KHAI THÁC MẬT ONG RỪNG NHƯ THẾ NÀO?? – HOA BAN FOOD™

A: MẬT ONG RỪNG là gì?

Mật Ong Rừng nghĩa là mật được ong hoang dã, sống trong môi trường rừng núi tự nhiên, làm tổ, lấy phấn hoa, làm mật trên các cành/thân cao, hoặc các vách đá cheo leo. Con người không can thiệp vào bất cứ quá trình sinh sống, làm mật của ong, đấy mới gọi là mật ong rừng! Không bao giờ có chuyện làm tổ, di chuyển đàn ong nuôi vào rừng rồi lấy mật, nếu như vậy thì ta phải gọi là MẬT ONG NUÔI. Ảnh:  Tổ ong rừng trên cành cây, cao ~40m so với mặt đất. Kích thước hơn 1 sải tay người lớn.

B. MẬT ONG RỪNG CÓ VÀO THỜI ĐIỂM NÀO?

Mỗi năm, từ tháng 3 đến tháng 6 Dương Lịch, khi đủ các loại hoa nở rực rỡ núi rừng Tây Bắc, ấy là mùa ong rừng làm tổ, chia đàn và lấy mật.  Khi ấy, bà con đồng bào các dân tộc (hầu hết là Nam Giới) mới đi tìm, trèo, khai thác. Ta có thể tính thời điểm khai thác và biết được chất lượng mật thông qua từng tháng khác nhau, chi tiết như sau:

C. TÌM & KHAI THÁC MẬT ONG RỪNG NHƯ THẾ NÀO?

Như tôi đã nói ở trên, ong rừng sống hoang dã, chúng ở đâu, chỗ nào. Ta không thể biết được, chỉ đến tháng 3, khi ong tập trung về làm mật, bà con đồng bào mới tìm & khai thác. Nhưng hãy khoan, không đơn giản là cứ vào rừng là tìm thấy đâu nhé, mọi chuyện khó khăn hơn thế nhiều, hãy để tôi giải thích thêm dưới đây: C-1: VÔ TÌNH NHÌN THẤY: Bà con đồng bào có thể đi lấy măng, lấy củi, bắt cá rồi vô tình nhìn thấy tổ ong trên cành cây, đơn giản thôi, người nào đầu tiên tìm được cây có tổ ong. Chỉ cần làm 1 kí hiệu dưới gốc cây, ví dụ như lấy dao chặt vào thân cây vài miếng, hoặc đan 1 phên nứa nhỏ cắm vào gốc cây, lúc ấy chứng tỏ rằng, cây này & tổ ong này đã có người nhìn thấy trước. Ai đi sau có thấy cũng không bao giờ lấy. Ấy là quy ước rõ ràng với nhau của bà con đồng bào. C-2: ĐI TÌM: Cách này thì vất vả, nhưng lại thường được nhiều mật, mỗi nhóm khoảng 3 đến 5 người mang gạo, thức ăn, băng rừng vài ngày để tìm. Thường thì phải tìm ở những triền núi hướng về phía Tây, ong ưa nắng nên luôn làm tổ ở phía có nhiều ánh sáng mặt trời nhất, vì vừa khô cánh, mật chúng lấy về cũng nhanh khô hơn. Nào, tìm được rồi thì còn phải trèo, lấy được mật xuống chứ. Đâu phải đơn giản đâu! Tôi đã đi cùng anh em dân bản tính đến thời điểm này là 4 chuyến, băng rừng, vượt suối để khai thác mật ong rừng từ năm 2013 đến 2014, hình ảnh tư liệu có nhiều lắm, để tôi viết chi tiết kèm ảnh để các anh/chị tham khảo.  

