cha mẹ là những người hướng dẫn tốtnhất các kỹ năng sống cho trẻ. Để được như vậy, trước hết giáo viên mầm non và cha mẹcần phải nhận thức rõ vấn đề kỹ năng sống, vai trò cũng như các nội dung, nguyên tắc cầnđược đảm bảo khi thực hiện các hoạt động giáo dục kỹ năng sống cho trẻ.2. NỘI DUNG2.1. Kĩ năng sốngHiện nay, có nhiều quan niệm khác nhau về kĩ năng. Song nhìn chung, việc cho rằngkĩ năng là sự vận dụng kiến thức, kinh nghiệm để thực hiện hành động có hiệu quả trongnhững điều kiện xác định là cách hiểu được nhiều nhà nghiên cứu đồng thuận, nhất trí.Tương tự như kĩ năng, khái niệm kỹ năng sống cũng có nhiều cách hiểu khác nhau.Theo Tổ chức Văn hóa, Khoa học và Giáo dục của Liên Hiệp Quốc (UNESCO): Kỹ năngsống là năng lực cá nhân để thực hiện đầy đủ các chức năng và tham gia vào cuộc sốnghàng ngày [1]. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO): Kỹ năng sống là những kĩ năng tâm lí -158TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘIxã hội và kĩ năng giao tiếp được vận dụng trong các tình huống hằng ngày để tương tác cóhiệu quả với người khác và giải quyết có hiệu quả những vấn đề, những tình huống củacuộc sống hàng ngày [1].Kỹ năng sống vừa mang tính cá nhân vừa mang tính xã hội. Kỹ năng sống mang tínhcá nhân vì đó là năng lực của cá nhân. Kỹ năng sống còn mang tính xã hội vì trong mỗimột giai đoạn phát triển của lịch sử xã hội, ở mỗi vùng miền lại đòi hỏi mỗi cá nhân cónhững kỹ năng sống thích hợp. Chẳng hạn, kỹ năng sống của mỗi cá nhân trong thời baocấp khác với kỹ năng sống của các cá nhân trong cơ chế thị trường, trong giai đoạn hộinhập; kỹ năng sống của người sống ở miền núi khác với kỹ năng sống của người sống ởvùng biển, kỹ năng sống của người sống ở nông thôn khác với kỹ năng sống của ngườisống ở thành phố…Nói tóm lại, kỹ năng sống không đơn giản chỉ là nhận thức mà cao hơn nữa, con ngườicòn biết tích cực vận dụng những kiến thức đã học vào xử lí các tình huống thực tiễn cóhiệu quả, qua đó giúp con người sống vui vẻ, có ý nghĩa hơn. Vì vậy, có thể coi kỹ năngsống là việc con người giải quyết có hiệu quả các vấn đề nảy sinh trong cuộc sống hàngngày, giúp họ sống an toàn, khỏe mạnh trên cơ sở vận dụng những tri thức, thái độ, vốnsống, vốn kinh nghiệm đã có trong điều kiện nhất định.Tuy nhiên, để cụ thể hơn, hiện nay, kĩ năng sống được hiểu trên cả hai bình diện: kĩnăng sinh tồn và kĩ năng tâm lí – xã hội. Bởi lẽ, đây là hai mặt không thể tách rời, đều quantrọng đối với sự tồn tại và phát triển của con người. Trong đó:+ Theo bình diện sinh tồn, kỹ năng sống được hiểu là: Sự vận dụng mọi hiểu biết, kinhnghiệm vào các hành động khác nhau để có thể tồn tại, phát triển được trong đời sống;thích nghi được với sự thay đổi của hoàn cảnh sống.