Giúp dân làm giàu từ cây quế

Làng Trà Voòng (xã Trà Thủy, huyện Trà Bồng) nằm vắt vẻo trên những đỉnh núi Răng Cưa hùng vĩ, quanh năm mây mù che phủ. Cùng với núi Cà Đam (xã Trà Bùi, huyện Trà Bồng), núi Răng Cưa được xem là “vựa quế” lớn nhất Trà Bồng khi có đến hàng ngàn ha quế được người dân trồng, gìn giữ hàng trăm năm qua.

“Vàng xanh” của người Cor

Theo lời già làng Hồ Văn Thanh, ngày xưa, rừng quế ở núi Răng Cưa bạt ngàn, hùng vĩ và trở thành niềm tự hào của người Cor ở Trà Voòng. Nhà nào ở Trà Voòng cũng có cả vạt rừng với hàng ngàn gốc quế, cây lớn cả trăm năm tuổi, người ôm không xuể. Nhưng cách đây khoảng 10 năm, có năm quế bán không ai mua, đổi gì cũng không được nên nhiều gia đình người Cor đã chặt bỏ rừng quế để trồng rừng keo. Rừng quế lụi dần.

“Nhà nào quyết tâm giữ lại rừng quế dù sống khổ thì được đền đáp. Bây giờ, nhà nào còn giữ được nhiều quế chẳng khác nào cất giấu vàng trong rừng. Quế bán được giá khá cao, cứ vài ba hôm thu hoạch một lần, mỗi lần thu hoạch có thể kiếm tiền triệu mỗi ngày. Không chỉ mang lại kinh tế cao mà rừng quế còn giúp dân làng gầy dựng lại rừng già để giữ đất, giữ nước cho làng” – già làng Hồ Văn Thanh phấn khởi.

“Bây giờ rừng quế không còn nhiều như ngày xưa nhưng người Cor ở đây đã ý thức hơn được việc bảo vệ rừng quế là bảo vệ rừng nguồn, bảo vệ bản làng. Những gia đình nào đã trót phá bỏ rừng quế thì mấy năm qua đã trồng mới, gầy dựng lại cây quế; còn nhà nào giữ được quế đến ngày nay thì trồng thêm ra” – ông An kể.

Cách bên khu rừng quế làng Trà Voòng không xa có rừng quế trên những dãy núi Khỉ, thuộc làng Cả (xã Trà Hiệp, huyện Trà Bồng) với diện tích khoảng 500 ha. Ở làng Cả, có rất nhiều hộ vẫn còn giữ được rừng quế cổ xưa đã trên dưới vài trăm năm tuổi, hộ nhiều lên đến hàng chục ha với trên 10.000 gốc quế như hộ ông Hồ Văn Tiến, Hồ Văn Vái, Hồ Văn Công…

“Cây quế của người Cor ở Trà Bồng có thể sống đến vài trăm năm, có mùi thơm đặc biệt, lượng tinh dầu nhiều, không nơi nào sánh kịp… Có được như vậy là nhờ cách chăm sóc và thu hoạch. Vì ở đây, người dân chúng tôi trồng quế phải trên 7 năm tuổi mới thu hoạch lần đầu. Mỗi năm, cây quế cũng chỉ thu hoạch 2 lần vỏ. Lần đầu là mùa tiên (từ tháng 2-4 âm lịch) và lần sau là mùa hậu (khoảng tháng 6-7 âm lịch). Thu hoạch quế giá trị nhất là vỏ, kế đến thân, cành, lá, quả…; thứ gì cũng có tiền hết” – ông Hồ Văn Công, người đang sở hữu hơn 7.000 gốc quế ở làng Cả cho biết.

Hàng ngàn gốc quế của người dân làng Trà Voòng, xã Trà Thủy, huyện Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi

Người dân huyện Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi thu hoạch vỏ quế

Bảo tồn gien, nhân rộng quế Trà Bồng

Ông Trần Văn Sương, Phó Chủ tịch UBND huyện Trà Bồng, cho biết hiện nay các xã như Trà Bùi, Trà Thủy, Trà Hiệp… là những địa phương có diện tích quế lớn nhất ở Trà Bồng. Hiện có khoảng 6.000 hộ dân người Cor trồng gần 6.000 ha quế, sản lượng mỗi năm đạt khoảng 2.000 tấn/năm. “Cây quế trong những năm gần đây đã đem lại thu nhập ổn định cho nhiều gia đình và được thương lái thu mua với giá cao, nhờ chất lượng tốt, thị trường ưa chuộng. Các sản phẩm chế biến từ quế Trà Bồng chủ yếu xuất khẩu các nước Trung Quốc, Ấn Độ, Hàn Quốc…” – ông Sương vui mừng.