THỰC TẾ ĐI TÌM & KHAI THÁC MẬT ONG RỪNG

Mỗi chuyến đi luôn cần ít nhất là 2 người (đối với những tổ ong ở cây thấp, gần bản), và 3 đến 5 người nếu đi tìm & khai thác trong rừng già, cây có nhiều tổ hoặc đi dài ngày! Lên đường thôi, mỗi người 1 balo, gạo, mắm muối được mang theo. Vượt dốc, chui nhủi trong rừng như thế này đòi hỏi phải có sức bền tốt, tôi bám theo anh em mà thở không ra hơi. Đi bộ ròng rã như thế hàng tiếng đồng hồ, vừa đi vừa tìm đường để leo, trèo. Đây rồi, Chúng tôi đã đến vị trí có cây đại thụ với gần 30 tổ ong rừng treo lủng lẳng, nhìn thực sự thích mắt. Từ mặt đất lên đến vị trí có tổ ong hàng chục mét, trong đoàn bao giờ cũng phải có người can đảm thực sự, leo trèo giỏi thì mới lấy được những tổ ong như thế này. Cây đại thụ này năm nào cũng có nhiều ong về làm tổ, năm nay cũng không là ngoại lệ. Đến nơi, công việc được tiến hành nhanh chóng, hầu hết ai cũng tự biết công việc cần phải làm nên mỗi người 1 việc, người chặt cây khô để đốt lửa, tạo khói, người làm thang bằng cây nứa để trèo. Và quan trọng nhất, có 2 cách, 2 thời gian khác nhau để khai thác mật ong rừng.

+ Trèo & Khai thác BAN NGÀY: Đối với những cây có 1 hoặc 2 tổ ong thì có thể bắt ban ngày, bởi nếu nhiều hơn 2 tổ, việc trèo lên, lấy mật ở tổ này, tổ bên cạnh ong thợ sẽ đốt & tấn công dữ dội, bắt buộc phải chờ trời tối, nếu cây có hơn 2 tổ. Bắt ban ngày thì cần lấy thật nhiều củi khô & lá cây tươi, chất thành đống dưới đất, ngay dưới vị trí tổ ong, rồi đốt lửa, khi khói bốc lên, ong rất sợ khói nên chúng sẽ bay ra khỏi tổ.  Tất nhiên, với những cây quá cao, khói không bốc lên đến tận tổ ong, thì cũng bắt buộc phải bắt ban đêm.

+ Trèo & Khai thác BAN ĐÊM: Nếu gặp những cây có từ 3 tổ ong rừng, thì việc bắt ban ngày không thể, đồ bảo hộ không có, ong rừng hung dữ vô cùng nên nếu ta bắt ban đêm, chúng ít tấn công người trèo hơn. Và bắt buộc dù bắt ban ngày hay ban đêm, người trèo lên khai thác phải cầm theo đuốc, lên đến nơi châm lửa tạo khói để xua ong.

Dụng cụ để trèo hết sức thô sơ, nếu gặp những thân cây mà có dây rừng bám đầy thì dễ dàng hơn, cứ bám vào dây rừng mà trèo lên, nhưng với những thân cây to, nhẵn thín thì bắt buộc phải làm thang bằng thân cây nứa, tre, hoặc mang đinh đóng vào thân cây rồi trèo lên. Thú thực, tôi mới chỉ nhìn thấy cây cao như thế này đã hoa mắt chóng mặt rồi, có cho tiền cũng chả dám trèo đâu. Năm vừa rồi, tôi có mua cho anh em ở đây mỗi người 1 dây đai bảo vệ (loại giống như của thợ sửa chữa điện ấy), nhưng hầu hết anh em không quen sử dụng, và nó cũng không phù hợp với việc trèo cây như thế này. Có lẽ, sang năm tôi sẽ nghiên cứu phương án mua đồ bảo hộ khác cho anh em phù hợp hơn. Nào, bây giờ người leo trèo giỏi nhất sẽ trực tiếp cầm đuốc, lưng đeo balo có sẵn túi nilon to bản lên cây để lấy mật ong xuống. Việc đầu tiên là châm đuốc, dí sát tổ ong để xua ong thợ ra khỏi tổ. Các anh chị nhìn xem, bám người vào cành cây, tay châm đuốc như thế này đâu phải là việc đơn giản mà ai cũng làm được. Chỉ có những người giỏi leo trèo, việc bắt ong rừng đã quá quen thuộc từ khi còn bé mới làm được như vậy. Vốn dĩ ong kị khói, nên sau khi bị hun khói, chúng sẽ bay ra hết khỏi tổ, để lộ sáp & mật ong vàng ươm. Vậy cả tổ ong to tướng thế kia toàn mật à? Đa số mọi người sẽ khi như vậy, nhưng không phải đâu. Nếu toàn bộ cả tổ to thế chứa đầy mật thì…tốt quá, các anh chị xem hình dưới để tôi giải thích thêm nhé (Hình dưới đây là 1 tổ ong rừng đã ăn hết mật, con non đã trưởng thành và cả đàn đã bay đi, chúng tôi đến chậm chân nên không khai thác được, nhưng làm ảnh minh họa thì tốt quá, vì tổ ong ở ngay đỉnh đầu, rất thấp)