+ Theo bình diện tâm lí – xã hội, kỹ năng sống được hiểu là sự vận dụng hiểu biết,kinh nghiệm vào thực hiện hành động nhằm hình thành năng lực tâm lí – xã hội, đáp ứngđược những yêu cầu và thách thức của cuộc sống.2.2. Vai trò của kĩ năng sốngKĩ năng sống là một phần quan trọng của cuộc sống cá nhân trong xã hội hiện đại. Nóinhư Lewis L. Dunmington: “Ý nghĩa của cuộc sống không phải ở chỗ nó đem đến cho tađiều gì mà ở chỗ ta có thái độ đối với nó ra sao, không phải ở chỗ điều gì xảy ra với ta, màở chỗ ta phản ứng với những điều đó như thế nào” [3]. Nhìn chung, kĩ năng sống có một sốvai trò cơ bản sau:Đối với mỗi cá nhân, kỹ năng sống giúp cá nhân hực hiện những quyền cơ bản của conngười (quyền được sống, được tự do, mưu cầu hạnh phúc; thể hiện và khẳng định các giátrị của bản thân…); Phát triển tâm lí, nhân cách một cách thuận lợi; Sống an toàn, khỏemạnh (thể chất, tinh thần), hạnh phúc trong cộng đồng. Đối với xã hội, kỹ năng sống gópphần tạo nên xã hội lành mạnh, hòa bình; Thúc đẩy sự phát triển bền vững.TẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 38/2020159Nói cách khác, kỹ năng sống góp phần thúc đẩy cá nhân và xã hội, ngăn ngừa đượccác vấn đề tiêu cực nảy sinh trong xã hội, bảo vệ sức khỏe và quyền con người. Các cánhân thiếu kỹ năng sống là một nguyên nhân nảy sinh nhiều vấn đề lệch chuẩn. Ngườicó kỹ năng sống sẽ biết cách bảo vệ mình trước những yếu tố bất lợi của cuộc sống, biếtxây dựng các mối quan hệ tốt đẹp, nhân văn và từ đó góp phần làm giảm tệ nạn xã hội, làmcho xã hội phát triển, văn minh.2.3. Phân loại kĩ năng sốngTheo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), kỹ năng sống bao gồm ba nhóm khác nhau:Nhóm kĩ năng nhận thức: Bao gồm tư duy phê phán, tư duy phân tích, khả năng sáng tạo,giải quyết vấn đề, nhận thức hậu quả, ra quyết định, tự nhận thức, đặt mục tiêu, [1]… Nhómkĩ năng đương đầu với xúc cảm: Ý thức trách nhiệm, cam kết, kiềm chế căng thẳng, kiểmsoát được xúc cảm, tự quản lí, tự giám sát và tự điều chỉnh. Nhóm kĩ năng xă hội hay kĩnăng tương tác: Bao gồm giao tiếp, tính quyết đoán, thương thuyết, từ chối, hợp tác, sựthông cảm chia sẻ, khả năng nhận thấy sự thiện cảm của người khác.Theo cách phân loại của UNESCO, kỹ năng sống là sự thể hiện những vấn đề cụ thểkhác nhau trong đời sống xã hội [1]. Mỗi vấn đề lại hàm chứa bên trong nó những kĩ năngđể giải quyết giúp con người luôn tự tin và chủ động trong xã hội. Đó là các vấn đề đượcxã hội quan tâm như: Vệ sinh, vệ sinh thực phẩm, sức khỏe, dinh dưỡng, các vấn đề giớitính, sức khỏe, gia đình và cộng đồng,…Với mục đích giúp người học có những kĩ năng ứng phó với các vấn đề của cuộc sốngvà tự hoàn thiện mình, UNICEF đưa ra cách phân loại kỹ năng sống theo các mối quan hệnhư sau [1]: Kĩ năng nhận biết và sống với chính mình gồm có: Kĩ năng tự nhận thức, lòngtự trọng, sự kiên định, đương đầu với cảm xúc, đương đầu với những căng thẳng trongcuộc sống; Kĩ năng nhận biết và sống với người khác bao gồm: Kĩ năng quan hệ tương tácliên nhân cách, sự cảm thông, đứng vững trước áp lực tiêu cực của bạn bè hoặc của ngườikhác. Kĩ năng thương lượng và giao tiếp có hiệu quả.Kĩ năng ra quyết định một cách hiệu quả bao gồm: các kĩ năng tư duy phê phán, tưduy sáng tạo và đưa ra