Cũng theo ông Sương, trong những năm qua, do sự phát triển quá mạnh của các loại cây công nghiệp như cây keo, diện tích quế cũng bị thu hẹp, người dân chặt bỏ chỉ còn lại trong những cánh rừng nhỏ, không tập trung. “Hiện UBND huyện Trà Bồng đang phối hợp Sở Khoa học – Công nghệ tỉnh Quảng Ngãi, Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Ngãi thực hiện dự án bảo tồn giống cây quế bản địa Trà Bồng. Trong tương lai, những giống cây quế được bảo tồn gien này sẽ nhân giống để đủ cung cấp cho Trà Bồng xây dựng vùng chuyên canh trồng quế trên 10.000 ha. Đây là cơ hội thoát nghèo, làm giàu cho người Cor và giúp tái thiết rừng núi miền Tây Quảng Ngãi…” – ông Sương khẳng định.

Bà Huỳnh Thị Thanh Thúy, Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT) huyện Trà Bồng, cho biết cách đây ít năm, khi đơn vị được giao nhiệm vụ phối hợp cùng Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Ngãi đi điều tra, tuyển chọn những cây quế “mẹ” thân to, khỏe, có sức chịu đựng tốt với sâu bệnh để bảo tồn giống quế bản địa. Nhóm phải len lỏi qua những khu rừng, bản làng để chọn từng cây quế đủ chuẩn, gắn định vị, theo dõi sinh trưởng của cây.

“Hiện chúng tôi đã chọn được trên 200 cây quế có gien sinh trưởng tốt, khỏe mạnh, tán và thân to lực lưỡng để bảo tồn, lưu giữ. Mỗi cây quế được chọn, phần lớn nằm ở các khu vườn hoặc rừng của người Cor làm chủ nên chủ quế được hỗ trợ tiền công chăm sóc 250.000 đồng/cây/năm. Việc bảo tồn hơn 200 cây quế nhằm mục đích cung cấp hạt giống trội, giống quế bản địa mạnh nhằm phát triển vùng chuyên canh quế Trà Bồng quy mô lớn hơn” – bà Thủy tin tưởng.

Cũng theo bà Thủy, từ những giống cây quế được chọn, hiện Phòng NN-PTNT huyện Trà Bồng cũng đã ươm ra và trồng trên diện tích chuyên canh khoảng 10 ha tại tiểu khu 42, xã Trà Thủy và tiểu khu 34, xã Trà Hiệp, huyện Trà Bồng. “Hiện chúng tôi đang tiếp tục mở rộng mô hình, hướng dẫn người dân tham gia vào dự án” – bà Thủy cho biết. 

Lời thề “còn người Cor là còn quế”

Người Cor mang họ Bác Hồ ở huyện Trà Bồng (tỉnh Quảng Ngãi) xem cây quế như một “báu vật”, được gìn giữ, phát triển hàng trăm năm qua.

Ông Hồ Văn An (72 tuổi, ngụ làng Trà Voòng) – người cũng đang sở hữu hơn 4.000 gốc quế, cho biết ngày xưa người Cor ở đây lấy cây quế làm thước đo cho sự giàu sang, uy tín và cùng nhau lập lời thề “còn người Cor là còn quế” trong những hôm cúng Giàng. Nếu ai trong cộng đồng người Cor phản bội lời thề sẽ bị Giàng phạt. Cứ thế bao đời qua, rừng quế được gìn giữ, bảo vệ và đem lại nguồn nước cho dân làng, bảo vệ dân làng khỏi sạt lở, lũ quét, bão tố…

Qua nhiều thế hệ, người Cor vẫn gìn giữ và nhân rộng loài cây quý hiếm này giữa núi rừng. Cây quế vùng đất này nay trở thành đặc sản giá trị kinh tế cao, được thương lái săn tìm. Từ việc bảo vệ rừng quế để giữ đất, giữ nước cho buôn làng, người Cor đã đưa quế đi xuất khẩu sang nhiều nước trên thế giới.