• Phần 1: Đây là phần sáp chứa đầy mật ong, được gọi là bầu mật (hay bọng mật), đây là khu vực chứa mật ong của tổ. Chỉ có mật, không có nhộng non, không có phấn hoa.
• Phần 2: Khu vực chứa phấn hoa: Phấn Hoa được ong thợ lấy về, chứa đầy vào các lỗ sáp, 2 cạnh rìa có thể có 1 chút mật hoặc nhộng non.
• Phần 3: Toàn phần lớn của tổ ong của khu vực này là nơi sinh sản ấu trùng ong, hay còn gọi là Ong Non. Tất cả chỉ chứa ong non, không có mật.

Sau khi hun khói, xua ong thợ ra khỏi tổ. Thợ trèo ong mới dùng dao cắt bỏ phần 1+2 ra khỏi tổ, trước kia thì anh em dân bản toàn vứt bỏ phần này, nhưng đến năm nay, tôi yêu cầu anh em cắt phần nhộng ong non, cho vào balo, mang về bản ngâm rượu, tôi sẽ bao tiêu thu mua hết cho anh em, vừa tăng thu nhập. Mà tôi lại có thêm sản phẩm Rượu ngâm nhộng ong non, độc đáo & rất bổ dưỡng. Đến lúc này, chỉ còn phần số 3, tức là BỌNG MẬT còn bám vào cành cây, ta mới dùng túi nilon thật to, quấn ôm lấy phần bọng mật, dùng tay bẻ hoặc vuốt cho toàn bộ bọng mật rơi vào túi nilon, gói lại. Cho vào balo rồi dòng dây xuống, hoặc trực tiếp đeo xuống nếu cành quá cao. Đấy, các anh chị nhìn xem, nếu đúng là MẬT ONG RỪNG, tìm & khai thác đâu có phải đơn giản, mồ hôi, công sức, thậm chí mạo hiểm với cả sinh mạng để lấy. Tiền bán mật được anh em chia nhau đều, ai cũng có phần bằng nhau, không hơn, không kém. Thôi, hôm nay trèo thế mệt lắm rồi, về thôi! Từng túi mật & sáp được cho vào balo, lại trèo đèo lội suối về bản. Mệt rã rời chân tay, tôi đi theo anh em, chủ yếu là lấy tư liệu, cũng như tìm hiểu thật kĩ về cách thức mọi người khai thác, chả phải giúp anh em việc gì nặng nhọc mà đến lúc về phải lê từng bước :)) Mật ong rừng đã được khai thác xong, nếu những chuyến đi dài ngày và xa. Mật sẽ được vắt ngay tại trong rừng. Còn thông thường, toàn bộ mật & sáp mới khai thác sẽ mang về đến bản! Phần việc còn lại dành cho chị em phụ nữ, với những bọng mật to & đẹp thì tôi yêu cầu mọi người giữ nguyên, tôi thu mua cả sáp để cung cấp ra thị trường. Còn lại hầu hết thì phải nhặt bỏ sạch ong già, phấn hoa, vắt mật khỏi sáp rồi mới lọc! Rót can 20L rồi tôi mới cho vận chuyển vượt hơn 750km về Hà Nội. Cả thùng mật & sáp đã được vận chuyển về Hà Nội Tôi thu mua, bao tiêu mật ong rừng cho bà con dân bản. Tiền có thể cho ứng trước mùa thu hoạch để bà con trang trải cuộc sống, đến mùa khai thác mật thì trả cho tôi bằng sản phẩm. Tất nhiên phải tuân thủ đúng yêu cầu của tôi về mật ong rừng, mật phải lấy đúng thời gian (có thế mới thơm ngon được), không được vắt sáp ong non (sẽ làm chua, hỏng mật)! Từ đó tôi rót đóng chai, dán mác HOA BAN thành phẩm để gửi tới mọi miền đất nước. Mỗi chai Mật Ong Rừng được gắn mác HOA BAN là bao nhiêu sự nhọc nhằn công sức, cũng như chất lượng được cam kết tuyệt đối 100%. Xin chân thành cảm ơn các anh chị đã xem & ủng hộ.