cách giải quyết vấn đề trong xã hội.Như vậy, việc phân loại các nhóm kỹ năng sống mà các Tổ chức trên thế giới đưa rachỉ mang tính tương đối. Tùy thuộc vào những khía cạnh xem xét, hoặc những góc độ nhìnnhận mà một kỹ năng sống có thể được xếp vào các nhóm kỹ năng sống mang tên gọi khácnhau. Đồng thời, tùy vào đặc điểm tâm lí, điều kiện giáo dục mà chúng ta lựa chọn các nộidung giáo dục kỹ năng sống phù hợp để áp dụng hiệu quả nhất cho người học.Tuy nhiên, dù phân loại theo cách nào thì một số kỹ năng sống thường được coi là kỹnăng sống cốt lõi như: Kĩ năng tự nhận thức; Kĩ năng giao tiếp; Kĩ năng xác định giá trị; Kĩnăng xác định mục tiêu; Kĩ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề; Kĩ năng xử lí căngthẳng; Kĩ năng tư duy tích cực.160TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI2.4. Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm nonMỗi quốc gia khác nhau có những quan niệm khác nhau về giáo dục kỹ năng sống. Ởmột số nước, kỹ năng sống được hướng vào giáo dục vệ sinh, dinh dưỡng và phòng bệnh.Ở một số nước khác, giáo dục kỹ năng sống được hướng vào giáo dục hành vi, cách ứngxử, giáo dục an toàn giao thông bảo vệ môi trường hay giáo dục lòng yêu hoà bình. Kỹnăng sống thường gắn với một bối cảnh để người ta có thể hiểu và thực hành một cách cụthể. Nó thường gắn liền với một nội dung giáo dục nhất định.Giáo dục kỹ năng sống là giáo dục cách sống tích cực trong xã hội hiện đại do yêu cầuxã hội đặt ra, có liên quan đến việc làm, sức khỏe, các vấn đề xung đột, bạo lực cá nhân,của cộng đồng và xã hội. Từ đó, có thể thấy, giáo dục kỹ năng sống cho trẻ là quá trìnhhình thành, rèn luyện hoặc thay đổi các hành vi theo hướng tích cực, phù hợp với mục đíchphát triển toàn diện nhân cách con người, con người có tri thức, giá trị, thái độ, kĩ năng phùhợp đáp ứng với yêu cầu cuộc sống hiện đại.Như vậy, giáo dục kỹ năng sống ngoài việc nói cho trẻ biết thế nào là đúng, thế nào làsai, còn là việc giúp trẻ tự lựa chọn, đưa ra hướng giải quyết và ứng phó với các tình huốngtrong thực tế cuộc sống. Vì vậy giáo dục kỹ năng sống cần hết sức gần gũi với cuộc sốnghàng ngày của trẻ. Giáo dục kỹ năng sống nhấn mạnh việc trẻ phải ý thức về giá trị bảnthân, biết quý trọng bản thân. Đó chính là nền tảng cho sự phát triển của nhân cách lànhmạnh và tự tin. Giáo dục kỹ năng sống cho trẻ là hướng tới sự tự phát huy năng lực, khảnăng của chính trẻ, trẻ nhận thức thông qua hoạt động, thông qua việc trải nghiệm của bản thân,với một tinh thần thoải mái. Giáo dục kỹ năng sống hướng đến việc hình thành tư duy tíchcực, cảm xúc tích cực, thái độ tích cực và đặc biệt phải tác động vào nhận thức để hìnhthành tri thức, kiến thức về cuộc sống, từ đó mới có hành vi tích cực.Nói tóm lại, giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non là quá trình tổ chức các hoạt độngchăm sóc và giáo dục nhằm hình thành, phát triển năng lực tâm lí – xã hội cho trẻ (hìnhthành hành vi tích cực, thay đổi hành vi, thói quen tiêu cực) bằng