Đây là bài viết được HOA BAN FOOD tập hợp hình ảnh, kinh nghiệm & kiến thức thực tế từ nhiều chuyến đi tìm & khai thác mật ong rừng cùng anh em dân tộc Thái ở Tây Bắc. Có thể những vùng miền khác như miền Trung, Miền Nam, cách thức khai thác mật ong rừng có thể khác. Trong bài viết HOA BAN chỉ nói về MẬT ONG RỪNG ở TÂY BẮC.Mật Ong Rừng nghĩa là mật được ong hoang dã, sống trong môi trường rừng núi tự nhiên, làm tổ, lấy phấn hoa, làm mật trên các cành/thân cao, hoặc các vách đá cheo leo. Con người không can thiệp vào bất cứ quá trình sinh sống, làm mật của ong, đấy mới gọi là mật ong rừng! Không bao giờ có chuyện làm tổ, di chuyển đàn ong nuôi vào rừng rồi lấy mật, nếu như vậy thì ta phải gọi là MẬT ONG NUÔI. Ảnh: Tổ ong rừng trên cành cây, cao ~40m so với mặt đất. Kích thước hơn 1 sải tay người lớn.Mỗi năm, từ tháng 3 đến tháng 6 Dương Lịch, khi đủ các loại hoa nở rực rỡ núi rừng Tây Bắc, ấy là mùa ong rừng làm tổ, chia đàn và lấy mật. Khi ấy, bà con đồng bào các dân tộc (hầu hết là Nam Giới) mới đi tìm, trèo, khai thác. Ta có thể tính thời điểm khai thác và biết được chất lượng mật thông qua từng tháng khác nhau, chi tiết như sau:Như tôi đã nói ở trên, ong rừng sống hoang dã, chúng ở đâu, chỗ nào. Ta không thể biết được, chỉ đến tháng 3, khi ong tập trung về làm mật, bà con đồng bào mới tìm & khai thác. Nhưng hãy khoan, không đơn giản là cứ vào rừng là tìm thấy đâu nhé, mọi chuyện khó khăn hơn thế nhiều, hãy để tôi giải thích thêm dưới đây:: Bà con đồng bào có thể đi lấy măng, lấy củi, bắt cá rồi vô tình nhìn thấy tổ ong trên cành cây, đơn giản thôi, người nào đầu tiên tìm được cây có tổ ong. Chỉ cần làm 1 kí hiệu dưới gốc cây, ví dụ như lấy dao chặt vào thân cây vài miếng, hoặc đan 1 phên nứa nhỏ cắm vào gốc cây, lúc ấy chứng tỏ rằng, cây này & tổ ong này đã có người nhìn thấy trước. Ai đi sau có thấy cũng không bao giờ lấy. Ấy là quy ước rõ ràng với nhau của bà con đồng bào.: Cách này thì vất vả, nhưng lại thường được nhiều mật, mỗi nhóm khoảng 3 đến 5 người mang gạo, thức ăn, băng rừng vài ngày để tìm. Thường thì phải tìm ở những triền núi hướng về phía Tây, ong ưa nắng nên luôn làm tổ ở phía có nhiều ánh sáng mặt trời nhất, vì vừa khô cánh, mật chúng lấy về cũng nhanh khô hơn. Nào, tìm được rồi thì còn phải trèo, lấy được mật xuống chứ. Đâu phải đơn giản đâu! Tôi đã đi cùng anh em dân bản tính đến thời điểm này là 4 chuyến, băng rừng, vượt suối để khai thác mật ong rừng từ năm 2013 đến 2014, hình ảnh tư liệu có nhiều lắm, để tôi viết chi tiết kèm ảnh để các anh/chị