cách trang bị cho trẻ cảkiến thức, giá trị, thái độ và các kĩ năng thích hợp, từ đó trẻ có thể thực hiện các hành độngmột cách có hiệu quả trong những điều kiện xác định.Kỹ năng sống của trẻ mầm non không tự nhiên mà có, chúng được hình thành và pháttriển theo một quá trình như quá trình hình thành một kỹ năng bất kỳ, trong những điềukiện xác định, bao gồm các bước: Quan sát, bắt chước/tập, và thực hành thường xuyên.Tiêu chuẩn để xác định sự hình thành kỹ năng được thể hiện ở sự hiểu biết, tính đúng đắn,sự thành thạo, linh hoạt.2.5. Vai trò và mục tiêu, nhiệm vụ của giáo dục kĩ năng sống đối với sự phát triểnnhân cách trẻ mầm nonGiáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non là quá trình tác động sư phạm có mục đích, cónội dung, có kế hoạch, có biện pháp của giáo viên nhằm tạo cho trẻ môi trường hoạt độngtích cực, chủ động, qua đó hình thành và phát triển ở trẻ những kĩ năng sống cần thiết, phùhợp với độ tuổi, giúp trẻ tự tin bước vào lớp Một.TẠP CHÍ KHOA HỌC  SỐ 38/2020161Giáo dục kĩ năng sống có vai trò quan trọng trong việc phát triển nhân cách trẻ:- Giúp phát triển về mặt thể chất cho trẻ: Giáo dục kỹ năng sống giúp cho trẻ được antoàn, khỏe mạnh, khéo léo, bền bỉ, có khả năng thích ứng được với những thay đổi của điềukiện sống.- Giúp phát triển về mặt tình cảm – xã hội cho trẻ: Giáo dục kỹ năng sống giúp cho trẻbiết kiểm soát cảm xúc, biết thể hiện tình yêu thương, sự chia sẻ, đồng cảm với nhữngngười xung quanh.- Giúp phát triển về ngôn ngữ: Giáo dục kỹ năng sống giúp cho trẻ mạnh dạn, tự tin, tựtrọng và tôn trọng người khác, có khả năng giao tiếp tốt, trẻ biết lắng nghe, nói năng lịchsự, hòa nhã và cởi mở.- Giúp phát triển về nhận thức và sẵn sàng vào lớp Một: Giáo dục kỹ năng sống giúpcho trẻ ham hiểu biết, sáng tạo, có những kĩ năng thích ứng với hoạt động học tập ở lớpMột như: sẵn sàng hòa nhập, nỗ lực vượt qua khó khăn để hoàn thành nhiệm vụ, có tráchnhiệm với bản thân, với công việc với các mối quan hệ xã hội…Mục tiêu, nhiệm vụ giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non là nhằm hình thành và bồidưỡng cho trẻ năng lực tâm lí – xã hội để có thể đáp ứng được những yêu cầu của cuộcsống; Hình thành những hành vi (thói quen) tích cực, điều chỉnh (loại bỏ) những hành vi(thói quen) tiêu cực để trẻ phát triển hài hòa, toàn diện về tâm lí, nhân cách.2.6. Nguyên tắc giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm nonViệc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non cũng như các nội dung giáo dục kỹ năngkhác, cần dựa trên một số nguyên tắc cơ bản:- Nguyên tắc hoạt động – trải nghiệm: Đây là nguyên tắc quan trọng nhất, cần phảiđược đảm bảo, bởi nguyên tắc này phù hợp với đặc điểm tâm lý của trẻ mầm non với kiểutư duy đang là thế mạnh của trẻ là tư duy trực quan hành động. Khi tổ chức các hoạt độnggiáo dục kỹ năng sống, giáo viên cần tổ chức thông qua các hoạt động cụ thể, không chỉgiúp trẻ hiểu mà còn được trải nghiệm các kỹ năng có được trên thực tế. Trẻ cần được thử,tập, thực hành các kỹ năng sống bằng hoạt động của chính mình (vận động, giao tiếp, ngônngữ, nhận thức…) giúp trẻ nhớ và hiểu hơn về các kỹ năng đã được hình thành.