tham khảo.Mỗi chuyến đi luôn cần ít nhất là 2 người (đối với những tổ ong ở cây thấp, gần bản), và 3 đến 5 người nếu đi tìm & khai thác trong rừng già, cây có nhiều tổ hoặc đi dài ngày! Lên đường thôi, mỗi người 1 balo, gạo, mắm muối được mang theo.Vượt dốc, chui nhủi trong rừng như thế này đòi hỏi phải có sức bền tốt, tôi bám theo anh em mà thở không ra hơi. Đi bộ ròng rã như thế hàng tiếng đồng hồ, vừa đi vừa tìm đường để leo, trèo.Đây rồi, Chúng tôi đã đến vị trí có cây đại thụ với gần 30 tổ ong rừng treo lủng lẳng, nhìn thực sự thích mắt. Từ mặt đất lên đến vị trí có tổ ong hàng chục mét, trong đoàn bao giờ cũng phải có người can đảm thực sự, leo trèo giỏi thì mới lấy được những tổ ong như thế này. Cây đại thụ này năm nào cũng có nhiều ong về làm tổ, năm nay cũng không là ngoại lệ.Đến nơi, công việc được tiến hành nhanh chóng, hầu hết ai cũng tự biết công việc cần phải làm nên mỗi người 1 việc, người chặt cây khô để đốt lửa, tạo khói, người làm thang bằng cây nứa để trèo. Và quan trọng nhất, có 2 cách, 2 thời gian khác nhau để khai thác mật ong rừng.Dụng cụ để trèo hết sức thô sơ, nếu gặp những thân cây mà có dây rừng bám đầy thì dễ dàng hơn, cứ bám vào dây rừng mà trèo lên, nhưng với những thân cây to, nhẵn thín thì bắt buộc phải làm thang bằng thân cây nứa, tre, hoặc mang đinh đóng vào thân cây rồi trèo lên. Thú thực, tôi mới chỉ nhìn thấy cây cao như thế này đã hoa mắt chóng mặt rồi, có cho tiền cũng chả dám trèo đâu.Năm vừa rồi, tôi có mua cho anh em ở đây mỗi người 1 dây đai bảo vệ (loại giống như của thợ sửa chữa điện ấy), nhưng hầu hết anh em không quen sử dụng, và nó cũng không phù hợp với việc trèo cây như thế này. Có lẽ, sang năm tôi sẽ nghiên cứu phương án mua đồ bảo hộ khác cho anh em phù hợp hơn. Nào, bây giờ người leo trèo giỏi nhất sẽ trực tiếp cầm đuốc, lưng đeo balo có sẵn túi nilon to bản lên cây để lấy mật ong xuống. Việc đầu tiên là châm đuốc, dí sát tổ ong để xua ong thợ ra khỏi tổ. Các anh chị nhìn xem, bám người vào cành cây, tay châm đuốc như thế này đâu phải là việc đơn giản mà ai cũng làm được. Chỉ có những người giỏi leo trèo, việc bắt ong rừng đã quá quen thuộc từ khi còn bé mới làm được như vậy.Vốn dĩ ong kị khói, nên sau khi bị hun khói, chúng sẽ bay ra hết khỏi tổ, để lộ sáp & mật ong vàng ươm. Vậy cả tổ ong to tướng thế kia toàn mật à? Đa số mọi người sẽ khi như vậy, nhưng không phải đâu. Nếu toàn bộ cả tổ to thế chứa đầy mật thì…tốt quá, các anh chị xem hình dưới để tôi giải thích thêm nhé (Hình dưới đây là 1 tổ ong rừng đã ăn hết mật, con non đã trưởng thành và cả đàn đã bay đi, chúng tôi đến chậm chân nên không khai thác được, nhưng làm ảnh minh họa thì tốt quá, vì tổ ong ở ngay đỉnh đầu, rất thấp)Sau khi hun khói, xua ong thợ ra khỏi tổ. Thợ trèo ong mới dùng dao cắt bỏ phần 1+2 ra khỏi tổ, trước kia thì anh em dân bản toàn vứt bỏ phần này, nhưng đến năm nay, tôi yêu cầu anh em cắt phần nhộng ong non, cho vào balo, mang về bản ngâm rượu, tôi sẽ bao tiêu thu mua hết cho anh em, vừa tăng thu nhập. Mà tôi lại có thêm sản phẩm Rượu ngâm nhộng ong non, độc đáo & rất bổ dưỡng. Đến lúc này, chỉ còn phần số 3, tức là BỌNG MẬT còn bám vào cành cây, ta mới dùng túi nilon thật to, quấn ôm lấy phần bọng mật, dùng tay bẻ hoặc vuốt cho toàn bộ bọng mật rơi vào túi nilon, gói lại. Cho vào balo rồi dòng dây xuống, hoặc trực tiếp đeo xuống nếu cành quá cao.Đấy, các anh chị nhìn xem, nếu đúng là MẬT ONG RỪNG, tìm & khai thác đâu có phải đơn giản, mồ hôi, công sức, thậm chí mạo hiểm với cả sinh mạng để lấy. Tiền bán mật được anh em chia nhau đều, ai cũng có phần bằng nhau, không hơn, không kém. Thôi, hôm nay trèo thế mệt lắm rồi, về thôi! Từng túi mật & sáp được cho vào balo, lại trèo đèo lội suối về bản. Mệt rã rời chân tay, tôi đi theo anh em, chủ yếu là lấy tư liệu, cũng như tìm hiểu thật kĩ về cách thức mọi người khai thác, chả phải giúp anh em việc gì nặng nhọc mà đến lúc về phải lê từng bước :))Mật ong rừng đã được khai thác xong, nếu những chuyến đi dài ngày và xa. Mật sẽ được vắt ngay tại trong rừng.Còn thông thường, toàn bộ mật & sáp mới khai thác sẽ mang về đến bản! Phần việc còn lại dành cho chị em phụ nữ, với những bọng mật to & đẹp thì tôi yêu cầu mọi người giữ nguyên, tôi thu mua cả sáp để cung cấp ra thị trường. Còn lại hầu hết thì phải nhặt bỏ sạch ong già, phấn hoa, vắt mật khỏi sáp rồi mới lọc! Rót can 20L rồi tôi mới cho vận chuyển vượt hơn 750km về Hà Nội.Cả thùng mật & sáp đã được vận chuyển về Hà NộiTôi thu mua, bao tiêu mật ong rừng cho bà con dân bản. Tiền có thể cho ứng trước mùa thu hoạch để bà con trang trải cuộc sống, đến mùa khai thác mật thì trả cho tôi bằng sản phẩm. Tất nhiên phải tuân thủ đúng yêu cầu của tôi về mật ong rừng, mật phải lấy đúng thời gian (có thế mới thơm ngon được), không được vắt sáp ong non (sẽ làm chua, hỏng mật)! Từ đó tôi rót đóng chai, dán mác HOA BAN thành phẩm để gửi tới mọi miền đất nước. Mỗi chai Mật Ong Rừng được gắn mác HOA BAN là bao nhiêu sự nhọc nhằn công sức, cũng như chất lượng được cam kết tuyệt đối 100%. Xin chân thành cảm ơn các anh chị đã xem & ủng hộ.