- Nguyên tắc tương tác: Để có được kỹ năng sống, trẻ cần được giao tiếp với nhưngngười gần gũi xung quanh (bạn bè, ông bà, bố, mẹ, anh chị em, họ hàng..), hành động vớiđồ vật, đồ chơi trong những hoạt động giáo dục phù hợp, hình thức, tình huống sinh hoạtđa dạng của cuộc sống hiện thực trong trường mầm non và gia đình- Nguyên tắc vừa sức: Mọi kỹ năng và cách thức tổ chức phải được căn cứ trên đặcđiểm riêng của lứa tuổi, của từng trẻ, phù hợp với khả năng và nhận thức, vận động củamỗi trẻ.- Nguyên tắc phát triển: Khi tổ chức cần đảm bảo cho các nội dung và phương pháp,hình thức thực hiện từ dễ đến khó, tăng dần theo khả năng của trẻ nhằm giúp trẻ liên tụchình thành các kỹ năng sống mới phù hợp với lứa tuổi.TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI162Ngoài ra, nhà giáo dục còn cần lưu ý đến các nguyên tắc thay đổi hành vi như bồidưỡng nhận thức, luyện tập (củng cố), đủ thời gian, các điều kiện xã hội khác…3. KẾT LUẬNKỹ năng sống có vai trò quan trọng đối với sự phát triển nhân cách của mỗi cá nhân.Kỹ năng sống nói chung và vấn đề giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non nói riêng cầnđược chú trọng hơn nữa trong chương trình chăm sóc giáo dục trẻ. Khi thực hiện, để cóhiệu quả, giáo viên và các bậc phụ huynh cần phải nhận thức đúng về vấn đề kỹ năng sống,các nội dung cũng như vai trò và cách thức hình thành kỹ năng sống cho trẻ, từ đó gópphần nâng cao chất lượng chăm sóc giáo dục trẻ hiện nay.TÀI LIỆU THAM KHẢO1. Bộ Giáo dục và Đào tạo – UNESCO (2005), Tài liệu hướng dẫn các bậc cha mẹ chăm sóc,giáo dục trẻ mầm non, dành cho các trung tâm học tập cộng đồng, Hà Nội.2. Dalie Tilman &Diana Hsu (2009), Những giá trị sống dành cho trẻ 3-7 tuổi, Nxb. Trẻ.3. PGS.TS. Nguyễn Thị Mỹ Lộc, TS. Đinh Thị Kim Thoa, ThS. Phan Thị Thảo Hương (2011),Giáo dục giá trị sống và kỹ năng sống cho trẻ mầm non, tài liệu dựng cho giáo viên mầm non, Nxb.Đại học Quốc gia Hà Nội.4. Lê Bích Ngọc (2015), Giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mẫu giáo, Nxb. Giáo dục Việt Nam.TEACHING LIFE SKILLS FOR PRESCHOOL CHILDRENAbstract: Life skills are abilities for using knowledge and experience to deal effectivelywith certain situations. It also plays a very important role in both individual and society.Life skills are classified into different skills. By providing proper guidance, knowledge,value, behavior and a variety of skills, teaching life skills for preschoolers which focuseson organizing educational activities is expected to encourage and develop psychologicaland social abilities for children such as practicing positivity; eliminating negativebehavior and habits, etc. This method enables children to handle certain conditionseffectively.Key words: Life skills, life skills education, life skills education for preschool children.